پرش به محتوا

پیش‌نویس:قوم ترکمن: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۱ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''قوم ترکمن؛'''</big> از اقوام ترک‌زبان ساکن در ساحل شرقی دریای خزر و نواحی اطراف آن.<ref name=":0" group="دیدگاه">مقاله از نظر غنی خیلی عالی است ولی عناوین خیلی پراکنده است و لازم است که براساس یک نظم منطقی تنظیم شود. تمام مباحث اقتصادی و تجاری در یک محور بیاید. مباحث فرهنگ در محور دیگر و مباحث اجتماعی به شمول خانواده در محور جداگانه. ضمن اینکه با خواندن این مقاله انسان اینگونه استنباط میشود که ترکمن یک قوم از اقوام غیر ایرانی است که در آسیای مرکزی زندگی میکند؛ در حالیکه برعکس است. ترکمن یک قوم ایرانی است که از ایران جدا شد. در کل مقاله را یک بار مرور کنید در قالب یک نظم منطقی تنظیم کنید. موارد دیگر کامنت گذاشته شده است. </ref><ref name=":0" group="دیدگاه" />
[[پرونده:لباس-ترکمن.jpg|جایگزین=قوم ترکمن|بندانگشتی|خانواده ترکمنی]]
{{درشت|'''قوم ترکمن؛'''}} از اقوام ترک‌زبان ساکن در ساحل شرقی دریای خزر و نواحی اطراف آن.


قوم ترکمن، گروهی از افراد سفیدپوست و ترک‌زبانی هستند که به دو صورت کوچ‌رو و یکجا‌نشین زندگی کرده و عمدتاً به شغل کشاورزی، دامپروری، صیادی و تجارت مشغول هستند. سبک زندگی و آداب و رسوم خاص این قوم در گذر زمان کمتر دچار تغییر و تحول شده است.<ref group="دیدگاه">هندسه جامع نگارش شود. </ref>
ترکمن‌ها گروهی از ایرانیان سفیدپوست، ترک‌زبان و هستند که پس از قرارداد آخال بین ایران و شوروی، در سه کشور [[ایران]]، ترکمنستان و افغانستان پراکنده شدند. این قوم به دو شیوهٔ کوچ‌نشینی و یکجانشینی [[زندگی]] می‌کنند و بیشتر به کشاورزی، دامپروری، صیادی و [[تجارت]] مشغول هستند. اسب‌سواری، سنتی دیرینه در میان ترکمن‌ها و نقش اساسی در زندگی آنها داشته است.
==واژه‌شناسی<ref group="دیدگاه">از عنوانی استفاده کنید که سرچ خور دارد. مثل معرفی قوم ترکمن یا واژه شناسی ترکمن یا تعریف قوم ترکمن</ref>==
ترکمن به قومی سفیدپوست از نژاد ترک در آسیای میانه، ترکمنستان و شمال‌غربی ایران گفته می‌شود.<ref>  [https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%86?q=%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%86 عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ ترکمن.]</ref> واژه ترکمن در فرهنگ‌نامه‌های فارسی و عربی کهن، در حدود سده 4ق، به‌صورت «ترکمان» و «ترکمانان» آمده است. برخی از مورخان گروهی از اُغُزها را برای نخستین بار «ترکمانیین» یا ترکمن‌ها نامیدند.<ref>مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۹۰۶م، ص ۲۷۴-۲۷۵.</ref>  بیهقی و برخی مورخان دیگر نیز از گروه غُزان با نام ترکمن یاد کرده‌اند.<ref>گردیزی، زین‌الاخبار، ۱۳۴۷ش، ص190 و 192؛


بیهقی، تاریخ، ۱۳۶۲ش، ص444 و 446.</ref> گروهی از زبان‌شناسان، واژه ترکمان را به‌معنی گروه، پایگاه و منزلت ترک‌ها می‌دانند.<ref>خواجه نوریان، تعلیقات بر سیاحت درویشی دروغین، 1387ش، ص۳۶۹.</ref> پسوند «من» یا «مان» در زبان ترکی، از جمله پسوندهای کم‌کاربرد است که تنها به‌منظور تأکید و مبالغه استفاده می‌شود. برخی از متخصصان بر این باورند که ترکمن، به‌معنی «من ترک‌ام» است و این اشاره به برترانگاری قوم ترکمن دارد.<ref>[https://vajehyab.com/?q=%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&d=wiki&f=t واژه‌نامه آزاد، ذیل واژه ترکمن، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> برخی دیگر، واژه ترکمان را به‌معنای ترک‌مانند در نظر گرفته‌اند. گفته شده که ذوالقرنین با دیدن این مردم که نشانه‌هایی شبیه به ترکان داشتند، آنها را ترکمان نامیده است.<ref>کاشغری، دیوان لغات الترک، ۱۳۳۳- ۱۳۳۵ق، ج3، ص307.</ref>
==واژه‌شناسی قوم ترکمن==
==تاریخچه و خاستگاه<ref group="دیدگاه">به نظر شما خاستگاه کاربرد مناسب است؟ اگر مقصود جغرافیای اولیه باشد با عنوان بعدی چه تفاوتی دارد؟ یا مقصود خاستگاه نژادی است؟ در این صورت خاستگاه تعبیر دقیق است؟</ref>==
ترکمن به قومی سفیدپوست از نژاد ترک در آسیای میانه، ترکمنستان و شمال‌غربی ایران گفته می‌شود.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/ترکمان?q=ترکمان عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ ترکمن.]</ref> واژه ترکمن در فرهنگ‌نامه‌های فارسی و عربی کهن، در حدود سده ۴ق، به‌صورت ترکمان و ترکمانان آمده است. برخی مورخان، گروهی از اُغُزها را برای نخستین بار ترکمانیین یا ترکمن‌ها نامیدند.<ref>مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۹۰۶م، ص ۲۷۴–۲۷۵.</ref> [[ابوالفضل بیهقی|بیهقی]] و برخی مورخان دیگر نیز از گروه غُزان با نام ترکمن یاد کرده‌اند.<ref>گردیزی، زین‌الاخبار، ۱۳۴۷ش، ص190 و 192.
ترکان غُز تا اواخر سده 4ق و پیش از آمدن به‌سمت ایران، در صحرای وسیعی در ناحیه سیحون، میان دریای آل و دریای خزر زندگی می‌کردند.<ref>ابن‌خردادبه، المسالک والممالک، ۱۸۸۹م، ص31؛


اصطخری، مسالک الممالک، ۱۹۲۷م، ص9-10.</ref> قوم ترکمن تا قبل از حملۀ مغول شهر‌نشین بودند<ref>  [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.]</ref> و پس از آن تا اوایل قرن بیستم میلادی، اغلب زندگی کوچ‌نشینی داشته‌اند؛ <ref> [https://sppl.ui.ac.ir/article_15891.html . بردی آنامرادنژاد، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، 1390ش، ص60.]</ref> اما پس از این دوران، دوباره به زندگی دِه‌نشینی و شهر‌نشینی بازگشتند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.]</ref>  قوم ترکمن که تا حدود قرن هفتم میلادی، جزیی از قوم بزرگ اُغُزها و امپراطوری گوگ‌تورک بودند، پس از زوال این امپراتوری، به طرف آرال و سیردریا کوچ کردند.<ref> [https://www.sid.ir/paper/177009/fa . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.]</ref> قبیله‌های اُغوز، از ترکیب چند قوم و گروه اجتماعی تشکیل شده بودند که در سده‌های 7 و 8ق، با یکی شدن این قبایل و گروه‌ها، اساس قومیت یک‌پارچه‌ای برای ترکمن‌ها ایجاد شد.<ref>لوگاشوا، ترکمن‌های ایران، ۱۳۵۹ش، ص۱۸.</ref> اُغُزها پیش از اسلام، به‌علت آمیختگی با ایرانیان در آسیای میانه، با آنها شباهت‌های ظاهری بسیاری پیدا کرده بودند.<ref>  [https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>  در دوره سامانیان، گروهی از این قبایل به رهبری فردی به‌نام سلجوق<ref group="دیدگاه">در این مورد دقت شود که این فرد از همان سلجوقیان بوده یا نه؟ ایا سلجوقیان ترک بوده یا ترکمن؟ ترک به مرادق با آذری با ترکمن ها چه نسبتی دارد؟</ref>، اسلام آورده و از آن پس به «ترکمن» مشهور شدند<ref group="دیدگاه">در این قسمت جایگاه باستانی ترکمن ها خوب روشن نمی شود.</ref>.<ref>مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۹۰۶م، ص ۲۷۴؛
بیهقی، تاریخ، ۱۳۶۲ش، ص444 و 446.</ref> گروهی از زبان‌شناسان، واژه ترکمان را به‌معنی گروه، پایگاه و منزلت ترک‌ها می‌دانند.<ref>خواجه نوریان، تعلیقات بر سیاحت درویشی دروغین، 1387ش، ص۳۶۹.</ref>


بیرونی، الجماهر فی الجواهر، ۱۳۷۴ش، ص۳۳۳.</ref>
پسوند «من» یا «مان» در زبان ترکی، از جمله پسوندهای کم‌کاربرد است که تنها به‌منظور تأکید و مبالغه استفاده می‌شود. برخی متخصصان بر این باورند که ترکمن، به‌معنی «من ترک‌ام» است و این اشاره به برترانگاری [[قوم ترکمن]] دارد.<ref>[https://vajehyab.com/?q=ترکمن&d=wiki&f=t واژه‌نامه آزاد، ذیل واژه ترکمن، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> برخی دیگر، واژه ترکمان را به‌معنای ترک‌مانند در نظر گرفته‌اند. گفته شده که ذوالقرنین با دیدن این مردم که نشانه‌هایی شبیه به ترکان داشتند، آنها را ترکمان نامیده است.<ref>کاشغری، دیوان لغات الترک، ۱۳۳۳–۱۳۳۵ق، ج3، ص307.</ref>
==جغرافیا و جمعیت==
==تاریخچهٔ قوم ترکمن==
<ref group="دیدگاه">زیستگاه با خاستگاه که در عنوان قبلی آمد چه تفاوت دارد؟</ref>زیستگاه اولیۀ قوم ترکمن در گذار تاریخی شامل سانک ترکمنستان، ایران، افغانستان، عراق، ترکیه، اردن، سوریه، چین، تاجیکستان، روسیه و ازبکستان بوده‌ است.<ref> [https://www.sid.ir/paper/177009/fa . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.]</ref> امروزه بخش عمده‌ای از ترکمن‌ها در ترکمنستان ساکن هستند. در سال ۲۰۱۴م، جمعیت این کشور حدود ۵ میلیون نفر بوده که ۸۵درصد آنها را ترکمن‌ها تشکیل می‌دادند. در ایران ترکمن‌ها حدود ۲درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند که این میزان به‌طور تقریبی معادل ۱.۶ میلیون نفر است.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/288350/1/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 «در مورد عشایر ترکمن در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.]</ref> ترکمن‌های ایران بیشتر در جنوب شرقی [[دریای خزر]] و در ترکمن‌صحرا سکونت دارند. از لحاظ استانی، سکونت‌گاه‌های آنها در استان‌های [[گلستان (استان)|گلستان]]، [[خراسان رضوی]] ([[تربت جام]]) و [[خراسان شمالی]] است.<ref> [https://www.sid.ir/paper/177009/fa . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.]</ref> شهرهای مهم ترکمن‌نشین در ایران عبارتند از بندرترکمن، گنبدکاووس، کلاله، آق‌قلا، گمیشان، مراوه‌تپه و اینچه‌برون.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/288350/1/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 «در مورد عشایر ترکمن در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.]</ref> قلمرو اقوام ترکمنی که در آسیای میانه زندگی می‌کنند، از شمال به دریاچۀ آرال و فلات اُوسِت یورت، از جنوب به رودخانۀ گرگان و کوه‌های شمال خراسان و مرز‌های شمالی افغانستان، از مشرق به آمودریا و از مغرب به دریای مازندران محدود می‌شود.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/288350/1/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86][https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>
[[پرونده:Ashgabat IMG 5820 (25838312100).jpg|جایگزین=اغوزان|بندانگشتی|بنای یادبود اغوزخان، عشق‌آباد]]ترکان غُز تا اواخر سده ۴ق و پیش از آمدن به‌سمت ایران، در صحرای وسیعی در ناحیه سیحون، میان دریای آل و [[دریای خزر]] زندگی می‌کردند.<ref>ابن‌خردادبه، المسالک والممالک، ۱۸۸۹م، ص31.


در افغانستان نیز ترکمن‌ها اغلب در شمال غربی این کشور، به‌ویژه در امتداد مرز با ترکمنستان در ولایت‌های فاریاب و جوزجان، سکونت دارند.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/288350/1/%D8%B9%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 «در مورد عشایر ترکمن در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.]</ref>
اصطخری، مسالک الممالک، ۱۹۲۷م، ص9-10.</ref> قوم ترکمن تا قبل از حملهٔ مغول شهرنشین بودند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.]</ref> و پس از آن تا اوایل قرن بیستم میلادی، اغلب زندگی کوچ‌نشینی داشته‌اند؛<ref>[https://sppl.ui.ac.ir/article_15891.html . بردی آنامرادنژاد، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، 1390ش، ص60.]</ref> اما پس از این دوران، دوباره به زندگی دِه‌نشینی و [[شهرنشینی]] بازگشتند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.]</ref> قوم ترکمن که تا حدود قرن هفتم میلادی، جزیی از قوم بزرگ اُغُزها و امپراطوری گوگ‌تورک بودند، پس از زوال این امپراتوری، به طرف آرال و سیردریا کوچ کردند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/177009/fa . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.]</ref>


==زبان و مذهب==
قبیله‌های اُغوز، از ترکیب چند قوم و گروه اجتماعی تشکیل شده بودند که در سده‌های ۷ و ۸ق، با یکی‌شدن این قبایل و گروه‌ها، اساس قومیت یک‌پارچه‌ای برای ترکمن‌ها ایجاد شد.<ref>لوگاشوا، ترکمن‌های ایران، ۱۳۵۹ش، ص۱۸.</ref> اُغُزها پیش از [[اسلام]]، به‌علت آمیختگی با ایرانیان در آسیای میانه، با آنها شباهت‌های ظاهری بسیاری پیدا کرده بودند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/قوم_ترکمن?hilight=سلطان++مسعود+سلجوقی . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref> در دوره سامانیان، گروهی از این قبایل به رهبری فردی به‌نام سلجوق اسلام آوردند.<ref>مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۹۰۶م، ص ۲۷۴.
زبان ترکمنی شعبه‌ای از تُرکی اُغُزی است؛ زبان ترکمنی به شاخه زبان‌های ترکی در خانواده زبان‌های اورال-آلتاتیک تعلق دارد. مردمان ترکستان چین نیز به این شاخه زبانی صحبت می‌کنند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/%D8%AC%D9%84%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%AA?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص56.]</ref> این زبان دارای دو نوع گویش (گویش قبایل بزرگ و گویش قبایل کوچک) است.<ref> [https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref> ترکمن‌ها مسلمان و عمدتاً حنفی‌مذهب‌ هستند و طریقت [[تصوف در افغانستان|نقش‌بندیه]] در میان آنها نیز پیروان فراوانی دارد.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref> [[آخوند]] (آموزش‌یافتۀ مدارس دینی)، [[ملا]] (درس‌خوانده نزد آخوند) و قارلی‌ملا (قاری‌های قرآن با اجازه‌نامه از مدارس دینی) از مراتب روحانیت در جامعۀ ترکمن است. در میان ترکمن‌های ساکن در مناطق کوهستانی ایران، روحیۀ مذهبی بر روحیۀ قومی و در میان ترکمن‌های ساکن در مناطق دشتی، روحیۀ قومی بر روحیۀ مذهبی برتری دارد.<ref> [https://www.cgie.org.ir/fa/article/224199/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%8C-%D9%82%D9%88%D9%85?entryviewid=241556 . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>


===اعتقادات دینی ترکمن‌ها پیش از اسلام===
بیرونی، الجماهر فی الجواهر، ۱۳۷۴ش، ص۳۳۳.</ref> اصطلاح ترکمن برای متمایز کردن اغوزهایی که اسلام آورده بودند، به‌کار رفت. امروزه نیز نام ترکمن جایگزین عنوان اغوز شده است.<ref>[https://rahyafteha.ir/50363/دین-و-دینداری-در-ترکمنستان/ «دین و دینداری در ترکمنستان»، وب‌سایت رهیافته‌ها.]</ref>
قبل از ظهور اسلام، ترکمن‌ها تحت تأثیر تفکرات دینی و اجتماعی آسیای مرکزی، از جمله یهودیت و مانویت، قرار داشتند<ref group="دیدگاه">این بیان شما این انگاره شناختی را القا میکند که ترکمن ها جزو اقوام آسیای مرکزی بوده و آسیای مرکزی هم جدای از ایران. در حالیکه تعداد قابل توجهی از کشورهای امروزی آسیای مرکزی از جمله ترکمنستان در زمان ناصرالدین شاه قاجار ضمن پیمان آخال به روسیه تزاری ملحق شد. معنای این سخن این است که این اقوام در اصل ایرانی بوده و دارای هویت ایرانی. شید هویت ایرانی به دلیل گستره جغرافیای دارای تکثر ادیان و مذاهب مختلف بوده است. چنانکه در همین حال حاضر کلیمی و مسیحی و دیگر اقلیت های دینی در داخل ایران زندگی میکنند. </ref>. در برخی مناطق نیز پیرو آیین شمنی بودند و به طبیعت‌پرستی و پرستش آسمان اعتقاد داشتند. آنها مظاهر طبیعت، آسمان، زمین و آب را ستایش می‌کردند. تقدس «تنگری» (خدای آسمان) نشان‌دهنده اعتقادات بسیار قدیمی آنان است. آسمان به‌عنوان عنصری مقدس، به‌دلیل نقش آن در بارش باران و در نتیجه سرسبزی و آبادانی، مورد ستایش قرار می‌گرفت و برای آن مراسم «سویت قازان» برگزار می‌کردند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1016233/%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=9 حسنی، «روند و فرآیند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص152.]</ref>


==تقسیمات قوم ترکمن==
===پیمان آخال===
قوم ترکمن از چند ایل بزرگ به نام‌های آتا، آل‌علی (علی ایلی و آلیلی)، اِرساری (ایرساری، ارزاری،<ref group="دیدگاه">دقت کنید در این گونه موارد از حرف عطف واو استفاده میشود</ref> ارسالی)، تَکَه، چاودور (چُودُور)، ساریق (ساریک، سالور)، سقر (ساقار، قره)، یمیرلی (ایمیرلی، یمره‌لی)، یموت و کوکلان (گوکلان) تشکیل شده است که هرکدام شامل ده‌ها تیره و طایفۀ کوچک و بزرگ هستند. بعضی از ایلات ترکمن در قرون گذشته به‌واسطۀ رشد یکجانشینی و زراعت به دو گروه بزرگ چَمُور یا چومِر (که شامل زارع و دام‌دار و صیاد و بازرگان بوده‌اند) و چاروا یا کوچگر (که شامل دامدار و شترچران‌ بوده‌اند)، تقسیم شده‌اند.<ref> [https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>
ضعف نظامی و مدیریتی ایران در [[قاجاریه|دوره قاجار]] و شخص ناصرالدین‌شاه، دلیل اصلی پذیرش قرارداد آخال در ۲۳ آذر ۱۲۶۰ش شد. بر این اساس، مرز ایران و روسیه که پیش از آن بیشتر دریایی بود، به مرزهای شمالی [[خراسان]] و منطقهٔ ترکمن‌نشین آخال منتقل شد. روسیه با سلطه بر ترکمن‌ها و با بهانه برقراری امنیت، این منطقه را به خاک خود ملحق کرد و ناصرالدین‌شاه را مجبور به پذیرش معاهده‌ای کرد که منجر به جدایی دائمی این ناحیه از ایران شد. روسیه با هدف تضعیف ترکمن‌ها، مرزها را طوری ترسیم کرد که قبایل ترکمن از هم جدا شده و بخشی زیر سلطه ایران و بخشی دیگر تحت حاکمیت روسیه قرار گیرند؛ اگرچه تا سال‌ها نتوانست به‌طور کامل شورش‌های ترکمن‌ها را سرکوب کند.<ref>[https://www.iichs.ir/fa/news/5075/همه-چیز-مورد-قرارداد-آخال «همه چیز در مورد قرارداد آخال»، پژوهشکدۀ تاریخ معاصر.]</ref>
 
بعد از این پیمان، ترکمن‌ها در شرایط دشواری قرار گرفتند؛ عملاً به دو دولت مالیات می‌دادند و بین دو سرزمین سرگردان بودند. فشار مالیاتی روسیه موجب [[مهاجرت]] آنها به ایران می‌شد؛ اما در ایران نیز از سوی دولت وقت مورد آزار قرار می‌گرفتند. در سال ۱۳۰۴ش با روی کار آمدن رضاشاه، تلاش‌هایی برای خلع سلاح و مطیع ساختن عشایر ترکمن‌صحرا آغاز شد و با استفاده از نیروهای نظامی و سیاست اسکان اجباری، بسیاری از آنها سرکوب شدند. با فروپاشی شوروی و استقلال ترکمنستان در سال ۱۳۷۱ش، قراردادهای مرزی اجازه تردد اتباع دو کشور تا ۴۵ کیلومتری داخل مرزها را داد که ابتدا با استقبال ترکمن‌های ایران روبه‌رو شد، اما به تدریج کاهش یافت؛ این استقبال اولیه بیشتر به دلیل دیدار اقوام و بستگان و مسائل اقتصادی بود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/41962/رفتار-سیاسی-قوم-ترکمن?q=رفتار%20سیاسی%20قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=1 حافظ‌نیا و پیردشتی، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، 1381ش، ص83-86.]</ref>
==جغرافیا و جمعیت قوم ترکمن==
[[پرونده:17675 760px.jpg|جایگزین=استان گلستان|بندانگشتی|روستای پاقلعه رامیان استان گلستان]]قلمرو اقوام ترکمنی که در آسیای میانه زندگی می‌کنند، از شمال به دریاچهٔ آرال و فلات اُوسِت یورت، از جنوب به رودخانهٔ گرگان و کوه‌های شمال [[خراسان]] و مرزهای شمالی افغانستان، از مشرق به آمودریا و از مغرب به دریای [[مازندران]] محدود می‌شود.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/288350/1/عشایر-ترکمن][https://fa.wikifeqh.ir/قوم_ترکمن?hilight=سلطان++مسعود+سلجوقی «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>
 
امروزه بخش عمده‌ای از ترکمن‌ها در ترکمنستان ساکن هستند. در سال ۲۰۱۴م، جمعیت این کشور حدود ۵ میلیون نفر بوده که ۸۵درصد آنها را ترکمن‌ها تشکیل می‌دادند.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/288350/1/عشایر-ترکمن «در مورد عشایر ترکمن در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.]</ref> خارج از ترکمنستان، مردمان این قوم ترکمن در ایران، افغانستان، عراق، ترکیه، اردن، سوریه، چین، تاجیکستان، روسیه و ازبکستان سکونت دارند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/177009/fa . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.]</ref>
 
در ایران ترکمن‌ها حدود ۲درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند که این میزان به‌طور تقریبی معادل ۱٫۶ میلیون نفر است. ترکمن‌های ایران بیشتر در جنوب شرقی [[دریای خزر]] و در ترکمن‌صحرا سکونت دارند. از لحاظ استانی، سکونت‌گاه‌های آنها در استان‌های [[گلستان (استان)|گلستان]]، [[خراسان رضوی]] ([[تربت جام]]) و [[خراسان شمالی]] است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/177009/fa . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.]</ref> شهرهای مهم ترکمن‌نشین در ایران عبارتند از بندرترکمن، [[گنبد کاووس (شهرستان)|گنبدکاووس]]، کلاله، آق‌قلا، گمیشان، مراوه‌تپه و اینچه‌برون.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/288350/1/عشایر-ترکمن «در مورد عشایر ترکمن در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.]</ref>
 
در افغانستان نیز ترکمن‌ها اغلب در شمال غربی این کشور، به‌ویژه در امتداد مرز با ترکمنستان در ولایت‌های فاریاب و [[جوزجان]]، سکونت دارند.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/tags/288350/1/عشایر-ترکمن «در مورد عشایر ترکمن در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.]</ref>
 
==زبان و مذهب قوم ترکمن==
زبان ترکمنی شعبه‌ای از تُرکی اُغُزی است؛ زبان ترکمنی به شاخه زبان‌های ترکی در [[خانواده]] زبان‌های اورال-آلتاتیک تعلق دارد. مردمان ترکستان چین نیز به این شاخه زبانی صحبت می‌کنند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/جلوه-های-فرهنگ-عامه-قوم-ترکمن-در-رمان-یورت?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص56.]</ref> این زبان دارای دو نوع گویش (گویش قبایل بزرگ و گویش قبایل کوچک) است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/قوم_ترکمن?hilight=سلطان++مسعود+سلجوقی . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>
 
ترکمن‌ها [[مسلمان]] و عمدتاً حنفی‌مذهب هستند و طریقت [[تصوف در افغانستان|نقشبندیه]] در میان آنها نیز پیروان فراوانی دارد.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/قوم_ترکمن?hilight=سلطان++مسعود+سلجوقی . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref> [[آخوند]] (آموزش‌یافتهٔ مدارس دینی)، [[ملا]] (درس‌خوانده نزد آخوند) و قارلی‌ملا (قاری‌های قرآن با اجازه‌نامه از مدارس دینی) از مراتب روحانیت در جامعهٔ ترکمن است. میان ترکمن‌های ساکن در مناطق کوهستانی ایران، روحیهٔ مذهبی بر روحیهٔ قومی و میان ترکمن‌های ساکن در مناطق دشتی، روحیهٔ قومی بر روحیهٔ مذهبی برتری دارد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224199/ترکمن،-قوم?entryviewid=241556 . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>


===اقوام ترکمن در ایران<ref group="دیدگاه">حتما مقصود ایران امروزی است</ref>===
پیش از اسلام، ترکمن‌ها مظاهر طبیعت مانند آسمان، زمین و [[آب]] را ستایش می‌کردند. تقدس «تنگری» (خدای آسمان)، باوری کهن نزد آنها بود و آسمان به‌دلیل نقشی که در بارش باران و سرسبزی و آبادانی زمین داشت، مورد ستایش قرار می‌گرفت و برای آن مراسم «'''سویت قازان'''» برگزار می‌کردند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1016233/روند-و-فرایند-تحولات-تاریخی-ساختار-فرهنگی-اجتماعی-اقوام-ایرانی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=9 حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص152.]</ref>
از جمله گروه‌های ترکمن که در ایران زندگی می‌کنند می‌توان به یموت، گوکلن و تکه اشاره کرد.


