صفحهای تازه حاوی «<big>'''سیستان؛'''</big> سرزمین باستانی در جنوبشرقی فلات ایران. سیستان، سرزمین معروف و تاریخی است که در آن آثار و بقایای دورههای مختلف زندگی بشر و تمدنهای گوناگون، وجود دارد. در متون دینیِ ایران قبل از اسلام بارها از سیستان بهعنوان سرزمین مقد...» ایجاد کرد
(۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۱ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱:
خط ۱:
<big>'''سیستان؛'''</big> سرزمین باستانی در جنوبشرقی فلات ایران.
[[پرونده:سیستان (1).jpg|جایگزین=نقشه استان سیستان و بلوچستان|بندانگشتی|نقشهٔ استان سیستان و بلوچستان]]
{{درشت|'''سیستان ایران؛'''}} شهرستانهای شمال استان سیستان و بلوچستان.
سیستان ایران، سرزمین معروف و تاریخی است که در آن آثار و بقایای دورههای مختلف زندگی بشر و تمدنهای گوناگون، وجود دارد. در متون دینیِ ایران قبل از اسلام بارها از سیستان بهعنوان سرزمین مقدس یاد شده است. موقعیت جغرافیایی سیستان ایران، جایگاه مهم اقتصادی به آن بخشیده است. در گذر زمان سیستان باستانی در میان ایران، افغانستان و پاکستان تجزیه شد. امروزه بخشی از سیستان در ایران واقع شده است که شامل شهرستانهای شمال استان سیستان و بلوچستان میشود.
==نامگذاری سیستان==
در [[اوستا]] از سیستان به نام «هئتومنت» یاد شده است.<ref>[https://gdij.usb.ac.ir/article_3885.html بریمانی، «تحلیل هرمنوتیکی از فراز و فرود سیستان بزرگ»، 1383ش، ص82.]</ref> در دورهٔ هخامنشی، آن را زرنگ/ زرنج میگفتند. مورخین یونانی این سرزمین را درانگیانا یا زرنگای و سرنگای مینامیدند. در برخی منابع از آن به نام نیمروز و سکستان/ سجستان یاد شده است.<ref>[http://pajoohe.ir/جغرافیای-تاریخی-سیستان-باستان__a-44069.aspx شریعتجو، «جغرافیای تاریخی سیستان باستان»، وبسایت پژوهشکدۀ باقرالعلوم.]</ref>
==پیشینه سیستان==
در هزارهٔ چهارم قبل از میلاد، در منطقه سیستان، شهری که امروزه «[[شهر سوخته]]» نامیده میشود با دانش، فرهنگ و صنعت پیشرفته در دلتای رامرود با نظام فئودالی برپا شده بود و از شاه یا امپراتور اثری نداشت. این شهر از ۲۱۰۰ تا ۱۸۰۰ ق م، دچار فترت شد. در قرن ششم ق م، در دورهٔ هخامنشی هستهٔ اولیهٔ شهر زرنکا گذاشته شد. بعد بهترتیب جابهجایی به تپهٔ سرخداغ در نزدیکی محوطهٔ باستانی نادعلی، بعد به تپهٔ شهرستان سپس به تپهٔ نادعلی (زرنگ) و شهر سیستان (زاهدان کهنه) صورت گرفته است.
در عصر اشکانی (پارت)، شهر کاخ در کوه خواجه اهمیت نظامی داشته و یک پادشاهی خودمختار در دولت [[اشکانیان]] بوده است. در عصر [[ساسانیان|ساسانی]]، شهر سیستان دارای سه بخش مجزا (کاخ، شارستان و ریض) شد که هرکدام ویژگیهای خود را داشته است.<ref>[https://gdij.usb.ac.ir/article_3885.html بریمانی، «تحلیل هرمنوتیکی از فراز و فرود سیستان بزرگ»، 1383ش، ص82-84.]</ref>
سیستان در سال ۲۳ هجری، توسط [[مسلمانان]] فتح شد و تسلط کامل مسلمانان بر آن تا سال ۳۳ هجری طول کشید و بخشی از ایالت خاوران شد؛ نقل است که مردم سیستان بهدلیل نامهٔ [[امام علی]] که آورندهٔ آن [[امام حسن]] بود، [[اسلام]] را پذیرفتند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84015875/محرم-و-آیین-های-سوگواری-در-سیستان «محرم و آیینهای سوگواری در سیستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> سیستان در دورهای از تاریخ اسلام، جایگاه مهم پناهندگان ناراضی از حکومت امویان بوده است. در دورهٔ صفاریان شهرهای زرنج، جوین، فره، قرین، بابالطعام و ناشرود در منطقه سیستان، رونق زیادی داشت، اما با حملهٔ امیرتیمور گورگانی ویران شد.<ref>[https://www.sepehr.org/article_27864.html محمدی، «جغرافیای تاریخی سیستان قبل از اسلام»، 1385ش، ص33-34.]</ref>
در دورهٔ [[صفویه|صفویها]]، سیستان همچنان استقلال سیاسی و فرهنگی خود را حفظ کرد و در دورهٔ [[قاجاریه|قاجار]] با حکمیت انگلیس، بین [[افغانستان]] و [[ایران]] تقسیم شد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/339562/جاÛگاÙ-ÙÛر٠Ùد-در-جغراÙÛاÛ-سÛاسÛ-Ù-اÙتصادÛ-Ø سرگزی، «جایگاه هیرمند در جغرافیای سیاسی و اقتصادی سیستان در دورۀ پهلوی»، 1393ش، ص32.]</ref> سیستان ایران شامل شهرستانهای نیمروز، زابل، زهک، هیرمند و هامون، ۹ بخش، ۹ شهر و ۹۳۶ روستای دارای سکنه دارد.<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_6273.html شکری و دیگران، «مسألۀ تاریخی هیرمند و راهکارهای کاهش چالشهای ناشی از آن»، 1401ش، ص296.]</ref>
==موقعیت جغرافیایی سیستان==
سیستان تاریخی در جنوبشرقی فلات ایران تا [[کابل]] امتداد داشته است. سیستان امروزی با مساحت ۱۵۹۱۷ کیلومتر مربع، از شمال با [[خراسان]] از جنوب با دریای عمان، از شرق با افغانستان و پاکستان و از غرب با استانهای [[کرمان]] و هرمزگان محدود میشود. از نظر موقعیت سوقالجیشی این منطقه در تحولات منطقه بهویژه ایران، نقش اساسی داشته است.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/377358615_jaygah_w_ahmyt_tarykhy_w_jghrafyayy_systan_bray_afghanstan_w_ayran_dr_qrwn_nkhstyn_aslam مظلومیار و ناصح، «جایگاه و اهمیت تاریخی و جغرافیایی، سیستان برای افغانستان و ایران در قرون نخستین اسلام»، 2024م، ص2-4.]</ref>
باستانشناسان معتقدند که یک چهارم سیستان باستانی کویر مطلق، یک بخش آن به مساحت ۳۰۰۹ کیلومتر مربع، پهنهٔ آبی و نزدیک به نصف دشت سیستان، منطقهٔ مسکونی است که در طول تاریخ در اثر عوامل مختلف از جمله تغییر مسیر رود هیرمند، به تناوب محل استقرار مردم بوده است.<ref>[https://jarcs.ut.ac.ir/article_50396.html حسینعلیپور، «سیستان در دوران اسلامی با اتکاء بر شواهد باستانشناسی»، 1392ش، ص88-89.]</ref>
==پوشش گیاهی و جانوران سیستان==
منطقهٔ سیستان حدود ۲۳۰۰ گونهٔ گیاهی دارد که مهمترین آن [[چای]] ترش، [[حنا]]، بنه، [[آویشن]]، [[اسپند]]، نعنا، سنه و درمنه است.<ref>[https://www.isna.ir/news/98030702640/%DA%AF%DB%8C%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%DB%8C%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%DB%8C%D دارویی سیستان و بلوچستان قابلیت بینالمللی شدن را دارند»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.]</ref> تالاب هامون محیط ارزشمندی برای این گیاهان از جمله «نَی» به حساب میآمد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/339562/جاÛگاÙ-ÙÛر٠Ùد-در-جغراÙÛاÛ-سÛاسÛ-Ù-اÙتصادÛ-Ø سرگزی، «جایگاه هیرمند در جغرافیای سیاسی و اقتصادی سیستان در دورۀ پهلوی»، 1393ش، ص32.]</ref>
گونههای جانوری در منطقهٔ سیستان شامل ۸۵ گونهٔ پستاندار، ۱۰۲ گونهٔ خزنده، ۳۶۰ گونه پرندهٔ آبزی و غیر آبزی و پنج گونهٔ دوزیست<ref>[https://www.irna.ir/news/81833914/سیستان-و-بلوچستان-سرزمین-بكر-جانور-شناسی «سیستان و بلوچستان سرزمین بکر جانورشناسی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> و انواع ماهی میشود که محل زیست بیشتر آنها نیزار تالاب هامون و اطراف هیرمند است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/339562/جاÛگاÙ-ÙÛر٠Ùد-در-جغراÙÛاÛ-سÛاسÛ-Ù-اÙتصادÛ-Ø سرگزی، «جایگاه هیرمند در جغرافیای سیاسی و اقتصادی سیستان در دورۀ پهلوی»، 1393ش، ص32.]</ref>
==آب و هوای سیستان==
در گذشته، زمین سیستان از برکت رود هیرمند و آبرفتهای آن، منطقهٔ خوش آب و هوایی بوده است، اما امروزه از تغییر اقلیم متأثر شده و بسیار گرم است.<ref>[https://www.sepehr.org/article_27864.html محمدی، «جغرافیای تاریخی سیستان قبل از اسلام»، 1385ش، ص32-33.]</ref> بالاترین دما، بیش از ۴۰ درجهٔ سانتیگراد است، اما حداقل دما بهندرت به صفر درجه میرسد. بارندگی بیشتر در فصل [[زمستان]] صورت میگیرد.<ref>[https://vista.ir/m/c/dmk2q موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان»، وبسایت مجلۀ ویستا.]</ref>
