پرش به محتوا

پیش‌نویس:خرافات در قوم بلوچ: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
حذف رده‌ها
زدن لینک داخلی
 
(۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:خرافات در قوم بلوچ (1).jpg|جایگزین=رمالی در بلوچستان|بندانگشتی|تصویر یک رمال در حال دعانویسی برای یک زن]]
[[پرونده:خرافات در قوم بلوچ (1).jpg|جایگزین=رمالی در بلوچستان|بندانگشتی|تصویر یک رمال در حال دعانویسی برای یک زن]]
<big>'''خرافات در قوم بلوچ؛'''</big> باورها و عمل‌کرد‌های مبتنی بر موهومات در قوم بلوچ.
{{درشت|'''خرافات در قوم بلوچ؛'''}} باورها و عمل‌کردهای مبتنی بر موهومات در قوم بلوچ.


خرافات در قوم بلوچ، همانند قوم دیگری به‌صورت تاریخی و گاه در اثر تعامل با دیگر فرهنگ‌ها شکل گرفته است. برخی از باورهای خرافی چنان با زندگی زن و مرد بلوچ تنیده شده که سراسر زندگی خود را با آن می‌گذرانند و با دست‌آوردها و راهکارهای علمی و عقلی نیز برطرف نمی‌شود.
[[خرافه‌گرایی|خرافات]] در قوم بلوچ، همانند اقوام دیگر به‌صورت تاریخی و گاه در اثر تعامل با دیگر فرهنگ‌ها شکل گرفته است. برخی از باورهای خرافی چنان با زندگی زن و مرد بلوچ تنیده شده که سراسر زندگی خود را با آن می‌گذرانند و با دست‌آوردها و راهکارهای علمی و عقلی نیز برطرف نمی‌شود.
==مفهوم‌شناسی==
 
واژه عربی «خُرافه» به معنای امر موهوم و سخن بیهوده و پریشان است که خوش‌آیند باشد.<ref> [https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%A7%D8%AA هخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ خرافات.]</ref> خرافات در اصطلاح، مجموعه باورها و عمل‌کردهایی است که با عقلانیت، آموزه‌های [[دین]] و اصول علمی، سازگار نباشد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/394203/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-% ستوده‌فر و دیگران، «تحلیلی جامعه‌شناختی بر خرافه‌گرایی دینی در عصر مرشد شاهان صفوی»، 1397ش، ص141.]</ref>
==مفهوم‌شناسی خرافات==
==پیشینه==
واژه عربی «خُرافه» به‌معنای امر موهوم و سخن بیهوده و پریشان است که خوشایند باشد.<ref>[https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/خرافات دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ خرافات.]</ref> خرافات در اصطلاح، مجموعه باورها و عمل‌کردهایی است که با عقلانیت، آموزه‌های [[دین]] و اصول علمی، سازگار نباشد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/394203/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%87-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-% ستوده‌فر و دیگران، «تحلیلی جامعه‌شناختی بر خرافه‌گرایی دینی در عصر مرشد شاهان صفوی»، 1397ش، ص141.]</ref>
تحقیقات نشان می‌دهد که برخی باور‌های خرافی میان مردم بلوچ از دوران باستان باقی مانده که در برخی از صنایع دستی این مردم نیز دیده می‌شود. برخی دیگر با ورود بردگان سیاه‌پوست آفریقایی از طریق سواحل جنوبی ایران وارد شده<ref>[https://www.magiran.com/paper/1377094/%D9%85%D9%88%D9%84%D9%81%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D9%85%D9%88%D9%86%D9%8 نقوی، «مؤلفه‌های بینش اسطوره‌ای در مراسم «زار» نمونه موردی در بندرعباس»، 1392ش، ص151.] </ref> و با فرهنگ مردم بومی درآمیخته است.<ref>[https://namnak.com/baloch-people-traditions.p78754 «تمام آداب و رسوم مردم بلوچ+ غذاهای سنتی بلوچستان»، وب‌سایت نمناک.]</ref> برخی باور‌های موهوم نیز از شبه‌قارۀ هند با ورود فرقه‌های تصوف میان مردم [[بلوچ]] رواج یافته است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/431402/%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%D8%B0%DA%A9%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 سرافرازی، «فرقۀ مذهبی ذکری‌ها در بلوچستان»، 1390ش، ص50-51.]</ref>
 
==زمینه‌ها==
==پیشینه خرافات در قوم بلوچ==
تحقیقات نشان می‌دهد که برخی باورهای خرافی میان مردم بلوچ از دوران باستان باقی مانده که در برخی از [[صنایع دستی بلوچ|صنایع دستی]] این مردم نیز دیده می‌شود. برخی دیگر با ورود بردگان سیاه‌پوست آفریقایی از طریق سواحل جنوبی ایران وارد شده<ref>[https://www.magiran.com/paper/1377094/%D9%85%D9%88%D9%84%D9%81%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%B4-%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D9%85%D9%88%D9%86%D9%8 نقوی، «مؤلفه‌های بینش اسطوره‌ای در مراسم «زار» نمونه موردی در بندرعباس»، 1392ش، ص151.]</ref> و با فرهنگ مردم بومی درآمیخته است.<ref>[https://namnak.com/baloch-people-traditions.p78754 «تمام آداب و رسوم مردم بلوچ+ غذاهای سنتی بلوچستان»، وب‌سایت نمناک.]</ref> برخی باورهای موهوم نیز از شبه‌قارهٔ هند با ورود فرقه‌های تصوف میان مردم [[بلوچ]] رواج یافته است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/431402/فرقه-مذهبی-ذکری-ها-در-بلوچستان سرافرازی، «فرقۀ مذهبی ذکری‌ها در بلوچستان»، 1390ش، ص50-51.]</ref>
 
==زمینه‌های خرافات در قوم بلوچ==
[[پرونده:خرافات در قوم بلوچ (2).jpg|جایگزین=دعانویسی در بلوچستان|بندانگشتی|تصویر زن مراجع به یک جوان رمال]]
[[پرونده:خرافات در قوم بلوچ (2).jpg|جایگزین=دعانویسی در بلوچستان|بندانگشتی|تصویر زن مراجع به یک جوان رمال]]
کارشناسان به‌طور کلی بی‌سوادی، ناآگاهی، فقر، بی‌کاری، محرومیت و بی‌عدالتی را از جمله عوامل عمدۀ گرایش جامعه به خرافات می‌دانند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/6497ed4ff37b3-10694-1401-12.pdf عشایری و دیگران، «مطالعۀ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازۀ زمانی 1388-1397ش»، 1401ش، ص 376.]</ref> تحقیقات نشان می‌دهد که طبقات پایین و فقیر مردم بلوچ گرایش بیشتری به باورهای خرافی دارند.<ref>[https://www.sarpoosh.com/society/social/social980702285.html «در باره مراسم زاردرمانی که در آن جن را از جسم فرد خارج میکنند!»، وبسایت سرپوش.]</ref> احساس درماندگی اجتماعی مانند عدم رسیدگی به دارو و دکتر در مناطق بلوچ‌نشین،<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/6497ed4ff37b3-10694-1401-12.pdf عشایری و دیگران، «مطالعۀ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازۀ زمانی 1388-1397ش»، 1401ش، ص 376.]</ref> تقلید کورکورانه از پیشینیان و قرارگرفتن در بستر اجتماعی نامناسب نیز زمینۀ گرایش افراد را به‌ خرافات فراهم می‌کند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/114340/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%88-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%A7%D8%AA «عوامل و زمینه‌های خرافات»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]</ref>
کارشناسان به‌طور کلی بی‌سوادی، ناآگاهی، فقر، بی‌کاری، محرومیت و بی‌عدالتی را از جمله عوامل عمدهٔ گرایش جامعه به خرافات می‌دانند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/6497ed4ff37b3-10694-1401-12.pdf عشایری و دیگران، «مطالعۀ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازۀ زمانی 1388-1397ش»، 1401ش، ص 376.]</ref> تحقیقات نشان می‌دهد که طبقات پایین و فقیر مردم بلوچ گرایش بیشتری به باورهای خرافی دارند.<ref>[https://www.sarpoosh.com/society/social/social980702285.html «درباره مراسم زاردرمانی که در آن جن را از جسم فرد خارج می‌کنند!»، وب‌سایت سرپوش.]</ref> احساس درماندگی اجتماعی مانند عدم رسیدگی به دارو و دکتر در مناطق بلوچ‌نشین،<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/6497ed4ff37b3-10694-1401-12.pdf عشایری و دیگران، «مطالعۀ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازۀ زمانی 1388-1397ش»، 1401ش، ص 376.]</ref> تقلید کورکورانه از پیشینیان و قرارگرفتن در بستر اجتماعی نامناسب نیز زمینهٔ گرایش افراد را به خرافات فراهم می‌کند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/114340/عوامل-و-زمینه-های-خرافات «عوامل و زمینه‌های خرافات»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
==جنبه‌های خرافات در جامعۀ بلوچ==
 