'''ترکمن‌های یموت'''؛ به دو گروه یموت خیوه (خوارزم) و یموت استرآبادی (گرگان) تقسیم می‌شوند. یموت‌های خیوه، در سمت غربی شهر خیوه و یموت‌های گرگان در دشت گرگان (ترکمن‌صحرا) و برخی مناطق مجاور با ترکمنستان زندگی می‌کنند.<ref>Irons, «Nomadism as a Political Adaptation the Case of the Yomut .Turkmen», American Ethnologist 4: (144)</ref>  بزرگ‌ترین طوایف یموت در ایران را دو طایفه بزرگ «جعفربای» و «آتابای» می‌دانند. این طوایف، هرکدام به طایفه‌های کوچک‌تری تبدیل می‌شوند که در نهایت نام 91 طایفه از آنها، در فهرست رده‌بندی قوم یموت ثبت شده است.<ref>.Yate, ''Khurasan and Sistan'', p. 280</ref>  پیشۀ اصلی این طوایف، گله‌داری و دام‌داری بوده است و به‌صورت ییلاق و قشلاق، روزگار می‌گذراندند. دشت گرگان محل قشلاقی آنها و کوه‌های بالخان، در آن سوی رود اترک، به‌عنوان محل ییلاق آنها بود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/248340/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-3-%D8%A8%D8%A7-%D9%87%D9%85-%D9%85%DB%8C%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%AF-%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7-%D8%B4%D9%88%DB%8C%D9%85?q=%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%20%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&score=17179869200.0&rownumber=3 پورکریم، «ترکمن‌های ایران: بررسی زمینه‌های اجتماعی (3)»، 1346ش، ص49.]</ref>
==تقسیمات قوم ترکمن==
قوم ترکمن از چند ایل بزرگ به نام‌های آتا، آل‌علی (علی‌ایلی و آلیلی)، اِرساری (ایرساری، ارزاری و ارسالی)، تَکَه، چاودور (چُودُور)، ساریق (ساریک، سالور)، سقر (ساقار، قره)، یمیرلی (ایمیرلی، یمره‌لی)، یموت و کوکلان (گوکلان) تشکیل شده است. هر ایل ترکمن شامل ده‌ها تیره و طایفهٔ کوچک و بزرگ است. بعضی از ایلات ترکمن در قرون گذشته به‌واسطهٔ رشد یکجانشینی و زراعت به دو گروه بزرگ چَمُور یا چومِر (شامل زارع و دام‌دار و صیاد و بازرگان) و چاروا یا کوچگر (شامل دامدار و شترچران)، تقسیم شده‌اند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/قوم_ترکمن?hilight=سلطان++مسعود+سلجوقی . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>


===اقوام ترکمن در ایرانِ امروزی===
از جمله گروه‌های ترکمن که در ایران زندگی می‌کنند می‌توان به یموت، گوکلن و تکه اشاره کرد. [[پرونده:Teke Family.jpg|جایگزین=ترکمنان ایل تکه|بندانگشتی|یک خانواده ترکمن از ایل تکه، بین سال‌های ۱۹۰۳ و ۱۹۱۶م]]'''ترکمن‌های یموت'''؛ به دو گروه یموت خیوه (خوارزم) و یموت استرآبادی (گرگان) تقسیم می‌شوند. یموت‌های خیوه، در سمت غربی شهر خیوه و یموت‌های گرگان در دشت گرگان (ترکمن‌صحرا) و برخی مناطق مجاور با ترکمنستان زندگی می‌کنند.<ref>Irons, "Nomadism as a Political Adaptation the Case of the Yomut .Turkmen", American Ethnologist 4: (144)</ref> بزرگ‌ترین طوایف یموت در [[ایران]] را دو طایفه بزرگ '''جعفربای''' و '''آتابای''' می‌دانند. این طوایف، هرکدام به طایفه‌های کوچک‌تری تبدیل می‌شوند که در نهایت نام ۹۱ طایفه از آنها، در فهرست رده‌بندی قوم یموت ثبت شده است.<ref>.Yate, ''Khurasan and Sistan'', p. 280</ref> پیشهٔ اصلی این طوایف، گله‌داری بوده است و به‌صورت ییلاق و قشلاق، روزگار می‌گذراندند. دشت گرگان محل قشلاقی آنها و کوه‌های بالخان، در آن سوی رود اترک، به‌عنوان محل ییلاق آنها بود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/248340/ترکمنهای-ایران-بررسی-زمینه-های-اجتماعی-3-با-هم-میهنان-خود-اشنا-شویم?q=ترکمن%20های%20ایران&score=17179869200.0&rownumber=3 پورکریم، «ترکمن‌های ایران: بررسی زمینه‌های اجتماعی (3)»، 1346ش، ص49.]</ref>
'''ترکمن‌های گوکلن'''؛ قبیله گوکلن یا گوکلنگ به‌معنای «سرزمین سبز» نیز از دیگر قبایل ترکمن است. این قبیله از دو طایفه اصلی به نام‌های «دودورغه» و «حلقه داغلو» تشکیل شده‌اند.<ref>ذبیحی، گرگان‌نامه، ۱۳۶۳ش، ص126-127.</ref>
'''ترکمن‌های گوکلن'''؛ قبیله گوکلن یا گوکلنگ به‌معنای «سرزمین سبز» نیز از دیگر قبایل ترکمن است. این قبیله از دو طایفه اصلی به نام‌های «دودورغه» و «حلقه داغلو» تشکیل شده‌اند.<ref>ذبیحی، گرگان‌نامه، ۱۳۶۳ش، ص126-127.</ref>


'''ترکمن‌های تکه'''؛ گروه بزرگ دیگری از ترکمن‌های ایرانی، تکه نام دارند که از پرجمعیت‌ترین و نیرومندترین قبایل ترکمن به‌ حساب می‌آیند.<ref>وامبری، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ۱۳۴۳ش، ص۳۷3.</ref> تکه، نام فرزند اِبوکه، از نوادگان اغورجیک است.<ref>کمالی، ایرانیان ترکمن، ۱۳۷۴ش، ص43.</ref> این قبیله نیز به دو طایفه اصلی به‌نام فرزندان تکه یعنی «اُتمیش» و «تُقتِمیش» تقسیم شده‌اند.<ref>میرزا ابراهیم، سفرنامۀ استراباد و مازندران و گیلان و...، ۱۳۵۵ش، ص۶5.</ref> طایفه سومی از این قبیله نیز به‌نام فرزند سوم تکه نام گرفته‌اند که به‌دلیل زردرنگ بودن چهره، به «ساروق» معروف شده‌اند.<ref>قره‌گوزلو همدانی، دیار ترکمن، ۱۳۷۱ش، ص۴۲-۴۳.</ref>
'''ترکمن‌های تکه'''؛ گروه بزرگ دیگری از ترکمن‌های ایرانی، تکه نام دارند که از پرجمعیت‌ترین و نیرومندترین قبایل ترکمن به حساب می‌آیند.<ref>وامبری، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ۱۳۴۳ش، ص۳۷3.</ref> تکه، نام فرزند اِبوکه، از نوادگان اغورجیک است.<ref>کمالی، ایرانیان ترکمن، ۱۳۷۴ش، ص43.</ref> این قبیله نیز به دو طایفه اصلی به‌نام فرزندان تکه یعنی '''اُتمیش''' و '''تُقتِمیش''' تقسیم شده‌اند.<ref>میرزا ابراهیم، سفرنامهٔ استراباد و مازندران و گیلان و…، ۱۳۵۵ش، ص۶5.</ref> طایفه سومی از این قبیله نیز به‌نام فرزند سوم تکه نام گرفته‌اند که به‌دلیل زردرنگ بودن چهره، به '''ساروق''' معروف شده‌اند.<ref>قره‌گوزلو همدانی، دیار ترکمن، ۱۳۷۱ش، ص۴۲–۴۳.</ref>


==ویژگی‌های قومی ترکمن‌ها==
==ویژگی‌های قومی ترکمن‌ها==
'''چابکی، اطاعت‌پذیری و کم‌توقعی'''؛ ترکمن‌ها مردمی فعال، فرمانبردار و قانع هستند که این ویژگی‌ها در میان جوامع امروزی کمتر دیده می‌شود.
*'''چابکی، اطاعت‌پذیری و کم‌توقعی'''؛ ترکمن‌ها مردمی فعال، فرمانبردار و قانع هستند.
*'''عادت به کار سخت'''؛ ترکمن‌ها به کار و تلاش زیاد عادت دارند. آنها قادرند وظایف خود را حتی در شرایط نامساعد به بهترین شکل انجام دهند.
*'''وفای به عهد'''؛ اگر یک ترکمن قولی بدهد، می‌توان مطمئن بود که به آن عمل خواهد کرد.
*'''وفاداری'''؛ در سفرنامه‌ها داستان‌هایی از وفاداری ترکمن‌ها نقل شده است که '''حق نان‌ونمک''' را نگه می‌دارند.
*'''برابری افراد'''؛ میان ترکمن‌ها طبقه اشرافی موروثی وجود ندارد و همه خود را برابر می‌دانند؛ مگر کسانی که به‌دلیل سن و خرد از احترام ویژه‌ای برخوردارند و تنها کسانی رئیس می‌شوند که لیاقت رهبری را ثابت کرده باشند. نفوذ سرداران یا رهبران نیز ناشی از شایستگی آنها است. '''سردار''' در فرهنگ ترکمن‌ها به افرادی اطلاق می‌شود که دل‌وجرأت داشته و قادر به رهبری گروه‌های مهاجم باشند.
*'''آزادگی، درستکاری و میهمان‌نوازی'''؛ اکثر سیاحان و میسیونرهایی که با ترکمن‌ها برخورد کرده‌اند، شخصیت آنها را ستوده‌اند و عشق به [[مهمان نوازی|میهمان‌نوازی]]، شجاعت و علاقه بی‌پایان آنها به آزادگی و استقلال را شایسته ستایش دانسته‌اند. [[پرونده:16585513 637.jpg|جایگزین=اسب در میان ترکمنی ها|بندانگشتی|مردان ترکمنی سوار بر اسب در صحرا]]
*'''احترام به زنان'''؛ طبق اظهارات جهان‌گردان محبت و ملاطفت ترکمن‌ها با [[خانواده]] و احترامی که به زنان داشتند، قابل توجه بوده است. زنان نه‌تنها از لحاظ حقوق خانوادگی با مردان کاملاً مساوی بودند، بلکه پیرو وارث حق امر و نهی بر قبیله بوده و جنگاوران از آنها فرمانبرداری می‌کردند.
*'''علاقه‌مند اسب'''؛ ترکمن‌ها بدون اسب قادر به انجام هیچ کاری نیستند. یک ترکمن با داشتن اسب، خود را مالک صحرا می‌داند و با اسب خود می‌تواند در صحرای بی‌انتهایی که نه آب و نه گیاهی در آن یافت می‌شود، گرسنگی و تشنگی را تحمل کند.
*'''دوری گزیدن از قسم؛''' ترکمن‌ها به‌ندرت [[سوگند|سوگندی]] یاد می‌کنند. حرمت و ستایش آنها نسبت به [[خدا]] آن‌قدر زیاد است که اغلب حاضرند از ادعایی چشم بپوشند تا آن که با سوگند، مالی را از آنِ خود سازند. همچنین، آنها هنگام حضور در دادگاه راجع به تصرف در اموال دیگران یا قتل و غارت، از بیان حقیقت، هرچند به ضررشان باشد، خودداری نمی‌کنند.<ref>[https://www.danshjoyan-torkman.ir/رفتار-شخصیت-ترکمن-ها/ «رفتار و شخصیت ترکمن‌ها»، وب‌سایت دانشجویان ترکمن.]</ref>


'''عادت به کار سخت'''؛ ترکمن‌ها به کار و تلاش زیاد عادت دارند. آنها قادرند وظایف خود را حتی در شرایط نامساعد به بهترین شکل انجام دهند.
==تبارشناسی قوم ترکمن==
[[پرونده:Nody-عکس-عروس-ترکمن-1625488764.jpg|جایگزین=مرد ترکمنی|بندانگشتی|مردی ترکمنی با لباس محلی ترکمن]]
ترکمن‌ها از نظر ظاهری مردمی نسبتاً تنومند هستند. سر آنها معمولاً نسبت به بدن قوی و عضلانی‌شان کوچک به نظر می‌رسد و چشمان کوچکی دارند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1016233/روند-و-فرایند-تحولات-تاریخی-ساختار-فرهنگی-اجتماعی-اقوام-ایرانی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=9 حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، 146.]</ref> موهای کاملاً سیاه و دندان‌های بسیار سفید دارند و ریش بلند و تُنُک دارند.<ref>[https://www.danshjoyan-torkman.ir/رفتار-شخصیت-ترکمن-ها/ «رفتار و شخصیت ترکمن‌ها»، وب‌سایت دانشجویان ترکمن.]</ref>


'''وفای به عهد'''؛ اگر یک ترکمن قولی بدهد، می‌توان مطمئن بود که به آن عمل خواهد کرد.
ترکمن‌ها بر اساس اسطوره‌ای، تبار سه طایفهٔ بزرگ تکه، یموت و گوکلان را به ترتیب به قوچ کوهی، گرگ و گوسفند می‌رسانند. طبق این روایت، سه همسر نیای شکارچی آنها از گوشت این حیوانات خورده بودند. این باور منجر به نسبت‌دادن صفات متفکر و هنرمند (مانند قوچ) به تکه‌ها، جسور و دلیر (مانند گرگ) به یموت‌ها و نرم‌خو و عاشق‌پیشه (مانند گوسفند) به گوکلان‌ها شده است. نَسب یموت به شرف و دو برادر ناتنی او به نام‌های چونی و قجق می‌رسد.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/32 بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، 1398ش، ص32.]</ref>


'''وفاداری'''؛ در سفرنامه‌ها داستان‌هایی از وفاداری ترکمن‌ها نقل شده است که حق نان و نمک را نگه می‌دارند.
خاندان قجق بعداً به شرف می‌پیوندند. ترکمن‌ها، فرزندان شرف را از نظر تباری برتر از فرزندان چونی می‌دانند. شرف و چونی به گروه‌های نَسبی و دسته‌های متحد سیاسی در اتحادیه‌های ایلی ترکمن اطلاق می‌شده است؛ اما نَسب اصلی ترکمن‌ها به شخصیتی به نام اغوزخان می‌رسد. گوکلان و چاودور دو گروه، از نوادگان اغوزخان هستند. نیای یموت‌ها، شخصی به نام یموت بوده که گروه‌های فرعی متعدد یموت از او نسب می‌برند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/32 بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، 1398ش، ص32.]</ref>


'''برابری افراد'''؛ درمیان ترکمن‌ها طبقه اشرافی موروثی وجود ندارد و همه خود را برابر می‌دانند؛ مگر کسانی که به‌دلیل سن و خرد از احترام ویژه‌ای برخوردارند و تنها کسانی رئیس می‌شوند که لیاقت رهبری را ثابت کرده باشند. نفوذ سرداران یا رهبران نیز ناشی از شایستگی آنها است. کلمه «سردار» در نزد ترکمن‌ها به‌معنای نجیب و بزرگ نیست؛ بلکه به افرادی اطلاق می‌شود که دل و جرأت داشته و قادر به رهبری گروه‌های مهاجم باشند.
==شیوهٔ زندگی قوم ترکمن==
قوم ترکمن در ایران از نظر شیوه زندگی به دو دسته کلی کوچ‌رو و یکجانشین تقسیم می‌شوند.


'''آزادگی، درستکاری و میهمان‌نوازی'''؛ اکثر سیاحان و میسیونرهایی که با ترکمن‌ها برخورد کرده‌اند، شخصیت آنها را ستوده‌اند؛ به‌طوری که عشق به میهمان‌نوازی، شجاعت و علاقه بی‌‌پایان آنها به آزادگی و استقلال را شایسته ستایش دانسته‌اند.
===عشایر/کوچ‌رو===
عشایر ترکمن در ایران به شغل دامپروری و تولید فراورده‌های دامی ([[شیر]]، ماست، کره، [[پنیر]]، روغن محلی و [[پشم]]) مشغول هستند و به‌دلیل کوچ‌های فصلی که دارند، کمتر به کشاورزی می‌پردازند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224199/ترکمن،-قوم?entryviewid=241556 . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>


'''احترام به زنان'''؛ طبق اظهارات جهان‌گردان محبت و ملاطفت ترکمن‌ها با خانواده‌ و احترامی که به زنان داشتند، قابل توجه بوده است. زنان نه‌تنها از لحاظ حقوق خانوادگی با مردان کاملاً مساوی بودند، بلکه پیرو وارث حق امر و نهی بر قبیله بوده و جنگاوران از آنها فرمانبرداری می‌کردند.
===یکجانشین===
گروهی از اقوام ترکمن متناسب با سبک زندگی یکجانشینی در شهر و روستا اغلب به شغل کشاورزی مشغول هستند. وجود زمین‌های حاصل‌خیز در منطقهٔ گوکلان و چشمه‌سارهایی که در آن جاری است، شرایط را برای کشت و زراعت [[برنج]]، ماش، [[کنجد]]، گندم و جو فراهم آورده است. همچنین ترکمن‌های سواحل دریاری خزر، سبک زندگی شهری داشته و بیشتر به ماهی‌گیری، کشتی‌رانی و [[تجارت]] مشغول هستند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224199/ترکمن،-قوم?entryviewid=241556 . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>


'''علاقه‌مند اسب'''؛ ترکمن‌ها بدون اسب قادر به انجام هیچ کاری نیستند. یک ترکمن با داشتن اسب، خود را مالک صحرا می‌داند و با اسب خود می‌تواند در صحرای بی‌انتهایی که نه آب و نه گیاهی در آن یافت می‌شود، گرسنگی و تشنگی را تحمل کند.
==خانواده و جایگاه آن در قوم ترکمن==
ساختار نظام خانوادهٔ ترکمنی از گذشته تاکنون بیشتر بر پایهٔ [[پدرسالاری]] بوده<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref> و مرد، عضو مقتدر و بانفوذ [[خانواده]] است و سایر افراد خانواده از قبیل زن و فرزندان، تابع او هستند. تأثیر و نفوذ همسران بر مردان نیز امری شناخته‌شده و قابل قبول در این قوم است.<ref>.Irons, ''The Yomut Turkmen'', p. 104.</ref> پس از آن زن مُسِن و بزرگ خانواده از جایگاه و احترامِ خاصی برخوردار است. زنان و [[دختر|دختران]] جوان اقوام ترکمن، بیشتر تابع تصمیمات و نظرات خانواده به‌خصوص [[پدر]] خانواده هستند و احترام و تکریم نظر بزرگان جزء جدایی‌ناپذیر فرهنگ و سبک زندگی بانوان ترکمن است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref>
====رابطهٔ پدر و پسر در خانوادهٔ ترکمنی====
[[پرونده:7-8.jpg|جایگزین=خانه‌های آغاج اوی|بندانگشتی|خانه آغاج اوی، آلاچیق‌هایی که پدران ترکمنی بعد ازدواج پسران خود در کنار آلاچیق‌های خود می‌ساختند]]در فرهنگ ترکمن، رابطه [[پدر]] و پسر دارای ساختار سلسله‌مراتبی و شبیه رابطه رئیس و مرئوس است. پسر پس از [[بلوغ]]، به‌تدریج در فعالیت‌های اقتصادی [[خانواده]] مشارکت می‌کند، در تصمیم‌گیری‌های مربوط به ازدواجش با او مشورت می‌شود و به‌مرور در مسائلی مانند خریدوفروش دام و کوچ نیز نظر او پرسیده می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329160024-5078-21.pdf نعیمی و قلی‌زاده، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابری جنسیتی و نژادی) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، 1387ش، ص103.]</ref> پسران خانواده، پس از [[ازدواج]] نیز تا زمانی‌که برای کار مستقل شوند، از خانواده پدری جدا نمی‌شوند.<ref>Tapper, "The Tribes in 18th and 19th Century Iran» , 1975-1976, P22.</ref> نکته قابل توجه، احترام عمیق جوانان به بزرگترها است. اگرچه شرایط زندگی مدرن بر این رابطه اثر گذاشته است؛ اما پدران ترکمن هنوز هم پسران خود را به‌عنوان یک سرمایه انسانی ارزشمند تلقی می‌کنند؛ همان‌طور که در ضرب‌المثلی ترکمنی پسران سرچشمه ثروت معرفی شده‌اند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329160024-5078-21.pdf نعیمی و قلی‌زاده، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابری جنسیتی و نژادی) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، 1387ش، ص103.]</ref>


'''دوری گزیدن از قسم؛'''  ترکمن‌ها به‌ندرت سوگندی یاد می‌کنند. حرمت و ستایش آنها نسبت به خدا آن‌قدر زیاد است که اغلب حاضرند از ادعایی چشم بپوشند تا آن که با سوگند، مالی را از آنِ خود سازند. همچنین، آنها هنگام حضور در دادگاه راجع به تصور در اموال دیگران، قتل و غارت، از بیان حقیقت، هرچند که به ضررشان باشد، خودداری نمی‌کنند.<ref>[https://www.danshjoyan-torkman.ir/%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D9%87%D8%A7/ «رفتار و شخصیت ترکمن‌ها»، وب‌سایت دانشجویان ترکمن.]</ref>
در گذشته، هنگام ازدواج پسر ارشد، پدر برای او آلاچیقی در سمت راست آلاچیق خود برپا می‌کرده و برای پسران دیگر خود نیز به نوبت، آلاچیق‌هایی در سمت چپ می‌ساخته است. پسر آخر خانواده نیز که میان مردم ترکمن به کُرپه اوغلی معروف است، در آلاچیق پدر می‌ماند.<ref>شوقی، دشت گرگان، ۱۳۱۴ش، ص۲۷.</ref>
====رابطهٔ پدر و دختر در خانوادهٔ ترکمنی====
[[پرونده:دختران ترکمنی.jpg|جایگزین=دختران ترکمنی|بندانگشتی|دختران و رنان ترکمنی در خانه]]رابطه پدر با دختر مجردش به‌طور قابل توجهی با رابطه‌اش با پسر متفاوت است. پدر ترکمن نسبت به دخترش بسیار حساس و محافظه‌کار است. دختر در حضور پدر معمولاً صحبتی نمی‌کند و صرفاً از دستورات او اطاعت می‌کند. تصمیم‌گیری در مورد ازدواج دختر منحصراً بر عهده پدر است. او هرگز با افراد غیرخانواده در مورد دخترش صحبت نمی‌کند و حتی با بستگان نزدیک نیز صحبت دربارهٔ دخترش محدود به موضوع ازدواج او می‌شود. در جامعه ترکمن، پدر مسئول حفظ پاکدامنی دخترش است و در صورت انحراف دختر از مسیر [[عفت]]، پدر می‌تواند او را به قتل برساند. پس از ازدواج، رابطه پدر و دختر تغییر می‌کند و در واقع، نقش پدر به شوهر منتقل می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329160024-5078-21.pdf نعیمی و قلی‌زاده، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابری جنسیتی و نژادی) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، 1387ش، ص103-104.]</ref>


==تبارشناسی قوم ترکمن<ref group="دیدگاه">بهتر نیست که این مطلب به پیشینه یا خاستگاه منتقل شود؟</ref>==
دختران، ۲ تا ۳ روز پس از ازدواج خود، به [[خانه]] پدری برمی‌گردند تا آداب و هنرهای [[خانه‌داری]] و گله‌داری را یاد بگیرند. آنها، تا دو سال در خانه پدری می‌ماندند و پس از آن نیز تا یک سال به خانه پدر و شوهر رفت‌وآمد دارند تا هنرهای خود را تکمیل کنند.<ref>قورخانچی، نخبهٔ سیفیه، ۱۳۶۰ش، ص44.</ref> دختر پس از این مرحله سالی چند بار به دیدار والدینش می‌آید و در این دیدارها، مانند سایر زنان، در بخش زنانه اقامت می‌کند و به انجام کارهای زنانه می‌پردازد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329160024-5078-21.pdf نعیمی و قلی‌زاده، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابری جنسیتی و نژادی) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، 1387ش، ص104.]</ref>
ترکمن‌ها از نظر ظاهری مردمی نسبتاً تنومند هستند. سر آنها معمولا نسبت به بدن قوی و عضلانی‌شان کوچک به نظر می‌رسد و چشمان کوچکی دارند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1016233/%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=9 حسنی، «روند و فرآیند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، 146.]</ref> موهای کاملاً سیاه و دندان‌های بسیار سفید دارند و ریش بلند و تُنُک دارند.<ref>[https://www.danshjoyan-torkman.ir/%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D9%87%D8%A7/ «رفتار و شخصیت ترکمن‌ها»، وب‌سایت دانشجویان ترکمن.]</ref> ترکمن‌ها بر اساس اسطوره‌ای، تبار سه طایفۀ بزرگ تکه، یموت و گوکلان را به ترتیب به قوچ کوهی، گرگ و گوسفند می‌رسانند. طبق این روایت، سه همسر نیای شکارچی آنها از گوشت این حیوانات خورده بودند. این باور منجر به نسبت دادن صفات متفکر و هنرمند (مانند قوچ) به تکه‌ها، جسور و دلیر (مانند گرگ) به یموت‌ها و نرم‌خو و عاشق‌پیشه (مانند گوسفند) به گوکلان‌ها شده است. نسب یموت به شرف و دو برادر ناتنی او به نام‌های چونی و قجق می‌رسد. خاندان قجق بعداً به شرف می‌پیوندند. ترکمن‌ها، فرزندان شرف را از نظر تباری برتر از فرزندان چونی می‌دانند. شرف و چونی به گروه‌های نسبی و دسته‌های متحد سیاسی در اتحادیه‌های ایلی ترکمن اطلاق می‌شده است؛ اما نسب اصلی ترکمن‌ها به شخصیتی به نام اغوزخان می‌رسد. گوکلان و چاودور دو گروه، از نوادگان اغوزخان هستند. نیای یموت‌ها، شخصی به نام یموت بوده که گروه‌های فرعی متعدد یموت از او نسب می‌برند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12293/12/32 بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، 1398ش، ص32.]</ref>


==شیوۀ زندگی قوم ترکمن==
==ساختار سیاسی-اجتماعی قوم ترکمن==
از جمله شیوه‌های [[زندگی]] اقوام<ref group="دیدگاه">اقوام یا قوم؟</ref> ترکمن عبارت‌اند از:
[[پرونده:Yash-uli011.jpg|جایگزین=ریش سفیدان ترکمنی_یاشول|بندانگشتی|ترکمنستان_نشست شورای ریش سفیدان]]
#عشایر یا کوچ‌رو؛ عشایر ترکمن به شغل دامپروری و تولید فراورده‌های دامی ([[شیر]]، ماست، کره، [[پنیر]]، روغن محلی و [[پشم]]) مشغول هستند و به‌دلیل کوچ‌های فصلی که دارند، کمتر به کشاورزی می‌پردازند. <ref>  [https://www.cgie.org.ir/fa/article/224199/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%8C-%D9%82%D9%88%D9%85?entryviewid=241556 . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
سازمان سیاسی و اجتماعی ترکمن‌ها را «هرج‌ومرج منظم» نامیده‌اند. در هر گروه مکانی، یک [[ریش‌سفید]] به نام '''یاشول''' حضور داشت. یاشول قدرت اجرایی نداشت؛ بلکه به‌عنوان میانجی یا سخنگوی اعضا عمل می‌کرد و نماینده‌ای بدون قدرت محسوب می‌شد. ساختار سیاسی در جامعهٔ ترکمن بر اساس گروه‌بندی‌های مکانی تعریف می‌شود:
#یکجانشین؛ گروهی از اقوام ترکمن متناسب با سبک زندگی یکجانشینی در شهر و روستا اغلب به شغل کشاورزی مشغول هستند. وجود زمین‌های حاصل‌خیز در منطقۀ گوکلان و چشمه‌سار‌هایی که در آن جاری است، شرایط را برای کشت و زراعت برنج، ماش، کنجد، گندم و جو توسط ترکمن‌های این منطقه فراهم آورده است. همچنین گروهی از اقوام ترکمن که در منطقۀ سواحل دریاری خزر ساکن هستند، نوعی سبک زندگی شهری داشته و بیشتر به ماهی‌گیری، کشتی‌رانی و تجارت مشغول هستند<ref group="دیدگاه">یعنی اینها از الگوی های زندگی مدرن اثر نپذیرفته اند؟ ضمن باید مشخص شود که مقصود ترکمن های ایران است نه کشورهای دیگر و مخصوصا ترکمنستان</ref>.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224199/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%8C-%D9%82%D9%88%D9%85?entryviewid=241556 . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
*'''اوبا'''؛ کوچک‌ترین واحد ساختاری در قوم ترکمن است که معمولاً توسط «یاش‌اولی» (بزرگان) یا «آق‌ساق» (ریش‌سفید) دارای درایت و فراست، رهبری می‌شد.
*'''شورای یاش‌اولی‌ها'''؛ در واحدهای بزرگتر، یاش‌اولی‌ها گرد هم می‌آمدند و [[مهارت تصمیم‌گیری|تصمیم‌گیری]] می‌کردند که این امر می‌توانست به اتحاد کل ترکمن‌ها منجر شود. این شورا در حل اختلافات درون‌طایفه‌ای نیز نقش اساسی داشت.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/41962/رفتار-سیاسی-قوم-ترکمن?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=14 حافظ‌نیا و پیردشتی، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، 1381ش، ص79.]</ref>


==نوع مسکن در قوم ترکمن==
قانون نانوشته‌ای در گروه‌های ترکمن به نام '''توره''' وجود داشت که مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها و عادات بود و هنجارها و رفتارهای اجتماعی و سیاسی مردم را شکل می‌داد؛ ارزش‌هایی چون عدالت، [[مهربانی]] و یاری، سه اصل مهم قانون توره بودند. شورای ریش‌سفیدان، عامل حفظ وحدت قوم بر اساس توره بودند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/41962/رفتار-سیاسی-قوم-ترکمن?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=14 حافظ‌نیا و پیردشتی، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، 1381ش، ص80.]</ref>
قوم ترکمن از دو نوع مسکن به‌صورت متحرک و ثابت استفاده می‌کنند. شکل ساختمان و مصالح به‌کار رفته در هر یک از این دو نوع مسکن، وابسته به شیوۀ زندگی معیشتی، ویژگی‌های اقلیمی، اقتصادی و فرهنگی قوم ترکمن است. ترکمن‌های عشایر و کوچ‌رو عموماً در چادر‌های نمدی به‌نام اوی (آلاچیق) سکونت کرده؛ اما ترکمن‌های روستانشین در خانـه‌های گلی و در قلعه‌های تدافعی زندگی می‌کنند. چند نوع اوی ترکمنی وجود دارد که شامل اوی تکه با گنبد نیم‌گرد، اوی یموت با گنبد پهن و اوی چودور با گنبد بلند و گوشه‌دار است.  