==جمعیتشناسی سیستان==
برخی پژوهشگران احتمال میدهند که ساکنین [[شهر سوخته|شهرسوخته]] از مهاجرین آسیای مرکزی بودهاند.<ref>[https://sid.ir/paper/856654/fa سروانی، «بررسی نقوش حیوانی سفالینههای شهر سوخته»، 1394ش، ص2.]</ref> [[جمعیت]] دورهٔ شکوفایی شهر سوخته ۵۵۰۰۰ هزار نفر تخمین زده شده است. در زمان فتوحات اسلامی نیز سیستان جمعیت زیادی داشته است.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/377358615_jaygah_w_ahmyt_tarykhy_w_jghrafyayy_systan_bray_afghanstan_w_ayran_dr_qrwn_nkhstyn_aslam مظلومیار و ناصح، «جایگاه و اهمیت تاریخی و جغرافیایی، سیستان برای افغانستان و ایران در قرون نخستین اسلام»، 2024م، ص5.]</ref> ساکین سیستان قبل از ورود اسلام پیرو [[آیین زرتشت|آیین زرتشتی]] بودند.<ref>[https://jhistory.um.ac.ir/article_26155_01656caa5e91a8a30ef16cd9fe62dc61.pdf عقیلی و بهرامینیا، «وجوه افتراق و اشتراک قیامهای خوارج در سیستان و عراق در دورۀ اموی»، 1393ش، ص128.]</ref>
ساکنان امروزی سیستان ایران، حدود ۳۰ طایفه و تیره را شامل میشود که برخی هنوز سنت کوچنشینی را ادامه دادهاند. مردم سیستان به [[زبان فارسی]] با لهجهٔ سیستانی صحبت میکنند و پیرو مذهب [[شیعه]] هستند.<ref>[https://sb-nomads.ir/ایلات-و-طوایف-عشایر/ «ایلات و طوایف عشایر»، وبسایت سازمان امور عشایر.]</ref> بر اساس آمار رسمی ۱۳۹۵ش، زابل ۱۶۵۶۶۶، نیمروز ۴۸۴۷۱، زهک ۷۴۸۹۶، هیرمند ۶۳۹۷۹ و هامون ۴۱۰۱۷ نفر جمعیت داشته است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/3947577/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%DB%B2-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D9%88-%DB%B7%DB%B7%DB%B5-%D9%87%D8% «جمعیت سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری مهر.]</ref>
یافتههای باستانشناسی نشان میدهد که ساکنان شهر سوخته در انواع دانشها بهویژه طبابت، پیشرفت چشمگیری داشتهاند؛<ref>[https://www.irna.ir/news/84700143/شهر-سوخته-و-اسرار-پنج-هزار-ساله «شهرسوخته و اسرار پنج هزار ساله»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> اما از سیستم آموزشی این خطه تا دوران اسلامی سندی در دست نیست. در دوران قبل از [[انقلاب اسلامی]] [[ایران]]، آموزش بیشتر از طریق [[مکتبخانه]]ها صورت میگرفت. اولین مدرسهٔ مدرن در شهر زابل در ۱۲۹۸ش، تأسیس شده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/7545851/%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-88-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%BE%DB%8C%D8%B4-%D8%A8%D9%86%D8%A7-% «نخستین مدرسۀ سیستان و بلوچستان 88 سال پیش بنا شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
گزارشها نشان میدهد که آموزش تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، محدودیتهای زیادی داشته و ۶۰ درصد دانشآموزان پس از دورهٔ ابتدائی، فرصت ادامهٔ تحصیل را نداشتهاند؛ اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی با فعالیت ۲۹۸ مدرسه، در سیستان ۹۸ درصد دانشآموزان در سن تحصیل، در مدرسه حضور دارند.<ref>[https://www.asrehamoon.ir/fa/news/109289/votei.6wjjh8nbb9.html «قبل از انقلاب مدارس در سیستان محدود بود و آموزش پرورش بعد از انقلاب جان گرفت»، پایگاه خبر عصر هامون.]</ref>
امروزه در سیستان مدارس دینی، آموزشگاههای عالی و دانشگاههای دولتی و غیردولتی، بهویژه دانشگاه زابل با ۱۱۰ گرایش تحصیلی تا مقطع دکترا و با حضور هزارن [[دانشجو]]، فعالیت دارد.<ref>[https://uoz.ac.ir/fa/page/44/معرفی-دانشگاه «معرفی دانشگاه»، وبسایت دانشگاه زابل.]</ref> از نظر کارشناسان، آموزش میان عشایر با مشکلات جدی مواجه است و اکثر دانشآموزان عشایر بهویژه [[دختر|دختران]]، به آموزش بالاتر از سطح ابتدائی دسترسی ندارند.<ref>[https://eps.journals.umz.ac.ir/article_1725_606d980c4d0a4041e00fc57e8c0872e8.pdf حیدرزادگان و صندوقداران، «فرصتهای آموزشی دانشآموزان عشایر استان سیستان و بلوچستان، برابر یا نابرابر»، 1396ش، ص161-162.]</ref>
سیستان، سرزمین معروف و تاریخی است که در آن آثار و بقایای دورههای مختلف زندگی بشر و تمدنهای گوناگون، وجود دارد. در متون دینیِ ایران قبل از اسلام بارها از سیستان بهعنوان سرزمین مقدس یاد شده است. موقعیت جغرافیایی سیستان، جایگاه مهم اقتصادی به آن بخشیده است.
==نامگذاری==
در اوستا از سیستان به نام «هئتومنت» یاد شده است. در دورۀ هخامنشی، آن را زرنگ/ زرنج میگفتند. مورخین یونانی این سرزمین را درانگیانا یا زرنگای و سرنگای مینامیدند. در برخی منابع از آن به نام نیمروز و سکستان/ سجستان یاد شده است.
==پیشینه==
در هزارۀ چهارم قبل از میلاد، در منطقه سیستان، شهری که امروزه «شهر سوخته» نامیده میشود با دانش، فرهنگ و صنعت پیشرفته در دلتای رامرود با نظام فئودالی برپا شده بود و از شاه یا امپراتور اثری نداشت. این شهر از 2100 تا 1800 ق م، دچار فترت شد. در قرن ششم ق م، در دورۀ هخامنشی هستۀ اولیۀ شهر زرنکا گذاشته شد. بعد بهترتیب جابهجایی به تپۀ سرخداغ در نزدیکی محوطۀ باستانی نادعلی، بعد به تپۀ شهرستان سپس به تپۀ نادعلی (زرنگ) و شهر سیستان (زاهدان کهنه) صورت گرفته است. در عصر اشکانی (پارت)، شهر کاخ در کوه خواجه اهمیت نظامی داشته و یک پادشاهی خودمختار در دولت اشکانیان بوده است. در عصر ساسانی، شهر سیستان دارای سه بخش مجزا (کاخ، شارستان و ریض) شد که هرکدام ویژگیهای خود را داشته است. سیستان در سال 23 هجری، توسط مسلمانان فتح شد و تسلط کامل مسلمانان بر آن تا سال 33 هجری طول کشید و بخشی از ایالت خاوران شد؛ نقل است که مردم سیستان بهدلیل نامۀ امام علی که آورندۀ آن امام حسن بود، اسلام را پذیرفتند. سیستان در دورهای از تاریخ اسلام، جایگاه مهم پناهندگان ناراضی از حکومت امویان بوده است. در دورۀ صفاریان شهرهای زرنج، جوین، فره، قرین، بابالطعام و ناشرود در منطقه سیستان، رونق زیادی داشت، اما با حملۀ امیرتیمور گورگانی ویران شد. در دورۀ صفویها، سیستان همچنان استقلال سیاسی و فرهنگی خود را حفظ کرد و در دورۀ قاجار با حکمیت انگلیس، بین افغانستان و ایران تقسیم شد. سیستان ایران شامل شهرستانهای نیمروز، زابل، زهک، هیرمند و هامون، 9 بخش، 9 شهر و 936 روستای دارای سکنه دارد.
==موقعیت جغرافیایی==
سیستان تاریخی در جنوبشرقی فلات ایران تا کابل امتداد داشته است. سیستان امروزی با مساحت 15917 کیلومتر مربع، از شمال با خراسان از جنوب با دریای عمان، از شرق با افغانستان و پاکستان و از غرب با استانهای کرمان و هرمزگان محدود میشود. از نظر موقعیت سوقالجیشی این منطقه در تحولات منطقه بهویژه ایران، نقش اساسی داشته است. باستانشناسان معتقدند که یک چهارم سیستان باستانی کویر مطلق، یک بخش آن به مساحت 3009 کیلومتر مربع، پهنۀ آبی و نزدیک به نصف دشت سیستان، منطقۀ مسکونی است که در طول تاریخ در اثر عوامل مختلف از جمله تغییر مسیر رود هیرمند، به تناوب محل استقرار مردم بوده است.
==پوشش گیاهی و جانوران==
منطقۀ سیستان حدود 2300 گونۀ گیاهی دارد که مهمترین آن چای ترش، حنا، بنه، آویشن، اسپند، نعنا، سنه و درمنه است. تالاب هامون محیط ارزشمندی برای این گیاهان از جمله «نَی» به حساب میآمد.
گونههای جانوری در منطقۀ سیستان شامل 85 گونۀ پستاندار، 102 گونۀ خزنده، 360 گونه پرندۀ آبزی و غیر آبزی و پنج گونۀ دوزیست و انواع ماهی میشود که محل زیست بیشتر آنها نیزار تالاب هامون و اطراف هیرمند است.