===باورها===
==جنبه‌های خرافات در جامعهٔ بلوچ==
#باور به «زار»؛ از نظر زارباوران، زار خطرناک‌ترین باد کافر است که با وارد شدن آن در بدن انسان، جن نیز وارد بدن می‌شود و انسان را بیمار می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که باور به زار میان مردم بلوچ آنقدر محکم است که حتی پزشک، دارو و درمان عصری، برای آنها بی‌معنا است و تمام بیماری‌ها به‌نحوی به آن ربط داده می‌شود و درمان آن را در دستان شفا‌بخش بابازار و مامازار می‌دانند. هر بلوچی از بدو تولد در معرض تهدید زار قرار دارد و ممکن نیست که در زندگی یک‌بار به دام زار گرفتار نشود.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص1-2.</ref>
==={{درشت|باورها}}===
#باورهای خرافی پیرامون روح؛ برخی از مردم بلوچ معتقدند که ارواح اشخاص عابد و زاهد (شیخ / پیر) که در میان مردم دارای مرتبۀ ویژه بوده‌اند، پس از وفات، به‌شکل باد، در زمین و دریا سرگردانند. هریک از مشایخ با گروه‌ خاصی از اجتماع سروکار دارند. هرگونه توهین، تردید و نافرمانی از مشایخ، سبب گرفتاری او به باد مشایخ شده و بیمار می‌شود.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص28.</ref>
====باور به زار====
#باور به‌نیروی موهومی که باعث خیر و شر است؛ بر اساس این باور، محیط زندگی مردم بلوچ پر است از نیروی موهومی که در امورات زندگی آنها دخالت دارد. مردم بلوچ بیشتر مشکلات زندگی چون فقر، قرض‌داری، بخت‌‌برگشتگی و حتی زخم و شکستگی را به آنها نسبت می‌دهند.<ref>[https://www.irna.ir/news/81287273/%D8%B3%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%84-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AF%D8%B9%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B3%D8%A7%D9%86 «‌سیستان و بلوچستان بهشت رمالها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
از نظر زارباوران، زار خطرناک‌ترین باد کافر است که با وارد شدن آن در بدن انسان، جن نیز وارد بدن می‌شود و انسان را بیمار می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که باور به زار میان مردم بلوچ آنقدر محکم است که حتی پزشک، دارو و درمان عصری، برای آنها بی‌معنا است و تمام بیماری‌ها به‌نحوی به آن ربط داده می‌شود و درمان آن را در دستان شفابخش بابازار و مامازار می‌دانند. هر بلوچی از بدو تولد در معرض تهدید زار قرار دارد و ممکن نیست که در [[زندگی]] یک‌بار به دام زار گرفتار نشود.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص1-2.</ref>
#روح خبیثۀ جاتوق؛ مردم بلوچ معتقدند که جاتوق یک شیطان جادوگر است. جاتوق در کمین مادر و نوزاد است که به‌آنها آسیب برساند و مخفیانه قلب و جگر نوزاد را می‌بلعد.<ref>[http://sarhad2.blogfa.com/post/20 «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.]</ref>
 
===آداب و رسوم===
====باورهای خرافی پیرامون روح====
از نظر کارشناسان، باورهای فوق سبب شده است که ترس از موجودات موهوم بر زندگی مردم بلوچ سایه افکند.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص1-2.</ref> این مردم چارۀ کار را به اجرای آیین‌ها و عمل‌کردهای زیر می‌بینند:
برخی از مردم بلوچ معتقدند که ارواح اشخاص عابد و زاهد ([[شیخ]] / پیر) که در میان مردم دارای مرتبهٔ ویژه بوده‌اند، پس از وفات، به‌شکل باد، در زمین و دریا سرگردانند. هریک از مشایخ با گروه خاصی از اجتماع سروکار دارند. هرگونه توهین، تردید و نافرمانی از مشایخ، سبب گرفتاری او به باد مشایخ شده و بیمار می‌شود.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص28.</ref>
 
====باور به نیروی موهومی که باعث خیر و شر است====
بر اساس این باور، محیط زندگی مردم بلوچ پر است از نیروی موهومی که در امورات زندگی آنها دخالت دارد. مردم بلوچ بیشتر مشکلات زندگی چون فقر، قرض‌داری، بخت‌برگشتگی و حتی زخم و شکستگی را به آنها نسبت می‌دهند.<ref>[https://www.irna.ir/news/81287273/سيستان-و-بلوچستان-بهشت-رمال-ها-و-دعانويسان «سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
 
====روح خبیثهٔ جاتوق====
مردم بلوچ معتقدند که جاتوق یک شیطان جادوگر است. جاتوق در کمین مادر و نوزاد است که به‌آنها آسیب برساند و مخفیانه قلب و جگر نوزاد را می‌بلعد.<ref>[http://sarhad2.blogfa.com/post/20 «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.]</ref>
 
====باورهای خرافی در مورد جنازه و نوزاد====
دیدن جنازه در حال حمل یا مواجهه با فرد فوت‌شده توسط زن [[بارداری|باردار]]، می‌تواند به شورچشم شدن فرزند او منجر شود. علاوه بر این، در خصوص نوزادان، این اعتقاد وجود دارد که افرادی که از مراسم تشییع جنازه و کفن و دفن بازگشته‌اند، نباید وارد خانه‌ای شوند که به‌تازگی در آن کودکی متولد شده است. دلیل این امر، باور به تأثیر منفی و شومی است که ممکن است به مرگ نوزاد تازه متولد شده بینجامد.<ref>[https://www.enigmaescaperoom.ir/blog/superstitions «15 خرافات شایع در بین مردم ایران و جهان»، وب‌سایت انیگما.]</ref>
 
==={{درشت|آداب و رسوم}}===
از نظر کارشناسان، باورهای فوق سبب شده است که [[ترس]] از موجودات موهوم بر زندگی مردم بلوچ سایه افکند.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص1-2.</ref> این مردم چارهٔ کار را به اجرای آیین‌ها و عمل‌کردهای زیر می‌بینند:
 
====آیین زار====
مراسم [[آیین زار|آیین‌زار]] جهت رهایی شخص بیمار از شر باد زار و جنی که همراه آن وارد بدن بیمار شده، توسط بابا یا مامازار با حضور زنان و مردان «اهل هوا» برگزار می‌شود. در این مراسم بردن نام مقدسات حرام است.<ref>ساعدی، اهل هوا، 1345ش، ص45.</ref> زار با [[موسیقی]]، رقص و دودکردن انواع گیاهان خوش‌بو، [[قربانی کردن|قربانی]]، خوراندن خون قربانی به بیمار و دادن [[هدیه]] به زاره، رام می‌شود. این مراسم مراحل مختلف دارد و برای مدت ۳ تا ۱۴ شب ادامه دارد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/246842/زار،-نوعی-بیماری جعفری، «زار»، وب‌سایت مرکزدائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> از نظر کارشناسان آیین زار فاقد مبنای دینی<ref>[https://www.makarem.ir/maaref/fa/article/index/420110/عقيده-به-%C2«Ø¬Ù†Ù‘%C2»-نشانه-تأثيرپذيری-قرآن-Ø§Ø «عقیده به جن نشانه تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ جاهلی!»، وب‌سایت آئین رحمت.]</ref> و علمی است.<ref>[http://sobhesahel.com/news/28802/پشت-پرده-زار دهقان، «پشت پرده زار»، وب‌سایت صبح ساحل.]</ref>
 