در ایران دو نوع اوی (تکه و یموت) متداول بوده است. اسکلت اوی چوبی و قابل باز و بسته شدن بوده و سطح دیواره و سقف آن را از بیرون با چند تکه بزرگ نمدی می‌پوشانند. بزرگ و کوچک بودن آلاچیق‌ها به وضع اقتصادی، اجتماعی و عیال‌واری سرپرست [[خانواده]] بستگی دارد. این [[چادر]] نمدی را هنوز می‌توان میان برخی ترکمن‌های ساکن دشت ترکمن در ایران مشاهده کرد. اگرچه اوی امروزه بیشتر به‌صورت نوعی خانۀ فرعی یا فضای انباری در کنار مسکن دائمی به‌کار می‌رود، اما هنوز شبانان گوگچاداغ از این مسکن متحرک استفاده می‌کنند. ترکمن‌ها در گذشته هنگام خطر یا قرار گرفتن در معرض تاخت و تاز و حملۀ بیگانگان، اوی‌های خود را در نزدیکی یکدیگر برپا کرده و زمانی که خود را از حمله در امان می‌دیدند، اوی‌های خود را با فاصله از یکدیگر برپا می‌کردند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224199/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%8C-%D9%82%D9%88%D9%85?entryviewid=241556 . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
سلسله‌مراتب قدرت در ترکمن‌ها بر اساس ریاست موروثی نبود؛ سرپرستان هر رده از نظام سنتی-اجتماعی توسط شورای یاشولی‌ها و مردم انتخاب و در صورت لزوم، توسط مردم عزل می‌شدند. خان در راس ایل قرار داشت که امروزه این جایگاه وجود ندارد. همچنین کدخدایان توسط مردم و شورای یاشولی‌ها انتخاب می‌شدند. روحانیون نیز در تمام امور شخصی و اجتماعی مردم حضور داشتند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/41962/رفتار-سیاسی-قوم-ترکمن?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=14 حافظ‌نیا و پیردشتی، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، 1381ش، ص80.]</ref>
===نقش روحانیون در جامعهٔ ترکمن===
[[پرونده:B 0 0 0 10 images 01234567890.jpg|جایگزین=روحانی ترکمن|بندانگشتی|روحانی بزرگ ترکمن صحرا، حاج محمد آخوند عابدی کر، امام جمعه اهل سنت بندر ترکمن]]در گذشته، روحانیون نفوذ چشمگیری بر قبایل ترکمن داشتند و تقریباً همه امور این اقوام را اداره می‌کردند؛ اما به‌تدریج، این نفوذ کاهش یافت؛ اگرچه همچنان از اهمیت و ارزش بالایی برخوردارند. علمای ترکمن در راستای وحدت بیشتر این قوم با سایر مردم ایران مؤثر هستند و زمینهٔ کاهش تنش‌های احتمالی و واگرایی را فراهم آورده‌اند. امروزه، سه گروه روحانیون، ریش‌سفیدان و نخبگان بین ترکمن‌ها نقش مهمی دارند که البته نقش و نفوذ روحانیون در مقایسه با دیگران بیشتر است. قضاوت بین ترکمن‌ها نیز اغلب توسط روحانیون یا بزرگان قوم انجام می‌شود. بیشتر علمای ترکمن بر این باورند که اهل سنت و [[شیعه]] عقاید خاص خود را دارند که قابل احترام است و با تحمل نظرات یکدیگر، وحدت حاصل می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1555350/تاثیر-عوامل-فرهنگی-اجتماعی-قوم-ترکمن-بر-امنیت-ملی-جمهوری-اسلامی-ایران?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=16 عموزادخلیلی و رشیدی، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، 1397ش، ص54.]</ref>


==خانواده و جایگاه آن در قوم ترکمن==
==پوشاک قوم ترکمن==
ساختار نظام خانوادۀ ترکمنی از گذشته تاکنون بیشتر بر پایۀ پدرمحوری بوده<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref> و مرد عضو مقتدر و بانفوذ خانواده است و سایر افراد خانواده از قبیل زن و فرزندان، تابع او هستند. تأثیر و نفوذ همسران بر مردان نیز امری شناخته‌شده و قابل قبول در میان این قوم است.<ref>.Irons, ''The Yomut Turkmen'', p. 104.</ref> پس از آن زن مُسِن و بزرگ خانواده از جایگاه و احترامِ خاصی برخوردار است. زنان و دختران جوان اقوام ترکمن، بیشتر تابع تصمیمات و نظرات خانواده به‌خصوص [[پدر]] خانواده هستند و احترام و تکریم نظر بزرگان جزء جدایی‌ناپذیر فرهنگ و سبک زندگی بانوان ترکمن است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref>  
پوشیدن لباس‌های محلی و بومی میان اقوام مختلف مانند ترکمن‌ها در ایران، نمادی از خودباوری در میان اقوام است. در بسیاری از مناطق ترکمن‌نشین، پوشش افراد همان لباس سنتی قوم ترکمن است که سبب یک‌دست شدن مردم، بدون در نظر گرفتن اختلاف طبقاتی میان افراد قوم می‌شود.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402071006769/مانایی-فرهنگ-بومی-و-حفظ-سنت-های-زیبای-کهن-Ø¯Ø . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>
 
===پوشاک زنان ترکمن===
[[پرونده:Torkamanestan-3.jpg|جایگزین=لباس زنان ترکمن|بندانگشتی|لباس تشریفاتی و محلی زنان ترکمن]]پوشش زنان ترکمن متشکل از کلاه، [[سربند]]، شلوار، پیراهن و پاپوش است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> پوشاک بانوان ترکمن بر اساس موقعیت کاری، در موارد زیر دسته‌بندی می‌شود:
*لباس کار؛ هنگام انجام امور کشاورزی، پخت [[نان]] و کارهای منزل.
*لباس شهر؛ مورد استفاده هنگام خروج از منزل و خرید از بازار.
*لباس تشریفاتی؛ پوشیدن هنگام شرکت در جشن‌ها یا هر مراسم عمومی دیگر. در مراسم [[عزاداری]]، لباس کهنه پوشیده می‌شود و رنگ آن اهمیتی ندارد.
*لباس منزل؛ بسته به سن افراد [[خانواده]] متفاوت است.


===رابطۀ پدر و پسر در خانوادۀ ترکمنی===
پیراهن زنان ترکمن برش ساده‌ای دارد و اغلب به رنگ زرشکی، بنفش، قرمز و گاهی گلدار یا بدون گل با راه‌ها و طرح‌های مستقیم است. این پیراهن دارای آستینی گشاد است که به‌صورت اریب به طرف مچ تنگ می‌شود. یقه گرد و بدون برگردان است. داخل پیراهن نیز از زیر بغل تا پایین به‌تدریج گشادتر شده و با پارچه‌های گلدار آستردوزی می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/FileServer/SF/6101394H02290 قوی‌پنجه، «نقش ورنگ در پوشاک زنان ترکمن»، 1394ش، ص4.]</ref>
در فرهنگ ترکمن، رابطه پدر و پسر ساختاری سلسله‌مراتبی، شبیه به رابطه رئیس و مرئوس دارد. پسر پس از بلوغ، به‌تدریج در فعالیت‌های اقتصادی خانواده مشارکت می‌کند، در تصمیم‌گیری‌های مربوط به ازدواجش با او مشورت می‌شود و به‌مرور در مسائلی مانند خرید و فروش دام و کوچ نیز نظر او پرسیده می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329160024-5078-21.pdf نعیمی و قلی‌زاده، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابري جنسیتی و نژادي) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، 1387ش، ص103.]</ref> پسران خانواده، پس از ازدواج نیز تا زمانی‌که برای کار مستقل شوند، از خانواده پدری جدا نمی‌شوند.<ref>Tapper, «The Tribes in 18th and 19th Century Iran», 1975-1976, P22.</ref> نکته قابل توجه، احترام عمیق جوانان به بزرگترها است. اگرچه شرایط زندگی مدرن بر این رابطه اثر گذاشته است؛ اما پدران ترکمن هنوز هم پسران خود را به‌عنوان یک سرمایه اقتصادی ارزشمند تلقی می‌کنند؛ همانطور که در ضرب‌المثلی ترکمنی پسران سرچشمه ثروت معرفی شده‌اند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329160024-5078-21.pdf نعیمی و قلی‌زاده، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابري جنسیتی و نژادي) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، 1387ش، ص103.]</ref>


در گذشته، در هنگام ازدواج پسر ارشد، پدر برای او آلاچیقی در سمت راست آلاچیق خود برپا می‌کرده و برای پسران دیگر خود نیز به نوبت، آلاچیق‌هایی در سمت چپ می‌ساخته است. پسر آخر خانواده نیز که در میان مردم ترکمن به «کُرپه اوغلی» معروف است، در آلاچیق پدر می‌ماند.<ref>شوقی، دشت گرگان، ۱۳۱۴ش، ص۲۷.</ref>  
کلاهی که اغلب دختران مجرد بر سر می‌گذارند، '''بوریک'''، '''تاسرگ''' و '''تاخیه''' نامیده می‌شود. دختران ترکمن پس از ازدواج، بوریک را کنار نهاده و طی مراسم خاصی از پیشانی‌بندی با نام '''آلانگی''' استفاده می‌کنند. در فرهنگ ترکمن، پیشانی‌بند قرمز برای زنان جوان کاربرد دارد و نشانهٔ شادابی است. پیشانی‌بند مشکی مورد استفادهٔ زنان میانسال بوده و نشان‌دهندهٔ کارکشتگی و باتجربه بودن آن زن است. همچنین پیشانی‌بند سفید که بر سر زنان پیر بسته می‌شود، نشانهٔ عاقلی این بانوان است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> تنوع رنگ در لباس محلی آنها نیز نمود دارد و جذابیت و [[زیبایی]] خاصی به این نوع لباس‌ها داده است. در قوم ترکمن، نوع پوشش بانوان متناسب با سن، مجرد یا متاهل‌بودن و جایگاه اجتماعی هر فرد متفاوت است.<ref>[https://lastsecond.ir/blog/9872-marriage-signs-on-women-clothing . «پوشاکی که می‌گوید متأهل یا مجردی!»، وب‌سایت لست‌سکند.]</ref>


===رابطۀ پدر و دختر در خانوادۀ ترکمنی===
جنس اصلی پوشاک سنتی ترکمن‌ها از پوست حیوان، کتان، [[پنبه]] و ابریشم است که مردم طبقات عادی قوم ترکمن از آن استفاده می‌کنند. البته لباس‌های اصیل ترکمنی فقط از [[ابریشم]] تهیه می‌شوند و زنان ثروتمند از پیراهن‌های ابریشمی با یقه و سرآستین [[سوزن‌دوزی]]<nowiki/>شده و آویزه‌هایی از سکه و پولک‌های نقره استفاده می‌کنند؛<ref>[https://akharinkhabar.ir/girly/10236913/پوشش-زنان-در-میان-اقوام-مختلف-ایرانی «پوشش زنان در میان اقوام مختلف ایرانی»، وب‌سایت آخرین خبر.]</ref> تفاوت لباس افراد فقیر و غنی در میزان استفاده از نقش‌ونگار، سکه‌ها و زیورآلات لباس است. افراد ثروتمند لباس‌های خود را زود به زود نو کرده و لباس‌های کهنه‌تر را به افراد کم‌بضاعت می‌بخشند.<ref>[https://www.isna.ir/news/99090201046/تابش-اعتقادات-کهن-قوم-ترکمن-از-دریچه-پوشاک «تابش اعتقادات کهن قوم ترکمن از دریچه پوشاک»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
رابطه پدر با دختر مجردش به‌طور قابل توجهی با رابطه‌اش با پسر متفاوت است. پدر ترکمن نسبت به دخترش بسیار حساس و محافظه‌کار است. دختر در حضور پدر معمولاً صحبتی نمی‌کند و صرفاً از دستورات او اطاعت می‌کند. تصمیم‌گیری در مورد ازدواج دختر منحصراً بر عهده پدر است. او هرگز با افراد غیرخانواده در مورد دخترش صحبت نمی‌کند و حتی با بستگان نزدیک نیز، صحبت درباره دخترش محدود به موضوع ازدواج او می‌شود. در جامعه ترکمن، پدر مسئول حفظ پاکدامنی دخترش است و در صورت انحراف دختر از مسیر عفت، پدر می‌تواند او را به قتل برساند. پس از ازدواج، رابطه پدر و دختر تغییر می‌کند و در واقع، نقش پدر به شوهر منتقل می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329160024-5078-21.pdf نعیمی و قلی‌زاده، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابري جنسیتی و نژادي) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، 1387ش، ص103-104.]</ref> دختران، 2 تا 3 روز پس از ازدواج خود، به خانه پدری برمی‌گشتند تا آداب و هنرهای خانه‌داری و گله‌داری را یاد بگیرند. آنها، تا دو سال در خانه پدری می‌ماندند و پس از آن نیز تا یک سال به خانه پدر و شوهر رفت و آمد داشتند تا هنرهای خود را تکمیل کنند.<ref>قورخانچی، نخبۀ سیفیه، ۱۳۶۰ش، ص44.</ref> دختر پس از این مرحله سالی چند بار به دیدار والدینش می‌آید و در این دیدارها، مانند سایر زنان، در بخش زنانه اقامت می‌کند و به انجام کارهای زنانه می‌پردازد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329160024-5078-21.pdf نعیمی و قلی‌زاده، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابري جنسیتی و نژادي) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، 1387ش، ص104.] </ref>


==پوشاک قوم ترکمن==
===زیورالات ترکمن===
پوشیدن لباس‌های محلی و بومی میان اقوام مختلف مانند ترکمن‌ها در ایران، نمادی از خودباوری در میان اقوام است. در بسیاری از مناطق ترکمن‌نشین، پوشش افراد همان لباس سنتی قوم ترکمن است که سبب یک‌دست شدن مردم، بدون در نظر گرفتن اختلاف طبقاتی میان افراد قوم می‌شود.<ref> [https://www.isna.ir/news/1402071006769/%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D8%AF%D8 . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>
[[پرونده:Turkman girl in national dress (1).jpg|جایگزین=زیورآلات ترکمنی|بندانگشتی|دختری ترکمن با لباسهای سنتی؛ بریک، «شلپه» زیوری که به لبه کلاه متصل شده، موهای بافته شده در چهار گیسو و «بقو» (سینه ریز)]]
زیورآلات ترکمن اغلب درشت و از نقره ساخته شده‌اند؛ ترکمن‌ها بر این باورند که نقره خاصیت میکروب‌کشی دارد و به همین دلیل، زیورآلات خود را بیشتر از جنس نقره می‌سازند. در گذشته مردان ترکمن که در جنگ زخمی می‌شدند، نقره را به‌عنوان مرهم بر زخم‌های خود می‌گذاشتند. استفاده از نقره با آبکاری [[طلا]]، با توجه به خواص نقره و باورهای پیرامون آن میان ترکمنان، تأکیدی بر [[ساده‌زیستی]] و وجود حرمت‌هایی در سنت اسلامی با هدف دوری از [[تجمل‌گرایی]] است.<ref>[https://jwica.ut.ac.ir/article_80805_6ba178c7493f8d117dfb92ec467f8e3c.pdf قزوینی و حجازی، «مطالعۀ نشانه‌شناسانۀ زیورآلات تومار زنان ایل تکۀ قوم ترکمن »، 1399ش، ص383.]</ref>


===پوشاک زنان===
این زیورآلات دارای طرح‌های گل و گیاه هستند که با نگین‌هایی از [[عقیق]] یا شیشه‌های رنگی تزئین شده‌اند. نقره با توجه به اعتقاد آنها کاربرد فراوانی در ساخت این جواهرات دارد و گاهی با توجه به جایگاه مالی و دارایی فرد از طلا نیز استفاده می‌شود؛ اما در کنار نقره، فلزاتی چون مس، برنج و ورشو نیز به کار می‌روند. اصالت این زیورآلات در جزئیات اندک و سنگینی و وقار آنها است. ترکمن‌ها با وجود وزن زیاد جواهرات، به‌صورت روزانه از آن استفاده می‌کنند و معتقدند که وزن زیاد این جواهرات و صدای زنگوله‌مانند آن، مانند طلسمی محافظ عمل کرده و ارواح خبیث را دور می‌کند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/995526/معرفی-و-بررسی-زیورالات-ترکمن-اسیب-شناسی-بازار-فروش-محصولات?q=قوم%20ترکمن&score=8589934600.0&rownumber=25 حسینی‌بای، «معرفی و بررسی زیورآلات ترکمن (آسیب‌شناسی بازار فروش محصولات)»، 1392ش، ص131-132.]</ref> این زیورآلات به‌صورت مجزا یا متصل به لباس مورد استفاده قرار می‌گیرند و درون برخی از آنها نیز [[دعا]] یا حرز قرار داده می‌شود.<ref>[https://jwica.ut.ac.ir/article_80805_6ba178c7493f8d117dfb92ec467f8e3c.pdf قزوینی و حجازی، «مطالعۀ نشانه‌شناسانۀ زیورآلات تومار زنان ایل تکۀ قوم ترکمن »، 1399ش، ص374.]</ref>
پوشش زنان ترکمن متشکل از کلاه، [[سربند]]، شلوار، پیراهن و پاپوش است. نوع لباس محلی بانوان ترکمن به‌گونه‌ای است که مانند سایر لباس‌های محلی در ایران پوشش کاملی را برای زنان تشکیل می‎‌دهد.<ref>  [https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> کلاهی که دختران ترکمن بر سر می‌گذارند، بوریک، تاسرگ و تاخیه نامیده می‌شود و اغلب دختران مجرد بر سر می‌گذارند. هنگامی که دختران ترکمنی ازدواج می‌کنند، بوریک را از سر برداشته و طی مراسم خاصی پیشانی‌بند یا «آلانگی» را بر سر می‌گذارند. در میان فرهنگ ترکمن رنگ پیشانی‌بند زنان، متناسب با سن آنها متفاوت است. پیشانی‌بند قرمز برای زنان جوان کاربرد دارد و نشانۀ شادابی است. پیشانی‌بند مشکی مورد استفادۀ زنان میانسال بوده و نشان‌دهندۀ کارکشتگی و باتجربه بودن آن زن است. همچنین پیشانی‌بند سفید که بر سر زنان پیر بسته می‌شود، نشانۀ عاقلی این بانوان است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> تنوع رنگ در لباس محلی آنها نیز نمود پیدا کرده و جذابیت و زیبایی خاصی به این نوع لباس‌ها داده است. در میان قوم ترکمن نوع پوشش بانوان متناسب با سن، مجرد یا متاهل بودن و جایگاه اجتماعی هر فرد متفاوت است.<ref>[https://lastsecond.ir/blog/9872-marriage-signs-on-women-clothing . «پوشاکی که می‌گوید متاهل یا مجردی!»، وب‌سایت لست‌سکند.]</ref>  


===زیورالات زنان ترکمن===
زیورآلات سر ترکمن شامل انواع مختلفی است از جمله قُبه، تَنه‌چور، یَنگ‌سَلِگ، آلین‌شای (زیور پیشانی)، قَوالچاقچه (شبه گوشواره)، مانالیلق، ایلدر گیج، اوگرمه (ایگمه)، سانجلق، سَن سوله، آداملق، گیسوبند، آسیق، ساچاوجی، ساچباغ، ساچ مونجوق و چای بویین (سنجاق سر). زیورآلات پوشاک ترکمن شامل گل یقه (گل یاخا)، تنه‌چور، چاپ رازچانگا، چانگا، گنجیک، آگینلیک، کوموش پول، بزنیت، آچارباغ، دوغاقاب (کیسه دعا و قاب دعا)، داغدان و هیکل است. زیورآلاتی هم که به‌صورت مجزا استفاده می‌شود، عبارت‌اند از دستبند یا بوزالیک، اوزوق، بلزیک، یووسه، سارماق، حلقه، ال مالگا، اشک بوکاو، قورساماق، آلاجا، قولاق حالقا و طوق.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/995526/معرفی-و-بررسی-زیورالات-ترکمن-اسیب-شناسی-بازار-فروش-محصولات?q=قوم%20ترکمن&score=8589934600.0&rownumber=25 حسینی‌بای، «معرفی و بررسی زیورآلات ترکمن (آسیب‌شناسی بازار فروش محصولات)»، 1392ش، ص131-132.]</ref>
زیورآلات ترکمن اغلب درشت و از نقره ساخته شده‌اند ودارای طرح‌های گل و گیاه است که با نگین‌هایی از عقیق یا شیشه‌های رنگی تزئین شده‌اند. نقره کاربرد فراوانی در ساخت این جواهرات دارد و گاهی از طلا نیز استفاده می‌شود؛ اما در کنار نقره، فلزاتی چون مس، برنج و ورشو نیز به کار می‌روند. این زیورآلات که فاقد جزئیات زیاد هستند، وقار و سنگینی خاصی دارند که به آنها اصالت می‌بخشد. آنها با وجود وزن زیاد جواهرات به‌صورت روزانه از آن استفاده می‌کنند و معتقدند که وزن زیاد این جواهرات و صدای زنگوله‌مانند آن، مانند طلسمی محافظ عمل کرده و ارواح خبیث را دور می‌کند. این زیورآلات به‌صورت مجزا یا متصل به لباس مورد استفاده قرار می‌گیرند. زیورآلات سر ترکمن شامل انواع مختلفی است از جمله قُبه، تَنه چور، یَنگ سَلِگ، آلین‌شای (زیور پیشانی)، قَوالچاقچه (شبه گوشواره)، مانالیلق، ایلدر گیج، اوگرمه (ایگمه)، سانجلق، سَن سوله، آداملق، گیسوبند، آسیق، ساچاوجی، ساچباغ، ساچ مونجوق و چای بویین (سنجاق سر)،زیورآلات پوشاک ترکمن شامل گل یقه (گل یاخا)، تنه چور، چاپ رازچانگا، چانگا، گنجیک، آگینلیک، کوموش پول، بزنیت، آچارباغ، دوغاقاب (کیسه دعا، قاب دعا)، داغدان و هیکل است. زیورآلاتی هم که به‌صورت مجزا استفاده می‌شود، عبارتند از دستبند یا بوزالیک، اوزوق، بلزیک، یووسه، سارماق، حلقه، ال مالگا، اشک بوکاو، قورساماق، آلاجا، قولاق حالقا، طوق.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/995526/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=8589934600.0&rownumber=25 حسینی‌بای، «معرفی و بررسی زیورآلات ترکمن (آسیب‌شناسی بازار فروش محصولات)»، 1392ش، ص131-132.]</ref>


===پوشاک مردان===
===پوشاک مردان ترکمن===
لباس مردان ترکمن متشکل از:
[[پرونده:لباس مردان ترکمن1.jpg|جایگزین=لباس مردان ترکمن|بندانگشتی|سردار آزمون، بازیکن تیم ملی فوتبال با لباس ترکمن در جشن قهرمانی زنیت سنت‌پترزبورگ]]
#دُون؛ ردای بلندی از جنس ابریشم که تا زیر زانوی آن‌ها می‌آید.
لباس مردان ترکمن متشکل است از:
#قوشاق یا تورمه شال؛ کمربندی به‌شکل شال است.
#'''دُون'''؛ ردای بلندی از جنس [[ابریشم]] که تا زیر زانوی آن‌ها می‌آید.
#چأكمن؛ بالاپوشی بلندتر از كت‌های كنونی كه از كُرك شتر تهیه شده است.
#'''قوشاق''' یا '''تورمه‌شال'''؛ کمربندی به‌شکل شال است.
#اوچمك یا سیلكمه؛ پوستینی از پوست برۀ قره‌گل (برۀ 5-6 ماهه) و پوست گوسفند است كه در هوای سرد استفاده می‌شود.
#'''چأکمن'''؛ بالاپوشی بلندتر از کت‌های کنونی که از کُرک [[شتر]] تهیه شده است.
#كوینك؛ پیراهنی ساده و فاقد یقه بوده و یا یقه‌ای كوتاه، مدور و بدون دکمه، با آستین‌هایی بلند كه به‌جای دکمه، بندهایی در آن به‌ كار می‌رود. این یقه با سوزن‌دوزی‌های مفصلی تزئین می‌شود و سر آستین آن نیز گلدوزی شده است.
#'''اوچمک''' یا '''سیلکمه'''؛ پوستینی از پوست برهٔ قره‌گل (برهٔ ۵–۶ ماهه) و پوست گوسفند است که در هوای سرد استفاده می‌شود.
#جولبار؛ شلوار مردانه گشادی كه از رشته‌های پنبه‌ایِ لیفه‌ای‌شکل تشكیل شده است.
#'''کوینک'''؛ پیراهنی ساده و فاقد یقه بوده یا یقه‌ای کوتاه، مدور و بدون دکمه، با آستین‌هایی بلند که به‌جای دکمه، بندهایی در آن به کار می‌رود. این یقه با سوزن‌دوزی‌های مفصلی تزئین می‌شود و سر آستین آن نیز گلدوزی شده است.
#كلاه‌ها؛ کلاه قوم ترکمن تلپك نام دارد که نوعی كلاه پوستی با پشم‌های نسبتاً بلند است كه انواع گوناگونی داشته و شامل دو مه تلپك، بوخار تلپك و شپیرما تلپك است.
#'''جولبار'''؛ شلوار مردانه گشادی که از رشته‌های پنبه‌ایِ لیفه‌ای‌شکل تشکیل شده است.
#بوریك یا عرق‌چین.
#'''تلپک'''؛ کلاه قوم ترکمن تلپک نام دارد که نوعی کلاه پوستی با پشم‌های نسبتاً بلند است که انواع گوناگونی داشته و شامل دو مه تلپک، بوخار تلپک و شپیرما تلپک است.
#كفش؛ کفش‌های قوم ترکمن دو نوع بوده و شامل چكمه بلند چرمی با نوك برگردان (اصلی‌ترین پا‌پوش مردان ترکمن بوده که در زبان تركمنی، ادیك نام دارد) و چاریق (نوعی پا‌پوش كه چوپانان از پوست گاو تهیه کرده و مخصوص استفاده در صحرا و خاك نرم است) است.
#'''بوریک''' یا عرق‌چین.
#دولاق؛ پارچه‌ای دستباف است که قبل از پوشیدن چارق، دور مچ پا تا ساق می‌پیچند كه حكم محافظ و یا جوراب را دارد.<ref> [https://golestan.mcth.ir/tourism/show.php?id=437 . «لباس‌های مردان ترکمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان.]</ref>
#'''ادیک'''؛ اصلی‌ترین پاپوش مردان ترکمن است که نوعی [[چکمه]] بلند چرمی با نوک برگردان است. چوپانان نیز از پاپوشی با نام '''چاریق''' در صحرا و خاک‌های نرم استفاده می‌کنند که از پوست گاو تهیه می‌شود.
#'''دولاق'''؛ پارچه‌ای دستباف است که قبل از پوشیدن چارق، دور مچ پا تا ساق می‌پیچند که حکم محافظ یا جوراب را دارد.<ref>[https://golestan.mcth.ir/tourism/show.php?id=437 . «لباس‌های مردان ترکمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان.]</ref>