==آب و هوا==
در گذشته، زمین سیستان از برکت رود هیرمند و آبرفتهای آن، منطقۀ خوش آب و هوایی بوده است، اما امروزه از تغییر اقلیم متأثر شده و بسیار گرم است. بالاترین دما، بیش از 40 درجۀ سانتیگراد است، اما حداقل دما بهندرت به صفر درجه میرسد. بارندگی بیشتر در فصل زمستان صورت میگیرد.
==جمعیتشناسی==
برخی پژوهشگران احتمال میدهند که ساکنین شهرسوخته از مهاجرین آسیای مرکزی بودهاند. جمعیت دورۀ شکوفایی شهر سوخته 55000 هزار نفر تخمین زده شده است. در زمان فتوحات اسلامی نیز سیستان جمعیت زیادی داشته است. ساکین سیستان قبل از ورود اسلام پیرو آیین زرتشتی بودند. ساکنان امروزی سیستان ایران، حدود 30 طایفه و تیره را شامل میشود که برخی هنوز سنت کوچنشینی را ادامه دادهاند. مردم سیستان به زبان فارسی با لهجۀ سیستانی صحبت میکنند و پیرو مذهب شیعه هستند. بر اساس آمار رسمی 1395ش، زابل 165666، نیمروز 48471، زهک 74896، هیرمند 63979 و هامون 41017 نفر جمعیت داشته است.
==وضعیت آموزشی و علمی==
یافتههای باستانشناسی نشان میدهد که ساکنان شهر سوخته در انواع دانشها بهویژه طبابت، پیشرفت چشمگیری داشتهاند؛ اما از سیستم آموزشی این خطه تا دوران اسلامی سندی در دست نیست. در دوران قبل از انقلاب اسلامی ایران، آموزش بیشتر از طریق مکتبخانهها صورت میگرفت. اولین مدرسۀ مدرن در شهر زابل در 1298ش، تأسیس شده است. گزارشها نشان میدهد که آموزش تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، محدودیتهای زیادی داشته و 60 درصد دانشآموزان پس از دورۀ ابتدائی، فرصت ادامۀ تحصیل را نداشتهاند؛ اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی با فعالیت 298 مدرسه، در سیستان 98 درصد دانشآموزان در سن تحصیل، در مدرسه حضور دارند. امروزه در سیستان مدارس دینی، آموزشگاههای عالی و دانشگاههای دولتی و غیر دولتی، بهویژه دانشگاه زابل با 110 گرایش تحصیلی تا مقطع دکترا و با حضور هزارن دانشجو، فعالیت دارد. از نظر کارشناسان، آموزش میان عشایر با مشکلات جدی مواجه است و اکثر دانشآموزان عشایر بهویژه دختران، به آموزش بالاتر از سطح ابتدائی دسترسی ندارند.
==اشتغال در سیستان==
==اشتغال در سیستان==
از هزارۀ چهارم قبل از میلاد، صنایعی مانند سنگتراشی، بافندگی و سفالگری در منطقۀ سیستان رونق خوبی داشته و تعداد زیادی از ساکنین منطقه به فعالیتهای تجارتی مشغول بودهاند. همچنین سیستان تا اوایل قرن 13م، دارای اقتصاد کشاورزی پیشرفته بوده و انواع غلات بهویژه گندم و نیز میوههای استوایی و گرمسیری در منطقه کاشته میشد و سیستان به انبار غلات آسیا شهرت داشت. نیزارهای تالاب هامون و تپههای سرسبز اطراف هیرمند نیز در گذشته، فرصتی مناسب برای دامداری بود و البته بسیاری از مردم سیستان از طریق شکار و ماهیگیری، امرار معاش میکردند. اما امروزه در اثر تغییرات اقلیمی، بسیاری از این فرصتها از بین رفته است و کشاورزی، دامداری و تولید صنایع دستی بهصورت محدود صورت میگیرد که در این زمینه، نقش زنان همانند گذشتۀ تاریخی آنها، همچنان پررنگ است.
از هزارهٔ چهارم قبل از میلاد، صنایعی مانند سنگتراشی، بافندگی و سفالگری در منطقهٔ سیستان رونق خوبی داشته و تعداد زیادی از ساکنین منطقه به فعالیتهای تجارتی مشغول بودهاند.<ref>[https://www.sepehr.org/article_27864.html محمدی، «جغرافیای تاریخی سیستان قبل از اسلام»، 1385ش، ص35.]</ref> همچنین سیستان تا اوایل قرن ۱۳م، دارای اقتصاد کشاورزی پیشرفته بوده و انواع غلات بهویژه گندم و نیز میوههای استوایی و گرمسیری در منطقه کاشته میشد و سیستان به انبار غلات آسیا شهرت داشت.
==فرهنگ و هنر==
الف) ازدواج؛ اکثر ازدواجها در سیستان درونگروهی است. جشن عروسی سیستانی مراحل مختلفی دارد و با آیینها و موسیقی مخصوص همراه است. در این جشن زنان نقش بیشتر دارند.
نیزارهای تالاب هامون و تپههای سرسبز اطراف هیرمند نیز در گذشته، فرصتی مناسب برای دامداری بود و البته بسیاری از مردم سیستان از طریق شکار و ماهیگیری، امرار معاش میکردند.<ref>سرگزی، [http://ensani.ir/fa/article/339562/جاÛگاÙ-ÙÛر٠Ùد-در-جغراÙÛاÛ-سÛاسÛ-Ù-اÙتصادÛ-Ø «جایگاه هیرمند در جغرافیای سیاسی و افتصادی سیستان در دورۀ پهلوی»، 1393ش، ص33.]</ref> اما امروزه در اثر تغییرات اقلیمی، بسیاری از این فرصتها از بین رفته است و کشاورزی، دامداری و تولید صنایع دستی بهصورت محدود صورت میگیرد که در این زمینه، نقش زنان همانند گذشتهٔ تاریخی آنها،<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/64b7d87b2badb-10700-1400-285.pdf طاهری، «جایگاه اجتماعی زنان در تمدن باستانی شهر سوخته»، 1398ش، ص397-406.]</ref> همچنان پررنگ است.<ref>[https://www.irna.ir/news/6910570/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8 «نگاهی به فعالیتهای زنان روستایی در استان سیستان و بلوجستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
ب) جشنها و اعیاد؛ نوروز جشن باستانی ایران و عید فطر و قربان از اعیاد مذهبی است که مردم سیستان از آن با شکوه تجلیل میکنند. آنها در آیینهای مخصوص عید، غذاهای ویژهای میپزند.
ج) عزاداری؛ اولین قیام به خونخواهی امام حسین، از سیستان آغاز شد که حاکم اموی را فراری دادند. عزاداری ایام محرم از همان آغاز در سیستان رایج شد و با آیینهای ویژه همراه است. مردم سیستان در سوگ عزیزان خود نیز آیینهای ویژهای دارند که مهمترین آن «اردهخوانی» است. در اردهخوانی، رباعیهایی با آهنگ سوزناک توسط زنان مُسِن خوانده میشود.
==فرهنگ و هنر در سیستان==
د) پوشش؛ لباس محلی مردم سیستان از گرانترین لباسهای سنتی ایران است. پیراهن چلتریز، پیراهن برچاک، شلوار و دستار، پوشاک محلی مردان سیستان را تشکیل میدهد. پیراهن تاجیک، پیراهن دوگریبانه، جلیقه، شلوار، کت، لچک/ دستمال سر، سرپوش/ چارقد، روبند، کلاه چادر، کفش و تُنبون، پوشاک زنان است که از تکههای رنگی، طرحدار و سوزندوزی شده درست میشود. زنان سیستانی از جواهرات خاصی نیز استفاده میکنند.
*[[پرونده:سیستان (2).jpg|alt=اوجیزک-آبگوشت بدون گوشت سیستان|بندانگشتی|اوجیزک یا همان آبگوشت بدون گوشت سیستان]][[پرونده:سیستان (4).jpg|جایگزین=شاهنامه بایسنقری-شطرنج و تختهنرد|بندانگشتی|برگی از شاهنامه بایسنقری که شطرنجبازان و تختهنردبازان را مینمایاند.]]الف) [[ازدواج]]؛ اکثر ازدواجها در سیستان درونگروهی است. [[مراسم عروسی|جشن عروسی]] سیستانی مراحل مختلفی دارد و با آیینها و [[موسیقی]] مخصوص همراه است. در این جشن زنان نقش بیشتر دارند.
هـ) غذاهای محلی؛ گوشت از آغاز، در رژیم غذایی سیستان اهمیت زیاد داشته و دوغ و ماست از جمله نوشیدنیهای پرطرفدار بوده است. استفاده از انواع میوه مانند انگور هندوانه، خربزه و سبزی در این منطقه رایج بوده است. حبوبات از جمله گندم و همچنین خرما در فرهنگ غذایی این مردم اهمیت بالایی دارد. معروفترین غذاهای سنتی سیستان، کشک زابلی، اوچیزک و آبگوشت سیستانی است.
*ب) جشنها و اعیاد؛ [[نوروز]] جشن باستانی ایران و [[عید فطر]] و [[عید قربان|قربان]] از اعیاد مذهبی است که مردم سیستان از آن با شکوه تجلیل میکنند. آنها در آیینهای مخصوص عید، غذاهای ویژهای میپزند.<ref>[https://flightio.com/blog/travelling-in-iran/customs-in-sistan-and-baluchestan/ محمدی، «آداب و رسوم مردم سیستان و بلوچستان در مناسبتهای مختلف»، وبسایت فلایتیو.]</ref>
و) صنایع دستی سیستان؛ سفالگری، پارچه و حصیربافی، انواع سوزندوزی و سکهدوزی، قالیبافی، پلاسبافی، شالبافی، معرقبافی و جواهرسازی میان مردم سیستان بهویژه زنان رواج دارد.