'''مراسم مولودی'''
 
این مراسم بیشتر جنبهٔ مذهبی دارد که توسط فرقه‌های مختلف اهل تصوف به‌منظور بزرگ‌داشت مشایخ و درمان بیمارانی که دچار باد (روح‌زدگی) شده است، برگزار می‌شود. گاهی این مراسم با موسیقی، رقص، برنامه‌های نمایشی و حتی چشم‌بندی و جادوگری همراه است.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص31 -32.</ref>
 
'''دفع و جذب نیروی نامرئی'''
 
مناطق بلوچ‌نشین [[بازار]] پررونق برای فال‌گیران و رمالان است. مردم بلوچ برای مبارزه با نیروی نامرئی شر و جذب نیروهای خیر، به آنها مراجعه می‌کنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/81287273/سيستان-و-بلوچستان-بهشت-رمال-ها-و-دعانويسان «سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> در برخی موارد زنان بلوچ آویزهای دست‌بافت و دست‌دوز درست می‌کنند و با آیینه، مهره و صدف تزیین می‌کنند. آنها معقتدند که در دفع نیروی شر و جذب نیروی خیر مؤثر است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/486975/بررسی-نقوش-آویز-بافته-های-طلسمی-و-تعویذی-در- نعمت شهربابکی و میرنژاد، «بررسی نقوش آویزبافته‌های طلسمی و تعویذی در سیستان و بلوچستان»، 1400ش، ص 57-59.]</ref> از نظر این مردم برخی موجودات مانند گیاهان<ref>[https://mayarjal.ir/fa/news/1409/دودنی-بافی-هنری-زیبا-و-در-حال-فراموش-شدن/ حسن‌زهی، «دودنی‌بافی هنری زیبا و در حال فراموش شدن»، پایگاه اطلاع‌رسانی مَیارجل.]</ref> و حتی حیوانات مانند «گاندو» (تمساح پوزه‌کوتاه بومی) در دفع و جذب این نیروها مؤثر هستند.<ref>[https://www.rokna.net/بخش-حوادث-23/503663-کودکان-سیستان-بلوچستان-قربانی-یک- «کودکان سیستان و بلوچستان قربانی یک خرافات هولناک / گاندو همچنان دست و پا قطع می‌کند»، وب‌سایت رکا.]</ref>
 
'''ناف‌بری'''
 
در فرهنگ بلوچ خانواده‌ای، ناف [[دختر]] نوزاد خانوادهٔ دیگر را می‌برد و او را برای پسر خود نام‌گذاری می‌کند. در این صورت دختر و پسر در بزرگ‌سالی ملزم به‌پذیرفتن آن است.<ref>[http://chabahargasht.ir/post-107 «عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت.]</ref>
 
'''خون‌بس'''
 
بر اساس قاعدهٔ [[خون‌بس]]، طائفهٔ مقتول چهار دختر را به‌دلخواه از فامیل قاتل، به همسری می‌گیرند.<ref>[https://womenresearch.ir/article-1-26-fa.pdf جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص69-70.]</ref>
 
'''مراسم جل‌بندی'''
 
یکی از برنامه‌های [[مراسم عروسی|عروسی]] مردم بلوچ است. زنان بلوچ پارچه‌های دست‌دوختهٔ آیینه‌کاری را بر دیوارهای اتاق آویزان می‌کنند و عروس تا [[شب زفاف]] در آنجا می‌ماند. زنان بلوچ باور دارند که پارچه‌ها برای جادو و ارواح خبیث اجازهٔ ورود به‌اتاق عروس را نمی‌دهد.<ref>[https://saednews.com/.post/adab-v-rsom-azdoaj-mrdm-bloch «آشنایی با آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز.]</ref>
 
'''مراسم زائو'''
 
این مراسم از آغاز تولد نوازد گاهی تا چهل شبانه‌روز ادامه دارد. در این مراسم زنان به‌صورت گروهی یا تکی ترانه می‌خوانند و معتقدند که با این ترانه‌ها، ارواح خبیثه از جمله «جاتوق» که در پی خوردن دل و جگر نوازد است، خواست‌های شیطانی، طلسم و جادو به نوازد و مادر، آسیبی نمی‌رساند.<ref>[http://sarhad2.blogfa.com/post/20 «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.]</ref>
 
'''سوگند جن‌طلاق/ زن‌طلاق'''