==ادبیات قوم ترکمن==
==ادبیات قوم ترکمن==
قوم ترکمن دارای پیشینه‌ای غنی در ادبیات، به‌ویژه ادبیات شفاهی است. ادبیات مکتوب و شفاهی مردم ترکمن پیوندی تنگاتنگ با یکدیگر دارند؛ به‌طوری که بررسی ادبیات مکتوب و پژوهش در آثار سخنوران و ادیبان ترکمن بدون توجه به ادبیات شفاهی و عامیانه ناممکن به نظر می‌رسد. ادبیات شفاهی ترکمن با پیشینه‌ای کهن، سرچشمه‌ای ارزشمند برای سخنوران بوده است. موضوعات اصلی ادبیات شفاهی ترکمن شامل جوانمردی، شجاعت، قهرمانی، سخاوت، حفاظت از قوم، مبارزه با نیروهای اهریمنی، پایداری و صداقت است که همگی آرزوها و امیال انسانی را منعکس می‌کنند. قدیمی‌ترین اثری که می‌توان نمونه‌هایی از ادبیات شفاهی مردم ترکمن را در آن یافت، «دیوان لغات الترک» اثر محمود کاشغری است. این کتاب که به زبان قدیم ترکمنی نوشته شده، سرشار از ضرب‌المثل‌ها و باورهای قوم اوغوز (اجداد ترکمن‌ها) است. ادبیات مکتوب قوم ترکمن از قرن دهم هجری قمری آغاز شده و تا عصر حاضر ادامه دارد. در این میان، آثار ارزشمندی در زمینه شعر و داستان به وجود آمده است. مهم‌ترین شاعر تمامی اعصار در بین ترکمن‌ها، مختومقلی فراغی (۱۱۴۶-۱۲۰۵ق) است که او را بنیان‌گذار ادبیات نوین ترکمن می‌دانند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20160613141209-9424-161.pdf نوروزی قره‌قشلاق، «‌تبیین‌ مؤلفه‌های‌ هویت‌ فرهنگی‌ قوم‌ ترکمن»، 1394ش، ص40-41.]</ref>
قوم ترکمن دارای پیشینه‌ای غنی در ادبیات، به‌ویژه [[ادبیات شفاهی]] است. ادبیات مکتوب و شفاهی مردم ترکمن پیوندی تنگاتنگ با یکدیگر دارند؛ به‌طوری که بررسی ادبیات مکتوب و پژوهش در آثار سخنوران و ادیبان ترکمن بدون توجه به ادبیات شفاهی و عامیانه ناممکن به نظر می‌رسد. ادبیات شفاهی ترکمن با پیشینه‌ای کهن، سرچشمه‌ای ارزشمند برای سخنوران بوده است. موضوعات اصلی ادبیات شفاهی ترکمن شامل جوانمردی، شجاعت، قهرمانی، سخاوت، حفاظت از قوم، مبارزه با نیروهای اهریمنی، پایداری و [[صداقت]] است که همگی آرزوها و ارزش‌های انسانی را منعکس می‌کنند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20160613141209-9424-161.pdf نوروزی قره‌قشلاق، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، 1394ش، ص40-41.]</ref>
 
'''دیوان لغات الترک''' اثر '''محمود کاشغری''' قدیمی‌ترین اثری است که نمونه‌هایی از ادبیات شفاهی مردم ترکمن را ثبت کرده است. این کتاب به زبان قدیم ترکمنی و سرشار از ضرب‌المثل‌ها و باورهای قوم اوغوز (اجداد ترکمن‌ها) است. ادبیات مکتوب قوم ترکمن از قرن دهم هجری قمری آغاز شده است. در این میان، آثار ارزشمندی در زمینه شعر و داستان به وجود آمده است. مهم‌ترین شاعر ترکمن‌ها، مختوم‌قلی فراغی (۱۱۴۶–۱۲۰۵ق) است که او را بنیان‌گذار ادبیات نوین ترکمن می‌دانند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20160613141209-9424-161.pdf نوروزی قره‌قشلاق، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، 1394ش، ص40-41.]</ref>


===دِسان‌خوانی===
===دِسان‌خوانی===
دِسان‌خوانی در میان ترکمن‌ها یک سنتِ داستان‌گوییِ تاریخی و طولانی است که به‌عنوان بخشی مهم از ادبیات شفاهی، در شناخت فرهنگ و ادبیات بسیار ارزشمند است. دِسان‌خوانی به اجرای داستان‌های عامیانه گفته می‌شود که ترکیبی از بخش‌های منثور و منظوم هستند و ترتیب آن به این صورت است که باغشی (خُنیاگر) دِسان‌ها را تعریف می‌کند و به آوازی که با ساز همراهی می‌شود، اجرا می‌کند. این سنت شعری-موسیقاییِ شفاهی، آشنایی با صورتی از ادبیات شفاهی و تطور و تحول آن و شگردهای روایی است. جدای از اهمیت و نقش مهم این سنت در فرهنگ ترکمنی، دِسان‌خوانی، ضمن داشتن خصوصیات ترکمنی، تشابهاتی با فرهنگ‌های اقوام تُرک آسیای میانه و نیز فرهنگ‌های ایرانی دارد که بر هویت التقاطیِ این فرهنگ و نقش مهم ارتباطی آن دلالت دارند. ریشه دِسان‌باغشی به‌عنوان اجراکنندگان و انتقال‌دهندگان سنت موسیقایی-شعری شفاهی به «بخشی‌ها» می‌رسد. در گذشته، در میان ترکمن‌ها، «باغشی» به مفاهیم پیشگو، شَمَن و فرد باسواد که داستان‌ها را روایت می‌کرد، اشاره داشت. دسان‌خوانی در مراسمی مانند عروسی، برپایی آلاچیق، ختنه‌سوران و مجالس ساز و صحبت بعد از صرف غذا و چای به اجرای دسان‌ها پرداخته می‌شده است.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1559034594-9952-23-10.pdf گوهری‌نسب، «مطالعۀ سنت دِسان‌خوانی در میان ترکمن‌ها »، 1397ش، ص219-222.] </ref>
دِسان‌خوانی میان ترکمن‌ها یک سنتِ داستان‌گوییِ تاریخی است. دِسان، داستان‌های عامیانه و مرکب از بخش‌های منثور و منظوم است. در سنت دسان‌خوانی، باغشی (خُنیاگر) دِسان‌ها را همراه با آوای ساز، تعریف می‌کند. این سنت شعری-موسیقایی، مخاطبان را با صورتی از [[ادبیات شفاهی]] و تطور و تحول آن و شگردهای روایی آشنا می‌کند. دِسان‌خوانی با وجود ویژگی‌های ترکمنی، شباهت‌هایی با فرهنگ‌های اقوام تُرک آسیای میانه و نیز فرهنگ‌های ایرانی دارد. ریشه دِسان‌باغشی به‌عنوان اجراکنندگان و انتقال‌دهندگان سنت موسیقایی-شعری شفاهی به «بخشی‌ها» می‌رسد. در گذشته، میان ترکمن‌ها، '''باغشی''' به مفاهیم پیشگو، شَمَن و فرد باسواد اشاره داشت که داستان‌ها را روایت می‌کرد. دسان‌خوانی در مراسمی مانند [[مراسم عروسی|عروسی]]، برپایی آلاچیق، [[ختنه‌سوران]] و مجالس ساز و صحبت بعد از صرف غذا و [[چای]] اجرا می‌شد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1559034594-9952-23-10.pdf گوهری‌نسب، «مطالعۀ سنت دِسان‌خوانی در میان ترکمن‌ها »، 1397ش، ص219-222.]</ref>


===هودی‌خوانی===
===هودی‌خوانی===
هودی‌خوانی یا [[لالایی|لالایی‌خوانی]]، نغمه‌ای دلنشین و آرام‌بخش است که مادران ترکمن از هزاران سال پیش تاکنون به‌عنوان یک میراث فرهنگی ارزشمند و ناملموس نگهداری کرده‌اند و امروز در فهرست میراث فرهنگی کشور ثبت شده است. این لالایی، برای تربیت و آموزش کودکان و نوزادان در قالب اشعاری مادرانه، مفاهیم اخلاقی بلند مانند شجاعت، مهربانی و صداقت را انتقال می‌دهد و باعث حفظ و تداوم فرهنگ و زبان این قوم شده است. وقتی کودکی «هودی» را می‌شنود، آرام می‌گیرد و به خواب فرو می‌رود. نه‌تنها کودکان، بلکه بزرگسالان نیز تحت تأثیر این آوا قرار می‌گیرند و در آرامش فرو می‌روند. «هودی» واژه‌ای مرکب است که از «هو» به معنای خدا و «دی» به معنی بگو، ساخته شده است. این اثر ادبی، در زمره ادبیات شفاهی ترکمن‌ها است و نمادی از فرهنگ شعر و موسیقی مردمی این قوم به شمار می‌آید و در قالب چهارخطی یا دوبیتی‌های گوش‌نواز سروده شده است. اشعار این نوع لالایی‌ها، که نسل به نسل منتقل شده، حاوی دعای خیر مادرانه و آرزوهای آنها برای آینده فرزندان است. مادران ترکمن در لالایی‌های خود، داستان‌هایی کوتاه و آموزنده از قول خاله، عمو، عمه، پدربزرگ و مادربزرگ می‌خوانند تا در کنار آموزش خوبی‌ها، پیوندهای خویشاوندی و ارزش‌های خانوادگی را نیز به کودکان خود منتقل کنند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402072920416/%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%AF%D9%88%D8%B4-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 ««هودی‌خوانی» لالایی گوش‌نواز مادران ترکمن»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
[[پرونده:Turkmen-lullabies-history-roots-15.jpg|جایگزین=هودی خوانی|بندانگشتی|هودی خوانی مادر ترکمنی برای فرزندش]]
هودی‌خوانی یا [[لالایی|لالایی‌خوانی]]، نغمه‌ای دلنشین و آرام‌بخش است که مادران ترکمن از هزاران سال پیش تاکنون به‌عنوان یک میراث فرهنگی ارزشمند و ناملموس نگهداری کرده‌اند و امروز در فهرست [[میراث فرهنگی ناملموس ایران|میراث فرهنگی]] کشور ثبت شده است. این لالایی، برای [[تربیت]] و آموزش [[کودک|کودکان]] و نوزادان در قالب اشعار مادرانه، مفاهیم اخلاقی بلند مانند شجاعت، مهربانی و [[صداقت]] را انتقال می‌دهد و باعث حفظ و تداوم فرهنگ و زبان این قوم شده است. وقتی کودکی '''هودی''' را می‌شنود، آرام می‌گیرد و به خواب فرومی‌رود. نه‌تنها کودکان، بلکه بزرگسالان نیز تحت تأثیر این آوا قرار می‌گیرند و در آرامش فرومی‌روند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402072920416/هودی-خوانی-لالایی-گوش-نواز-مادران-ترکمن ««هودی‌خوانی» لالایی گوش‌نواز مادران ترکمن»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
 
هودی واژه‌ای مرکب است که از «هو» به معنای خدا و «دی» به معنی بگو، ساخته شده است. این اثر ادبی، در زمره ادبیات شفاهی ترکمن‌ها است و نمادی از فرهنگ شعر و [[موسیقی]] مردمی این قوم به‌شمار می‌آید و در قالب چهارخطی یا [[دوبیتی]]‌های گوش‌نواز سروده شده است. اشعار این نوع لالایی‌ها، که نسل به نسل منتقل شده، حاوی دعای خیر مادرانه و آرزوهای آنها برای آینده فرزندان است. مادران ترکمن در لالایی‌های خود، داستان‌هایی کوتاه و آموزنده از قول خاله، عمو، عمه، پدربزرگ و مادربزرگ می‌خوانند تا در کنار آموزش خوبی‌ها، پیوندهای خویشاوندی و ارزش‌های خانوادگی را نیز به کودکان خود منتقل کنند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402072920416/هودی-خوانی-لالایی-گوش-نواز-مادران-ترکمن ««هودی‌خوانی» لالایی گوش‌نواز مادران ترکمن»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>


===لأله‌خوانی===
===لأله‌خوانی===
لأله‌ها، ترانه‌های دختران و نوعروسان ترکمن است که از طریق آن، به وضعیت فرهنگی-اجتماعی خود در شکل‌دهی به زندگی مشترک، اعتراض می‌کنند یا دلتنگی‌های‌شان را بروز می‌دهند. این ترانه‌ها، غمناک و سوزناک هستند و دختران ترکمن در شب‌های مهتابی آنها را دسته‌جمعی می‌خوانند. لأله‌ها معمولاً چهارمصرعی و هفت‌هجایی‌ هستند و گاهی به‌صورت ترجیع‌بند استفاده می‌شوند؛ به‌عنوان مثال در برخی ترانه‌ها به انتخاب همسر توسط والدین، سکونت اجباری در قبیله شوهر و دوری از خانواده اعتراض می‌کند. امروزه، این سنت بیشتر اهمیت تاریخی دارد و برخی از ابعاد آن به‌دلیل تغییر شکل زندگی دست‌خوش تحول شده است. محتوای لأله‌ها با شرایط زندگی اجتماعی-تاریخی زنان و دختران کاملاً پیوند دارد. ترانه معروف در این‌باره «چونقور قویا داش آتسانگ» نام دارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/%D8%AC%D9%84%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%AA?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص61.]</ref>
[[پرونده:Maxresdefault.jpg|جایگزین=لأله‌خوانی|بندانگشتی|لأله‌خوانی دختران ترکمن در کشور ترکمنستان]]
لأله‌ها، ترانه‌های دختران و نوعروسان ترکمن است که از طریق آن، به وضعیت فرهنگی-اجتماعی در شکل‌دهی به زندگی مشترک، اعتراض می‌کنند یا دلتنگی‌های‌شان را بروز می‌دهند. این ترانه‌ها، غمناک و سوزناک هستند و دختران ترکمن در شب‌های مهتابی آنها را دسته‌جمعی می‌خوانند. لأله‌ها معمولاً چهارمصرعی و هفت‌هجایی هستند و گاهی به‌صورت ترجیع‌بند استفاده می‌شوند؛ به‌عنوان مثال در برخی ترانه‌ها به انتخاب همسر توسط والدین، سکونت اجباری در قبیله شوهر و دوری از [[خانواده]] اعتراض می‌کند. امروزه، این سنت بیشتر اهمیت تاریخی دارد و برخی از ابعاد آن به‌دلیل تغییر شکل زندگی دست‌خوش تحول شده است. محتوای لأله‌ها با شرایط زندگی اجتماعی-تاریخی زنان و دختران کاملاً پیوند دارد. ترانه معروف در این‌باره «چونقور قویا داش آتسانگ» نام دارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/جلوه-های-فرهنگ-عامه-قوم-ترکمن-در-رمان-یورت?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص61.]</ref>


=='''آداب و رسوم قوم ترکمن'''==
==آداب و رسوم قوم ترکمن==
پیشینه هزارساله قوم ترکمن گویای تکثر و فراوانی رسومی است که هر یک به نحوی در زندگی اجتماعی آنها نقش داشته‌اند. پس از مسلمان شدن، اسلام تأثیرات بسیاری در بین اجتماع و آداب و رسوم این قوم داشته است. مصداق این گفته را می‌توان در رسوم مذهبی فراوانی یافت که ایرانیان ترکمن بسیار به آن پایبند هستند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20160613141209-9424-161.pdf نوروزی قره‌قشلاق، «‌تبیین‌ مؤلفه‌های‌ هویت‌ فرهنگی‌ قوم‌ ترکمن»، 1394ش، ص41.]</ref>
پیشینه کهن قوم ترکمن گویای تکثر و فراوانی رسومی است که هر یک به نحوی در زندگی اجتماعی آنها نقش داشته‌اند. اسلام تأثیرات بسیاری در اجتماع و آداب‌ورسوم این قوم داشته است. مصداق این گفته را می‌توان در رسوم مذهبی فراوانی یافت که ایرانیان ترکمن بسیار به آن پایبند هستند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20160613141209-9424-161.pdf نوروزی قره‌قشلاق، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، 1394ش، ص41.]</ref>
===رسوم ازدواج===
[[پرونده:01-36.jpg|جایگزین=عروسی ترکمنی ها|بندانگشتی|مراسم عروسی ترکمن‌ها]]در فرهنگ ترکمن، اصالت نژادی اهمیت بالایی دارد و وصلت به سادگی صورت نمی‌گیرد. در [[ازدواج]]، اصیل‌بودن [[خانواده]] و عشیره طرف مقابل، اصل اساسی است. ازدواج در سنین پایین مرسوم بوده و دختر به‌دلیل افزایش جمعیت و تقویت قوم و عشیره، ارزشمند تلقی می‌شود. بزرگان ترکمن، فردی را که دارای اصالت ترکمنی و دارای طایفه و عشیره است، از ازدواج با کسی که مادرش ترکمن نیست و فاقد عشیره است، نهی می‌کنند. البته امروزه، با تغییر شکل زندگی و تفکرات، این سنت کمرنگ شده و ازدواج با سایر اقوام نیز تعدیل شده است. با این حال، هنوز هم ازدواج دختر ترکمن با غیرترکمن چندان پذیرفته نیست.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/جلوه-های-فرهنگ-عامه-قوم-ترکمن-در-رمان-یورت?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص61-62.]</ref>


===رسم و رسوم ازدواج و مراسم عروسی===
مبلغ [[مهریه]] طبق سنت ترکمن‌ها بسیار کمتر از جاهای دیگر بوده و مقدار آن معمولاً توسط امام جمعه هر شهرستان اعلام می‌شود. به همین منظور دختران هر شهرستان و روستا اغلب مهریه‌ای شبیه به هم دارند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402071006769/مانایی-فرهنگ-بومی-و-حفظ-سنت-های-زیبای-کهن-Ø¯Ø «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref> رسم «مبلغ قیمت عروس» میان ترکمن‌ها نوعی [[شیربها]] است که توسط بزرگان خانواده داماد و عروس تعیین شده و به‌صورت نقدی از خانواده داماد دریافت می‌شود. این سنت هنوز هم رواج دارد. در طول مراسم عقد، سه زن جوان در سه طرف محل عقد به‌طور مداوم قیچی می‌زنند؛ این کار به این نیت انجام می‌شود که هرگونه نیات شوم دشمنان در حین خطبه عقد خنثی و بی‌اثر شود. پس از عقد و قبل از غروب آفتاب، یکی از زنان انگشت کوچک دست راست عروس و داماد را به هم پیوند می‌دهد.<ref name=":0">[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/جلوه-های-فرهنگ-عامه-قوم-ترکمن-در-رمان-یورت?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص63-65.]</ref>
در فرهنگ ازدواج ترکمن، اصالت نژادی اهمیت بالایی دارد و وصلت به سادگی صورت نمی‌گیرد. بررسی اصیل بودن خانواده و عشیره طرف مقابل، اصلی اساسی است. ازدواج در سنین پایین مرسوم بوده و دختر به‌دلیل افزایش جمعیت و تقویت قوم و عشیره، ارزشمند تلقی می‌شود. بزرگان ترکمن، فردی را که دارای اصالت ترکمنی و دارای طایفه و عشیره است، از ازدواج با کسی که مادرش ترکمن نیست و فاقد عشیره است، نهی می‌کنند. البته امروزه، با تغییر شکل زندگی و تفکرات، این سنت کمرنگ شده و ازدواج با سایر اقوام نیز تعدیل شده است. با این حال، هنوز هم ازدواج دختر ترکمن با غیرترکمن چندان پذیرفته نیست.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/%D8%AC%D9%84%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%AA?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص61-62.]</ref>  


مبلغ [[مهریه]] طبق سنت ترکمن‌ها بسیار کمتر از جا‌های دیگر بوده و مقدار آن معمولاً توسط امام جمعه هر شهرستان اعلام می‌شود. به‌ همین منظور دختران هر شهرستان و روستا اغلب مهریه‌ای شبیه به هم دارند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402071006769/%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D8%AF%D8 «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref> رسم «مبلغ قیمت عروس» در میان ترکمن‌ها نوعی شیربها است که توسط بزرگان خانواده داماد و عروس تعیین شده و به‌صورت نقدی از خانواده داماد دریافت می‌شود. این سنت هنوز هم رواج دارد. در طول مراسم عقد، سه زن جوان در سه طرف محل عقد به‌طور مداوم قیچی می‌زنند؛ این کار به این نیت انجام می‌شود که هرگونه نیات شوم دشمنان در حین خطبه عقد خنثی و بی‌اثر شود. پس از عقد و قبل از غروب آفتاب، یکی از زنان انگشت کوچک دست راست عروس و داماد را به هم پیوند می‌دهد.<ref name=":0">[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/%D8%AC%D9%84%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%AA?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص63-65.]</ref> در برخی مناطق ترکمن‌نشین مانند گمیشان، بندرترکمن، مراه تپه و کلاله، سوار کردن عروس بر کجاوه و آوردن آن با شتر به خانۀ داماد، مرسوم است. عروس به‌جای پوشیدن لباس عروس سفید، لباس‌های سنتی قرمز رنگ پوشیده و چارقد بزرگی از جنس چادرشب بر سرش می‌اندازد؛ داماد نیز به جای کت‌وشلوار، لباس محلی با کلاه پشمی بزرگی که جزیی از لباس سنتی ترکمن‌ها است، می‌پوشد.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402071006769/%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D8%AF%D8 «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref> طبق سنت ترکمن، عروس پس از عروسی تا دو سال در خانه پدری می‌ماند تا برای زندگی مشترک خود قالیچه و گلیم ببافد، وسایل زندگی تهیه کند و پخته‌تر و با تجربه‌تر شود.<ref name=":0" />
در برخی مناطق ترکمن‌نشین مانند گمیشان، بندرترکمن، مراوه‌تپه و کلاله، سوار کردن عروس بر کجاوه و آوردن آن با [[شتر]] به خانهٔ داماد، مرسوم است. عروس به‌جای پوشیدن لباس سفید، لباس‌های سنتی قرمز رنگ پوشیده و چارقد بزرگی از جنس چادرشب بر سرش می‌اندازد؛ داماد نیز به جای کت‌وشلوار، لباس محلی با کلاه پشمی بزرگی می‌پوشد که جزیی از لباس سنتی ترکمن‌ها است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402071006769/مانایی-فرهنگ-بومی-و-حفظ-سنت-های-زیبای-کهن-Ø¯Ø «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref> طبق سنت ترکمن، عروس تا دو سال در خانه پدری می‌ماند تا برای زندگی مشترک خود قالیچه و گلیم ببافد، وسایل زندگی تهیه کند و پخته‌تر و با تجربه‌تر شود.<ref name=":0" />


[[طلاق]] در بین ترکمن‌ها امری منفور بوده و زوجین به‌منظور تحکیم بنیان خانواده‌های خود بر سازش و حل مشکلات خانوادگی تلاش می‌کنند. داشتن فرزند زیاد در میان قوم ترکمن، امری رایج بوده و باعث فخر و مباهات آنها است. <ref> [https://www.isna.ir/news/1402071006769/%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D8%AF%D8 «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>
[[طلاق]] در بین ترکمن‌ها امری منفور بوده و زوجین به‌منظور تحکیم بنیان خانواده‌های خود بر سازش و حل مشکلات خانوادگی تلاش می‌کنند. داشتن فرزند زیاد میان قوم ترکمن، امری رایج بوده و باعث فخر و مباهات آنها است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402071006769/مانایی-فرهنگ-بومی-و-حفظ-سنت-های-زیبای-کهن-Ø¯Ø «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>


===اعیاد و جشن‌ها===
===اعیاد و جشن‌ها===
====عید نوروز====
====عید نوروز====
نوروز در فرهنگ ترکمن از دیرباز جایگاه ویژه‌ای داشته و در اشعار شاعران کلاسیک ترکمن نیز بازتاب یافته است. ترکمن‌ها در آستانه نوروز به تدارک خانه‌تکانی، خرید لباس و تهیه شیرینی‌های محلی می‌پردازند. همچنین با تزئین اسب‌ها و آویختن زنگوله به گردن گوسفندان، به استقبال سال نو می‌روند. اعتقاد به بازگشت ارواح اموات و لزوم پاکیزگی خانه، از دیگر آداب و رسوم این ایام است. تحویل سال در میان ترکمن‌ها با روشن کردن چراغ‌ها، باز کردن پنجره‌ها و تلاوت قرآن توسط بزرگ خانواده همراه است. غسل کردن، پوشیدن لباس نو، خواندن نماز شُکر، زیارت اهل قبور و قربانی کردن گوسفند از دیگر رسوم این عید است. ترکمن‌ها نوشیدن از آب اولین باران نوروزی را نیکو می‌دانند و برای فرزندان متولد شده در این روز، نام‌های مرتبط با نوروز و بهار انتخاب می‌کنند.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1048551 «آداب و رسوم ترکمنی»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
[[پرونده:834587 709.jpg|جایگزین=نوروز در ترکمنستان|بندانگشتی|جشن نوروز در ترکمنستان]]نوروز در فرهنگ ترکمن از دیرباز جایگاه ویژه‌ای داشته و در اشعار شاعران کلاسیک ترکمن نیز بازتاب یافته است. ترکمن‌ها در آستانه [[نوروز]] به تدارک [[خانه تکانی|خانه‌تکانی]]، خرید لباس و تهیه شیرینی‌های محلی می‌پردازند. همچنین با تزئین اسب‌ها و آویختن زنگوله به گردن گوسفندان، به استقبال سال نو می‌روند. اعتقاد به بازگشت ارواح درگذشتگان و لزوم پاکیزگی [[خانه]]، از دیگر آداب و رسوم این ایام است. تحویل سال میان ترکمن‌ها با روشن کردن چراغ‌ها، باز کردن پنجره‌ها و تلاوت قرآن توسط بزرگ خانواده همراه است. غسل‌کردن، پوشیدن لباس نو، خواندن نماز شُکر، زیارت اهل قبور و [[قربانی کردن]] گوسفند از دیگر رسوم این عید است. ترکمن‌ها نوشیدن از [[آب]] اولین باران نوروزی را نیکو می‌دانند و برای فرزندان متولد شده در این روز، نام‌های مرتبط با [[نوروز]] و [[بهار]] انتخاب می‌کنند.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1048551 «آداب و رسوم ترکمنی»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
 
====عید فطر====
====عید فطر====
ترکمن‌ها به عید فطر، «آرازا بایرام» می‌گویند. عید فطر در بین ترکمن‌ها تنها یک جشن مذهبی نیست؛ بلکه احیاگر سنت‌ها و آیین‌های کهن این قوم است. ترکمن‌ها هم مانند سایر مسلمانان، روزه گرفتن در روز عید فطر را جایز نمی‌دانند. آمادگی برای این عید از چند روز قبل با نظافت خانه‌ها و شستن لباس‌ها و سپس پخت شیرینی و توزیع آن بین همسایگان آغاز می‌شود. در صبح عید فطر، مردان به عیدگاه که محوطه‌ای وسیع در خارج از شهر است، می‌روند و نماز عید را برپا می‌کنند. در این روز، سفره‌های رنگین عید در خانه‌های ترکمن‌ها گسترده شده و درهای منازل به روی همگان باز است. این سفره‌ها تا سه روز پس از عید پهن بوده و جشن و سرور ادامه دارد. یکی از رسوم این عید، عیدی دادن بزرگترها به کوچکترها است. علاوه بر این، ترکمن‌ها با فرا رسیدن عید، لباس‌های نو بر تن می‌کنند و این نو شدن، تنها به ظاهر محدود نمی‌شود؛ بلکه فرصتی برای نو کردن دل‌ها و تجدید پیمان برای بهتر زیستن است. در این روز، با پیروی از آموزه‌های دینی، کدورت‌ها به فراموشی سپرده شده و امید به آینده‌ای روشن‌تر در دل‌ها جوانه می‌زند.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1048551 «آداب و رسوم ترکمنی»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
[[پرونده:169652215.jpg|جایگزین=عید فطر در ترکمن|بندانگشتی|جشن و دورهمی خانوادگی در ترکمن به مناسبت عید فطر]]ترکمن‌ها به [[عید فطر]]، '''آرازا بایرام''' می‌گویند. عید فطر بین ترکمن‌ها تنها یک جشن مذهبی نیست؛ بلکه احیاگر سنت‌ها و آیین‌های کهن این قوم است. ترکمن‌ها مانند سایر [[مسلمان|مسلمانان]]، [[روزه|روزه گرفتن]] در روز عید فطر را جایز نمی‌دانند. آمادگی برای این عید از چند روز قبل با نظافت خانه‌ها و شستن لباس‌ها و سپس پخت شیرینی و توزیع آن بین همسایگان آغاز می‌شود. در صبح عید فطر، مردان به عیدگاه که محوطه‌ای وسیع در خارج از شهر است، می‌روند و نماز عید را برپا می‌کنند. در این روز، سفره‌های رنگین عید در خانه‌های ترکمن‌ها گسترده شده و درهای منازل به روی همگان باز است. این سفره‌ها تا سه روز پس از عید پهن بوده و جشن و سرور ادامه دارد. یکی از رسوم این عید، عیدی‌دادن بزرگ‌ترها به کوچک‌ترها است. علاوه بر این، ترکمن‌ها با فرا رسیدن عید، لباس‌های نو بر تن می‌کنند و این نو شدن، تنها به ظاهر محدود نمی‌شود؛ بلکه فرصتی برای نو کردن دل‌ها برای بهتر زیستن است. در این روز، با پیروی از آموزه‌های دینی، کدورت‌ها به فراموشی سپرده شده و امید به آینده‌ای روشن‌تر در دل‌ها جوانه می‌زند.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1048551 «آداب و رسوم ترکمنی»، وب‌سایت راسخون.]</ref>