*ج) عزاداری؛ اولین قیام به خونخواهی [[امام حسین]]، از سیستان آغاز شد که حاکم اموی را فراری دادند. عزاداری ایام [[ماه محرم|محرم]] از همان آغاز در سیستان رایج شد و با آیینهای ویژه همراه است.<ref>[https://www.irna.ir/news/84015875/محرم-و-آیین-های-سوگواری-در-سیستان «محرم و آیینهای سوگواری در سیستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> مردم سیستان در سوگ عزیزان خود نیز آیینهای ویژهای دارند که مهمترین آن «اردهخوانی» است. در اردهخوانی، رباعیهایی با آهنگ سوزناک توسط زنان مُسِن خوانده میشود.<ref>[https://cfl.modares.ac.ir/article-11-32368-fa.pdf الهامی و میرشکار، «اَردهخوانی و کاربرد آن در آیین سوگواری سیستان»، 1398ش، ص6-7.]</ref>
ز) رسانه و سینما؛ حضور سینما در منطقه سیستان کمرنگ است و در 1402ش تنها دو سینما در شهرستان نمیروز و زابل فعال بوده است. همچنین بر اساس آمار ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی سیستان و بلوچستان، از میان 74 نشریۀ محلی فقط 6 نشریه متعلق به شهرستان زابل است.
*د) پوشش؛ لباس محلی مردم سیستان از گرانترین لباسهای سنتی ایران است. پیراهن چلتریز، پیراهن برچاک، شلوار و دستار، پوشاک محلی مردان سیستان را تشکیل میدهد. پیراهن تاجیک، پیراهن دوگریبانه، جلیقه، شلوار، کت، لچک/ دستمال سر، سرپوش/ چارقد، روبند، کلاه چادر، کفش و تُنبون، پوشاک زنان است که از تکههای رنگی، طرحدار و سوزندوزی شده درست میشود. زنان سیستانی از جواهرات خاصی نیز استفاده میکنند.<ref>[https://dornatrips.com/لباس-محلی-سیستانی/ «لباس محلی سیستانی؛ نفیسترین لباس محلی ایران»، وبسایت درناتریپ.]</ref>
ح) موسیقی؛ در فرهنگ موسیقیایی سیستان، قیچک، نی، سرنا، دایره، ساز و دهل کاربرد زیاد دارد. این مردم برای هر مرحلۀ زندگی حتی زمان دندان درآوردن طفل آواهای مخصوص دارند. آیکه، اردهخوانی، سیتک، رمضونیکه، لوبتک، الوکه، بحث و بیت و آواهای کار ریشه در تاریخ و فرهنگ سیستان دارد.
*هـ) غذاهای محلی؛ گوشت از آغاز، در رژیم غذایی سیستان اهمیت زیاد داشته و [[دوغ]] و ماست از جمله نوشیدنیهای پرطرفدار بوده است. استفاده از انواع میوه مانند [[انگور]]، هندوانه، [[خربزه]] و [[سبزی]] در این منطقه رایج بوده است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/54362/منوی-غذای-شهر-سوخته-دلمه-ماهی-با-تخم-غاز-و-نان-کنجدی-همراه-ماءالشعیر «منوی غذای شهر سوخته: دلمهماهی با تخم غاذ و نان کنجدی همراه ماءالشعیر و خربزه»، خبرآنلاین.]</ref> حبوبات از جمله گندم و همچنین [[خرما]] در فرهنگ غذایی این مردم اهمیت بالایی دارد. معروفترین غذاهای سنتی سیستان، [[کشک]] زابلی، اوچیزک و آبگوشت سیستانی است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/3579631/غذاهای-سنتی-سیستان-و-بلوچستان-ریشه-در-باور «غذاهای سنتی سیستان و بلوچستان ریشه در باور و طبیعت دارد»، خبرگزاری مهر.]</ref>
ط) بازیهای محلی؛ تختهنرد، از شهر سوخته سیستان به دست آمده که ریشۀ شطرنج دانسته میشود. توطنسواری، کیچزور و گلگل، بازیهای مشهور محلی سیستان است.
*و) صنایع دستی سیستان؛ سفالگری، پارچه و حصیربافی، انواع [[سوزندوزی]] و سکهدوزی، [[قالی بافی|قالیبافی]]، پلاسبافی، شالبافی، معرقبافی و جواهرسازی میان مردم سیستان بهویژه زنان رواج دارد.<ref>[http://zaboliha.blogfa.com/post/9 «صنایع دستی سیستان»، وبلاگ سیستان.]</ref>
ی) اسطورهها و مشاهیر؛ سیستان، خاستگاه پهلوانان ایران باستان چون گرشاسپ، نریمان، سام، زال و رستم بوده است. یعقوب لیث، فرخی سیستانی، ابوسعید سگزی، ابوحاتم سیستانی، ابوسلیمان سیستانی، ابویعقوب سیستانی، ابوداود سیستانی، احولی سیستانی، حریز بن عبدالله سیستانی، ابوالفرج سیستانی، شمس بستنی، محمد پسر مخلد سگزی، محمدبن وصیف سیستانی، مولانا عاشق سیستانی، ابوسلیمان سیستانی، محمدتقی حسینی طباطبایی، آیتالله سیدعلی سیستانی، شهید قاسم میرحسینی، محمد میر، شهید حبیب لکزایی و ایرج افشار سیستانی، برخی از چهرههای مذهبی، سیاسی، علمی، فرهنگی و نظامی سیستان است.
*ز) رسانه و سینما؛ حضور سینما در منطقه سیستان کمرنگ است و در ۱۴۰۲ش تنها دو سینما در شهرستان نمیروز و زابل فعال بوده است.<ref>«9 [https://basijnews.ir/fa/news/9575184/۹-سینمای-سیستان-وبلوچستان-فعال-میشود سینمای سیستان و بلوجستان فعال میشود»، خبرگزاری بسیج.]</ref> همچنین بر اساس آمار ادارهٔ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی سیستان و بلوچستان، از میان ۷۴ نشریهٔ محلی فقط ۶ نشریه متعلق به شهرستان زابل است.<ref>[https://sistanbaloochestan.farhang.gov.ir/fa/database/bankeetelaati/nashriyatemohali «فهرست نشریات محلی دارای مجوز استان سیستان و بلوچستان»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.]</ref>
==گردشگری==
*ح) موسیقی؛ در فرهنگ موسیقایی سیستان، قیچک، [[نی]]، [[سرنا]]، [[دایره (ساز)|دایره]]، [[دایره (ساز)|ساز]] و [[دهل]] کاربرد زیاد دارد. این مردم برای هر مرحلهٔ زندگی حتی زمان دندان درآوردن طفل آواهای مخصوص دارند. آیکه، اردهخوانی، سیتک، رمضونیکه، لوبتک، الوکه، بحث و بیت و آواهای کار ریشه در تاریخ و فرهنگ سیستان دارد.<ref>[https://www.isna.ir/news/sistan-61549/نگاهی-به-موسیقی-سیستان «نگاهی به موسیقی سیستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا.]</ref>
شهر سوخته، موزۀ شهر سوخته، قلعۀ سهکوهه، قلعۀ رامرود، قلعۀ رستم، قلعۀ کهزاد، قلعۀ مچی، قلعۀ سام، قلعۀ بیبیدوست، تپۀ طالبخان، تپۀ ژالهای، قلعۀ ایرندگان، قلعۀ ترقون، قعلۀ چپو، و قلعۀ حوضدار، هرکدام دورههایی از تاریخ سیستان را به نمایش میگذارد و در کنار تنوع فرهنگی و آیینهای سنتی، یکی از اهداف مهم گردشگران داخلی و خارجی را تشکیل میدهد.
*ط) بازیهای محلی؛ تختهنرد، از شهر سوخته سیستان به دست آمده که ریشهٔ شطرنج دانسته میشود. توطنسواری، کیچزور و گلگل، بازیهای مشهور محلی سیستان است.<ref>[https://sistoo1.blog.ir/1399/10/13/بازیهای-بومی-محلی-سیستان نگاهی به بازیهای بومی و محلی سیستان بلوچستان»، وبلاگ اطلاعات محلی سیستان.]</ref>
==زیرساختها==
*ی) اسطورهها و مشاهیر؛ سیستان، خاستگاه پهلوانان ایران باستان چون گرشاسپ، نریمان، سام، زال و رستم بوده است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1392/07/01/147639/سÛستاÙ-پاسدار-اسطÙرÙ-اÛ-Ù-تارÛØ®Û-دÙاع-Ø§Ø «سیستان پاسدار اسطورهای و تاریخی دفاع از ارزشهای ایران زمین»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> یعقوب لیث، فرخی سیستانی، ابوسعید سگزی، ابوحاتم سیستانی، ابوسلیمان سیستانی، ابویعقوب سیستانی، ابوداود سیستانی، احولی سیستانی، حریز بن عبدالله سیستانی، ابوالفرج سیستانی، شمس بستنی، محمد پسر مخلد سگزی، محمدبن وصیف سیستانی، مولانا عاشق سیستانی، ابوسلیمان سیستانی، محمدتقی حسینی طباطبایی، آیتالله سیدعلی سیستانی، شهید قاسم میرحسینی، محمد میر، شهید حبیب لکزایی و ایرج افشار سیستانی، برخی از چهرههای مذهبی، سیاسی، علمی، فرهنگی و نظامی سیستان است.<ref>[http://hirmand.blogfa.com/post/96 میری، «مشاهیر و مفاخر سیستان»، وبلاگ پژوهشسرای فراگیران پارس.]</ref>
الف) راههای مواصلاتی؛ امروزه فرودگاه بینالمللی زاهدان، فرودگاه زابل، ایستگاه راهآهن زاهدان، پایانۀ زاهدان و پایانۀ زابل با 15 شرکت مسافرتی، دسترسی به منطقه سیستان را ممکن میسازد. بزرگراه زاهدان ـ زابل از راههای ترانزیتی مهم جمهوری اسلامی ایران است که برای افغانستان و پاکستان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
ب) بهداشت و درمان؛ در رتبهبندی شاخصهای بهداشتی و درمانی استانهای ایران در 1391ش، استان سیستان و بلوچستان در رتبۀ آخر قرار داشت، اما در سالهای اخیر دانشگاه علوم پزشکی زابل با ایجاد مراکز درمانی تازه، این مشکل را کاهش داده است.