#[[آیین زار در میان قوم بلوچ|آیین زار]]؛ این مراسم جهت رهایی شخص بیمار از شر باد زار و جنی که همراه آن وارد بدن بیمار شده، توسط بابا یا مامازار با حضور زنان و مردان «اهل هوا» برگزار می‌شود. در این مراسم بردن نام مقدسات حرام است.<ref> ساعدی، اهل هوا، 1345ش، ص45.</ref>  زار با موسیقی، رقص و دودکردن انواع گیاهان خوش‌بو، قربانی، خوراندن خون قربانی به بیمار و دادن هدیه به زاره، رام می‌شود. این مراسم مراحل مختلف دارد و برای مدت 3 تا 14 شب ادامه دارد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/246842/%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%8C-%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C جعفری، «زار»، وبسایت مرکزدائرهالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  از نظر کارشناسان آیین زار فاقد مبنای دینی<ref>[https://www.makarem.ir/maaref/fa/article/index/420110/%D8%B9%D9%82%D9%8A%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D9%87-%C2%AB%D8%AC%D9%86%D9%91%C2%BB-%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AA%D8%A3%D8%AB%D9%8A%D8%B1%D9%BE%D8%B0%D9%8A%D8%B1%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A7%D8 «عقیده به جن نشانه تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ جاهلی!»، وب‌سایت آئین رحمت.]</ref>  و علمی است.<ref>[http://sobhesahel.com/news/28802/%D9%BE%D8%B4%D8%AA-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%B2%D8%A7%D8%B1 دهقان، «پشت پرده زار»، وبسایت صبح ساحلنیوز.]</ref>  ‌
مردم بلوچ برای تعهد به پیمان، اعلام برائت از اتهاماتی که به او داده شده یا حتمی ساختن انتقام خود از طایفه یا شخصی، قسم زن‌طلاق یاد می‌کنند. این قسم با کفاره هم جبران نمی‌شود و در صورت عدم موفقیت، در فرهنگ بلوچ زن او مطلقه است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/522834/فهم-پدیدارشناختی-چندهمسری-در-میان-بلوچ-Ù‡Ø§Û علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان مردم بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص107-108.]</ref>
#مراسم مولودی؛ این مراسم بیشتر جنبۀ مذهبی دارد که توسط فرقه‌های مختلف اهل تصوف به‌منظور بزرگ‌داشت مشایخ و درمان بیمارانی که دچار باد (روح‌زدگی) شده است، برگزار می‌شود. گاهی این مراسم با موسیقی، رقص، برنامه‌های نمایشی و حتی چشم‌بندی و جادوگری همراه است.<ref>ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص31 -32.</ref>
#دفع و جذب نیروی نامرئی؛ مناطق بلوچ‌نشین بازار پررونق برای فال‌گیران و رمالان‌ است. مردم بلوچ برای مبارزه با نیروی نامرئی شر و جذب نیروهای خیر، به آنها مراجعه می‌کنند.<ref> [https://www.irna.ir/news/81287273/%D8%B3%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%84-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%AF%D8%B9%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%8A%D8%B3%D8%A7%D9%86 «‌سیستان و بلوچستان بهشت رمالها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>  در برخی موارد زنان بلوچ آویز‌های دست‌بافت و دست‌دوز درست می‌کنند و با آیینه، مهره و صدف تزیین می‌کنند. آنها معقتدند که در دفع نیروی شر و جذب نیروی خیر مؤثر است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/486975/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D9%82%D9%88%D8%B4-%D8%A2%D9%88%DB%8C%D8%B2-%D8%A8%D8%A7%D9%81%D8%AA%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B7%D9%84%D8%B3%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%B9%D9%88%DB%8C%D8%B0%DB%8C-%D8%AF%D8%B1- نعمت شهربابکی و میرنژاد، «بررسی نقوش آویزبافته‌های طلسمی و تعویذی در سیستان و بلوچستان»، 1400ش، ص 57-59.]</ref>  از نظر این مردم برخی موجودات مانند گیاهان<ref>[https://mayarjal.ir/fa/news/1409/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7-%D9%88-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D8%A7%D9%84-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4-%D8%B4%D8%AF%D9%86/ حسن‌زهی، «دودنی‌بافی هنری زیبا و در حال فراموش شدن»، پایگاه اطلاع‌رسانی مَیارجل.]</ref>  و حتی حیوانات مانند «گاندو» (تمساح پوزه‌کوتاه بومی) در دفع و جذب این نیروها مؤثر هستند.<ref>[https://www.rokna.net/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AD%D9%88%D8%A7%D8%AF%D8%AB-23/503663-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DB%8C%DA%A9- «کودکان سیستان و بلوچستان قربانی یک خرافات هولناک / گاندو همچنان دست و پا قطع میکند»، وبسایت رکا.]</ref>
#ناف‌بری؛ در فرهنگ بلوچ خانواده‌ای، ناف دختر نوزاد خانوادۀ دیگر را می‌برد و او را برای پسر خود نام‌گذاری می‌کند. در این صورت دختر و پسر در بزرگ‌سالی ملزم به‌پذیرفتن آن است.<ref>[http://chabahargasht.ir/post-107 «عروسی بلوچ»، وبسایت چابهارگشت.]</ref>
#[[خون‌بس|خون‌بست]]؛ بر اساس این قاعدۀ عرفی، طائفۀ مقتول چهار دختر را به‌دلخواه از فامیل قاتل، به همسری می‌گیرند.<ref>[https://womenresearch.ir/article-1-26-fa.pdf جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص69-70.] </ref>
#مراسم جل‌بندی؛ یکی از برنامه‌های عروسی مردم بلوچ است. زنان بلوچ پارچه‌های دست‌دوختۀ آیینه‌کاری را بر دیوارهای اتاق آویزان می‌کنند و عروس تا شب زفاف در آنجا می‌ماند. زنان بلوچ باور دارند که پارچه‌ها برای جادو و ارواح خبیث اجازۀ ورود به‌اتاق عروس را نمی‌دهد.<ref> [https://saednews.com/.post/adab-v-rsom-azdoaj-mrdm-bloch «آشنایی با آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز.]</ref>
#مراسم زائو؛ این مراسم از آغاز تولد نوازد گاهی تا چهل شبانه‌روز ادامه دارد. در این مراسم زنان به‌صورت گروهی یا تکی ترانه می‌خوانند و معتقدند که با این ترانه‌ها، ارواح خبیثه از جمله «جاتوق» که در پی خوردن دل و جگر نوازد است، خواست‌های شیطانی، طلسم و جادو به نوازد و مادر، آسیبی نمی‌رساند.<ref>[http://sarhad2.blogfa.com/post/20 «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.]</ref>
#سوگند جن‌طلاق/ زن‌طلاق،  مردم بلوچ برای تعهد به‌ پیمان، اعلام برائت از اتهاماتی که به او داده شده و یا حمتی‌ساختن انتقام خود از طایفه یا شخصی، قسم زن‌طلاق یاد می‌کنند. این قسم با کفاره هم جبران نمی‌شود و در صورت عدم موفقیت، در فرهنگ بلوچ زن او مطلقه است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/522834/%D9%81%D9%87%D9%85-%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C-%DA%86%D9%86%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D9%87%D8%A7%DB علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان مردم بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص107-108.]</ref>


==پیامده==
==پیامدهای خرافه‌گرایی در قوم بلوچ==
کارشناسان معتقدند که خرافه‌گرایی زمینۀ سوءاستفاده از احساسات مذهبی و نادانی مردم را فراهم می‌کند.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/37832/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%8A%D8%AC-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%87-%D8%A7%D9%8A%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «ترویج خرافه؛ این بار در سیستان و بلوچستان»، وبسایت تابناک.]</ref> اندیشۀ خرافی اثر نامطلوب بر الگوهای رفتاری جامعه می‌گذارد؛ زیرا با اتکا به بخت و اقبال، روحیۀ کار و تلاش از بین می‌رود. باورهای خرافی، از پویایی خرد جلوگیری می‌کند و مانع تحقق روش‌های درست علمی می‌شود. در نتیجه چرخۀ رشد جامعه از حرکت باز می‌ماند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/440445/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B7%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B2%D8 بشرپور و  رحیم‌زادگان، «رابطۀ باورهای خرافی با سبک‌های پردازش اطلاعات و حس عاملیت در افراد مراجعه‌کننده به رمال»، 1399ش، ص28.]</ref> در مواردی این باورهای خرافی باعث از هم‌پاشیدگی خانواده و بحران اجتماعی می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/222648/fa#downloadbottom خانی و دیگران، «بررسی رابطه محرومیت اجتماعی با گرایش به خرافات»، 1392ش، ص17.]</ref>
کارشناسان معتقدند که خرافه‌گرایی زمینهٔ سوءاستفاده از احساسات مذهبی و نادانی مردم را فراهم می‌کند.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/37832/ترويج-خرافه-اين-بار-در-سيستان-و-بلوچستان «ترویج خرافه؛ این بار در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت تابناک.]</ref> اندیشهٔ خرافی اثر نامطلوب بر الگوهای رفتاری جامعه می‌گذارد؛ زیرا با اتکا به بخت و اقبال، روحیهٔ کار و تلاش از بین می‌رود. باورهای خرافی، از پویایی خرد جلوگیری می‌کند و مانع تحقق روش‌های درست علمی می‌شود. در نتیجه چرخهٔ رشد جامعه از حرکت بازمی‌ماند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/440445/بررسی-رابطه-باورهای-خرافی-با-سبک-های-Ù¾Ø±Ø¯Ø§Ø²Ø بشرپور و  رحیم‌زادگان، «رابطۀ باورهای خرافی با سبک‌های پردازش اطلاعات و حس عاملیت در افراد مراجعه‌کننده به رمال»، 1399ش، ص28.]</ref> در مواردی این باورهای خرافی باعث از هم‌پاشیدگی [[خانواده]] و بحران اجتماعی می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/222648/fa#downloadbottom خانی و دیگران، «بررسی رابطه محرومیت اجتماعی با گرایش به خرافات»، 1392ش، ص17.]</ref>


==راه‌کارها==
==راهکارها==
از نظر کارشناسان مهم‌ترین شاخص مبارزه با خرافه‌گرایی در یک جامعه، اقدامات لازم برای رشد عقلانیت در جامعه است. تعقل از اصول اساسی نظام تربیت اسلام است. همچنین بالابردن سطح آگاهی دینی جامعه می‌تواند از گرفتاری افراد در دام خرافه، جلوگیری کند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/213986/fa#downloadbottom شریعتی و انصافی مهربانی، «نگاهی به خرافه‌پرستی در ایران و جهان و راهکار تربیتی مواجهه با آن»، 1395ش، ص16-21.]</ref> بالابردن سطح سواد،<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/7648/95969/%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4_%D8%AF%D8%B1_%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4_%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%81%D8%A7%D8%AA «نقش آموزش در کاهش خرافات»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]</ref> رفاه‌ اجتماعی و اشتغال‌زایی نیز در امر مبارزه با خرافه‌گرایی در جامعه مؤثر است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/222648/fa#downloadbottom خانی و دیگران، «بررسی رابطه محرومیت اجتماعی با گرایش به خرافات»، 1392ش، ص17.]</ref>  
از نظر کارشناسان مهم‌ترین شاخص مبارزه با خرافه‌گرایی در یک جامعه، اقدامات لازم برای رشد عقلانیت در جامعه است. تعقل از اصول اساسی نظام [[تربیت]] [[اسلام]] است. همچنین بالابردن سطح آگاهی دینی جامعه می‌تواند از گرفتاری افراد در دام خرافه، جلوگیری کند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/213986/fa#downloadbottom شریعتی و انصافی مهربانی، «نگاهی به خرافه‌پرستی در ایران و جهان و راهکار تربیتی مواجهه با آن»، 1395ش، ص16-21.]</ref> بالابردن سطح سواد،<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/7648/95969/نقش_آموزش_در_کاهش_خرافات «نقش آموزش در کاهش خرافات»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> رفاه اجتماعی و اشتغال‌زایی نیز در امر مبارزه با خرافه‌گرایی در جامعه مؤثر است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/222648/fa#downloadbottom خانی و دیگران، «بررسی رابطه محرومیت اجتماعی با گرایش به خرافات»، 1392ش، ص17.]</ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۳۸: خط ۷۵:


==منابع==
==منابع==
*«آشنایی با آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب:21 مهر 1399ش.
{{آغاز منابع}}
*اصل‌مرز، مهدی و دیگران، «مطالعه ریشه‌های دینی و اسطوره‌ای آیین زار بر مبنای دیالکتیک امر قدسی الیاده»،نامۀ انسان‌شناسی، سال نوزدهم، شمارۀ 34، بهار و تابستان 1401ش.
* «۱۵ خرافات شایع در بین مردم ایران و جهان»، وب‌سایت انیگما، تاریخ بازدید: ۱۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
*بشرپور، سجاد و رحیم‌زادگان، شیوا، «رابطۀ باورهای خرافی با سبک‌های پردازش اطلاعات و حس عاملیت در افراد مراجعه‌کننده به رمال»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، شمارۀ سی‌ونهم، پاییز 1399ش.
* «آشنایی با آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۹۹ش.
*«ترویج خرافه؛ این بار در سیستان و بلوچستان»، وبسایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 3 اسفند 1387ش.
* اصل‌مرز، مهدی و دیگران، «مطالعه ریشه‌های دینی و اسطوره‌ای آیین زار بر مبنای دیالکتیک امر قدسی الیاده»، نامهٔ انسان‌شناسی، سال نوزدهم، شمارهٔ ۳۴، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
*«تمام آداب و رسوم مردم بلوچ+ غذاهای سنتی بلوچستان»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: 15 آبان 1402ش.
* بشرپور، سجاد و رحیم‌زادگان، شیوا، «رابطهٔ باورهای خرافی با سبک‌های پردازش اطلاعات و حس عاملیت در افراد مراجعه‌کننده به رمال»، فصل‌نامهٔ پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، شمارهٔ سی‌ونهم، پاییز ۱۳۹۹ش.
*جانب‌الهی فیروزآبادی، محمدسعید، «مظلومیت و قهاریت زن بلوج»، فصل‌نامۀ توامندسازی زنان و جامعۀ پایدار، دورۀ 6، شمارۀ 1، بهار 1399ش.
* «ترویج خرافه؛ این بار در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۳ اسفند ۱۳۸۷ش.
*حسن‌زهی، شیدا، «دودنی‌بافی هنری زیبا و در حال فراموش شدن»، پایگاه اطلاع‌رسانی مَیارجل، تاریخ درج مطلب: 20 دی 1399ش.
* «تمام آداب و رسوم مردم بلوچ+ غذاهای سنتی بلوچستان»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: ۱۵ آبان ۱۴۰۲ش.
*خانی، لطف‌علی و دیگران، «بررسی رابطه محرومیت اجتماعی با گرایش به خرافات»، فصل‌نامۀ مطالعۀ جامعه‌شناسی، سال ششم، شمارۀ بیست‌و‌یکم، زمستان 1392ش.
* جانب‌الهی فیروزآبادی، محمدسعید، «مظلومیت و قهاریت زن بلوج»، فصل‌نامهٔ توامندسازی زنان و جامعهٔ پایدار، دورهٔ ۶، شمارهٔ ۱، بهار ۱۳۹۹ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، بازدید: 1 اردیبهشت 1403ش.
* حسن‌زهی، شیدا، «دودنی‌بافی هنری زیبا و در حال فراموش شدن»، پایگاه اطلاع‌رسانی مَیارجل، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۳۹۹ش.
*«در باره مراسم زاردرمانی که در آن جن را از جسم فرد خارج میکنند!»، وبسایت سرپوش، تاریخ درج مطلب: 9 مهر 1398ش.
* خانی، لطف‌علی و دیگران، «بررسی رابطه محرومیت اجتماعی با گرایش به خرافات»، فصل‌نامهٔ مطالعهٔ جامعه‌شناسی، سال ششم، شمارهٔ بیست‌ویکم، زمستان ۱۳۹۲ش.
*دهقان، مرجان، «پشت پردۀ زار»، وب‌سایت صبح ساحل‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 25 تیر 1398ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت مؤسسهٔ لغت‌نامهٔ دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، تاریخ بازدید: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
*ریاحی، علی، زار و باد و بلوچ، تهران، کتابخانۀ ظهوری، 1397ش.
* «دربارهٔ مراسم زاردرمانی که در آن جن را از جسم فرد خارج می‌کنند!»، وب‌سایت سرپوش، تاریخ درج مطلب: ۹ مهر ۱۳۹۸ش.
*ساعدی، غلام‌حسین، اهل هوا، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی، 1345ش.
* دهقان، مرجان، «پشت پردهٔ زار»، وب‌سایت صبح ساحل‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۳۹۸ش.
*سرافرازی، عباس، «فرقۀ مذهبی ذکری‌ها در بلوچستان»، فصل‌نامۀ علمی پژوهشی پژوهش‌نامه‌ی تاریخ اسلام، سال اول، شمارۀ سوم، پاییز 1390ش.
* ریاحی، علی، زار و باد و بلوچ، تهران، کتابخانهٔ ظهوری، ۱۳۹۷ش.
*ستوده‌فر، مهدی و دیگران، «تحلیلی جامعه‌شناختی بر خرافه‌گرایی دینی در عصر مرشد شاهان صفوی»،فصل‌نامۀ جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست‌و‌نهم، شمارۀ پیاپی 71، شمارۀ سوم، پاییز 1397ش.
* ساعدی، غلام‌حسین، اهل هوا، تهران، مؤسسهٔ مطالعات و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۴۵ش.
*«‌سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 4 شهریور 1393ش.
* سرافرازی، عباس، «فرقهٔ مذهبی ذکری‌ها در بلوچستان»، فصل‌نامهٔ علمی پژوهشی پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال اول، شمارهٔ سوم، پاییز ۱۳۹۰ش.
*شریعتی، صدرالدین و انصافی مهربانی، سپیده، «نگاهی به خرافه‌پرستی در ایران و جهان و راهکار تربیتی مواجهه با آن»، فصل‌نامۀ فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، سال هفتم، شمارۀ 26، تابستان 1395ش.
* ستوده‌فر، مهدی و دیگران، «تحلیلی جامعه‌شناختی بر خرافه‌گرایی دینی در عصر مرشد شاهان صفوی»، فصل‌نامهٔ جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست‌ونهم، شمارهٔ پیاپی ۷۱، شمارهٔ سوم، پاییز ۱۳۹۷ش.
*شهربابکی، ابوالقاسم‌نعمت و میرنژاد، سمیه، «بررسی نقوش آویز بافته‌های طلسمی و تعویذ‌نویسی در سیستان و بلوچستان»،دو فصل‌‌نامۀ علمی دانشکدۀ هنر دانشگاه شهید چمران اهواز، دورۀ دهم، شمارۀ 24، تابستان 1400ش.
* «سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۴ شهریور ۱۳۹۳ش.
*«عوامل و زمینه‌های خرافات»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 8 مرداد 1397ش.
* شریعتی، صدرالدین و انصافی مهربانی، سپیده، «نگاهی به خرافه‌پرستی در ایران و جهان و راهکار تربیتی مواجهه با آن»، فصل‌نامهٔ فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، سال هفتم، شمارهٔ ۲۶، تابستان ۱۳۹۵ش.
*عشایری، طاها و دیگران، «مطالعۀ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازۀ زمانی 1388-1397ش»، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، سال 11، شمارۀ 20، بهار و تابستان 1401ش.
* شهربابکی، ابوالقاسم‌نعمت و میرنژاد، سمیه، «بررسی نقوش آویز بافته‌های طلسمی و تعویذنویسی در سیستان و بلوچستان»، دو فصل‌نامهٔ علمی دانشکدهٔ هنر دانشگاه شهید چمران اهواز، دورهٔ دهم، شمارهٔ ۲۴، تابستان ۱۴۰۰ش.
*علی‌نقیان، شیوا و روستاخیز، بهروز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان مردم بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های انسان شناسی ایران، دورۀ 8، شمارۀ 1، بهار و تابستان 1397ش.
* «عوامل و زمینه‌های خرافات»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۳۹۷ش.
*عقیده به «جن» نشانه تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ جاهلی!»، وب‌سایت آئین رحمت، تاریخ بازدید: 7 آذر 1402ش.
* عشایری، طاها و دیگران، «مطالعهٔ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازهٔ زمانی ۱۳۸۸–۱۳۹۷ش»، دوفصل‌نامهٔ پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، سال ۱۱، شمارهٔ ۲۰، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
*«عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت، تاریخ بازدید: 8 آبان 1402ش.
* علی‌نقیان، شیوا و روستاخیز، بهروز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان مردم بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، دوفصل‌نامهٔ پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورهٔ ۸، شمارهٔ ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش.
*«کودکان سیستان و بلوچستان قربانی یک خرافات هولناک /گاندو همچنان دست و پا قطع میکند»، وبسایت رکا، تاریخ درج مطلب: 24 شهریور 1398ش.
* «عقیده به «جن» نشانه تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ جاهلی!»، وب‌سایت آئین رحمت، تاریخ بازدید: ۷ آذر ۱۴۰۲ش.
*«موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد، تاریخ درج مطلب: 5 اردیبهشت 1388ش.
* «عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت، تاریخ بازدید: ۸ آبان ۱۴۰۲ش.
*نقوی، حسام‌الدین، «مؤلفه‌های بینش اسطوره‌ای در مراسم «زار» نمونۀ موردی در بندرعباس»، پژوهش‌نامۀ فرهنگی هرمزگان، شمارۀ 6 و 7، 1392ش.
* «کودکان سیستان و بلوچستان قربانی یک خرافات هولناک /گاندو همچنان دست و پا قطع می‌کند»، وب‌سایت رکا، تاریخ درج مطلب: ۲۴ شهریور ۱۳۹۸ش.
*«نقش آموزش در کاهش خرافات»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 19 آبان 1392ش.
* «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸ش.
* نقوی، حسام‌الدین، «مؤلفه‌های بینش اسطوره‌ای در مراسم «زار» نمونهٔ موردی در بندرعباس»، پژوهش‌نامهٔ فرهنگی هرمزگان، شمارهٔ ۶ و ۷، ۱۳۹۲ش.
* «نقش آموزش در کاهش خرافات»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آبان ۱۳۹۲ش.
{{پایان منابع}}