====عید قربان====
====عید قربان====
ترکمن‌ها در عید قربان نیز آداب و رسوم ویژه‌ای دارند. در روز هشتم ذی‌الحجه مراسم نظافت خانه‌ها و شستن لباس‌ها و در روز نهم مراسم پخت شیرینی و توزیع آن را انجام می‌دهند. سپس، در شب عید قربان، حمام مخصوصی به نام «قربان شورا» انجام می‌دهند تا برای عید آماده شوند. در روز عید قربان، پیش از طلوع آفتاب، به عیدگاه رفته و نماز عید را اقامه می‌کنند. پس از بازگشت از عیدگاه، مراسم قربانی کردن انجام می‌شود. به‌طور معمول، هر فرد متأهل که توانایی مالی داشته باشد، یک گوسفند قربانی می‌کند. گاهی نیز به جای گوسفند، به‌صورت اشتراکی گاو یا شتر قربانی می‌کنند که در این حالت، تعداد شرکا نباید از هفت نفر بیشتر باشد. در بعد از ظهر روز عید، گوسفند قربانی کرده و گوشت آن را به‌عنوان هدیه و صدقه برای خانواده‌های ترکمن نیازمند می‌فرستند. ترکمن‌ها عید قربان را به مدت سه روز جشن می‌گیرند.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1048551 «آداب و رسوم ترکمنی»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
ترکمن‌ها در [[عید قربان]] نیز آداب‌ورسوم ویژه‌ای دارند. در روز هشتم [[ذی حجه|ذی‌الحجه]] مراسم نظافت خانه‌ها و شستن لباس‌ها و در روز نهم مراسم پخت شیرینی و توزیع آن را انجام می‌دهند. سپس، در شب عید قربان، شستشوی مخصوصی به نام '''قربان‌شورا''' انجام می‌دهند تا برای عید آماده شوند. در روز عید قربان، پیش از طلوع آفتاب، به عیدگاه رفته و نماز عید را اقامه می‌کنند. پس از بازگشت از عیدگاه، مراسم [[قربانی کردن]] انجام می‌شود. به‌طور معمول، هر فرد متأهل که توانایی مالی داشته باشد، یک گوسفند قربانی می‌کند. گاهی نیز به جای گوسفند، به‌صورت اشتراکی گاو یا [[شتر]] قربانی می‌کنند که در این حالت، تعداد شرکا نباید از هفت نفر بیشتر باشد. بعد از ظهر روز عید، گوشت قربانی را به‌عنوان هدیه و صدقه برای خانواده‌های نیازمند می‌فرستند. ترکمن‌ها عید قربان را به مدت سه روز جشن می‌گیرند.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1048551 «آداب و رسوم ترکمنی»، وب‌سایت راسخون.]</ref>


====ولیمۀ ختنه====
====ولیمهٔ ختنه====
از آداب رایج در میان قوم ترکمن، اهمیت ختنه و ولیمه آن است. ترکمن‌ها این جشن را به‌جهت مبارزه با دشمنان این سنت اسلامی (به‌ویژه در زمان حکومت کمونیست‌ها) با شکوه فراوان برگزار می‌کنند و در این مراسم، اقوام و آشنایان را برای صرف غذا دعوت می‌کنند. مهمانان نیز با هدایای خود، این سنت نبوی را گرامی می‌دارند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/2689/4298/27868/%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8_%D9%88_%D8%B3%D9%86%D8%AA_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC_%D8%AF%D8%B1_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «آداب و سنت‌های رایج در ترکمنستان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
از آداب رایج میان قوم ترکمن، [[ختنه‌سوران|ختنه]] و [[ولیمه]] آن است. ترکمن‌ها این جشن را به‌جهت مبارزه با دشمنان این سنت اسلامی، به‌ویژه در زمان حکومت کمونیست‌ها، با شکوه فراوان برگزار می‌کنند و در این مراسم، اقوام و آشنایان را برای صرف غذا دعوت می‌کنند. مهمانان نیز با هدایای خود، این سنت نبوی را گرامی می‌دارند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/2689/4298/27868/آداب_و_سنت_های_رایج_در_ترکمنستان «آداب و سنت‌های رایج در ترکمنستان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


===آیین‌ها===
===آیین‌ها===
====آیین «یا رمضان»====
[[پرونده:12314825 476.jpg|جایگزین=آیین یا رمضان|بندانگشتی|یا رمضان" سنت پسندیده ترکمن‌ها در شب چهاردهم ماه رمضان]]در قوم ترکمن، ماه رمضان به '''اراز آی''' مشهور است. چند روز قبل از فرارسیدن آن، ترکمن‌ها گوسفند و بز قربانی می‌کنند و گوشت آن را بین فقرا و همسایه‌ها تقسیم می‌کنند یا با آن غذایی پخته و مهمانی می‌دهند که به آن '''الله‌یلی''' می‌گویند. آیین '''یا رمضان''' از آداب قابل‌توجه و مرسوم میان ترکمن‌ها است که هرساله در شب چهاردهم ماه رمضان اجرا می‌شود. در این رسم، اشعاری در ستایش [[رمضان|ماه رمضان]]، اعمال و برکات آن و توجه به خداوند خوانده می‌شود. در این شب، گروه‌های مختلف سِنی در بیرون [[مسجد]] جمع می‌شوند. سپس این جمعیت به در خانه‌های مردم رفته و سرخوان شروع به خواندن ابیاتی دربارهٔ فضیلت ماه رمضان و [[دعا]] برای اهل آن خانه می‌کند. پس از اتمام هر بند شعر، اعضای گروه یک‌صدا '''آللاو''' (ترکیب مخففی از عبارت «الله» و «هو») می‌خوانند و او را همراهی می‌کنند. اشعار خوانده‌شده در این آیین، جزوی از ادبیات شفاهی ترکمن‌ها است. در کنار سرخوان و همخوان‌ها، فرد یا افرادی مسئولیت دریافت [[صدقه|صدقات]] و [[نذر|نذورات]] را از صاحبان خانه‌ها بر عهده دارند. در گذشته این نذورات بیشتر [[برنج]]، گندم و قند بود؛ اما امروزه بیشتر [[پول]] می‌دهند و این کار تا پاسی از شب ادامه دارد.<ref>[https://www.ibna.ir/news/334451/یارمضان-جلوه-ای-از-نوع-دوستی-قوم-ترکمن ««یا رمضان» جلوه‌ای از نوع دوستی قوم ترکمن»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
====رسم آق‌قویون یا آق آش====
[[پرونده:10220564 424.jpg|جایگزین=آئین آق قوین|بندانگشتی|آئین آق قوین جشن ۶۳ سالگی ترکمن‌ها]]آق‌آش جشنی به مناسبت ۶۳ سالگی، یعنی هم‌سن شدن با [[حضرت محمد|پیامبر اسلام]] و از آیین‌های سنتی و دیرینه ترکمن‌ها است. این آیین با نام‌های آق‌آش یا آق‌قویون شناخته می‌شود و نشان‌دهنده عشق و ارادت ترکمن‌ها به [[حضرت محمد|پیامبر]] و [[دین]] اسلام است. آق‌قویون به‌معنای گوسفند سفید است و به این اشاره دارد که برای [[قربانی کردن]]، از گوسفند سفید استفاده می‌شود. این آیین نمادی از احترام به [[سالمندان]] است و در گذشته رواج بیشتری داشته است. در سال‌های اخیر نیز با رسیدن هر فرد ترکمن به سن ۶۳ سالگی، این جشن در نقاط مختلف گلستان برگزار می‌شود. این [[جشن]] نمادی از رفتار شایسته و دوری از بدی‌ها و تیرگی‌ها است. در گذشته این جشن با مراسم خاصی برگزار می‌شد؛ مردان ترکمنی که به این سن می‌رسیدند، با ذبح گوسفندی سفید، [[ولیمه]] می‌دادند و غذاهایی به رنگ سفید طبخ می‌کردند. برگزاری این جشن نوعی خوش‌یمنی و کار نیک تلقی می‌شد. امروزه این آیین در برخی مناطق هوتن، برخی روستاهای گمیش‌تپه و برخی روستاهای شمال آق‌قلا دیده می‌شود.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/918733/آق-آش-جشن-63-سالگی-ترکمن-رو-به-فراموشی «آق آش؛ جشن 63 سالگی ترکمن رو به فراموشی»، خبرگزاری مهر.]</ref>


====آیین یا رمضان====
====رسم آب و نمک====
در میان قوم ترکمن، ماه رمضان به «اراز آی» مشهور است. چند روز قبل از فرارسیدن آن، ترکمن‌ها گوسفند و بز قربانی می‌کنند و گوشت آن را بین فقرا و همسایه‌ها تقسیم می‌کنند یا با آن غذایی پخته و مهمانی می‌دهند که به آن «الله یلی» می‌گویند. آیین «یا رمضان» از آداب قابل‌توجه و مرسوم در میان ترکمن‌ها است که هرساله در شب چهاردهم ماه رمضان اجرا می‌شود. در این رسم، اشعاری در ستایش ماه رمضان، اعمال و برکات آن و توجه به خداوند خوانده می‌شود. در شب چهاردهم ماه رمضان پس از نماز عشا و تراویح، گروه‌های مختلف سنی در بیرون مسجد جمع می‌شوند. سپس این جمعیت به در خانه‌های مردم رفته و مقابل آن تجمع کرده و سرخوان شروع به خواندن ابیاتی درباره فضیلت ماه رمضان و دعا برای اهل آن خانه می‌کند. پس از اتمام قرائت هر بند، دیگر اعضای گروه یک‌صدا «آللاو» (ترکیب مخففی از عبارت «الله» و «هو») می‌خوانند و او را همراهی می‌کنند. اشعار خوانده‌شده در این آیین، جزوی از ادبیات شفاهی ترکمن‌ها است. در کنار سرخوان و همخوان‌ها، فرد یا افرادی مسئولیت دریافت صدقات و نذورات را از صاحبان خانه‌ها بر عهده دارند. در گذشته این نذورات بیشتر برنج، گندم و قند بود؛ اما امروزه بیشتر پول می‌دهند و این کار تا پاسی از شب ادامه دارد.<ref>[https://www.ibna.ir/news/334451/%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D9%84%D9%88%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D9%88%D8%B9-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 ««یا رمضان» جلوه‌ای از نوع دوستی قوم ترکمن»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
یکی از غنی‌ترین رسوم قوم ترکمن، احترام به [[نان]] و سفره است. این قوم ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات فراوانی در مورد نان به کار می‌برند؛ زیرا نان را مظهر [[برکت]] و سفره را جایی می‌دانند که این برکت در آن قرار می‌گیرد؛ بنابراین، احترام به هر دو، امری واجب تلقی می‌شود. ترکمن‌ها پا گذاشتن روی سفره را بی‌احترامی بزرگی می‌دانند و این رسم حتی در مهمانی‌های رسمی و بزرگ نیز رعایت می‌شود. هنگام ورود مهمانان، یک قرص نان و ظرف کوچکی نمک در مقابل آنها قرار داده می‌شود. این کار نشانه ادای احترام به مهمان است. معمولاً پس از تعارف نان و نمک، مهمان تکه‌ای از نان را برداشته و می‌خورد. این عمل به‌منظور نمک‌گیر شدن مهمان انجام می‌شود. در مهمانی‌های بزرگ و هنگام پذیرایی از میهمانان خارجی که به ترکمن‌صحرا سفر می‌کنند، این رسم به‌منظور ادای احترام و اطمینان از وفاداری آنها به ایران انجام می‌شود و این سنت از نیاکان ترکمن به ارث رسیده است.<ref>[https://www.asemanpaytakht.com/PostDetails/51939/آشنایی-با-فرهنگ-و-آداب-و-رسوم-قوم-ترکمن «آشنایی با فرهنگ و آداب‌ورسوم قوم ترکمن»، وب‌سایت آسمان پایتخت.]</ref>
 
====ذکر خنجر====
===='''رسم آق‌قویون یا آق آش'''====
[[پرونده:عکس شماره یک.jpg|جایگزین=ذکر خنجر|بندانگشتی|مراسم ذکر خنجر ]]مهم‌ترین رسم و آیینی که از سالیان دور همراه این قوم بوده، ذکر خنجر است. در دوران قبل از اسلام، به‌علت شرایط اجتماعی و معیشتی که این قوم داشت و به‌منظور مقابله با دشمنان، در کنار انواع فنون دفاعی و کاربردهای متنوع از سلاح، آیین ذکر خنجر نیز به‌عنوان عملی بسیار مهم برای رسیدن به آمادگی نهایی [[جنگ]] اجرا می‌شد. با ظهور اسلام، مراسم ذکر خنجر نیز با اثرپذیری از شرایط جدید به‌صورت مراسمی دینی-مذهبی یا آیینی، تغییر و تحول یافت. بر این اساس ذکر خنجر عنوان '''ذکر هلل''' را کسب کرده و مراسم آن صرفاً به‌منظور تقرب به پروردگار انجام می‌شود. از همان دوران تاکنون، این آیین بین ترکمن‌ها نشانی از قدردانی از خداوند است. این آیین، نوعی از اتحاد و هم‌شکلی را بیان می‌کند و ارتباط نزدیکی به ذکرگویان آن دارد که مفاهیمی چون حمد و ثنای الهی و ستایش از رسول خدا را دربر می‌گیرد. اجرای این آیین دینی هم‌اکنون به‌صورت مقطعی در مراسم رسمی دولتی اعم از جشنواره‌های فرهنگی اقوام، به‌عنوان نمادی از فرهنگ این قوم، انجام می‌گیرد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20160613141209-9424-161.pdf نوروزی قره‌قشلاق، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، 1394ش، ص41-42.]</ref> ذکر خنجر، با لباس‌های سرخ سنتی و [[چکمه]]‌های چرمی اجرا می‌شود و ریشه در آیین‌های شمنی دارد. حرکات چرخشی نمادین، آواهای خاص و استفاده از خنجر، ویژگی‌های بارز این رقص است که هم هنر را به نمایش می‌گذارد و هم باورهای ملی و مذهبی ترکمن‌ها را زنده نگه می‌دارد.<ref>[https://fa.wikizendegi.com/w/index.php?title=اقوام_ایرانی&veaction=edit&section=74 «آیین‌ها و اسطوره‌های اقوام ایرانی در رقص‌های محلی»، وب‌سایت همشهری‌آنلاین.]</ref>
آق آش جشنی به مناسبت 63 سالگی، یعنی هم‌سن شدن با پیامبر اسلام و از آیین‌های سنتی و دیرینه ترکمن‌ها است. این آیین با نام‌های آق آش یا آق‌قویون شناخته می‌شود و نشان‌دهنده عشق و ارادت ترکمن‌ها به پیامبر و دین اسلام است. آق قویون به‌معنای گوسفند سفید است و به این اشاره دارد که برای قربانی کردن، از گوسفند سفید استفاده می‌شود. این آیین نمادی از احترام به سالمندان است و در گذشته رواج بیشتری داشته است. در سال‌های اخیر نیز با رسیدن هر فرد ترکمن به سن 63 سالگی،  این جشن در نقاط مختلف گلستان برگزار می‌شود. این جشن نمادی از رفتار شایسته و دوری از بدی‌ها و تیرگی‌ها است. در گذشته این جشن با مراسم خاصی برگزار می‌شد؛ مردان ترکمنی که به این سن می‌رسیدند، با ذبح گوسفندی سفید، ولیمه می‌دادند و غذاهایی به رنگ سفید طبخ می‌کردند. برگزاری این جشن نوعی خوش‌یمنی و کار نیک تلقی می‌شد که ریشه در فرهنگ ترکمن داشت. امروزه این آیین به ندرت در برخی مناطق هوتن، برخی روستاهای گمیش‌تپه، برخی روستاهای شمال آق‌قلا دیده می‌شود.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/918733/%D8%A2%D9%82-%D8%A2%D8%B4-%D8%AC%D8%B4%D9%86-63-%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%B1%D9%88-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4%DB%8C «آق آش؛ جشن 63 سالگی ترکمن رو به فراموشی»، خبرگزاری مهر.]</ref>
 
===='''رسم آب و نمک'''====
یکی از غنی‌ترین رسوم قوم ترکمن، احترام به نان و سفره است. این قوم ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات فراوانی در مورد نان به کار می‌برند؛ زیرا آن را مظهر برکت می‌دانند و سفره را جایی که این برکت در آن قرار می‌گیرد. بنابراین، احترام به هر دو، امری واجب تلقی می‌شود. ترکمن‌ها پا گذاشتن روی سفره را بی‌احترامی بزرگی می‌دانند و این رسم حتی در مهمانی‌های رسمی و بزرگ نیز رعایت می‌شود. هنگام ورود مهمانان، یک قرص نان و ظرف کوچکی نمک در مقابل آنها قرار داده می‌شود. این کار نشانه ادای احترام به مهمان است. معمولاً پس از تعارف نان و نمک، مهمان تکه‌ای از نان را برداشته و می‌خورد. این عمل به‌منظور نمک‌گیر شدن مهمان انجام می‌شود. در مهمانی‌های بزرگ و هنگام پذیرایی از میهمانان خارجی که به ترکمن‌صحرا سفر می‌کنند، این رسم به‌منظور ادای احترام و اطمینان از وفاداری آنها به ایران انجام می‌شود و این سنت از نیاکان ترکمن به ارث رسیده است.<ref>[https://www.asemanpaytakht.com/PostDetails/51939/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%85-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 «آشنایی با فرهنگ و آداب‌ورسوم قوم ترکمن»، وب‌سایت آسمان پایتخت.]</ref>
 
===='''ذکر خنجر'''====
مهم‌ترین رسم و آیینی که از سالیان دور همراه این قوم بوده، ذکر خنجر است که پیشینه آن به سه سده قبل از ظهور اسلام می‌رسد. در دوران قبل از اسلام، به‌علت شرایط اجتماعی و معیشتی که این قوم داشت و به‌منظور مقابله با دشمنان، در کنار انواع فنون دفاعی و کاربردهای متنوع از سلاح، آیین ذکر خنجر نیز به‌عنوان عملی بسیار مهم برای رسیدن به آمادگی نهایی جنگ اجرا می‌شد. با ترویج اسلام، مراسم ذکر خنجر نیز با تأثیرپذیری از شرایط جدید به‌صورت مراسمی دینی-مذهبی یا آیینی، تغییر و تحول یافت. بر این اساس ذکر خنجر عنوان «ذکر هلل» را کسب کرده و مراسم آن صرفاً به‌منظور تقرب به پروردگار انجام می‌شود. از همان دوران تاکنون، این آیین در بین ترکمن‌ها نشانی از قدردانی از خداوند است. اشکال و حالت‌هایی که در این نوع آیین مذهبی مشاهده می‌شود، نوعی از اتحاد و هم‌شکلی را بیان می‌کند و ارتباط نزدیکی به ذکرگویان آن دارد که مفاهیمی چون حمد و ثنای الهی و ستایش از رسول خدا را دربر می‌گیرد. اجرای این آیین دینی هم‌اکنون به‌صورت مقطعی در مراسم رسمی دولتی اعم از جشنواره‌های فرهنگی اقوام، به‌عنوان نمادی از فرهنگ این قوم، انجام می‌گیرد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20160613141209-9424-161.pdf نوروزی قره‌قشلاق، «‌تبیین‌ مؤلفه‌های‌ هویت‌ فرهنگی‌ قوم‌ ترکمن»، 1394ش، ص41-42.]</ref> ذکر خنجر، با لباس‌های سرخ سنتی و [[چکمه|چکمه‌های]] چرمی اجرا می‌شود و ریشه در آیین‌های شمنی دارد. حرکات چرخشی نمادین، آواهای خاص و استفاده از خنجر، ویژگی‌های بارز این رقص است که هم هنر را به نمایش می‌گذارد و هم باورهای ملی و مذهبی ترکمن‌ها را زنده نگه می‌دارد.<ref>[https://fa.wikizendegi.com/w/index.php?title=%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C&veaction=edit&section=74 «آیین‌ها و اسطوره‌های اقوام ایرانی در رقص‌های محلی»، وب‌سایت همشهری‌آنلاین.]</ref>


====رسم خون‌بست====
====رسم خون‌بست====
خون‌بست به‌معنای جایگزین کردن قصاص با دیه یا پرداخت خون‌بها است. طبق این سنت، خانواده مقتول با وساطت ریش‌سفیدان، قاتل را می‌بخشد. این گذشت با مراسمی خاص همراه است؛ در این مراسم، قاتل ریسمانی را به گردن انداخته و سر دیگر آن را به در می‌بندد و سه بار از زیر شمشیری که خان در دست دارد، عبور می‌کند؛ خان با شمشیر ریسمان را پاره کرده و به این ترتیب، قاتل از قصاص معاف می‌شود. اگرچه قاتل می‌تواند در یکی از مناطق زندگی کند و از حمایت خان و خانواده‌اش برخوردار باشد؛ اما حق ندارد در حضور آنها بخندد. این سنت گذشت و بخشش در منازعات قومی و قبیله‌ای، ریشه‌ای اسلامی-ترکمنی دارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/%D8%AC%D9%84%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%AA?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص59.]</ref>
[[خون‌بس|خون‌بست]] به‌معنای جایگزین کردن قصاص با [[دیه]] یا پرداخت خون‌بها است. طبق این سنت، [[خانواده]] مقتول با وساطت ریش‌سفیدان، قاتل را می‌بخشد. این گذشت با مراسمی خاص همراه است؛ در این مراسم، قاتل ریسمانی را به گردن انداخته و سر دیگر آن را به در می‌بندد و سه بار از زیر شمشیری که خان در دست دارد، عبور می‌کند؛ خان با شمشیر ریسمان را پاره کرده و به این ترتیب، قاتل از قصاص معاف می‌شود. اگرچه قاتل می‌تواند در یکی از مناطق زندگی کند و از حمایت خان و خانواده‌اش برخوردار باشد؛ اما حق ندارد در حضور آنها بخندد. این سنت گذشت و بخشش در منازعات قومی و قبیله‌ای، ریشه‌ای اسلامی-ترکمنی دارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/جلوه-های-فرهنگ-عامه-قوم-ترکمن-در-رمان-یورت?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص59.]</ref>


====سنت پناه دادن====
====سنت پناه دادن====
در فرهنگ ترکمن، اگر قاتلِ فرزند به خانه‌ او پناه ببرد، آن شخص تا زمانی که قاتل مهمان اوست، به او آسیبی نمی‌رساند. این اصل مهمان‌نوازی و حفظ حرمت پناهنده، حتی در مورد قاتل اعضای خانواده نیز رعایت می‌شود. صاحب‌خانه به قاتل پناه داده شده، غذا و سرپناه می‌دهد و حرمت او را نگاه می‌دارد و به‌محض اینکه قاتل از پناهگاه خارج شود، صاحب‌خانه او را تا زمانی که رد پایش گم شود، تعقیب نمی‌کند و سپس برای گرفتن قصاص اقدام خواهد کرد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/%D8%AC%D9%84%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%AA?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص59.]</ref>
در فرهنگ ترکمن، اگر قاتلِ فرزند به خانه او پناه ببرد، آن شخص تا زمانی که میزبان قاتل باشد، به او آسیبی نمی‌رساند. این اصل [[مهمان نوازی|مهمان‌نوازی]] و حفظ حرمت پناهنده، حتی در مورد قاتل اعضای خانواده نیز رعایت می‌شود. صاحب‌خانه به قاتل، غذا و سرپناه می‌دهد و حرمت او را نگه می‌دارد و به‌محض اینکه قاتل از پناهگاه خارج شود، صاحب‌خانه او را تا زمانی که رد پایش گم شود، تعقیب نمی‌کند و سپس برای گرفتن قصاص اقدام خواهد کرد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/جلوه-های-فرهنگ-عامه-قوم-ترکمن-در-رمان-یورت?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص59.]</ref>


====آیین پُرخوانی====
====آیین پُرخوانی====
آیین «پرخوانی» به‌منظور بهبود بیماران روحی-روانی و به‌عنوان شکلی از روانکاوی سنتی و در تداوم آیین‌های شمنی از دوران پیش از اسلام شکل گرفته است. رهبری این مراسم بر عهده «پرخوان» است که مدعی برخورداری از نیروی ماوراءالطبیعه بوده و با الهام از این نیرو، بیماران روحی-روانی را شفا می‌دهد. پرخوانی نوعی موسیقی‌درمانی محسوب می‌شود و می‌توان آن را با آیینی مانند[[آیین زار در میان قوم بلوچ|«آیین زار]]» در جنوب ایران مقایسه کرد. در این مراسم معمولاً از دوتار استفاده می‌شود؛ اما از ساز «تویدوک» (نی هفت‌بند) نیز برای درمان برخی بیماری‌ها از جمله سرخک بهره می‌برند. نوازنده تویدوک و خواننده بر بالین بیمار حاضر شده و از آغاز شب به نوازندگی و خوانندگی با نی می‌پردازند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/104289/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%AC%D9%84%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=20 وجدانی، «موسیقی آیینی و جلوه‌های عرفانی در فرهنگ قوم ترکمن»، 1382ش، ص50.]</ref>
آیین «پرخوانی» به‌منظور بهبود بیماران روحی-روانی و به‌عنوان شکلی از روانکاوی سنتی و در تداوم آیین‌های شمنی از دوران پیش از اسلام، شکل گرفته است. رهبری این مراسم بر عهده «پرخوان» است که مدعی برخورداری از نیروی ماوراءالطبیعه بوده و با الهام از این نیرو، بیماران روحی-روانی را شفا می‌دهد. پرخوانی نوعی موسیقی‌درمانی محسوب می‌شود که با آیینی مانند «آیین زار» در جنوب ایران قابل مقایسه است. در این مراسم معمولاً از [[دوتار]] استفاده می‌شود؛ اما از ساز «تویدوک» (نی هفت‌بند) نیز برای درمان برخی بیماری‌ها از جمله سرخک بهره می‌برند. نوازنده تویدوک و خواننده بر بالین بیمار حاضر شده و از آغاز شب به نوازندگی و خوانندگی با [[نی]] می‌پردازند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/104289/موسیقی-ایینی-و-جلوه-های-عرفانی-در-فرهنگ-قوم-ترکمن?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=20 وجدانی، «موسیقی آیینی و جلوه‌های عرفانی در فرهنگ قوم ترکمن»، 1382ش، ص50.]</ref>
 
====رسم حاجی‌ صدقه====
در گذشته یک ماه قبل از سفر حج، مردم در خانه زائر جمع می‌شدند و اگر زائر فرد عادی بود، علما عمامه‌ای را که از مکه آورده شده بود، بر سر او می‌گذاشتند تا نشان دهند که این فرد قصد سفر به خانه خدا را دارد. اطرافیان از زائر طلب حاجت می‌کردند و او را نماینده و سلام‌رسان به رسول خدا می‌دانستند. در روز خاصی نیز اهالی و خویشان در منزل زائر جمع می‌شدند و برای سلامتی او دعا می‌کردند. در روز حرکت زائر به حج، در مسجد محل اذان گفته می‌شد تا اهالی جمع شوند و زائر را بدرقه کنند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1159345/%D8%AD%D8%A7%D8%AC%DB%8C-%D8%B5%D8%AF%D9%82%D9%87-%D8%B1%D8%B3%D9%85-%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%AD%D8%A7%D8%AC%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 «"حاجی صدقه"؛ رسم دیرینه حاجیان ترکمن»، خبرگزاری مهر.]</ref>