از اوایل قرن 13م، با حضور اعراب در سیستان، اختلافات قبیلهای تشدید و راهزنی و ناامنی در منطقه رواج یافت. درسالهای اخیر فعالیت گروههای تبهکار بهویژه قاچاقبران مواد مخدر و تندروان مذهبی در منطقه گسترش پیدا کرده است. تغییرات اقلیمی نیز سبب شده است که بسیاری از مردم این سامان شغلهای سنتی خود را از دست داده و مجبور به مهاجرت از منطقه شوند و یا به کارهای غیر قانونی از جمله قاچاق اشتغال ورزند.
شهر سوخته، موزهٔ شهر سوخته، قلعهٔ سهکوهه، قلعهٔ رامرود، قلعهٔ رستم، قلعهٔ کهزاد، قلعهٔ مچی، قلعهٔ سام، قلعهٔ بیبیدوست، تپهٔ طالبخان، تپهٔ ژالهای، قلعهٔ ایرندگان، قلعهٔ ترقون، قعلهٔ چپو، و قلعهٔ حوضدار، هرکدام دورههایی از تاریخ سیستان را به نمایش میگذارد و در کنار تنوع فرهنگی و آیینهای سنتی، یکی از اهداف مهم گردشگران داخلی و خارجی را تشکیل میدهد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84053905/سیستان-و-بلوچستان-و-جذابیت-های-بکر-گردشگری «سیستان و بلوچستان و جذابیتهای بکر گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
ب) بهداشت و درمان؛ در رتبهبندی شاخصهای بهداشتی و درمانی استانهای ایران در ۱۳۹۱ش، استان سیستان و بلوچستان در رتبهٔ آخر قرار داشت، اما در سالهای اخیر دانشگاه علوم پزشکی زابل با ایجاد مراکز درمانی تازه، این مشکل را کاهش داده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/85195176/%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%A8%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D9%86%D9%81%D8%B3%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B1%D8%A «وزیر بهداشت: خدمات درمان در زابل رایگان میشود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
==چالشها در سیستان==
از اوایل قرن ۱۳م، با حضور اعراب در سیستان، اختلافات قبیلهای تشدید و راهزنی و ناامنی در منطقه رواج یافت. درسالهای اخیر فعالیت گروههای تبهکار بهویژه قاچاقبران مواد مخدر و تندروان مذهبی در منطقه گسترش پیدا کرده است. تغییرات اقلیمی نیز سبب شده است که بسیاری از مردم این سامان شغلهای سنتی خود را از دست داده و مجبور به [[مهاجرت]] از منطقه شوند یا به کارهای غیرقانونی از جمله قاچاق اشتغال ورزند.<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_6273.html شکری و دیگران، «مسألۀ تاریخی هیرمند و راهکارهای کاهش چالشهای ناشی از آن»، 1401ش، ص296.]</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
* «ایلات و طوایف عشایر»، وبسایت سازمان امور عشایر، تاریخ بازدید: 19 خرداد 1403ش.
{{آغاز منابع}}
* الهامی، فاطمه و میرشکار، راضیه، «اَردهخوانی و کاربرد آن در آیین سوگواری سیستان»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 7، شمارۀ 29، آذر و دی 1398ش.
* «ایلات و طوایف عشایر»، وبسایت سازمان امور عشایر، تاریخ بازدید: ۱۹ خرداد ۱۴۰۳ش.
* بریمانی، فرامرز، «تحلیل هرمنوتیکی از فراز و فرود سیستان بزرگ»، مجلۀ جغرافیا و توسعه، پاییز و زمستان 1383ش.
* الهامی، فاطمه و میرشکار، راضیه، «اَردهخوانی و کاربرد آن در آیین سوگواری سیستان»، دوماهنامهٔ فرهنگ و ادبیات عامه، سال ۷، شمارهٔ ۲۹، آذر و دی ۱۳۹۸ش.
* «جمعیت سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 19 فروردین 1396ش.
* بریمانی، فرامرز، «تحلیل هرمنوتیکی از فراز و فرود سیستان بزرگ»، مجلهٔ جغرافیا و توسعه، پاییز و زمستان ۱۳۸۳ش.
* حسینعلیپور، حمید، «سیستان در دوران اسلامی با اتکاء بر شواهد باستانشناسی»، دوفصلنامۀ مطالعات باستانشناسی، دروۀ 5، شمارۀ 2، پاییز و زمستان 1392ش.
* «جمعیت سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۹ فروردین ۱۳۹۶ش.
* حیدرزادگان، علیرضا و صندوقداران، محمدحسین، «فرصتهای آموزشی دانشآموزان عشایر استان سیستان و بلوچستان، برابر یا نابرابر»، دوفصلنامۀ مطالعات برنامهریزی آموزشی، دورۀ ششم، شمارۀ یازدهم، بهار و تابستان 1396ش.
* حسینعلیپور، حمید، «سیستان در دوران اسلامی با اتکاء بر شواهد باستانشناسی»، دوفصلنامهٔ مطالعات باستانشناسی، دروهٔ ۵، شمارهٔ ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش.
* سرگزی، زهرا، «جایگاه هیرمند در جغرافیای سیاسی و اقتصادی سیستان در دورۀ پهلوی»، پژوهشنامۀ تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سال سوم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان 1393ش.
* حیدرزادگان، علیرضا و صندوقداران، محمدحسین، «فرصتهای آموزشی دانشآموزان عشایر استان سیستان و بلوچستان، برابر یا نابرابر»، دوفصلنامهٔ مطالعات برنامهریزی آموزشی، دورهٔ ششم، شمارهٔ یازدهم، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
* سروانی، فهیمه، «بررسی نقوش حیوانی سفالینههای شهر سوخته»، دومین همایش ملی باستانشناسی ایران، آبان 1394ش.
* سرگزی، زهرا، «جایگاه هیرمند در جغرافیای سیاسی و اقتصادی سیستان در دورهٔ پهلوی»، پژوهشنامهٔ تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سال سوم، شمارهٔ دوم، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش.
* «سیستانیها اصیلترین اقوام ایرانی و از نژاد آریایی هستند»، خبرگزاری دانجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 23 اسفند 1389ش.
* سروانی، فهیمه، «بررسی نقوش حیوانی سفالینههای شهر سوخته»، دومین همایش ملی باستانشناسی ایران، آبان ۱۳۹۴ش.
* «سیستان پاسدار اسطورهای و تاریخی دفاع از ارزشهای ایران زمین»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 1 مهر 1392ش.
* «سیستانیها اصیلترین اقوام ایرانی و از نژاد آریایی هستند»، خبرگزاری دانجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۸۹ش.
* «سیستان و بلوچستان سرزمین بکر جانورشناسی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 20 آبان 1394ش.
* «سیستان پاسدار اسطورهای و تاریخی دفاع از ارزشهای ایران زمین»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱ مهر ۱۳۹۲ش.
* «سیستان و بلوچستان و جذابیتهای بکر گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 5 مهر 1399ش.
* «سیستان و بلوچستان سرزمین بکر جانورشناسی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آبان ۱۳۹۴ش.
* «شهرسوخته و اسرار پنج هزار ساله»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 10 فروردین 1401ش.
* «سیستان و بلوچستان و جذابیتهای بکر گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۵ مهر ۱۳۹۹ش.
* شریعتجو، منیره، «جغرافیای تاریخی سیستان باستان»، وبسایت پژوهشکدۀ باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1393ش.
* «شهرسوخته و اسرار پنج هزار ساله»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۰ فروردین ۱۴۰۱ش.
* شکری، علی و دیگران، «مسألۀ تاریخی هیرمند و راهکارهای کاهش چالشهای ناشی از آن»، دوفصلنامۀ پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام، دورۀ 16، شمارۀ 30، بهار و تابستان 1401ش.
* شریعتجو، منیره، «جغرافیای تاریخی سیستان باستان»، وبسایت پژوهشکدهٔ باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
* شکری، علی و دیگران، «مسألهٔ تاریخی هیرمند و راهکارهای کاهش چالشهای ناشی از آن»، دوفصلنامهٔ پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام، دورهٔ ۱۶، شمارهٔ ۳۰، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
* طاهری، صدرالدین، «جایگاه اجتماعی زنان در تمدن باستانی شهر سوخته»، فصلنامۀ زن در فرهنگ و هنر، دورۀ 11، شمارۀ 3، پاییز 1398ش.
* عقیلی، سیداحمد و بهرامینیا، جواد، «وجوه افتراق و اشتراک قیامهای خوارج در سیستان و عراق در دورۀ اموی»، دوفصلنامۀ مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، سال 46، شمارۀ پیاپی 93، پاییز و زمستان 1393ش.
* طاهری، صدرالدین، «جایگاه اجتماعی زنان در تمدن باستانی شهر سوخته»، فصلنامهٔ زن در فرهنگ و هنر، دورهٔ ۱۱، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۳۹۸ش.
* «غذاهای سنتی سیستان و بلوچستان ریشه در باور و طبیعت دارد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 24 اسفند 1394ش.