نسخهٔ کنونی تا ۲۴ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۳:۵۶

رمالی در بلوچستان
تصویر یک رمال در حال دعانویسی برای یک زن

خرافات در قوم بلوچ؛ باورها و عمل‌کردهای مبتنی بر موهومات در قوم بلوچ.

خرافات در قوم بلوچ، همانند اقوام دیگر به‌صورت تاریخی و گاه در اثر تعامل با دیگر فرهنگ‌ها شکل گرفته است. برخی از باورهای خرافی چنان با زندگی زن و مرد بلوچ تنیده شده که سراسر زندگی خود را با آن می‌گذرانند و با دست‌آوردها و راهکارهای علمی و عقلی نیز برطرف نمی‌شود.

مفهوم‌شناسی خرافات

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

واژه عربی «خُرافه» به‌معنای امر موهوم و سخن بیهوده و پریشان است که خوشایند باشد.[۱] خرافات در اصطلاح، مجموعه باورها و عمل‌کردهایی است که با عقلانیت، آموزه‌های دین و اصول علمی، سازگار نباشد.[۲]

پیشینه خرافات در قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تحقیقات نشان می‌دهد که برخی باورهای خرافی میان مردم بلوچ از دوران باستان باقی مانده که در برخی از صنایع دستی این مردم نیز دیده می‌شود. برخی دیگر با ورود بردگان سیاه‌پوست آفریقایی از طریق سواحل جنوبی ایران وارد شده[۳] و با فرهنگ مردم بومی درآمیخته است.[۴] برخی باورهای موهوم نیز از شبه‌قارهٔ هند با ورود فرقه‌های تصوف میان مردم بلوچ رواج یافته است.[۵]

زمینه‌های خرافات در قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
دعانویسی در بلوچستان
تصویر زن مراجع به یک جوان رمال

کارشناسان به‌طور کلی بی‌سوادی، ناآگاهی، فقر، بی‌کاری، محرومیت و بی‌عدالتی را از جمله عوامل عمدهٔ گرایش جامعه به خرافات می‌دانند.[۶] تحقیقات نشان می‌دهد که طبقات پایین و فقیر مردم بلوچ گرایش بیشتری به باورهای خرافی دارند.[۷] احساس درماندگی اجتماعی مانند عدم رسیدگی به دارو و دکتر در مناطق بلوچ‌نشین،[۸] تقلید کورکورانه از پیشینیان و قرارگرفتن در بستر اجتماعی نامناسب نیز زمینهٔ گرایش افراد را به خرافات فراهم می‌کند.[۹]

جنبه‌های خرافات در جامعهٔ بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

باورها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

باور به زار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از نظر زارباوران، زار خطرناک‌ترین باد کافر است که با وارد شدن آن در بدن انسان، جن نیز وارد بدن می‌شود و انسان را بیمار می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که باور به زار میان مردم بلوچ آنقدر محکم است که حتی پزشک، دارو و درمان عصری، برای آنها بی‌معنا است و تمام بیماری‌ها به‌نحوی به آن ربط داده می‌شود و درمان آن را در دستان شفابخش بابازار و مامازار می‌دانند. هر بلوچی از بدو تولد در معرض تهدید زار قرار دارد و ممکن نیست که در زندگی یک‌بار به دام زار گرفتار نشود.[۱۰]

باورهای خرافی پیرامون روح

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی از مردم بلوچ معتقدند که ارواح اشخاص عابد و زاهد (شیخ / پیر) که در میان مردم دارای مرتبهٔ ویژه بوده‌اند، پس از وفات، به‌شکل باد، در زمین و دریا سرگردانند. هریک از مشایخ با گروه خاصی از اجتماع سروکار دارند. هرگونه توهین، تردید و نافرمانی از مشایخ، سبب گرفتاری او به باد مشایخ شده و بیمار می‌شود.[۱۱]

باور به نیروی موهومی که باعث خیر و شر است

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس این باور، محیط زندگی مردم بلوچ پر است از نیروی موهومی که در امورات زندگی آنها دخالت دارد. مردم بلوچ بیشتر مشکلات زندگی چون فقر، قرض‌داری، بخت‌برگشتگی و حتی زخم و شکستگی را به آنها نسبت می‌دهند.[۱۲]

روح خبیثهٔ جاتوق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم بلوچ معتقدند که جاتوق یک شیطان جادوگر است. جاتوق در کمین مادر و نوزاد است که به‌آنها آسیب برساند و مخفیانه قلب و جگر نوزاد را می‌بلعد.[۱۳]