====رسم حاجی صدقه====
در گذشته یک ماه قبل از [[حج|سفر حج]]، مردم در خانه زائر جمع می‌شدند و اگر زائر فرد عادی بود، علما عمامه‌ای را که از مکه آورده شده بود، بر سر او می‌گذاشتند تا نشان دهند که این فرد قصد سفر به خانه خدا را دارد. اطرافیان از زائر طلب حاجت می‌کردند و او را نماینده و سلام‌رسان به [[حضرت محمد|رسول خدا]] می‌دانستند. در روز خاصی نیز اهالی و خویشان در منزل زائر جمع می‌شدند و برای سلامتی او [[دعا]] می‌کردند. در روز حرکت زائر به سمت حج، در مسجد محل [[اذان]] گفته می‌شد تا اهالی جمع شوند و زائر را بدرقه کنند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1159345/حاجی-صدقه-رسم-دیرینه-حاجیان-ترکمن «"حاجی صدقه"؛ رسم دیرینه حاجیان ترکمن»، خبرگزاری مهر.]</ref>
====مراسم قدرگجسی====
====مراسم قدرگجسی====
در شب‌های قدر، ترکمن‌ها علاوه بر شب زنده‌داری، نماز شب قدر می‌خوانند و در مساجد، محافل انس با قرآن و مسابقات دینی همراه با ضیافت افطاری و سحری برگزار می‌کنند. برخی افراد نیز در مساجد اعتکاف می‌کنند و برخی دیگر به اندازه توان خود غذا طبخ کرده و برای افطار و سحر به مسجد می‌برند. بانوان و دختران در شب‌های قدر در منزل خود به‌صورت انفرادی یا در منزل اقوام و همسایگان به‌صورت جمعی گرد هم می‌آیند و علاوه بر ختم تسبیح، قرآن، عبادت و استغفار به تدارک سفره نذری افطار و سحر می‌پردازند و یا غذای معتکفین مسجد را آماده می‌کنند. ترکمن‌های اهل سنت استان گلستان شب بیست و هفتم ماه رمضان را به‌عنوان شب قدر در نظر می‌گیرند. در این شب، ختم قرآن در برخی مساجد اهل سنت به پایان می‌رسد و هر کس در خانه خود نماز شب قدر را می‌خواند. در شب قدر برای دختری که تازه نامزد شده، از طرف خانواده داماد هدایایی برده می‌شود که به آن «قدر ایمش» می‌گویند و نشانگر اهمیت و ارزش این شب نسبت به سایر شب‌های سال است.<ref>[https://www.irna.ir/news/85077512/%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D9%82%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87-%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C «رسوم ترکمن‌های گلستان در شب‌های احیا؛ «قدر گیجه‌سی» و آیین های قدیمی دیگر»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
[[پرونده:170291049.jpg|جایگزین=مراسم قدرگجسی|بندانگشتی|مادر و دختران ترکمنی در حال تدارک سفره افطار و سحر برای شب قدر]]در [[شب قدر]]، ترکمن‌ها علاوه بر شب زنده‌داری، [[نماز]] می‌خوانند و در [[مسجد|مساجد]]، محافل انس با قرآن و مسابقات دینی همراه با ضیافت [[افطاری]] و سحری برگزار می‌کنند. برخی افراد نیز در مساجد [[اعتکاف]] می‌کنند و برخی دیگر به اندازه توان خود غذا طبخ کرده و برای افطار و سحر به مسجد می‌برند. بانوان و دختران در شب‌های قدر در منزل خود به‌صورت انفرادی یا در منزل اقوام و همسایگان به‌صورت جمعی گرد هم می‌آیند و علاوه بر ختم [[تسبیح]]، قرآن، [[عبادت]] و استغفار به تدارک [[سفره نذری]] افطار و سحر می‌پردازند یا غذای معتکفین مسجد را آماده می‌کنند. ترکمن‌های استان [[استان گلستان|گلستان]] همانند دیگر اهل‌سنت، شب بیست‌وهفتم ماه رمضان را [[شب قدر]] می‌دانند. در این شب، [[ختم قرآن]] در برخی مساجد اهل‌سنت به پایان می‌رسد و هر کس در خانه خود نماز شب قدر را می‌خواند. در شب قدر برای دختری که تازه نامزد شده، از طرف خانواده داماد هدایایی برده می‌شود که به آن '''قدر ایمش''' می‌گویند و نشانگر اهمیت و ارزش این شب نسبت به سایر شب‌های سال است.<ref>[https://www.irna.ir/news/85077512/رسوم-ترکمن-های-گلستان-در-شب-های-احیا-قدر-گیجه-سی-و-آیین-های «رسوم ترکمن‌های گلستان در شب‌های احیا؛ «قدر گیجه‌سی» و آیین‌های قدیمی دیگر»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


====آیین سوگواری====
====آیین سوگواری====
در برخی مناطق، هنگام نماز میت، داخل کفش نمازگزاران پولی قرار می‌دهند. مراسم تدفین در سکوت کامل برگزار شده و پس از پایان مراسم، فاتحه خوانده می‌شود. سپس، وصی متوفی اعلام می‌کند که طلبکاران می‌توانند به او مراجعه کنند. رسم است که پس از نماز میت و خاکسپاری، پیش‌نماز با پرسیدن «فلانی چگونه آدمی بود؟»، از حضار می‌خواهد تا سه بار پاسخ دهند که «آدم خوبی بود». ترکمن‌ها سوم، هفتم، چهلم، صدم و سالگرد فوت را با برگزاری مراسم و دادن نذری گرامی می‌دارند. هنگام عبور از کنار قبرستان، خواندن فاتحه و کشیدن دست به صورت، الزامی است و رانندگان نیز رادیو یا ضبط خودرو را خاموش می‌کنند. شرکت در مراسم عزا (یاس) با پوشیدن کلاه یا عرقچین همراه است. در میان قوم ترکمن، همه شرکت‌کنندگان ملزم به این کار هستند و اغلب از کلاه‌های خزدار استفاده می‌کنند. پوشیدن لباس سیاه مرسوم نیست؛ اما منعی هم ندارد. برای عرض تسلیت، چادری در کنار خانۀ متوفی برپا می‌کنند. حاضران بدون دست دادن، وارد چادر شده و قاری قرآن شروع به تلاوت می‌کند. پس از ادای احترام به صاحب عزا و سایر حاضران، چای و غذای مختصری صرف می‌شود. رسم است که در روزهای اول فوت، مهمانان تنها چند لقمه غذا می‌خورند. هنگام ترک چادر، با اجازه صاحب عزا و تلاوت مجدد قرآن توسط قاری، مهمان از چادر خارج می‌شود. سنت دست ندادن به صاحب عزا تا سوم یا هفتم روز فوت ادامه دارد. صاحب عزا و نزدیکان متوفی تا چهلم، از گوش دادن به موسیقی و برگزاری جشن عروسی خودداری کرده و ریش و سبیل خود را نمی‌تراشند. همسایگان تا سوم متوفی، برای خانواده او غذا تهیه می‌کنند. آشنایان دور و نزدیک با آوردن بقچه‌ای حاوی سه عدد نان به خانه متوفی می‌آیند که صاحب عزا یکی از نان‌ها را برداشته و بقچه را با دو نان برمی‌گرداند؛ به این امید که شادی به خانه آورنده بقچه بازگردد. غیبت کردن درباره فرد متوفی، گناهی بزرگ تلقی شده و حتی دشمنان او نیز نباید بدی‌هایش را بازگو کنند؛ بلکه باید از خوبی‌ها و صفات مثبت او صحبت کنند.<ref>[https://persianv.com/farhangohonar/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86.html «ترکمن‌ها و آداب و رسوم عزاداری در میان آن‌ها»، وب‌سایت پرشین وی.]</ref>
در برخی مناطق، هنگام [[نماز میت]]، داخل کفش نمازگزاران پولی قرار می‌دهند. مراسم تدفین در سکوت کامل برگزار شده و پس از پایان مراسم، فاتحه خوانده می‌شود. سپس، وصی متوفی اعلام می‌کند که طلبکاران می‌توانند به او مراجعه کنند. رسم است که پس از نماز میت و [[خاکسپاری]]، پیش‌نماز با پرسیدن «فلانی چگونه آدمی بود؟»، از حضار می‌خواهد تا سه بار پاسخ دهند که «آدم خوبی بود». ترکمن‌ها سوم، هفتم، چهلم، صدم و سالگرد فوت را با برگزاری مراسم و دادن [[نذری]] گرامی می‌دارند. هنگام عبور از کنار قبرستان، خواندن فاتحه و کشیدن دست به صورت، الزامی است و رانندگان نیز رادیو یا ضبط خودرو را خاموش می‌کنند. شرکت در مراسم عزا (یاس) با پوشیدن کلاه یا عرقچین همراه است. در قوم ترکمن، همه شرکت‌کنندگان ملزم به این کار هستند و اغلب از کلاه‌های خزدار استفاده می‌کنند. پوشیدن لباس سیاه مرسوم نیست؛ اما منعی هم ندارد. برای عرض تسلیت، چادری در کنار خانهٔ متوفی برپا می‌کنند. حاضران بدون دست‌دادن، وارد چادر شده و قاری قرآن شروع به تلاوت می‌کند. پس از ادای احترام به صاحب عزا و سایر حاضران، [[چای]] و غذای مختصری صرف می‌شود. رسم است که در روزهای اول فوت، مهمانان تنها چند لقمه غذا می‌خورند. هنگام ترک چادر، با اجازه صاحب عزا و تلاوت مجدد قرآن توسط قاری، مهمان از چادر خارج می‌شود. سنت دست ندادن به صاحب عزا تا سوم یا هفتم روز فوت ادامه دارد. صاحب عزا و نزدیکان متوفی تا چهلم، از گوش‌دادن به موسیقی و برگزاری [[مراسم عروسی|جشن عروسی]] خودداری کرده و ریش و سبیل خود را نمی‌تراشند. همسایگان تا سوم متوفی، برای خانواده او غذا تهیه می‌کنند. آشنایان دور و نزدیک با آوردن بقچه‌ای حاوی سه عدد [[نان]] به خانه متوفی می‌آیند که صاحب عزا یکی از نان‌ها را برداشته و بقچه را با دو نان برمی‌گرداند؛ به این امید که شادی به خانه آورنده بقچه بازگردد. غیبت‌کردن دربارهٔ فرد متوفی، گناهی بزرگ تلقی شده و حتی دشمنان او نیز نباید بدی‌هایش را بازگو کنند؛ بلکه باید از خوبی‌های او صحبت کنند.<ref>[https://persianv.com/farhangohonar/ترکمن‌ها-و-آداب-و-رسوم-عزاداری-در-میان.html «ترکمن‌ها و آداب و رسوم عزاداری در میان آن‌ها»، وب‌سایت پرشین وی.]</ref>
====آیین عزاداری محرم====
====آیین عزاداری محرم====
محبت به اهل‌بیت پیامبر محدود به قوم، نژاد یا مذهب خاصی نیست. ترکمن‌ها نیز با ارادت و اعتقاد راسخ به اهل‌بیت، امام حسین را سید جوانان اهل بهشت می‌دانند. آنان هم‌صدا با برادران و خواهران شیعه خود، در ایام محرم به‌ویژه در تاسوعا و عاشورای حسینی به عزاداری می‌پردازند. اگرچه در نوع عزاداری تفاوت‌هایی با شیعیان دیده می‌شود؛ اما ارادت و احترام به امام حسین در میان آنان مشهود است. ترکمن‌های اهل‌سنت دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی ندارند؛ بلکه عزاداری خود را به‌شکل‌های دیگری مانند برگزاری مراسم بزرگداشت در مساجد نشان می‌دهند. در روز عاشورا، نماز نافله‌ای چهار رکعتی اقامه می‌کنند و ثواب آن را به روح امام حسین هدیه می‌کنند. در این ماه، ترکمن‌ها علاوه بر خواندن نمازهای نافله، به روزه گرفتن، صدقه دادن، پختن انواع نان و غذاهای محلی، دعوت از اهالی محله در مراسم ناهار و خواندن دعا و قرآن برای امام حسین و یارانش می‌پردازند. بسیاری از ترکمن‌ها در روز عاشورا روزه می‌گیرند و معتقدند که روزه گرفتن در این روز گناهان یک سال گذشته را پاک می‌کند. ترکمن‌ها فرزندان تازه متولد شده خود در این ماه را با نام عاشورا نام‌گذاری می‌کنند. اگر نوزاد پسر باشد، نام‌هایی مانند عاشورگلدی، عاشورمحمد، عاشوربردی، عاشورقلی، عاشوربای و عاشور را بر او می‌نهند و اگر نوزاد دختر باشد، نام‌های عاشور بی‌بی، عاشورسلطان، عاشورتاج و یا عاشورا را انتخاب می‌کنند. ناقه‌گردانی یا گرداندن شتر به‌همراه کجاوه، یکی دیگر از سنت‌های ترکمن‌ها در عاشورا است. در این روز، مردمان ترکمن با بستن شال و چارقد به این کجاوه، به نوعی به [[حضرت زینب]]، حضرت سکینه و حضرت رقیه عرض ارادت کرده و طلب برآورده شدن حاجات خود را می‌کنند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6671005/%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85 محمودی، «آداب و رسوم ترکمن‌ها در محرم»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
[[پرونده:2054682.jpg|جایگزین=آئین عزاداری محرم در گلستان|بندانگشتی|طوقبندان و دسته‌چوبی، آیین کهن عزاداری گلستانی‌ها]]محبت به [[اهل‌بیت]] [[حضرت محمد|پیامبر]] محدود به قوم، نژاد یا مذهب خاصی از [[مسلمان|مسلمانان]] نیست. ترکمن‌ها با ارادت و اعتقاد راسخ به اهل‌بیت، [[امام حسین]] را سید جوانان اهل [[بهشت]] می‌دانند. آنان هم‌صدا با برادران و خواهران [[شیعه]] خود، در [[ماه محرم]] به‌ویژه در [[تاسوعا]] و [[عاشورا]] به [[عزاداری]] می‌پردازند. اگرچه در نوع عزاداری تفاوت‌هایی با شیعیان دیده می‌شود؛ اما ارادت و احترام به امام حسین میان آنان مشهود است. ترکمن‌های اهل‌سنت دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی ندارند؛ بلکه عزاداری خود را به‌شکل‌های دیگری مانند برگزاری مراسم بزرگداشت در مساجد نشان می‌دهند. در روز عاشورا، نماز نافله‌ای چهار رکعتی اقامه می‌کنند و ثواب آن را به روح امام حسین هدیه می‌کنند. در این ماه، ترکمن‌ها علاوه بر خواندن نمازهای نافله، [[صدقه]] دادن، پختن انواع [[نان]] و غذاهای محلی، دعوت از اهالی محله در مراسم ناهار و خواندن دعا و قرآن برای امام حسین و یارانش می‌پردازند. ترکمن‌ها فرزندان تازه متولد شده خود در این ماه را با نام عاشورا نام‌گذاری می‌کنند. اگر نوزاد پسر باشد، نام‌هایی مانند عاشورگلدی، عاشورمحمد، عاشوربردی، عاشورقلی، عاشوربای و عاشور را بر او می‌نهند و اگر نوزاد دختر باشد، نام‌های عاشور بی‌بی، عاشورسلطان، عاشورتاج یا عاشورا را انتخاب می‌کنند. ناقه‌گردانی یا گرداندن شتر به‌همراه کجاوه، یکی دیگر از سنت‌های ترکمن‌ها در عاشورا است. در این روز، مردمان ترکمن با بستن شال و چارقد به کجاوه، به [[حضرت زینب]]، حضرت سکینه و حضرت رقیه عرض ارادت کرده و برآورده شدن حاجات خود را طلب می‌کنند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6671005/آداب-و-رسوم-ترکمن‌ها-در-محرم محمودی، «آداب و رسوم ترکمن‌ها در محرم»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>


===باورها===
===باورها===
====ماه شعبان====
====ماه شعبان====
از منظر ترکمن‌ها، ماه‌های رجب، شعبان و رمضان به‌عنوان اوج عبادت و بندگی مسلمانان در پیشگاه خداوند متعال محسوب می‌شوند. یکی از باورهای ترکمن‌ها دربارهٔ ماه شعبان، وجود شب برائت در این ماه پربرکت است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1555350/%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=16 عموزادخلیلی و رشیدی، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، 1397ش، ص53.]</ref>
از منظر ترکمن‌ها، ماه‌های [[رجب|رجب،]] [[ماه شعبان|شعبان]] و [[رمضان]] به‌عنوان زمان‌های اوج [[عبادت]] و بندگی مسلمانان در پیشگاه خداوند محسوب می‌شوند. یکی از باورهای ترکمن‌ها دربارهٔ ماه شعبان، وجود شب [[نیمه شعبان|برائت]] یا برات در این ماه پربرکت است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1555350/تاثیر-عوامل-فرهنگی-اجتماعی-قوم-ترکمن-بر-امنیت-ملی-جمهوری-اسلامی-ایران?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=16 عموزادخلیلی و رشیدی، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، 1397ش، ص53.]</ref>
 
====زیارت امام رضا====
====زیارت امام رضا====
ترکمن‌های شمال ایران ارادت ویژه‌ای به امام رضا دارند و سالانه چندین بار به زیارت می‌روند. بسیاری از ترکمن‌ها زیارت امام رضا را قبل از سفر حج انجام می‌دهند. یکی دیگر از رسوم مذهبی ترکمن‌ها اختصاص دادن بخشی از درآمد کشاورزی خود به زیارت امام رضا است. آنها این عمل را مبارک دانسته و معتقدند که باعث افزایش رزق و روزی در سال بعد خواهد شد. در بین اهل سنت و علمای آنها، زیارت عملی مستحب و یادآور آخرت است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1555350/%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=16 عموزادخلیلی و رشیدی، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، 1397ش، ص54.]</ref>
[[پرونده:169106837.jpg|جایگزین=ترکمن‌ها در زیارت امام رضا|بندانگشتی|بانوان ترکمن‌های شمال ایران در زیارت امام رضا علیه السلام]]ترکمن‌های شمال ایران ارادت ویژه‌ای به [[امام علی بن موسی|امام رضا]] دارند و سالانه چندین بار به [[زیارت امام رضا]] می‌روند. بسیاری از ترکمن‌ها زیارت امام رضا را قبل از سفر حج انجام می‌دهند. یکی دیگر از رسوم مذهبی ترکمن‌ها اختصاص دادن بخشی از درآمد کشاورزی خود به زیارت امام رضا است. آنها این عمل را مبارک دانسته و معتقدند که باعث افزایش رزق و روزی خواهد شد. نزد اهل‌سنت و علمای آنها، زیارت عملی مستحب و یادآور آخرت است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1555350/تاثیر-عوامل-فرهنگی-اجتماعی-قوم-ترکمن-بر-امنیت-ملی-جمهوری-اسلامی-ایران?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=16 عموزادخلیلی و رشیدی، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، 1397ش، ص54.]</ref>


===خرافات===
===خرافات===
برخی خرافاتی که در میان قوم ترکمن رایج است، به اعتقاد آنها ریشه‌ای روسی دارد و در پیشینۀ تاریخی قوم ترکمن نشانی از این خرافات وجود ندارد. برخی از این خرافات عبارتند از:
بر اساس انگاره‌های کهن ترکمن‌ها در چارچوب احترام به نیروی طبیعی آتش، انداختن آب دهان به آتش حرام است چه آتش خرمن و چه اجاق خانگی یا [[تنور]]. این عمل، موجب بدبختی می‌شد. همچنین، هر چهارشنبه آتشی برپا می‌کردند و برای رهایی از شر اجنه و ارواح خبیث، شاخ و نمک در آن می‌انداختند و پریدن از روی آتش را باعث پاکیزگی از همه آلودگی‌ها می‌دانستند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1016233/روند-و-فرایند-تحولات-تاریخی-ساختار-فرهنگی-اجتماعی-اقوام-ایرانی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=9 حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص151.]</ref> برخی خرافات رایج میان قوم ترکمن نیز به اعتقاد آنها ریشه روسی دارد و در پیشینهٔ تاریخی قوم ترکمن نشانی از این خرافات وجود ندارد، ازجمله:
 
*عبور گربه سیاه از مسیر، بدیُمن است.
<nowiki>*</nowiki>   عبور گربه سیاه از مسیر، بدیُمن است.  
*جارو کردن آستانه منزل بلافاصله پس از رفتن کسی به [[مسافرت]]، باعث بازگشت فوری مسافر می‌شود.
 
*ریخته‌شدن نمک روی سفره غذا یا تمیز کردن آن با کاغذ، موجب اختلاف و نزاع خانوادگی می‌شود.
<nowiki>*</nowiki>   جارو کردن آستانه منزل بلافاصله پس از رفتن کسی به مسافرت، باعث بازگشت فوری مسافر می‌شود.
*جارو کردن در شب شگون ندارد.
 
*پوشیدن لباس در حین جارو کردن، باعث کتک‌خوردن صاحب لباس می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1016233/روند-و-فرایند-تحولات-تاریخی-ساختار-فرهنگی-اجتماعی-اقوام-ایرانی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=9 حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص150.]</ref>
<nowiki>*</nowiki>   ریخته شدن نمک روی سفره غذا یا تمیز کردن آن با کاغذ، موجب اختلاف و نزاع خانوادگی می‌شود.
 
<nowiki>*</nowiki>   جارو کردن در شب شگون ندارد.
 
<nowiki>*</nowiki>   پوشیدن لباس در حین جارو کردن، باعث کتک خوردن صاحب لباس می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1016233/%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=9 حسنی، «روند و فرآیند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص150.]</ref>
 
====باورهای خرافی در مورد آتش====
در سنت‌های گذشته ترکمن‌ها، آتش جایگاه ویژه‌ای داشته است. این احترام به‌دلیل خاصیت نگهدارنده و جادویی آتش بوده است. احترام به نیروی طبیعی آتش همچنین در ممنوعیت‌هایی که برخورد با آتش را توهین‌آمیز تلقی می‌کرد، نمود پیدا کرده است؛ به‌عنوان مثال، انداختن آب دهان به آتش، چه آتش خرمن، اجاق خانگی و چه تنور، حرام بوده و کسی که این عمل را انجام می‌داد، بنابر اعتقادات قومی، دچار بدبختی می‌شد. همچنین، هر چهارشنبه آتشی برپا می‌کردند و برای رهایی از شر اجنه و ارواح، شاخ و نمک در آن می‌انداختند و پریدن از روی آتش را باعث پاکیزگی از همه آلودگی‌ها می‌دانستند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1016233/%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=9 حسنی، «روند و فرآیند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص151.]</ref>
 
==ساختار سیاسی-اجتماعی ترکمن‌ها==
ترکمن‌ها سازمان سیاسی متمرکز و سازمان‌یافته‌ای به‌معنای مدرن کلمه نداشتند؛ چرا که از نظر سیاسی پراکنده و فاقد پیوستگی بودند. با این حال، این بدان معنا نیست که آنها فاقد هرگونه سازمان‌دهی سیاسی بوده‌اند. ساختار سیاسی ترکمن‌ها را می‌توان بر اساس گروه‌بندی‌های مکانی تقسیم کرد؛
 
اوبا؛ واحد اولیه سازمان‌دهی که معمولاً توسط «یاش‌اولی» (بزرگان) یا «آق ساق» (ریش‌سفید) که در امور مختلف درایت و فراست از خود نشان می‌دادند، رهبری می‌شد.
 
شورای یاش‌اولی‌ها؛ در واحدهای مکانی بزرگتر، یاش‌اولی‌ها گرد هم می‌آمدند و تصمیم‌گیری می‌کردند که این امر می‌توانست به اتحاد کل ترکمن‌ها منجر شود. این شورا در حل اختلافات درون‌طایفه‌ای نیز نقش اساسی داشتند.


یاشول؛ سازمان سیاسی و اجتماعی ترکمن‌ها را «هرج‌ومرج منظم» نامیده‌اند. در هر گروه مکانی، یک ریش‌سفید به نام «یاشول» حضور داشت. یاشول قدرت اجرایی نداشت؛ بلکه به‌عنوان میانجی یا سخنگوی اعضا عمل می‌کرد و نماینده‌ای بدون قدرت محسوب می‌شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/41962/%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=14 حافظ‌نیا و پیردشتی، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، 1381ش، ص79.]</ref>
==اقتصاد قوم ترکمن==
 
اقتصاد قوم ترکمن بر پایهٔ کشاورزی، دامپروری<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224199/ترکمن،-قوم?entryviewid=241556 . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> و [[صنایع دستی]] مانند [[ابریشم‌بافی]]، نمدمالی و [[قالی بافی|قالی‌بافی]] استوار است. قالی و نمد از تولیدات معروف ترکمن‌ها است. همچنین آنها در پرورش اسب مهارت فراوانی داشته و اسب ترکمن از نژادهای اصیل به‌شمار می‌رود. امروزه اقتصاد ترکمن‌ها به صنعت و تجارت نیز وابسته است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/قوم_ترکمن?hilight=سلطان++مسعود+سلجوقی . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>
===عوامل حفظ وحدت و یکپارچگی سیاسی-اجتماعی در گروه‌های ترکمن===
توره؛ قانون نانوشته‌ای که مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها و عادات بود و هنجارها و رفتارهای اجتماعی و سیاسی مردم را شکل می‌داد. ارزش‌هایی چون عدالت، مهربانی و یاری، سه اصل مهم قانون توره بودند.
 
شورای ریش‌سفیدان؛ عامل دوم حفظ وحدت، شورایی متشکل از ریش‌سفیدان بود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/41962/%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=14 حافظ‌نیا و پیردشتی، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، 1381ش، ص80.]</ref>
 
===سلسله‌مراتب قدرت سیاسی-اجتماعی ترکمن‌ها در گذشته===
سلسله‌مراتب قدرت در ترکمن‌ها بر اساس ریاست موروثی نبود؛ سرپرستان هر رده از نظام سنتی-اجتماعی توسط شورای یاشولی‌ها و مردم انتخاب و در صورت لزوم، توسط مردم عزل می‌شدند.
 
خان؛ در راس ایل قرار داشت که امروزه این جایگاه وجود ندارد.
 
کدخدایان؛ افرادی که توسط مردم و شورای یاشولی‌ها انتخاب می‌شدند.
 
شورای یاشولی‌ها؛ مسئولیت حل و فصل مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را بر عهده داشت.
 