* عقیلی، سیداحمد و بهرامینیا، جواد، «وجوه افتراق و اشتراک قیامهای خوارج در سیستان و عراق در دورهٔ اموی»، دوفصلنامهٔ مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، سال ۴۶، شمارهٔ پیاپی ۹۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش.
* «فهرست نشریات محلی دارای مجوز استان سیستان و بلوچستان»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ بازدید: 24 خرداد 1403ش.
* «غذاهای سنتی سیستان و بلوچستان ریشه در باور و طبیعت دارد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اسفند ۱۳۹۴ش.
* «قبل از انقلاب مدارس در سیستان محدود بود و آموزش پرورش بعد از انقلاب جان گرفت»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: 8 اسفند 1397ش.
* «فهرست نشریات محلی دارای مجوز استان سیستان و بلوچستان»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۴ خرداد ۱۴۰۳ش.
* «گامهای بلند دولت و افتتاح 223 کیلومتر بزرگراه سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 21 آذر 1401ش.
* «قبل از انقلاب مدارس در سیستان محدود بود و آموزش پرورش بعد از انقلاب جان گرفت»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۳۹۷ش.
* «گیاهان دارویی سیستان و بلوچستان قابلیت بینالمللی شدن را دارند»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 7 خرداد 1397ش.
* «گامهای بلند دولت و افتتاح ۲۲۳ کیلومتر بزرگراه سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آذر ۱۴۰۱ش.
* «محرم و آیینهای سوگواری در سیستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 5 شهریور 1399ش.
* محمدی، علی «آداب و رسوم مردم سیستان و بلوچستان در مناسبتهای مختلف»، وبسایت فلایتیو، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۴۰۲ش.
* میری، «مشاهیر و مفاخر سیستان»، وبلاگ پژوهشسرای فراگیران پارس، تاریخ درج مطلب: 12 مرداد 1394ش.
* «محرم و آیینهای سوگواری در سیستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۵ شهریور ۱۳۹۹ش.
* مظلومیار، فیاضگل و ناصح، احسانالله، «جایگاه و اهمیت تاریخی و جغرافیایی، سیستان برای افغانستان و ایران در قرون نخستین اسلام»، همایش بینالمللی جایگاه سجستان (سیستان) در گسترۀ تمدن اسلامی، ژانویۀ 2024م.
* میری، مصطفی، «مشاهیر و مفاخر سیستان»، وبلاگ پژوهشسرای فراگیران پارس، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مرداد ۱۳۹۴ش.
* محمدی، حسنبیگ، «جغرافیای تاریخی سیستان قبل از اسلام»، فصلنامۀ علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، دورۀ 15، شمارۀ 60، بهمن 1385ش.
* مظلومیار، فیاضگل و ناصح، احسانالله، «جایگاه و اهمیت تاریخی و جغرافیایی، سیستان برای افغانستان و ایران در قرون نخستین اسلام»، همایش بینالمللی جایگاه سجستان (سیستان) در گسترهٔ تمدن اسلامی، ژانویهٔ ۲۰۲۴م.
* «موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان»، وبسایت مجلۀ ویستا، تاریخ بازدید: 19 خرداد 1403ش.
* محمدی، حسنبیگ، «جغرافیای تاریخی سیستان قبل از اسلام»، فصلنامهٔ علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، دورهٔ ۱۵، شمارهٔ ۶۰، بهمن ۱۳۸۵ش.
* «معرفی دانشگاه»، وبسایت دانشگاه زابل، تاریخ بازدید: 21 خرداد 1403ش.
* «موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان»، وبسایت مجلهٔ ویستا، تاریخ بازدید: ۱۹ خرداد ۱۴۰۳ش.
* «منوی غذای شهر سوخته: دلمهماهی با تخم غاذ و نان کنجدی همراه ماءالشعیر و خربزه»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 23 فروردین 1389ش.
* «معرفی دانشگاه»، وبسایت دانشگاه زابل، تاریخ بازدید: ۲۱ خرداد ۱۴۰۳ش.
* «نگاهی به فعالیتهای زنان روستایی در استان سیستان و بلوجستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 2 آذر 1378ش.
* «منوی غذای شهر سوخته: دلمهماهی با تخم غاذ و نان کنجدی همراه ماءالشعیر و خربزه»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۳ فروردین ۱۳۸۹ش.
* «نگاهی به موسیقی سیستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا، تاریخ درج مطلب:19 اسفند 1396ش.
* «نگاهی به فعالیتهای زنان روستایی در استان سیستان و بلوجستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲ آذر ۱۳۷۸ش.
* «نخستین مدرسۀ سیستان و بلوچستان 88 سال پیش بنا شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1386ش.
* «نگاهی به موسیقی سیستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا، تاریخ درج مطلب:۱۹ اسفند ۱۳۹۶ش.
* «نگاهی به بازیهای بومی و محلی سیستان بلوچستان»، وبلاگ اطلاعات محلی سیستان، تاریخ درج مطلب: 13 دی 1399ش.
* «نخستین مدرسهٔ سیستان و بلوچستان ۸۸ سال پیش بنا شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۸۶ش.
* «وزیر بهداشت: خدمات درمان در زابل رایگان میشود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 19 مرداد 1402ش.
* «نگاهی به بازیهای بومی و محلی سیستان بلوچستان»، وبلاگ اطلاعات محلی سیستان، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۳۹۹ش.
* «9 سینمای سیستان و بلوجستان فعال میشود»، خبرگزاری بسیج، تاریخ درج مطلب: 13 بهمن 1402ش.
* «وزیر بهداشت: خدمات درمان در زابل رایگان میشود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مرداد ۱۴۰۲ش.
* «۹ سینمای سیستان و بلوجستان فعال میشود»، خبرگزاری بسیج، تاریخ درج مطلب: ۱۳ بهمن ۱۴۰۲ش.
{{پایان منابع}}
{{#seo:
|title= سیستان کجاست - جمعیت سیستان چقدر است - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords= سیستان
|description= معرفی کامل سیستان از لحاظ موقعیت جغرافیایی و پوشش گیاهی و جانوری سیستان - اشتغال در سیستان - ویکی زندگی
}}
{{سیستان و بلوچستان-افقی}}
[[رده:ویکیزندگی]]
[[رده:شهرهای استان سیستان و بلوچستان]]
[[رده:]]
[[رده:شهرهای ایران]]
[[]]
[[رده:مناطق مسکونی]]
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۰۰
نقشهٔ استان سیستان و بلوچستان
سیستان ایران؛ شهرستانهای شمال استان سیستان و بلوچستان.
سیستان ایران، سرزمین معروف و تاریخی است که در آن آثار و بقایای دورههای مختلف زندگی بشر و تمدنهای گوناگون، وجود دارد. در متون دینیِ ایران قبل از اسلام بارها از سیستان بهعنوان سرزمین مقدس یاد شده است. موقعیت جغرافیایی سیستان ایران، جایگاه مهم اقتصادی به آن بخشیده است. در گذر زمان سیستان باستانی در میان ایران، افغانستان و پاکستان تجزیه شد. امروزه بخشی از سیستان در ایران واقع شده است که شامل شهرستانهای شمال استان سیستان و بلوچستان میشود.
در اوستا از سیستان به نام «هئتومنت» یاد شده است.[۱] در دورهٔ هخامنشی، آن را زرنگ/ زرنج میگفتند. مورخین یونانی این سرزمین را درانگیانا یا زرنگای و سرنگای مینامیدند. در برخی منابع از آن به نام نیمروز و سکستان/ سجستان یاد شده است.[۲]
در هزارهٔ چهارم قبل از میلاد، در منطقه سیستان، شهری که امروزه «شهر سوخته» نامیده میشود با دانش، فرهنگ و صنعت پیشرفته در دلتای رامرود با نظام فئودالی برپا شده بود و از شاه یا امپراتور اثری نداشت. این شهر از ۲۱۰۰ تا ۱۸۰۰ ق م، دچار فترت شد. در قرن ششم ق م، در دورهٔ هخامنشی هستهٔ اولیهٔ شهر زرنکا گذاشته شد. بعد بهترتیب جابهجایی به تپهٔ سرخداغ در نزدیکی محوطهٔ باستانی نادعلی، بعد به تپهٔ شهرستان سپس به تپهٔ نادعلی (زرنگ) و شهر سیستان (زاهدان کهنه) صورت گرفته است.