باورهای خرافی در مورد جنازه و نوزاد

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دیدن جنازه در حال حمل یا مواجهه با فرد فوت‌شده توسط زن باردار، می‌تواند به شورچشم شدن فرزند او منجر شود. علاوه بر این، در خصوص نوزادان، این اعتقاد وجود دارد که افرادی که از مراسم تشییع جنازه و کفن و دفن بازگشته‌اند، نباید وارد خانه‌ای شوند که به‌تازگی در آن کودکی متولد شده است. دلیل این امر، باور به تأثیر منفی و شومی است که ممکن است به مرگ نوزاد تازه متولد شده بینجامد.[۱۴]

آداب و رسوم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از نظر کارشناسان، باورهای فوق سبب شده است که ترس از موجودات موهوم بر زندگی مردم بلوچ سایه افکند.[۱۵] این مردم چارهٔ کار را به اجرای آیین‌ها و عمل‌کردهای زیر می‌بینند:

آیین زار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مراسم آیین‌زار جهت رهایی شخص بیمار از شر باد زار و جنی که همراه آن وارد بدن بیمار شده، توسط بابا یا مامازار با حضور زنان و مردان «اهل هوا» برگزار می‌شود. در این مراسم بردن نام مقدسات حرام است.[۱۶] زار با موسیقی، رقص و دودکردن انواع گیاهان خوش‌بو، قربانی، خوراندن خون قربانی به بیمار و دادن هدیه به زاره، رام می‌شود. این مراسم مراحل مختلف دارد و برای مدت ۳ تا ۱۴ شب ادامه دارد.[۱۷] از نظر کارشناسان آیین زار فاقد مبنای دینی[۱۸] و علمی است.[۱۹]

مراسم مولودی

این مراسم بیشتر جنبهٔ مذهبی دارد که توسط فرقه‌های مختلف اهل تصوف به‌منظور بزرگ‌داشت مشایخ و درمان بیمارانی که دچار باد (روح‌زدگی) شده است، برگزار می‌شود. گاهی این مراسم با موسیقی، رقص، برنامه‌های نمایشی و حتی چشم‌بندی و جادوگری همراه است.[۲۰]

دفع و جذب نیروی نامرئی

مناطق بلوچ‌نشین بازار پررونق برای فال‌گیران و رمالان است. مردم بلوچ برای مبارزه با نیروی نامرئی شر و جذب نیروهای خیر، به آنها مراجعه می‌کنند.[۲۱] در برخی موارد زنان بلوچ آویزهای دست‌بافت و دست‌دوز درست می‌کنند و با آیینه، مهره و صدف تزیین می‌کنند. آنها معقتدند که در دفع نیروی شر و جذب نیروی خیر مؤثر است.[۲۲] از نظر این مردم برخی موجودات مانند گیاهان[۲۳] و حتی حیوانات مانند «گاندو» (تمساح پوزه‌کوتاه بومی) در دفع و جذب این نیروها مؤثر هستند.[۲۴]

ناف‌بری

در فرهنگ بلوچ خانواده‌ای، ناف دختر نوزاد خانوادهٔ دیگر را می‌برد و او را برای پسر خود نام‌گذاری می‌کند. در این صورت دختر و پسر در بزرگ‌سالی ملزم به‌پذیرفتن آن است.[۲۵]

خون‌بس

بر اساس قاعدهٔ خون‌بس، طائفهٔ مقتول چهار دختر را به‌دلخواه از فامیل قاتل، به همسری می‌گیرند.[۲۶]

مراسم جل‌بندی

یکی از برنامه‌های عروسی مردم بلوچ است. زنان بلوچ پارچه‌های دست‌دوختهٔ آیینه‌کاری را بر دیوارهای اتاق آویزان می‌کنند و عروس تا شب زفاف در آنجا می‌ماند. زنان بلوچ باور دارند که پارچه‌ها برای جادو و ارواح خبیث اجازهٔ ورود به‌اتاق عروس را نمی‌دهد.[۲۷]

مراسم زائو

این مراسم از آغاز تولد نوازد گاهی تا چهل شبانه‌روز ادامه دارد. در این مراسم زنان به‌صورت گروهی یا تکی ترانه می‌خوانند و معتقدند که با این ترانه‌ها، ارواح خبیثه از جمله «جاتوق» که در پی خوردن دل و جگر نوازد است، خواست‌های شیطانی، طلسم و جادو به نوازد و مادر، آسیبی نمی‌رساند.[۲۸]

سوگند جن‌طلاق/ زن‌طلاق

مردم بلوچ برای تعهد به پیمان، اعلام برائت از اتهاماتی که به او داده شده یا حتمی ساختن انتقام خود از طایفه یا شخصی، قسم زن‌طلاق یاد می‌کنند. این قسم با کفاره هم جبران نمی‌شود و در صورت عدم موفقیت، در فرهنگ بلوچ زن او مطلقه است.[۲۹]

پیامدهای خرافه‌گرایی در قوم بلوچ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کارشناسان معتقدند که خرافه‌گرایی زمینهٔ سوءاستفاده از احساسات مذهبی و نادانی مردم را فراهم می‌کند.[۳۰] اندیشهٔ خرافی اثر نامطلوب بر الگوهای رفتاری جامعه می‌گذارد؛ زیرا با اتکا به بخت و اقبال، روحیهٔ کار و تلاش از بین می‌رود. باورهای خرافی، از پویایی خرد جلوگیری می‌کند و مانع تحقق روش‌های درست علمی می‌شود. در نتیجه چرخهٔ رشد جامعه از حرکت بازمی‌ماند.[۳۱] در مواردی این باورهای خرافی باعث از هم‌پاشیدگی خانواده و بحران اجتماعی می‌شود.[۳۲]