روحانیون؛ در تمام امور شخصی و اجتماعی مردم حضور داشتند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/41962/%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=14 حافظ‌نیا و پیردشتی، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، 1381ش، ص80.]</ref>
 
===نقش روحانیون مذهبی===
در گذشته، روحانیون نفوذ چشمگیری بر قبایل ترکمن داشتند و تقریباً همه امور این اقوام را اداره می‌کردند؛ اما به‌تدریج، این نفوذ کاهش یافت؛ اگرچه همچنان از اهمیت و ارزش بالایی برخوردارند. علمای ترکمن در راستای وحدت بیشتر این قوم با سایر مردم ایران مؤثر هستند و زمینهٔ کاهش تنش‌های احتمالی و واگرایی را فراهم آورده‌اند. امروزه، سه گروه روحانیون، ریش‌سفیدان و نخبگان در بین ترکمن‌ها نقش مهمی دارند که البته نقش و نفوذ روحانیون در مقایسه با دیگران بیشتر است. قضاوت بین ترکمن‌ها نیز اغلب توسط روحانیون یا بزرگان قوم انجام می‌شود. بیشتر علمای ترکمن بر این باورند که اهل سنت و شیعه عقاید خاص خود را دارند که قابل احترام است و با تحمل نظرات یکدیگر، وحدت حاصل می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1555350/%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=16 عموزادخلیلی و رشیدی، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، 1397ش، ص54.]</ref>
 
==اشتغال قوم ترکمن==
اقتصاد قوم ترکمن بر پایۀ مشاغلی مانند کشاورزی، دامپروری، <ref>   [https://www.cgie.org.ir/fa/article/224199/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%8C-%D9%82%D9%88%D9%85?entryviewid=241556 . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.] </ref> ابریشم‌بافی، نمدمالی و قالی‌بافی استوار است. قالی و نمد از تولیدات معروف ترکمن‌ها است. همچنین آنها در پرورش اسب مهارت فراوانی داشته و اسب ترکمن از نژادهای اصیل به‌ شمار می‌رود. امروزه اقتصاد ترکمن‌ها وابسته به مشاغلی مانند زراعت، صنعت و تجارت است.<ref> [https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.] </ref>


===کشاورزی===
===کشاورزی===
در گذشته، ترکمن‌ها عمدتاً کوچ‌نشین بودند و زندگی اجتماعی-اقتصادی آنها با ییلاق و قشلاق و اولویت دامپروری نسبت به کشاورزی مشخص می‌شد؛ اما تحولات سیاسی باعث تغییر الگوی اقتصادی آنها از دامپروری به کشاورزی شد. موضوع مالکیت و اهمیت کشاورزی، موجب گرایش به زمین و اسکان دائمی شد. پیش از این، کشاورزی به روش سنتی و در مقیاس کوچک و برای رفع نیازهای محلی انجام می‌شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/%D8%AC%D9%84%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%AA?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص54.]</ref>
[[پرونده:آغاز+فصل+برداشت.jpg|جایگزین=کشاورزی در ترکمن|بندانگشتی|پسربچه ترکمنی در میان گندم‌های زمین کشاورزی]]
 
در گذشته، ترکمن‌ها عمدتاً کوچ‌نشین بودند و زندگی اجتماعی-اقتصادی آنها با ییلاق و قشلاق و اولویت دامپروری نسبت به کشاورزی مشخص می‌شد؛ اما تحولات سیاسی باعث تغییر الگوی اقتصادی آنها از دامپروری به کشاورزی شد. موضوع مالکیت زمین و اهمیت کشاورزی، موجب گرایش به اسکان دائمی شد. پیش از آن، کشاورزی به روش سنتی و در مقیاس کوچک و برای رفع نیازهای محلی انجام می‌شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/جلوه-های-فرهنگ-عامه-قوم-ترکمن-در-رمان-یورت?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص54.]</ref>
در دوره پهلوی، ترکمن‌ها تحت فشارهای شدید اقتصادی و اجتماعی به‌دلیل غصب زمین‌های کشاورزی توسط افراد بانفوذ دربار قرار گرفتند که منجر به تشدید برخوردهای اجتماعی و قومی، مداخله گروه‌های مارکسیستی در منطقه گرگان و گنبد شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به فرمان امام خمینی در سال 1359ش، هیئت‌های واگذاری زمین مأمور تقسیم اراضی و حل اختلافات مربوط به مالکیت زمین‌ها در سراسر ایران شدند و حدود 8887 هکتار زمین در دشت گرگان از طریق این هیئت‌ها به ترکمن‌ها واگذار شد. پس از انقلاب، کشاورزی به یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در ساختار اقتصادی ترکمن‌ها تبدیل شد. گندم و پنبه از مهم‌ترین محصولات کشت شده در این مناطق هستند و میزان تولید آنها بر اقتصاد و معیشت مردم تاثیرگذار است. گندم به‌صورت دیمی در گنبد، آق‌قلا، کلاله، گمیشان و مراوه‌تپه کشت می‌شود. استان گلستان حدود 10درصد گندم کشور را تولید می‌کند و بیش از نیمی از گندم تولیدی این استان در مناطق ترکمن‌نشین به دست می‌آید. ترکمن‌صحرا به‌دلیل کشت زیاد پنبه در گذشته به‌عنوان مرکز طلای سفید ایران شناخته می‌شد. سالانه بالغ بر سی هزار هکتار پنبه در استان گلستان کشت می‌شود که مرکز آن مناطق ترکمن‌نشین است.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص13-14.]</ref>


در دورهٔ پهلوی، ترکمن‌ها تحت فشارهای شدید اقتصادی و اجتماعی به‌دلیل غصب زمین‌های کشاورزی توسط افراد بانفوذ دربار قرار گرفتند که منجر به تشدید برخوردهای اجتماعی و قومی و مداخله گروه‌های مارکسیستی در منطقه گرگان و گنبد شد. پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی]]، به فرمان [[امام خمینی]] در سال ۱۳۵۹ش، هیئت‌های واگذاری زمین مأمور تقسیم اراضی و حل اختلافات مربوط به مالکیت زمین‌ها در سراسر ایران شدند و حدود ۸۸۸۷ هکتار زمین در دشت گرگان از طریق این هیئت‌ها به ترکمن‌ها واگذار شد. پس از انقلاب، کشاورزی به یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در ساختار اقتصادی ترکمن‌ها تبدیل شد. گندم و [[پنبه]] از مهم‌ترین محصولات کشت شده در این مناطق هستند و میزان تولید آنها بر اقتصاد و معیشت مردم تأثیرگذار است. گندم به‌صورت دیمی در گنبد، آق‌قلا، کلاله، گمیشان و مراوه‌تپه کشت می‌شود. استان [[استان گلستان|گلستان]] حدود ۱۰درصد گندم کشور را تولید می‌کند و بیش از نیمی از گندم تولیدی این استان در مناطق ترکمن‌نشین به‌دست می‌آید. ترکمن‌صحرا به‌دلیل کشت زیاد پنبه در گذشته به‌عنوان مرکز طلای سفید ایران شناخته می‌شد. سالانه در سی هزار هکتار از زمین‌های استان گلستان، پنبه کشت می‌شود که مرکز آن مناطق ترکمن‌نشین است.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/شاخص-های-حکمرانی-خوب-اقوام-از-بعد-اقتصادی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص13-14.]</ref>
===دامپروری===
===دامپروری===
منطقه ترکمن‌صحرا با برخورداری از مراتع وسیع و مرغوب و اقلیم مساعد، به‌عنوان یکی از مراکز اصلی دامپروری و تولید دام در کشور شناخته می‌شود. عشایر ترکمن از دیرباز به این حرفه مشغول بوده‌اند و نقش مهمی در تولید گوشت قرمز دارند. استان گلستان 3درصد از کل تولید گوشت قرمز کشور را به خود اختصاص داده است که حدود 25درصد از این میزان مازاد بر نیاز استان بوده و به‌صورت زنده به سایر مناطق صادر می‌شود. با گذشت زمان و محدود شدن مراتع، دامداری سنتی جای خود را به شیوه‌های صنعتی و مدرن داد. این تغییر رویکرد، با اصلاح نژاد دام‌ها همراه بود و در نتیجه، میزان تولید گوشت و شیر در این واحدها افزایش یافت.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص14.]</ref>
[[پرونده:81605233-6447905.jpg|جایگزین=دامپروری در ترکمن|بندانگشتی|چوپانی بانوی ترکمنی]]منطقه ترکمن‌صحرا با برخورداری از مراتع وسیع و مرغوب و اقلیم مساعد، به‌عنوان یکی از مراکز اصلی دامپروری و تولید دام در کشور شناخته می‌شود. عشایر ترکمن از دیرباز به این حرفه مشغول بوده‌اند و نقش مهمی در تولید گوشت قرمز دارند. استان گلستان ۳درصد از کل تولید گوشت قرمز کشور را به خود اختصاص داده است که حدود ۲۵درصد از این میزان مازاد بر نیاز استان بوده و به‌صورت زنده به سایر مناطق صادر می‌شود. با گذشت زمان و محدود شدن مراتع، دامداری سنتی جای خود را به شیوه‌های صنعتی و مدرن داد. این تغییر رویکرد، با اصلاح نژاد دام‌ها همراه بود و در نتیجه، میزان تولید گوشت و [[شیر]] در این واحدها افزایش یافت.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/شاخص-های-حکمرانی-خوب-اقوام-از-بعد-اقتصادی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص14.]</ref>


====پرورش اسب====
====پرورش اسب====
اسب ترکمن، یک نژاد اصیل و ارزشمند، در استان گلستان از اهمیت ویژه‌ای در میان ترکمن‌ها برخوردار است. این نژاد اسب به‌دلیل جثه مناسب و ویژگی‌های منحصربه‌فرد، مورد توجه است. دولت می‌تواند با سرمایه‌گذاری هدفمند در این منطقه و بر روی این نژاد، ضمن حفظ و توسعه آن، زمینه را برای صادرات اسب ترکمن و قرار گرفتن ایران در زمره کشورهای صادرکننده این نژاد فراهم آورد؛ اما طبق اظهارات پرورش‌دهندگان اسب، اجازه صادرات را به مالکان اسب ترکمن نمی‌دهند و مهم‌ترین دلیل آن را حفظ نژاد اعلام می‌کنند. شایان ذکر است که صنعت پرورش اسب، صنعتی اشتغال‌زا بوده و به ازای هر چهار رأس اسب، یک فرصت شغلی ایجاد می‌شود.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص15.]</ref>
اسب ترکمن، یک نژاد اصیل و ارزشمند بوده و در [[گلستان (استان)|استان گلستان]] از اهمیت ویژه‌ای میان ترکمن‌ها برخوردار است. این نژاد اسب به‌دلیل جثه مناسب و ویژگی‌های منحصربه‌فرد، مورد توجه است. دولت اجازه صادرات را به مالکان اسب ترکمن نمی‌دهد و مهم‌ترین دلیل آن را حفظ نژاد اعلام می‌کند. صنعت پرورش اسب، صنعتی اشتغال‌زا بوده و به ازای هر چهار رأس اسب، یک فرصت شغلی ایجاد می‌شود.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/شاخص-های-حکمرانی-خوب-اقوام-از-بعد-اقتصادی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص15.]</ref>


===صنایع‌دستی===
===صنایع‌دستی===
هنرهای دستی قوم ترکمن را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد؛ هنرهای بافندگی، هنرهای فلز و هنرهای چوبی، فرش، قالیچه، پشتی، نمد و سوزن‌دوزی ترکمن، جزو هنرهای شناخته‌شده و ارزشمند ایران محسوب می‌شوند که شهرت جهانی دارند. زیورآلات قوم ترکمن نیز از برترین هنرهای فلزی این قوم در ایران به شمار می‌رود. این‌گونه آثار علاوه بر کاربرد فراوان از گذشته تا به امروز، نقش اعتقادی نیز برای استفاده‌کننده آن داشته است. در مورد هنرهای چوبی قوم نیز می‌توان به اسکلت چوبی آلاچیق یا وسایل مورد استفاده در خانه اشاره کرد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20160613141209-9424-161.pdf نوروزی قره‌قشلاق، «‌تبیین‌ مؤلفه‌های‌ هویت‌ فرهنگی‌ قوم‌ ترکمن»، 1394ش، ص44.]</ref> برای توسعه صنایع‌دستی و روستایی، تسهیلاتی از جمله وام‌های روستایی به افراد اعطا شده تا فعالیت‌های اقتصادی محلی و اقوام توسعه یابد.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص12.]</ref>
هنرهای دستی قوم ترکمن به هنرهای بافندگی، هنرهای فلز و هنرهای چوبی تقسیم می‌شود. فرش، قالیچه، پشتی، نمد و [[سوزن‌دوزی]] ترکمن، جزو هنرهای شناخته‌شده و ارزشمند ایران محسوب می‌شوند که شهرت جهانی دارند. زیورآلات قوم ترکمن نیز از برترین هنرهای فلزی در ایران به‌شمار می‌رود. این‌گونه آثار علاوه بر کاربرد فراوان از گذشته تا امروز، نقش اعتقادی نیز برای استفاده‌کننده آن داشته است. در هنرهای چوبی نیز می‌توان به اسکلت چوبی آلاچیق یا وسایل مورد استفاده در خانه اشاره کرد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20160613141209-9424-161.pdf نوروزی قره‌قشلاق، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، 1394ش، ص44.]</ref> امروزه برای توسعه [[صنایع دستی|صنایع‌دستی]] و روستایی، تسهیلاتی از جمله وام‌های روستایی به افراد اعطا می‌شود.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/شاخص-های-حکمرانی-خوب-اقوام-از-بعد-اقتصادی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص12.]</ref>
 
====قالی‌بافی====
====قالی‌بافی====
قالی‌بافی، یکی از مشاغل کهن ترکمن‌ها، نقش محوری در معیشت خانواده داشته و عمدتاً بر عهده زنان و دختران بوده است. این هنر با دامپروری نیز ارتباط تنگاتنگی دارد. علاوه بر قالی‌بافی، مشاغل دیگری مانند گلیم‌بافی، نمدمالی، ابریشم‌بافی،<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/%D8%AC%D9%84%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%AA?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص55.]</ref> چتمه، باسمه و منگوله‌بافی نیز در میان ترکمن‌ها رواج داشته است که برخی از آن‌ها جنبه صادراتی داشته و ارز قابل توجهی را وارد کشور می‌کنند. زنان ترکمن با تکیه بر طرح‌های ذهنی و موروثی، به تولید قالی‌هایی با نقش‌های زیبا و اصیل مشغول‌اند. در استان گلستان، بیش از 150 هزار بافنده در 6 هزار کارگاه قالی‌بافی فعالیت می‌کنند و سالانه بیش از نیم میلیون متر مربع انواع فرش تولید می‌کنند که بخش قابل توجهی از این فرش‌ها جنبه صادراتی دارند. قالی ترکمن به‌دلیل برخورداری از نقوش، ترکیب رنگ‌ها و طرح‌های ویژه، از فرش‌های سایر استان‌های کشور متمایز است و بخشی از این تولیدات به کشورهای خارجی صادر می‌شود. به گفته مدیرعامل فرش دستباف، سالانه سه میلیون و سیصد هزار دلار فرش از این منطقه به کشورهای خارجی صادر می‌شود. شهرهای گنبدکاووس، آق‌قلا و بندرترکمن از مهم‌ترین مراکز تولید قالی، قالیچه و پشتی ترکمنی در استان گلستان به شمار می‌روند.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص12.]</ref> پشتی نیز یکی از محصولات عمده صنایع‌دستی ترکمن‌ها است که در بازارهای داخلی طرفداران بسیاری دارد. کِچه، بَلاس و خورجین (یا قالیچه) نیز از انواع تولیدات ترکمن‌ها در عرصه فرش‌بافی هستند.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص12.]</ref>
[[پرونده:Tolkuchka Bazaar4.jpg|جایگزین=قالی ترکمن|بندانگشتی|قالی ترکمن]]قالی‌بافی، یکی از مشاغل کهن ترکمن‌ها، نقش محوری در معیشت خانواده داشته و عمدتاً بر عهده زنان و دختران بوده است. این هنر با دامپروری نیز ارتباط تنگاتنگی دارد. علاوه بر [[قالی بافی|قالی‌بافی]]، مشاغل دیگری مانند [[گلیم‌بافی]]، نمدمالی، [[ابریشم‌بافی]]،<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/جلوه-های-فرهنگ-عامه-قوم-ترکمن-در-رمان-یورت?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص55.]</ref> چتمه، باسمه و منگوله‌بافی نیز میان ترکمن‌ها رواج دارد که صادرات آنها ارز قابل توجهی را وارد کشور می‌کند. زنان ترکمن با تکیه بر طرح‌های ذهنی و موروثی، به تولید قالی‌هایی با نقش‌های زیبا و اصیل مشغول‌اند. در استان گلستان، بیش از ۱۵۰ هزار بافنده در ۶ هزار کارگاه قالی‌بافی فعالیت می‌کنند و سالانه بیش از نیم میلیون متر مربع انواع فرش تولید می‌کنند که بخش قابل توجهی از این فرش‌ها جنبه صادراتی دارند. قالی ترکمن به‌دلیل برخورداری از نقوش، ترکیب رنگ‌ها و طرح‌های ویژه، از فرش‌های سایر استان‌های کشور متمایز است و بخشی از این تولیدات به کشورهای دیگر صادر می‌شود. به گفته مدیرعامل فرش دستباف ایران، سالانه سه میلیون و سیصد هزار دلار فرش از این منطقه صادر می‌شود. شهرهای گنبدکاووس، آق‌قلا و بندرترکمن از مهم‌ترین مراکز تولید قالی، قالیچه و پشتی ترکمنی در استان گلستان به‌شمار می‌روند.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/شاخص-های-حکمرانی-خوب-اقوام-از-بعد-اقتصادی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص12.]</ref> پشتی نیز یکی از محصولات عمده صنایع‌دستی ترکمن‌ها است که در بازارهای داخلی طرفداران بسیاری دارد. کِچه، بَلاس و خورجین (یا قالیچه) نیز از انواع تولیدات ترکمن‌ها در عرصه فرش‌بافی هستند.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/شاخص-های-حکمرانی-خوب-اقوام-از-بعد-اقتصادی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص12.]</ref>


===ماهی‌گیری===
===ماهی‌گیری===
از دیرباز، فعالیت ماهی‌گیری در میان ترکمن‌ها رواج داشته است؛ چرا که سواحل شرقی دریای خزر به‌عنوان یکی از غنی‌ترین مناطق شیلاتی ایران، به‌ویژه در زمینه صید تاس‌ماهیان (به‌خصوص فیل‌ماهی) شناخته می‌شود؛ به‌طوری که حدود ۵۰درصد از خاویار ایران، از صید تاس‌ماهیان این منطقه حاصل می‌شود. ساکنان شهرهای گمیشان و بندرترکمن و همچنین روستاهای ساحلی تابعه شهرستان‌های ترکمن و گمیشان، عمدتاً از طریق صید و صیادی امرار معاش می‌کنند.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص15.]</ref> از جمله فعالیت‌های مرتبط با ماهی‌گیری در این منطقه عبارت است از فروش لوازم و ادوات ماهی‌گیری، تجهیزات حمل و نقل آبی، برگزاری جشنواره‌های ماهی‌گیری و جذب گردشگران داخلی و خارجی، پرورش گونه‌های مختلف ماهی، جلوگیری از انقراض گونه‌های در حال انقراض.<ref>[https://www.turkmensesi.net/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/12966-%D9%85%D8%A7%D9%87%DB%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%A8-%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%B8%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%BA%D9%81%D9%88%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C.html «ماهی‌گیری در آب‌بندان‌ها ظرفیتی مغفول در گردشگری»، وب‌سایت ترکمن‌سسی.]</ref>
از دیرباز، فعالیت ماهی‌گیری میان ترکمن‌ها رواج داشته است؛ سواحل شرقی [[دریای خزر]] به‌عنوان یکی از غنی‌ترین مناطق شیلاتی ایران، به‌ویژه در زمینه صید تاس‌ماهیان (به‌خصوص فیل‌ماهی) شناخته می‌شود؛ به‌طوری که حدود ۵۰درصد از خاویار ایران، از صید تاس‌ماهیان این منطقه حاصل می‌شود. ساکنان شهرهای گمیشان و بندرترکمن و همچنین روستاهای ساحلی تابعه شهرستان‌های ترکمن و گمیشان، عمدتاً از طریق صید و صیادی امرار معاش می‌کنند.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/شاخص-های-حکمرانی-خوب-اقوام-از-بعد-اقتصادی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص15.]</ref> از جمله فعالیت‌های مرتبط با ماهی‌گیری در این منطقه عبارت است از فروش لوازم و ادوات ماهی‌گیری، تجهیزات حمل‌ونقل آبی، برگزاری جشنواره‌های ماهی‌گیری و جذب گردشگران داخلی و خارجی، پرورش گونه‌های مختلف ماهی، جلوگیری از انقراض گونه‌های در حال انقراض.<ref>[https://www.turkmensesi.net/اخبار/12966-ماهیگیری-در-آب-بندان-ها-ظرفیتی-مغفول-در-گردشگری.html «ماهی‌گیری در آب‌بندان‌ها ظرفیتی مغفول در گردشگری»، وب‌سایت ترکمن‌سسی.]</ref>
 
===گردشگری===
===گردشگری اقتصادی===
[[پرونده:میراث جهانی گنبد قابوس -شهرستان گنبد کاووس - World Heritage of Gonbad-e Qaboos 0.jpg|جایگزین=برج قابوس|بندانگشتی|برج آجری قابوس]]مناطق ترکمن‌نشین [[گلستان (استان)|استان گلستان]] با جاذبه‌های گردشگری فراوان، سالانه پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بسیاری هستند. توسعه امکانات تفریحی و خدماتی در این مناطق، نقش مهمی در جذب گردشگر و شکوفایی اقتصادی ایفا می‌کند. پراکندگی این جاذبه‌ها در سرتاسر مناطق ترکمن‌نشین، پتانسیل بالایی برای رونق اقتصادی منطقه ایجاد کرده است.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/شاخص-های-حکمرانی-خوب-اقوام-از-بعد-اقتصادی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص11.]</ref>
مناطق ترکمن‌نشین استان گلستان با جاذبه‌های گردشگری فراوان، سالانه پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بسیاری هستند. توسعه امکانات تفریحی و خدماتی در این مناطق، نقش مهمی در جذب گردشگر و شکوفایی اقتصادی ایفا می‌کند. پراکندگی این جاذبه‌ها در سرتاسر مناطق ترکمن‌نشین، پتانسیل بالایی برای رونق اقتصادی منطقه ایجاد کرده است.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص11.]</ref> از جمله مهم‌ترین این مناطق عبارت است از:
 
====برج آجری قابوس====
برج آجری قابوس با قدمتی هزارساله، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران و جاذبه‌های گردشگری گنبدکاووس است. این بنا که با نام «میل‌گنبد» نیز شناخته می‌شود، با ارتفاع ۷۶ متر، عنوان بزرگترین برج آجری ساخته شده به دست انسان در طول تاریخ را به خود اختصاص داده است. این مکان با جذب گردشگران داخلی و خارجی، به‌عنوان یکی از گردشگرپذیرترین مراکز توریستی ایران شناخته می‌شود و حدود 10درصد بازدیدکنندگان آن را توریست‌های خارجی تشکیل می‌دهند.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص11.]</ref>
 
====جزیرۀ آشوراده====
جزیره آشوراده، واقع در غرب بندرترکمن، بزرگترین جزیره ایرانی در دریای مازندران است و سالانه میزبان حدود ۴۵۰ هزار نفر گردشگر است.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص11.]</ref>


===تجارت و بازرگانی===
[[برج گنبد قابوس|برج آجری قابوس]] با قدمتی هزارساله، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران و جاذبه‌های [[گردشگری]] گنبدکاووس است. این بنا که با نام '''میل‌گنبد''' نیز شناخته می‌شود، با ارتفاع ۷۶ متر، عنوان بزرگ‌ترین برج آجری ساخته شده به دست انسان در طول تاریخ را به خود اختصاص داده است. این مکان با جذب گردشگران داخلی و خارجی، به‌عنوان یکی از گردشگرپذیرترین مراکز توریستی ایران شناخته می‌شود و حدود ۱۰درصد بازدیدکنندگان آن را توریست‌های خارجی تشکیل می‌دهند.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/شاخص-های-حکمرانی-خوب-اقوام-از-بعد-اقتصادی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص11.]</ref>
استان گلستان، با توجه به تنوع محصولات کشاورزی و دامی، منابع غنی آبزیان، فراورده‌های جنگلی و محصولات صنعتی و همچنین شبکه ارتباطی گسترده شامل راه‌های زمینی، ریلی و هوایی، از دیرباز روابط تجاری پررونقی با سایر استان‌ها و کشورهای همسایه داشته است.


در گذشته، شهر ترکمن‌نشین گمیشان به‌عنوان مهم‌ترین مرکز صید و تولید ماهی خاویاری در ایران شناخته می‌شد. ساکنان این منطقه، به‌ویژه ترکمن‌ها، از طریق دریا با بنادر کشورهای ترکمنستان، قزاقستان و آستراخان روسیه در ارتباط بودند و به تجارت مشغول بودند. از طریق این بندر، کالاهایی نظیر برنج، گندم، نفت، گل و قالی و قالیچه به کشورهای همسایه صادر می‌شد  که نقش بسزایی در اقتصاد منطقه ایفا می‌کرد. امروزه علاوه بر این موارد، کاشی، سرامیک، موادغذایی و آهن قراضه نیز صادر می‌شود.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%B1-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86 عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص16.]</ref>
جزیره آشوراده، واقع در غرب بندرترکمن، بزرگ‌ترین جزیره ایرانی در دریای [[مازندران]] است و سالانه میزبان حدود ۴۵۰ هزار نفر گردشگر است.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/شاخص-های-حکمرانی-خوب-اقوام-از-بعد-اقتصادی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص11.]</ref>


===تجارت===
استان [[استان گلستان|گلستان]]، با توجه به تنوع محصولات کشاورزی و دامی، منابع غنی آبزیان، فراورده‌های جنگلی و محصولات صنعتی و همچنین شبکه ارتباطی گسترده شامل راه‌های زمینی، ریلی و هوایی، از دیرباز روابط تجاری پررونقی با سایر استان‌ها و کشورهای همسایه داشته است. در گذشته، شهر ترکمن‌نشین گمیشان به‌عنوان مهم‌ترین مرکز صید و تولید ماهی خاویاری در ایران شناخته می‌شد. ساکنان این منطقه، به‌ویژه ترکمن‌ها، از طریق دریا با بنادر کشورهای ترکمنستان، قزاقستان و آستراخان روسیه در ارتباط بودند و به تجارت مشغول بودند. از طریق این بندر، کالاهایی نظیر [[برنج]]، گندم، نفت، گل و [[قالی ایرانی|قالی]] و قالیچه به کشورهای همسایه صادر می‌شد که نقش بسزایی در اقتصاد منطقه ایفا می‌کرد. امروزه علاوه بر این موارد، کاشی، سرامیک، موادغذایی و آهن قراضه نیز صادر می‌شود.<ref>[https://governanceschool.ir/fa/download/141/شاخص-های-حکمرانی-خوب-اقوام-از-بعد-اقتصادی-با-تاکید-بر-قوم-ترکمن عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص16.]</ref>
===نوع مسکن در قوم ترکمن===
[[پرونده:08.jpg|جایگزین=چادر نمدی ترکمن|بندانگشتی|چادرهای نمدی ترکمنی‌ها]]ترکمن‌های عشایر و کوچ‌رو عموماً در چادرهای نمدی به‌نام '''اوی''' (آلاچیق) سکونت کرده؛ اما ترکمن‌های روستانشین در خانه‌های گلی و در قلعه‌های تدافعی زندگی می‌کنند. چند نوع اوی ترکمنی وجود دارد که شامل اوی تکه با گنبد نیم‌گرد، اوی یموت با گنبد پهن و اوی چودور با گنبد بلند و گوشه‌دار است. در ایران اوی تکه و یموت متداول است. اسکلت اوی چوبی و قابل باز و بسته شدن بوده و سطح دیواره و سقف آن را از بیرون با چند تکه بزرگ نمدی می‌پوشانند. بزرگ و کوچک بودن آلاچیق‌ها به وضع اقتصادی، اجتماعی و عیال‌واری سرپرست [[خانواده]] بستگی دارد. این چادر نمدی را هنوز می‌توان میان برخی ترکمن‌های ساکن دشت ترکمن در ایران مشاهده کرد. اگرچه اوی امروزه بیشتر به‌صورت نوعی خانهٔ فرعی یا فضای انباری در کنار مسکن دائمی به‌کار می‌رود، اما هنوز شبانان گوگچاداغ از این مسکن متحرک استفاده می‌کنند. ترکمن‌ها در گذشته هنگام خطر یا قرار گرفتن در معرض تاخت‌وتاز و حملهٔ بیگانگان، اوی‌های خود را در نزدیکی یکدیگر برپا کرده و زمانی که خود را از حمله در امان می‌دیدند، اوی‌های خود را با فاصله از یکدیگر برپا می‌کردند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/224199/ترکمن،-قوم?entryviewid=241556 . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
==موسیقی قوم ترکمن==
==موسیقی قوم ترکمن==
ویژگی‌های هنر در موسیقی ترکمن تحت تأثیر عواملی چون ذوق، اندیشه، عرفان، عشق و حوادث تاریخی و اجتماعی قرار دارد. موسیقی ترکمنی با ضرب‌آهنگ‌ها و نغمه‌های پیچیده، کاملاً مستقل و پرمحتوا است و یکی از تجریدی‌ترین و پیچیده‌ترین انواع موسیقی محلی در ایران محسوب می‌شود.
[[پرونده:4337042.jpg|جایگزین=موسیقی ترکمن|بندانگشتی|هنرنمایی گروه موسیقی ترکمن در اجلاس منطقه ای وحدت اسلامی]]موسیقی ترکمن تحت تأثیر عواملی چون ذوق، اندیشه، عرفان، عشق و حوادث تاریخی و اجتماعی قرار دارد. موسیقی ترکمنی با ضرب‌آهنگ‌ها و نغمه‌های پیچیده، کاملاً مستقل و پرمحتوا است و یکی از تجریدی‌ترین و پیچیده‌ترین انواع موسیقی محلی در ایران محسوب می‌شود. مقام‌های موسیقی ترکمن، گرچه از نظر فواصل پیچیدگی زیادی ندارند؛ اما با ماراها، زینت‌ها و اداهای متنوع آهنگین، امکان بیان مسائل ذهنی ترکمن از طریق ساز و آواز را فراهم می‌کنند. موسیقی ترکمن در گذشته نقش مهمی در تبلیغ مذهب ایفا کرده و مبلغین مذهبی در مراسم [[عزاداری]] با اشعار و «بارشی»ها تبلیغ می‌کردند. پیوندهای فرهنگی موسیقی ترکمن به حدی است که بسیاری از جشن‌ها، بازی‌های سنتی، سوگواری‌ها، آیین‌ها، میلاد پیامبر، تولد فرزندان و عروسی‌ها با موسیقی این قوم همراه است. میزان ارتباط عمیق موسیقی با فرهنگ و ادبیات ترکمن در دسته‌بندی مقام‌های آن دیده می‌شود. مقام‌های موسیقی ترکمن به سه بخش تقسیم شده است؛ مقام‌های ناشی از رویدادها، مقام‌های توصیفی (طبیعت) و مقام‌های اقتباس‌شده از داستان‌ها یا روایات حماسی و عشقی. ادبیات عامه و شفاهی نیز نقش مهمی در تاریخ و گذر موسیقی داشته و هر یک در بالندگی دیگری تأثیرگذار بوده‌اند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20160613141209-9424-161.pdf نوروزی قره‌قشلاق، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، 1394ش، ص38-39.]</ref>
 
مقام‌های موسیقی ترکمن، گرچه از نظر فواصل پیچیدگی زیادی ندارند؛ اما با ماراها، زینت‌ها و اداهای متنوع آهنگین، امکان بیان مسائل ذهنی ترکمن از طریق ساز و آواز را فراهم می‌کنند. موسیقی ترکمن در گذشته نقش مهمی در تبلیغ مذهب ایفا کرده و مبلغین مذهبی در مراسم عزاداری با اشعار و «بارشی»‌ها تبلیغ می‌کردند. پیوندهای فرهنگی موسیقی ترکمن به حدی است که بسیاری از جشن‌ها، بازی‌های سنتی، سوگواری‌ها، آیین‌ها، میلاد پیامبر، تولد فرزندان و عروسی‌ها با موسیقی این قوم همراه است.