در عصر اشکانی (پارت)، شهر کاخ در کوه خواجه اهمیت نظامی داشته و یک پادشاهی خودمختار در دولت اشکانیان بوده است. در عصر ساسانی، شهر سیستان دارای سه بخش مجزا (کاخ، شارستان و ریض) شد که هرکدام ویژگیهای خود را داشته است.[۳]
سیستان در سال ۲۳ هجری، توسط مسلمانان فتح شد و تسلط کامل مسلمانان بر آن تا سال ۳۳ هجری طول کشید و بخشی از ایالت خاوران شد؛ نقل است که مردم سیستان بهدلیل نامهٔ امام علی که آورندهٔ آن امام حسن بود، اسلام را پذیرفتند.[۴] سیستان در دورهای از تاریخ اسلام، جایگاه مهم پناهندگان ناراضی از حکومت امویان بوده است. در دورهٔ صفاریان شهرهای زرنج، جوین، فره، قرین، بابالطعام و ناشرود در منطقه سیستان، رونق زیادی داشت، اما با حملهٔ امیرتیمور گورگانی ویران شد.[۵]
در دورهٔ صفویها، سیستان همچنان استقلال سیاسی و فرهنگی خود را حفظ کرد و در دورهٔ قاجار با حکمیت انگلیس، بین افغانستان و ایران تقسیم شد.[۶] سیستان ایران شامل شهرستانهای نیمروز، زابل، زهک، هیرمند و هامون، ۹ بخش، ۹ شهر و ۹۳۶ روستای دارای سکنه دارد.[۷]
سیستان تاریخی در جنوبشرقی فلات ایران تا کابل امتداد داشته است. سیستان امروزی با مساحت ۱۵۹۱۷ کیلومتر مربع، از شمال با خراسان از جنوب با دریای عمان، از شرق با افغانستان و پاکستان و از غرب با استانهای کرمان و هرمزگان محدود میشود. از نظر موقعیت سوقالجیشی این منطقه در تحولات منطقه بهویژه ایران، نقش اساسی داشته است.[۸]
باستانشناسان معتقدند که یک چهارم سیستان باستانی کویر مطلق، یک بخش آن به مساحت ۳۰۰۹ کیلومتر مربع، پهنهٔ آبی و نزدیک به نصف دشت سیستان، منطقهٔ مسکونی است که در طول تاریخ در اثر عوامل مختلف از جمله تغییر مسیر رود هیرمند، به تناوب محل استقرار مردم بوده است.[۹]
منطقهٔ سیستان حدود ۲۳۰۰ گونهٔ گیاهی دارد که مهمترین آن چای ترش، حنا، بنه، آویشن، اسپند، نعنا، سنه و درمنه است.[۱۰] تالاب هامون محیط ارزشمندی برای این گیاهان از جمله «نَی» به حساب میآمد.[۱۱]
گونههای جانوری در منطقهٔ سیستان شامل ۸۵ گونهٔ پستاندار، ۱۰۲ گونهٔ خزنده، ۳۶۰ گونه پرندهٔ آبزی و غیر آبزی و پنج گونهٔ دوزیست[۱۲] و انواع ماهی میشود که محل زیست بیشتر آنها نیزار تالاب هامون و اطراف هیرمند است.[۱۳]
در گذشته، زمین سیستان از برکت رود هیرمند و آبرفتهای آن، منطقهٔ خوش آب و هوایی بوده است، اما امروزه از تغییر اقلیم متأثر شده و بسیار گرم است.[۱۴] بالاترین دما، بیش از ۴۰ درجهٔ سانتیگراد است، اما حداقل دما بهندرت به صفر درجه میرسد. بارندگی بیشتر در فصل زمستان صورت میگیرد.[۱۵]
برخی پژوهشگران احتمال میدهند که ساکنین شهرسوخته از مهاجرین آسیای مرکزی بودهاند.[۱۶]جمعیت دورهٔ شکوفایی شهر سوخته ۵۵۰۰۰ هزار نفر تخمین زده شده است. در زمان فتوحات اسلامی نیز سیستان جمعیت زیادی داشته است.[۱۷] ساکین سیستان قبل از ورود اسلام پیرو آیین زرتشتی بودند.[۱۸]
ساکنان امروزی سیستان ایران، حدود ۳۰ طایفه و تیره را شامل میشود که برخی هنوز سنت کوچنشینی را ادامه دادهاند. مردم سیستان به زبان فارسی با لهجهٔ سیستانی صحبت میکنند و پیرو مذهب شیعه هستند.[۱۹] بر اساس آمار رسمی ۱۳۹۵ش، زابل ۱۶۵۶۶۶، نیمروز ۴۸۴۷۱، زهک ۷۴۸۹۶، هیرمند ۶۳۹۷۹ و هامون ۴۱۰۱۷ نفر جمعیت داشته است.[۲۰]
یافتههای باستانشناسی نشان میدهد که ساکنان شهر سوخته در انواع دانشها بهویژه طبابت، پیشرفت چشمگیری داشتهاند؛[۲۱] اما از سیستم آموزشی این خطه تا دوران اسلامی سندی در دست نیست. در دوران قبل از انقلاب اسلامیایران، آموزش بیشتر از طریق مکتبخانهها صورت میگرفت. اولین مدرسهٔ مدرن در شهر زابل در ۱۲۹۸ش، تأسیس شده است.[۲۲]
گزارشها نشان میدهد که آموزش تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، محدودیتهای زیادی داشته و ۶۰ درصد دانشآموزان پس از دورهٔ ابتدائی، فرصت ادامهٔ تحصیل را نداشتهاند؛ اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی با فعالیت ۲۹۸ مدرسه، در سیستان ۹۸ درصد دانشآموزان در سن تحصیل، در مدرسه حضور دارند.[۲۳]
امروزه در سیستان مدارس دینی، آموزشگاههای عالی و دانشگاههای دولتی و غیردولتی، بهویژه دانشگاه زابل با ۱۱۰ گرایش تحصیلی تا مقطع دکترا و با حضور هزارن دانشجو، فعالیت دارد.[۲۴] از نظر کارشناسان، آموزش میان عشایر با مشکلات جدی مواجه است و اکثر دانشآموزان عشایر بهویژه دختران، به آموزش بالاتر از سطح ابتدائی دسترسی ندارند.[۲۵]
از هزارهٔ چهارم قبل از میلاد، صنایعی مانند سنگتراشی، بافندگی و سفالگری در منطقهٔ سیستان رونق خوبی داشته و تعداد زیادی از ساکنین منطقه به فعالیتهای تجارتی مشغول بودهاند.[۲۶] همچنین سیستان تا اوایل قرن ۱۳م، دارای اقتصاد کشاورزی پیشرفته بوده و انواع غلات بهویژه گندم و نیز میوههای استوایی و گرمسیری در منطقه کاشته میشد و سیستان به انبار غلات آسیا شهرت داشت.
نیزارهای تالاب هامون و تپههای سرسبز اطراف هیرمند نیز در گذشته، فرصتی مناسب برای دامداری بود و البته بسیاری از مردم سیستان از طریق شکار و ماهیگیری، امرار معاش میکردند.[۲۷] اما امروزه در اثر تغییرات اقلیمی، بسیاری از این فرصتها از بین رفته است و کشاورزی، دامداری و تولید صنایع دستی بهصورت محدود صورت میگیرد که در این زمینه، نقش زنان همانند گذشتهٔ تاریخی آنها،[۲۸] همچنان پررنگ است.[۲۹]
اوجیزک یا همان آبگوشت بدون گوشت سیستانبرگی از شاهنامه بایسنقری که شطرنجبازان و تختهنردبازان را مینمایاند.الف) ازدواج؛ اکثر ازدواجها در سیستان درونگروهی است. جشن عروسی سیستانی مراحل مختلفی دارد و با آیینها و موسیقی مخصوص همراه است. در این جشن زنان نقش بیشتر دارند.
ب) جشنها و اعیاد؛ نوروز جشن باستانی ایران و عید فطر و قربان از اعیاد مذهبی است که مردم سیستان از آن با شکوه تجلیل میکنند. آنها در آیینهای مخصوص عید، غذاهای ویژهای میپزند.[۳۰]
ج) عزاداری؛ اولین قیام به خونخواهی امام حسین، از سیستان آغاز شد که حاکم اموی را فراری دادند. عزاداری ایام محرم از همان آغاز در سیستان رایج شد و با آیینهای ویژه همراه است.[۳۱] مردم سیستان در سوگ عزیزان خود نیز آیینهای ویژهای دارند که مهمترین آن «اردهخوانی» است. در اردهخوانی، رباعیهایی با آهنگ سوزناک توسط زنان مُسِن خوانده میشود.[۳۲]
د) پوشش؛ لباس محلی مردم سیستان از گرانترین لباسهای سنتی ایران است. پیراهن چلتریز، پیراهن برچاک، شلوار و دستار، پوشاک محلی مردان سیستان را تشکیل میدهد. پیراهن تاجیک، پیراهن دوگریبانه، جلیقه، شلوار، کت، لچک/ دستمال سر، سرپوش/ چارقد، روبند، کلاه چادر، کفش و تُنبون، پوشاک زنان است که از تکههای رنگی، طرحدار و سوزندوزی شده درست میشود. زنان سیستانی از جواهرات خاصی نیز استفاده میکنند.[۳۳]
هـ) غذاهای محلی؛ گوشت از آغاز، در رژیم غذایی سیستان اهمیت زیاد داشته و دوغ و ماست از جمله نوشیدنیهای پرطرفدار بوده است. استفاده از انواع میوه مانند انگور، هندوانه، خربزه و سبزی در این منطقه رایج بوده است.[۳۴] حبوبات از جمله گندم و همچنین خرما در فرهنگ غذایی این مردم اهمیت بالایی دارد. معروفترین غذاهای سنتی سیستان، کشک زابلی، اوچیزک و آبگوشت سیستانی است.[۳۵]
و) صنایع دستی سیستان؛ سفالگری، پارچه و حصیربافی، انواع سوزندوزی و سکهدوزی، قالیبافی، پلاسبافی، شالبافی، معرقبافی و جواهرسازی میان مردم سیستان بهویژه زنان رواج دارد.[۳۶]
ز) رسانه و سینما؛ حضور سینما در منطقه سیستان کمرنگ است و در ۱۴۰۲ش تنها دو سینما در شهرستان نمیروز و زابل فعال بوده است.[۳۷] همچنین بر اساس آمار ادارهٔ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی سیستان و بلوچستان، از میان ۷۴ نشریهٔ محلی فقط ۶ نشریه متعلق به شهرستان زابل است.[۳۸]
ح) موسیقی؛ در فرهنگ موسیقایی سیستان، قیچک، نی، سرنا، دایره، ساز و دهل کاربرد زیاد دارد. این مردم برای هر مرحلهٔ زندگی حتی زمان دندان درآوردن طفل آواهای مخصوص دارند. آیکه، اردهخوانی، سیتک، رمضونیکه، لوبتک، الوکه، بحث و بیت و آواهای کار ریشه در تاریخ و فرهنگ سیستان دارد.[۳۹]
ط) بازیهای محلی؛ تختهنرد، از شهر سوخته سیستان به دست آمده که ریشهٔ شطرنج دانسته میشود. توطنسواری، کیچزور و گلگل، بازیهای مشهور محلی سیستان است.[۴۰]