راهکارها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از نظر کارشناسان مهم‌ترین شاخص مبارزه با خرافه‌گرایی در یک جامعه، اقدامات لازم برای رشد عقلانیت در جامعه است. تعقل از اصول اساسی نظام تربیت اسلام است. همچنین بالابردن سطح آگاهی دینی جامعه می‌تواند از گرفتاری افراد در دام خرافه، جلوگیری کند.[۳۳] بالابردن سطح سواد،[۳۴] رفاه اجتماعی و اشتغال‌زایی نیز در امر مبارزه با خرافه‌گرایی در جامعه مؤثر است.[۳۵]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ خرافات.
  2. ↑ ستوده‌فر و دیگران، «تحلیلی جامعه‌شناختی بر خرافه‌گرایی دینی در عصر مرشد شاهان صفوی»، 1397ش، ص141.
  3. ↑ نقوی، «مؤلفه‌های بینش اسطوره‌ای در مراسم «زار» نمونه موردی در بندرعباس»، 1392ش، ص151.
  4. ↑ «تمام آداب و رسوم مردم بلوچ+ غذاهای سنتی بلوچستان»، وب‌سایت نمناک.
  5. ↑ سرافرازی، «فرقۀ مذهبی ذکری‌ها در بلوچستان»، 1390ش، ص50-51.
  6. ↑ عشایری و دیگران، «مطالعۀ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازۀ زمانی 1388-1397ش»، 1401ش، ص 376.
  7. ↑ «درباره مراسم زاردرمانی که در آن جن را از جسم فرد خارج می‌کنند!»، وب‌سایت سرپوش.
  8. ↑ عشایری و دیگران، «مطالعۀ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازۀ زمانی 1388-1397ش»، 1401ش، ص 376.
  9. ↑ «عوامل و زمینه‌های خرافات»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  10. ↑ ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص1-2.
  11. ↑ ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص28.
  12. ↑ «سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  13. ↑ «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.
  14. ↑ «15 خرافات شایع در بین مردم ایران و جهان»، وب‌سایت انیگما.
  15. ↑ ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص1-2.
  16. ↑ ساعدی، اهل هوا، 1345ش، ص45.
  17. ↑ جعفری، «زار»، وب‌سایت مرکزدائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  18. ↑ «عقیده به جن نشانه تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ جاهلی!»، وب‌سایت آئین رحمت.
  19. ↑ دهقان، «پشت پرده زار»، وب‌سایت صبح ساحل.
  20. ↑ ریاحی، زار و باد و بلوچ، 1397ش، ص31 -32.
  21. ↑ «سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  22. ↑ نعمت شهربابکی و میرنژاد، «بررسی نقوش آویزبافته‌های طلسمی و تعویذی در سیستان و بلوچستان»، 1400ش، ص 57-59.
  23. ↑ حسن‌زهی، «دودنی‌بافی هنری زیبا و در حال فراموش شدن»، پایگاه اطلاع‌رسانی مَیارجل.
  24. ↑ «کودکان سیستان و بلوچستان قربانی یک خرافات هولناک / گاندو همچنان دست و پا قطع می‌کند»، وب‌سایت رکا.
  25. ↑ «عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت.
  26. ↑ جانب‌الهی فیروزآبادی، «مظلومیت و قهاریت زن بلوچ»، 1399ش، ص69-70.
  27. ↑ «آشنایی با آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز.
  28. ↑ «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد.
  29. ↑ علی‌نقیان و روستاخیز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان مردم بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، 1397ش، ص107-108.
  30. ↑ «ترویج خرافه؛ این بار در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت تابناک.
  31. ↑ بشرپور و رحیم‌زادگان، «رابطۀ باورهای خرافی با سبک‌های پردازش اطلاعات و حس عاملیت در افراد مراجعه‌کننده به رمال»، 1399ش، ص28.
  32. ↑ خانی و دیگران، «بررسی رابطه محرومیت اجتماعی با گرایش به خرافات»، 1392ش، ص17.
  33. ↑ شریعتی و انصافی مهربانی، «نگاهی به خرافه‌پرستی در ایران و جهان و راهکار تربیتی مواجهه با آن»، 1395ش، ص16-21.
  34. ↑ «نقش آموزش در کاهش خرافات»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  35. ↑ خانی و دیگران، «بررسی رابطه محرومیت اجتماعی با گرایش به خرافات»، 1392ش، ص17.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «۱۵ خرافات شایع در بین مردم ایران و جهان»، وب‌سایت انیگما، تاریخ بازدید: ۱۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «آشنایی با آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ»، پایگاه خبری تحلیلی ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مهر ۱۳۹۹ش.
  • اصل‌مرز، مهدی و دیگران، «مطالعه ریشه‌های دینی و اسطوره‌ای آیین زار بر مبنای دیالکتیک امر قدسی الیاده»، نامهٔ انسان‌شناسی، سال نوزدهم، شمارهٔ ۳۴، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
  • بشرپور، سجاد و رحیم‌زادگان، شیوا، «رابطهٔ باورهای خرافی با سبک‌های پردازش اطلاعات و حس عاملیت در افراد مراجعه‌کننده به رمال»، فصل‌نامهٔ پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، شمارهٔ سی‌ونهم، پاییز ۱۳۹۹ش.
  • «ترویج خرافه؛ این بار در سیستان و بلوچستان»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۳ اسفند ۱۳۸۷ش.
  • «تمام آداب و رسوم مردم بلوچ+ غذاهای سنتی بلوچستان»، وب‌سایت نمناک، تاریخ بازدید: ۱۵ آبان ۱۴۰۲ش.
  • جانب‌الهی فیروزآبادی، محمدسعید، «مظلومیت و قهاریت زن بلوج»، فصل‌نامهٔ توامندسازی زنان و جامعهٔ پایدار، دورهٔ ۶، شمارهٔ ۱، بهار ۱۳۹۹ش.
  • حسن‌زهی، شیدا، «دودنی‌بافی هنری زیبا و در حال فراموش شدن»، پایگاه اطلاع‌رسانی مَیارجل، تاریخ درج مطلب: ۲۰ دی ۱۳۹۹ش.
  • خانی، لطف‌علی و دیگران، «بررسی رابطه محرومیت اجتماعی با گرایش به خرافات»، فصل‌نامهٔ مطالعهٔ جامعه‌شناسی، سال ششم، شمارهٔ بیست‌ویکم، زمستان ۱۳۹۲ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت مؤسسهٔ لغت‌نامهٔ دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، تاریخ بازدید: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
  • «دربارهٔ مراسم زاردرمانی که در آن جن را از جسم فرد خارج می‌کنند!»، وب‌سایت سرپوش، تاریخ درج مطلب: ۹ مهر ۱۳۹۸ش.
  • دهقان، مرجان، «پشت پردهٔ زار»، وب‌سایت صبح ساحل‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۵ تیر ۱۳۹۸ش.
  • ریاحی، علی، زار و باد و بلوچ، تهران، کتابخانهٔ ظهوری، ۱۳۹۷ش.
  • ساعدی، غلام‌حسین، اهل هوا، تهران، مؤسسهٔ مطالعات و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۴۵ش.
  • سرافرازی، عباس، «فرقهٔ مذهبی ذکری‌ها در بلوچستان»، فصل‌نامهٔ علمی پژوهشی پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال اول، شمارهٔ سوم، پاییز ۱۳۹۰ش.
  • ستوده‌فر، مهدی و دیگران، «تحلیلی جامعه‌شناختی بر خرافه‌گرایی دینی در عصر مرشد شاهان صفوی»، فصل‌نامهٔ جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست‌ونهم، شمارهٔ پیاپی ۷۱، شمارهٔ سوم، پاییز ۱۳۹۷ش.
  • «سیستان و بلوچستان بهشت رمال‌ها و دعانویسان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۴ شهریور ۱۳۹۳ش.
  • شریعتی، صدرالدین و انصافی مهربانی، سپیده، «نگاهی به خرافه‌پرستی در ایران و جهان و راهکار تربیتی مواجهه با آن»، فصل‌نامهٔ فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، سال هفتم، شمارهٔ ۲۶، تابستان ۱۳۹۵ش.
  • شهربابکی، ابوالقاسم‌نعمت و میرنژاد، سمیه، «بررسی نقوش آویز بافته‌های طلسمی و تعویذنویسی در سیستان و بلوچستان»، دو فصل‌نامهٔ علمی دانشکدهٔ هنر دانشگاه شهید چمران اهواز، دورهٔ دهم، شمارهٔ ۲۴، تابستان ۱۴۰۰ش.
  • «عوامل و زمینه‌های خرافات»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۳۹۷ش.
  • عشایری، طاها و دیگران، «مطالعهٔ عوامل مؤثر گرایش به خرافات در بین شهروندان: فراتحلیل پژوهش‌های بازهٔ زمانی ۱۳۸۸–۱۳۹۷ش»، دوفصل‌نامهٔ پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، سال ۱۱، شمارهٔ ۲۰، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
  • علی‌نقیان، شیوا و روستاخیز، بهروز، «فهم پدیدارشناختی چندهمسری در میان مردم بلوچ‌های ساکن در شهرستان چابهار»، دوفصل‌نامهٔ پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورهٔ ۸، شمارهٔ ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش.
  • «عقیده به «جن» نشانه تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ جاهلی!»، وب‌سایت آئین رحمت، تاریخ بازدید: ۷ آذر ۱۴۰۲ش.
  • «عروسی بلوچ»، وب‌سایت چابهارگشت، تاریخ بازدید: ۸ آبان ۱۴۰۲ش.
  • «کودکان سیستان و بلوچستان قربانی یک خرافات هولناک /گاندو همچنان دست و پا قطع می‌کند»، وب‌سایت رکا، تاریخ درج مطلب: ۲۴ شهریور ۱۳۹۸ش.
  • «موسیقی بلوچستان»، وبلاگ سرحد، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸ش.
  • نقوی، حسام‌الدین، «مؤلفه‌های بینش اسطوره‌ای در مراسم «زار» نمونهٔ موردی در بندرعباس»، پژوهش‌نامهٔ فرهنگی هرمزگان، شمارهٔ ۶ و ۷، ۱۳۹۲ش.
  • «نقش آموزش در کاهش خرافات»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آبان ۱۳۹۲ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:خرافات_در_قوم_بلوچ&oldid=50008»