ی) اسطورهها و مشاهیر؛ سیستان، خاستگاه پهلوانان ایران باستان چون گرشاسپ، نریمان، سام، زال و رستم بوده است.[۴۱] یعقوب لیث، فرخی سیستانی، ابوسعید سگزی، ابوحاتم سیستانی، ابوسلیمان سیستانی، ابویعقوب سیستانی، ابوداود سیستانی، احولی سیستانی، حریز بن عبدالله سیستانی، ابوالفرج سیستانی، شمس بستنی، محمد پسر مخلد سگزی، محمدبن وصیف سیستانی، مولانا عاشق سیستانی، ابوسلیمان سیستانی، محمدتقی حسینی طباطبایی، آیتالله سیدعلی سیستانی، شهید قاسم میرحسینی، محمد میر، شهید حبیب لکزایی و ایرج افشار سیستانی، برخی از چهرههای مذهبی، سیاسی، علمی، فرهنگی و نظامی سیستان است.[۴۲]
شهر سوخته، موزهٔ شهر سوخته، قلعهٔ سهکوهه، قلعهٔ رامرود، قلعهٔ رستم، قلعهٔ کهزاد، قلعهٔ مچی، قلعهٔ سام، قلعهٔ بیبیدوست، تپهٔ طالبخان، تپهٔ ژالهای، قلعهٔ ایرندگان، قلعهٔ ترقون، قعلهٔ چپو، و قلعهٔ حوضدار، هرکدام دورههایی از تاریخ سیستان را به نمایش میگذارد و در کنار تنوع فرهنگی و آیینهای سنتی، یکی از اهداف مهم گردشگران داخلی و خارجی را تشکیل میدهد.[۴۳]
الف) راههای مواصلاتی؛ امروزه فرودگاه بینالمللی زاهدان، فرودگاه زابل، ایستگاه راهآهن زاهدان، پایانهٔ زاهدان و پایانهٔ زابل با ۱۵ شرکت مسافرتی، دسترسی به منطقه سیستان را ممکن میسازد. بزرگراه زاهدان ـ زابل از راههای ترانزیتی مهم جمهوری اسلامی ایران است که برای افغانستان و پاکستان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.[۴۴]
ب) بهداشت و درمان؛ در رتبهبندی شاخصهای بهداشتی و درمانی استانهای ایران در ۱۳۹۱ش، استان سیستان و بلوچستان در رتبهٔ آخر قرار داشت، اما در سالهای اخیر دانشگاه علوم پزشکی زابل با ایجاد مراکز درمانی تازه، این مشکل را کاهش داده است.[۴۵]
از اوایل قرن ۱۳م، با حضور اعراب در سیستان، اختلافات قبیلهای تشدید و راهزنی و ناامنی در منطقه رواج یافت. درسالهای اخیر فعالیت گروههای تبهکار بهویژه قاچاقبران مواد مخدر و تندروان مذهبی در منطقه گسترش پیدا کرده است. تغییرات اقلیمی نیز سبب شده است که بسیاری از مردم این سامان شغلهای سنتی خود را از دست داده و مجبور به مهاجرت از منطقه شوند یا به کارهای غیرقانونی از جمله قاچاق اشتغال ورزند.[۴۶]
«ایلات و طوایف عشایر»، وبسایت سازمان امور عشایر، تاریخ بازدید: ۱۹ خرداد ۱۴۰۳ش.
الهامی، فاطمه و میرشکار، راضیه، «اَردهخوانی و کاربرد آن در آیین سوگواری سیستان»، دوماهنامهٔ فرهنگ و ادبیات عامه، سال ۷، شمارهٔ ۲۹، آذر و دی ۱۳۹۸ش.
بریمانی، فرامرز، «تحلیل هرمنوتیکی از فراز و فرود سیستان بزرگ»، مجلهٔ جغرافیا و توسعه، پاییز و زمستان ۱۳۸۳ش.
«جمعیت سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۹ فروردین ۱۳۹۶ش.
حسینعلیپور، حمید، «سیستان در دوران اسلامی با اتکاء بر شواهد باستانشناسی»، دوفصلنامهٔ مطالعات باستانشناسی، دروهٔ ۵، شمارهٔ ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش.
حیدرزادگان، علیرضا و صندوقداران، محمدحسین، «فرصتهای آموزشی دانشآموزان عشایر استان سیستان و بلوچستان، برابر یا نابرابر»، دوفصلنامهٔ مطالعات برنامهریزی آموزشی، دورهٔ ششم، شمارهٔ یازدهم، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
سرگزی، زهرا، «جایگاه هیرمند در جغرافیای سیاسی و اقتصادی سیستان در دورهٔ پهلوی»، پژوهشنامهٔ تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سال سوم، شمارهٔ دوم، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش.
سروانی، فهیمه، «بررسی نقوش حیوانی سفالینههای شهر سوخته»، دومین همایش ملی باستانشناسی ایران، آبان ۱۳۹۴ش.
«سیستانیها اصیلترین اقوام ایرانی و از نژاد آریایی هستند»، خبرگزاری دانجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۸۹ش.
«سیستان پاسدار اسطورهای و تاریخی دفاع از ارزشهای ایران زمین»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱ مهر ۱۳۹۲ش.
«سیستان و بلوچستان سرزمین بکر جانورشناسی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آبان ۱۳۹۴ش.
«سیستان و بلوچستان و جذابیتهای بکر گردشگری»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۵ مهر ۱۳۹۹ش.
«شهرسوخته و اسرار پنج هزار ساله»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۰ فروردین ۱۴۰۱ش.
شریعتجو، منیره، «جغرافیای تاریخی سیستان باستان»، وبسایت پژوهشکدهٔ باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۳۹۳ش.
شکری، علی و دیگران، «مسألهٔ تاریخی هیرمند و راهکارهای کاهش چالشهای ناشی از آن»، دوفصلنامهٔ پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام، دورهٔ ۱۶، شمارهٔ ۳۰، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
طاهری، صدرالدین، «جایگاه اجتماعی زنان در تمدن باستانی شهر سوخته»، فصلنامهٔ زن در فرهنگ و هنر، دورهٔ ۱۱، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۳۹۸ش.
عقیلی، سیداحمد و بهرامینیا، جواد، «وجوه افتراق و اشتراک قیامهای خوارج در سیستان و عراق در دورهٔ اموی»، دوفصلنامهٔ مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، سال ۴۶، شمارهٔ پیاپی ۹۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش.
«غذاهای سنتی سیستان و بلوچستان ریشه در باور و طبیعت دارد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۴ اسفند ۱۳۹۴ش.
«فهرست نشریات محلی دارای مجوز استان سیستان و بلوچستان»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۴ خرداد ۱۴۰۳ش.
«قبل از انقلاب مدارس در سیستان محدود بود و آموزش پرورش بعد از انقلاب جان گرفت»، پایگاه خبری عصر هامون، تاریخ درج مطلب: ۸ اسفند ۱۳۹۷ش.
«گامهای بلند دولت و افتتاح ۲۲۳ کیلومتر بزرگراه سیستان و بلوچستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ آذر ۱۴۰۱ش.
«گیاهان دارویی سیستان و بلوچستان قابلیت بینالمللی شدن را دارند»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۳۹۷ش.
محمدی، علی «آداب و رسوم مردم سیستان و بلوچستان در مناسبتهای مختلف»، وبسایت فلایتیو، تاریخ درج مطلب: ۱۷ خرداد ۱۴۰۲ش.
«محرم و آیینهای سوگواری در سیستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۵ شهریور ۱۳۹۹ش.
میری، مصطفی، «مشاهیر و مفاخر سیستان»، وبلاگ پژوهشسرای فراگیران پارس، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مرداد ۱۳۹۴ش.
مظلومیار، فیاضگل و ناصح، احسانالله، «جایگاه و اهمیت تاریخی و جغرافیایی، سیستان برای افغانستان و ایران در قرون نخستین اسلام»، همایش بینالمللی جایگاه سجستان (سیستان) در گسترهٔ تمدن اسلامی، ژانویهٔ ۲۰۲۴م.
محمدی، حسنبیگ، «جغرافیای تاریخی سیستان قبل از اسلام»، فصلنامهٔ علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، دورهٔ ۱۵، شمارهٔ ۶۰، بهمن ۱۳۸۵ش.
«موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان»، وبسایت مجلهٔ ویستا، تاریخ بازدید: ۱۹ خرداد ۱۴۰۳ش.
«معرفی دانشگاه»، وبسایت دانشگاه زابل، تاریخ بازدید: ۲۱ خرداد ۱۴۰۳ش.
«منوی غذای شهر سوخته: دلمهماهی با تخم غاذ و نان کنجدی همراه ماءالشعیر و خربزه»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۳ فروردین ۱۳۸۹ش.
«نگاهی به فعالیتهای زنان روستایی در استان سیستان و بلوجستان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲ آذر ۱۳۷۸ش.
«نگاهی به موسیقی سیستان»، خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا، تاریخ درج مطلب:۱۹ اسفند ۱۳۹۶ش.
«نخستین مدرسهٔ سیستان و بلوچستان ۸۸ سال پیش بنا شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۸۶ش.
«نگاهی به بازیهای بومی و محلی سیستان بلوچستان»، وبلاگ اطلاعات محلی سیستان، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۳۹۹ش.
«وزیر بهداشت: خدمات درمان در زابل رایگان میشود»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مرداد ۱۴۰۲ش.
«۹ سینمای سیستان و بلوجستان فعال میشود»، خبرگزاری بسیج، تاریخ درج مطلب: ۱۳ بهمن ۱۴۰۲ش.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