می‌توان میزان ارتباط عمیق موسیقی با فرهنگ و ادبیات ترکمن را در دسته‌بندی مقام‌های آن مشاهده کرد. مقام‌های موسیقی ترکمن به سه بخش تقسیم شده است؛ مقام‌های ناشی از رویدادها، مقام‌های توصیفی (طبیعت) و مقام‌های اقتباس‌شده از داستان‌ها یا روایات حماسی و عشقی. ادبیات عامه و شفاهی نیز نقش مهمی در تاریخ و گذر موسیقی داشته و هر یک در بالندگی دیگری تأثیرگذار بوده‌اند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20160613141209-9424-161.pdf نوروزی قره‌قشلاق، «‌تبیین‌ مؤلفه‌های‌ هویت‌ فرهنگی‌ قوم‌ ترکمن»، 1394ش، ص38-39.]</ref> قوم ترکمن دارای [[موسیقی بومی|موسیقی محلی]] و [[موسیقی سنتی ایران|سنتی]] مخصوص به خود هستند که با [[دوتار]] نواخته می‌شود. خوانندگان ترکمن را «بخشی» می‌نامند.<ref> [https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref> موسیقی سنتی ترکمنی در چهار دستگاه اصلی تشنید، نوایی، قیرقلار و مخمّس اجرا می‌شود. سبک‌های موسیقی ترکمنی به چهار گروه اصلی سبک سالیر-ساریق، سبک یموت-گوگلان، سبک دامانا و سبک آخال تکه تقسیم و در سه قالب مختلف سازی، آوازی و تلفیقی (سازی-آوازی) اجرا می‌شود.<ref>[https://golestan.mcth.ir/tourism/show.php?id=439 «درآمدی بر مردم‌شناسی موسیقی تركمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان.]</ref>
قوم ترکمن دارای [[موسیقی بومی|موسیقی محلی]] و [[موسیقی سنتی ایران|سنتی]] مخصوص به خود هستند که با [[دوتار]] نواخته می‌شود. خوانندگان ترکمن را '''بخشی''' می‌نامند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/قوم_ترکمن?hilight=سلطان++مسعود+سلجوقی . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref> موسیقی سنتی ترکمنی در چهار دستگاه اصلی تشنید، نوایی، قیرقلار و مخمّس اجرا می‌شود. سبک‌های موسیقی ترکمنی به چهار گروه اصلی سبک سالیر-ساریق، سبک یموت-گوگلان، سبک دامانا و سبک آخال تکه تقسیم و در سه قالب مختلف سازی، آوازی و تلفیقی (سازی-آوازی) اجرا می‌شود.<ref>[https://golestan.mcth.ir/tourism/show.php?id=439 «درآمدی بر مردم‌شناسی موسیقی ترکمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان.]</ref>


==بازی‌ها و ورزش‌های محلی قوم ترکمن==
==بازی‌ها و ورزش‌های محلی قوم ترکمن==
===کشتی گورش===
[[پرونده:B 0 0 0 10 images 102102.jpg|جایگزین=کشتی گورش|بندانگشتی|مسابقه کشتی گورش در ترکمن ایران]]کشتی '''گورش'''، نوعی کشتی با شال است که اساس آن برهم زدن تعادل حریف و به زمین زدن او است. جوانان علاقه‌مند برای شرکت در این مسابقات در روز [[مراسم عروسی|عروسی]]، در میدانی که برای این منظور آماده شده، گرد هم می‌آیند و همگی میهمان داماد هستند. جوایز این مسابقات بسته به توان مالی برگزارکننده می‌تواند شامل [[شتر]]، گاو، گوسفند، وجه نقد یا کالاهای ارزشمند باشد. در این رقابت‌ها، وزن شرکت‌کنندگان یا زمان مسابقه ملاک نیست و دو کشتی‌گیر تا مشخص شدن نتیجه نهایی به‌طور نامحدود به رقابت می‌پردازند. محدوده‌ای برای رقابت تعیین نشده و کشتی‌گیر مجاز است حریف خود را تا شعاع‌های دور نیز ببرد. نکته مهم در این کشتی این است که اگر هر قسمتی از بدن کشتی‌گیر به جز کف دستش با زمین تماس پیدا کند، بازنده اعلام می‌شود.<ref>[https://www.isna.ir/photo/1402091712207/کشتی-گورش قجر، «کشتی گورش»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>


==='''کشتی گورش'''===
===اسب‌سواری===
کشتی گورش، نوعی کشتی با شال است که اساس آن بر هم زدن تعادل حریف و به زمین زدن او است. جوانان علاقه‌مند برای شرکت در این مسابقات در روز عروسی، در میدانی که برای این منظور آماده شده، گرد هم می‌آیند و همگی میهمان داماد هستند. جوایز این مسابقات بسته به توان مالی برگزارکننده می‌تواند شامل شتر، گاو، گوسفند، وجه نقد یا کالاهای ارزشمند باشد. در این رقابت‌ها، وزن شرکت‌کنندگان یا زمان مسابقه ملاک نیست و دو کشتی‌گیر تا مشخص شدن نتیجه نهایی به‌طور نامحدود به رقابت می‌پردازند. محدوده‌ای برای رقابت تعیین نشده و کشتی‌گیر مجاز است حریف خود را تا شعاع‌های دور نیز ببرد. نکته مهم در این کشتی این است که اگر هر قسمتی از بدن کشتی‌گیر به جز کف دستش با زمین تماس پیدا کند، بازنده اعلام می‌شود.<ref>[https://www.isna.ir/photo/1402091712207/%DA%A9%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%DA%AF%D9%88%D8%B1%D8%B4 قجر، «کشتی گورش»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
اسب‌سواری، یکی از سنت‌های دیرینه ترکمنی بوده و با توجه به سبک زندگی گذشته، در سفر، [[جنگ]] و حمله، نقش مهمی ایفا می‌کرده و جزئی از مهارت‌های فردی و جمعی، سرگرمی و تفریحات به‌شمار می‌رفته است. در گذشته، بر این باور بودند که در جنگ، اولین گام برای شکست دادن یک ترکمن، از پا درآوردن اسب او است؛ این نشان از نقش حیاتی اسب در برتری نظامی داشته است. امروزه، با وجود تغییر در سبک زندگی، اسب همچنان در فرهنگ ترکمن حضور دارد؛ پرورش اسب، مسابقات اسب‌سواری، زبان و ادبیات شفاهی و مکتوب و موسیقی سنتی، همگی گواه بر استمرار این سنت هستند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/جلوه-های-فرهنگ-عامه-قوم-ترکمن-در-رمان-یورت?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص53 و 54.]</ref>
 
==='''اسب‌سواری'''===
امروزه، نقش اسب در زندگی ترکمن‌ها فراتر از مسابقات اسب‌دوانی رفته و اهمیت آن در زندگی آنان به‌خوبی مشهود است. در گذشته، بر این باور بودند که در جنگ، اولین گام برای شکست دادن یک ترکمن، از پا درآوردن اسب اوست؛ این نشان از نقش حیاتی اسب در برتری نظامی داشته است. اسب‌سواری، یکی از سنت‌های دیرینه ترکمنی بوده و با توجه به سبک زندگی گذشته، در سفر، جنگ و حمله، نقش مهمی ایفا می‌کرده و جزئی از مهارت‌های فردی و جمعی، سرگرمی و تفریحات به شمار می‌رفته است. امروزه، با وجود تغییر در سبک زندگی، اسب همچنان در فرهنگ ترکمن حضور دارد؛ پرورش اسب، مسابقات اسب‌سواری، زبان و ادبیات شفاهی و مکتوب و موسیقی سنتی، همگی گواه بر استمرار این سنت هستند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1800189/%D8%AC%D9%84%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%AA?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=4 دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص53 و 54.]</ref>


مسابقۀ سوارکاری نیز در میان ترکمن‌ها محبوبیت زیادی دارد و این رویداد ورزشی بیش از ده سال است که علاوه بر بندرترکمن، در دو شهرستان‌ آق‌قلا و گنبدکاووس، برگزار می‌شود. مسابقات اسب‌دوانی در شهرستان بندرترکمن که به‌عنوان یکی از پایتخت‌های سوارکاری در کشور شناخته می‌شود، بیش از یک دهه است که در قالب مسابقات فصلی با حضور جمع زیادی از علاقه‌مندان به این ورزش برگزار می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/85563055/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D9%82%D8%A7%D8%A8%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85 «پایان رقابت‌های اسب‌دوانی تابستانه بندرترکمن + فیلم»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
مسابقهٔ سوارکاری نیز میان ترکمن‌ها محبوبیت زیادی دارد و این رویداد ورزشی بیش از ده سال است که علاوه بر بندرترکمن، در دو شهرستان آق‌قلا و [[گنبد کاووس|گنبدکاووس]]، برگزار می‌شود. مسابقات اسب‌دوانی در شهرستان بندرترکمن که به‌عنوان یکی از پایتخت‌های سوارکاری در کشور شناخته می‌شود، بیش از یک دهه است که در قالب مسابقات فصلی با حضور جمع زیادی از علاقه‌مندان به این ورزش برگزار می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/85563055/پایان-رقابت-های-اسبدوانی-تابستانه-بندرترکمن-فیلم «پایان رقابت‌های اسب‌دوانی تابستانه بندرترکمن + فیلم»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


===قره‌گوردم===
===قره‌گوردم===
این بازی به صورت شبانه انجام می‌شود و دو تیم ده‌ تا بیست‌نفره دارد. تیم اول پنهان می‌شوند و تیم دوم که یابنده است، به‌همراه نماینده تیم اول که موقعیت پنهان‌شدگان را اعلام می‌کند، به جست‌وجو می‌پردازند. هرگاه یابندگان، پنهان‌شدگان را ببینند، فریاد «پرق» (دیدیم) سر می‌دهند و پنهان‌شدگان تلاش می‌کنند به «تارپ» (محل اصلی بازی) برسند. نکته کلیدی این بازی، پیدا کردن محل اختفای دشمن است که یادآور نبرد و میدان جنگ است.<ref>[https://gonbadiha.ir/1402/05/05/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D8%B1%D8%A8/ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.]</ref>
این بازی به صورت شبانه انجام می‌شود و دو تیم ده تا بیست‌نفره دارد. تیم اول پنهان می‌شوند و تیم دوم که یابنده است، به‌همراه نماینده تیم اول که موقعیت پنهان‌شدگان را اعلام می‌کند، به جست‌وجو می‌پردازند. هرگاه یابندگان، پنهان‌شدگان را ببینند، فریاد «پرق» (دیدیم) سر می‌دهند و پنهان‌شدگان تلاش می‌کنند به «تارپ» (محل اصلی بازی) برسند. نکته کلیدی این بازی، پیدا کردن محل اختفای دشمن است که یادآور نبرد و میدان جنگ است.<ref>[https://gonbadiha.ir/1402/05/05/معرفی-بازی-های-کودکان-ترکمن-و-فرهنگ-مرب/ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.]</ref>


===آراکسیر===
===آراکسیر===
این بازی شامل دو گروه «گوسفند» (قوین) که دایره‌وار دور هم جمع می‌شوند و «گرگ» (قورد) به‌عنوان گروه مهاجم است. چوپان مانع از پراکنده شدن گوسفندان می‌شود. اگر گوسفندی از چوپان جدا شود، یکی از گرگ‌ها بین او و چوپان قرار می‌گیرد و گوسفند از بازی حذف می‌شود. اگر گرگ‌ها نتوانند از بین گوسفندان عبور کنند، چوپان به گرگ مهاجم ضربه می‌زند و او حذف می‌شود. برنده و بازنده به این ترتیب مشخص می‌شوند.<ref>[https://gonbadiha.ir/1402/05/05/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D8%B1%D8%A8/ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.]</ref>
این بازی شامل دو گروه «گوسفند» (قوین) که دایره‌وار دور هم جمع می‌شوند و «گرگ» (قورد) به‌عنوان گروه مهاجم است. چوپان مانع از پراکنده شدن گوسفندان می‌شود. اگر گوسفندی از چوپان جدا شود، یکی از گرگ‌ها بین او و چوپان قرار می‌گیرد و گوسفند از بازی حذف می‌شود. اگر گرگ‌ها نتوانند از بین گوسفندان عبور کنند، چوپان به گرگ مهاجم ضربه می‌زند و او حذف می‌شود. برنده و بازنده به این ترتیب مشخص می‌شوند.<ref>[https://gonbadiha.ir/1402/05/05/معرفی-بازی-های-کودکان-ترکمن-و-فرهنگ-مرب/ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.]</ref>


===قورد توتمش===
===قورد توتمش===
این بازی اتحاد و همبستگی ترکمن‌ها و همچنین تهدید همیشگی گرگ در زندگی آنها را به تصویر می‌کشد. بازیکنان در نقش گوسفندان، پیراهن یکدیگر را گرفته و پشت سر هم صف می‌کشند و از روی بازیکنی که نقش گرگ را دارد، عبور می‌کنند و می‌گویند «اولیمی، دیری» (مرده یا زنده). گرگ تلاش می‌کند یکی از گوسفندان را بگیرد. گوسفند اول به‌صورت زیگزاگ حرکت می‌کند و بقیه نیز همین‌طور، تا گرگ نتواند به آنها دسترسی پیدا کند.<ref>[https://gonbadiha.ir/1402/05/05/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D8%B1%D8%A8/ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.]</ref>
این بازی اتحاد و همبستگی ترکمن‌ها و همچنین تهدید همیشگی گرگ در زندگی آنها را به تصویر می‌کشد. بازیکنان در نقش گوسفندان، پیراهن یکدیگر را گرفته و پشت سر هم صف می‌کشند و از روی بازیکنی که نقش گرگ را دارد، عبور می‌کنند و می‌گویند «اولیمی، دیری» (مرده یا زنده). گرگ تلاش می‌کند یکی از گوسفندان را بگیرد. گوسفند اول به‌صورت زیگزاگ حرکت می‌کند و بقیه نیز همین‌طور، تا گرگ نتواند به آنها دسترسی پیدا کند.<ref>[https://gonbadiha.ir/1402/05/05/معرفی-بازی-های-کودکان-ترکمن-و-فرهنگ-مرب/ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.]</ref>


===قوشاق آتدیر===
===قوشاق آتدیر===
یک گروه از بازیکنان، با پرتاب شال به سمت گروه دیگر، تصویری ذهنی از یک اسب معروف را ترسیم کرده و به‌صورت معما از گروه مقابل نام و صاحب اسب را می‌پرسند. اگر گروه دوم موفق به شناسایی اسب شود، گروه اول را سوار می‌شود و در غیر این صورت، گروه دوم سوار گروه اول می‌شود.<ref>[https://gonbadiha.ir/1402/05/05/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D8%B1%D8%A8/ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.]</ref>
یک گروه از بازیکنان، با پرتاب شال به سمت گروه دیگر، تصویری ذهنی از یک اسب معروف را ترسیم کرده و به‌صورت معما از گروه مقابل نام و صاحب اسب را می‌پرسند. اگر گروه دوم موفق به شناسایی اسب شود، گروه اول را سوار می‌شود و در غیر این صورت، گروه دوم سوار گروه اول می‌شود.<ref>[https://gonbadiha.ir/1402/05/05/معرفی-بازی-های-کودکان-ترکمن-و-فرهنگ-مرب/ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.]</ref>


===ساقچی-اشاک===
===ساقچی-اشاک===
در این بازی، کودکان دایره‌وار ایستاده و شعری را می‌خوانند. با اشاره به هر کودک، شعر خوانده می‌شود و در نهایت به یک نفر می‌رسد که از بازی خارج می‌شود. این روند ادامه می‌یابد تا دو نفر باقی بمانند. بر اساس کلمه پایانی (یخشی/خوب یا یامان/بد)، یکی نگهبان می‌شود و دیگری مهاجم. اگر نگهبان بتواند مهاجم را با پا بزند، جای‌شان عوض می‌شود. این بازی تا پایان ادامه می‌یابد.<ref>[https://gonbadiha.ir/1402/05/05/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D8%B1%D8%A8/ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.]</ref>
در این بازی، کودکان دایره‌وار ایستاده و شعری را می‌خوانند. با اشاره به هر [[کودک]]، شعر خوانده می‌شود و در نهایت به یک نفر می‌رسد که از بازی خارج می‌شود. این روند ادامه می‌یابد تا دو نفر باقی بمانند. بر اساس کلمه پایانی (یخشی/خوب یا یامان/بد)، یکی نگهبان می‌شود و دیگری مهاجم. اگر نگهبان بتواند مهاجم را با پا بزند، جای‌شان عوض می‌شود. این بازی تا پایان ادامه می‌یابد.<ref>[https://gonbadiha.ir/1402/05/05/معرفی-بازی-های-کودکان-ترکمن-و-فرهنگ-مرب/ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.]</ref>


===آی تَرکَ-گون تَرکَ===
===آی تَرکَ-گون تَرکَ===
این بازی مخصوص دختران ترکمن است و به احترام عناصر طبیعی مانند ماه و خورشید در فرهنگ ترکمن اشاره دارد. دختران در دو گروه مقابل هم، عباراتی را رد و بدل می‌کنند؛
[[پرونده:آی-ترک-گون-ترگ.jpg|جایگزین=بازی آی ترک گورن ترگ|بندانگشتی|بازی آی ترک گون ترگ، بازی بومی ترکمن‌ها]]
این بازی مخصوص دختران ترکمن است و به احترام عناصر طبیعی مانند ماه و خورشید در فرهنگ ترکمن اشاره دارد. دختران در دو گروه مقابل هم، عباراتی را رد و بدل می‌کنند.


دسته اول؛ «آی ترک گون ترگ»؛
دسته اول: «آی ترک گون ترگ».


دسته‌ دوم؛ «هر کیمه گلجه گی گرک، بیزدن سیزه کیم گرک»؛
دسته دوم: «هر کیمه گلجه گی گرک، بیزدن سیزه کیم گرک».


دسته‌ اول؛ «اووی ینگه لی گرک، اردی تنگلی گرک، سایراب دورن دل لی گرک»؛
دسته اول: «اووی ینگه لی گرک، اردی تنگلی گرک، سایراب دورن دل لی گرک».


دسته‌ دوم؛ «اوردا، یقدا، الاقا».
دسته دوم: «اوردا، یقدا، الاقا».


سپس دسته اول به دسته دوم حمله می‌کند تا دختری را بگیرد و برنده و بازنده مشخص می‌شوند. این بازی نمادی از مراسم «عروس‌کشون» ترکمن‌ها (آیاق آلماق) است که در آن خانواده عروس در ظاهر مانع بردن او می‌شوند. این مراسم نشان‌دهنده نقش زن در جامعه و قدرت قبیله است و شبیه مراسم «عروس‌کشی» زرتشتیان است.
سپس دسته اول به دسته دوم حمله می‌کند تا دختری را بگیرد و برنده و بازنده مشخص می‌شوند. این بازی نمادی از مراسم «عروس‌کشون» ترکمن‌ها ('''آیاق آلماق''') است که در آن [[خانواده]] عروس در ظاهر مانع بردن او می‌شوند. این مراسم نشان‌دهنده نقش زن در جامعه و قدرت قبیله است و شبیه مراسم «عروس‌کشی» زرتشتیان است.


بازی‌های رایج دیگر ترکمن‌ها عبارتند از «قاتیق باسّیر» (دفاع از قلعه)، «هگّال» (بازی با چوب)، «یوزیگِ، یوزیگِ» (پنهان کردن گل در دست)، «باش داش» (بازی دختران با پنج سنگ) و «آط‌آط».<ref>[https://gonbadiha.ir/1402/05/05/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D8%B1%D8%A8/ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.]</ref>
بازی‌های رایج دیگر ترکمن‌ها عبارتند از «قاتیق باسّیر» (دفاع از قلعه)، «هگّال» (بازی با چوب)، «یوزیگِ، یوزیگِ» (پنهان کردن گل در دست)، «باش داش» (بازی دختران با پنج سنگ) و «آط‌آط».<ref>[https://gonbadiha.ir/1402/05/05/معرفی-بازی-های-کودکان-ترکمن-و-فرهنگ-مرب/ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.]</ref>


==غذاهای محلی ترکمن‌ها==
==غذاهای محلی ترکمن‌ها==
ترکمن‌ها معمولاً برای صرف غذا روی زمین و دور سفره‌ای به نام «ثاچاق» می‌نشینند. یکی از آداب ترکمن‌ها، گفتن «بسم الله» قبل از شروع غذا و تلاوت آیاتی از قرآن توسط بزرگ خانواده (معمولاً پدر) بعد از صرف غذا است. بقیه افراد نیز به شکرانه نعمت الهی، آمین می‌گویند.<ref>[https://golestaniha.com/newsp.php?id=539 «غذاهای محلی ترکمن | خوشمزه‌های دیار ترکمن»، وب‌سایت گلستانی‌ها.]</ref> غذاهای محلی ترکمن‌ها عبارت است از؛
ترکمن‌ها معمولاً برای صرف غذا روی زمین و دور سفره‌ای به نام '''ثاچاق''' می‌نشینند. یکی از آداب ترکمن‌ها، گفتن '''بسم‌الله''' قبل از شروع غذا و تلاوت آیاتی از [[قرآن]] توسط بزرگ خانواده (معمولاً [[پدر]]) بعد از صرف غذا است. بقیه افراد نیز به شکرانه نعمت الهی، آمین می‌گویند.<ref>[https://golestaniha.com/newsp.php?id=539 «غذاهای محلی ترکمن | خوشمزه‌های دیار ترکمن»، وب‌سایت گلستانی‌ها.]</ref> غذاهای محلی ترکمن‌ها عبارت است از.
 
===چکدرمه===
===چکدرمه===
چکدرمه از معروف‌ترین و محبوب‌ترین غذاهای سنتی ترکمن است که طرفداران بسیاری دارد. این غذا که نوعی مخلوط پلو است، معمولاً در سفره‌های خانوادگی، مهمانی‌ها و جشن‌های مختلف ترکمن‌ها تهیه می‌شود و به‌دلیل طعم مطبوعش، مورد پسند بسیاری از ایرانی‌ها نیز هست. مواد لازم برای تهیه چکدرمه شامل گوشت (گاهی ماهی)، برنج، پیاز، رب گوجه‌فرنگی، روغن، نمک و فلفل است.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/traditional-turkmen02-cuisine.html «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>  
[[پرونده:Traditional-turkmen-food-01.jpg|جایگزین=چکدرمه|بندانگشتی|چکدرمه یکی از غذاهای سنتی ترکمن]]چکدرمه از معروف‌ترین و محبوب‌ترین غذاهای سنتی ترکمن است که طرفداران بسیاری دارد. این غذا که نوعی '''مخلوط‌پلو''' است، معمولاً در سفره‌های خانوادگی، مهمانی‌ها و جشن‌های مختلف ترکمن‌ها تهیه می‌شود و به‌دلیل طعم مطبوعش، مورد پسند بسیاری از ایرانی‌ها نیز هست. مواد لازم برای تهیه چکدرمه شامل گوشت (گاهی ماهی)، [[برنج]]، پیاز، [[رب]] گوجه‌فرنگی، روغن، نمک و [[فلفل]] است.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/traditional-turkmen02-cuisine.html «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>


===ماش‌پلو===
===ماش‌پلو===
ماش پلو نیز یکی دیگر از پلوهای ترکیبی و مخلوط است. مواد لازم برای تهیه ماش‌پلو شامل ماش پخته، گوشت چرخ‌کرده، پیاز، برنج، نمک، زردچوبه، فلفل و زعفران است. برخی افراد نیز از روغن زیتون در تهیه این غذا استفاده می‌کنند. برای تهیه ماش پلوی مجلسی، از گوشت چرخ‌کرده ترکیب‌شده با آرد نخودچی، پیاز رنده‌شده، نمک و فلفل به صورت قلقلی و سرخ‌شده استفاده می‌شود. اما در حالت عادی، بسیاری از ترکمن‌ها در ماش پلو گوشت نمی‌ریزند و آن را به صورت کاملاً گیاهی میل می‌کنند. اگرچه ماش پلو در سراسر ایران تهیه می‌شود، اما خاستگاه اصلی آن ترکمن‌های گلستان هستند.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/traditional-turkmen02-cuisine.html «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>
ماش‌پلو یکی دیگر از پلوهای ترکیبی و مخلوط در فرهنگ غذایی ترکمن‌ها است. مواد لازم برای تهیه ماش‌پلو شامل ماش پخته، گوشت چرخ‌کرده، پیاز، برنج، نمک، [[زردچوبه]]، فلفل و [[زعفران]] است. برخی افراد نیز از روغن زیتون در تهیه این غذا استفاده می‌کنند. برای تهیه ماش‌پلوی مجلسی، از گوشت چرخ‌کرده ترکیب‌شده با آرد نخودچی، پیاز رنده‌شده، نمک و فلفل به صورت قلقلی و سرخ‌شده استفاده می‌شود؛ اما در حالت عادی، بسیاری از ترکمن‌ها در ماش‌پلو گوشت نمی‌ریزند و آن را به صورت کاملاً گیاهی میل می‌کنند. ماش‌پلو در سراسر ایران تهیه می‌شود، اما خاستگاه آن فرهنگ غذایی ترکمن‌ها در [[گلستان (استان)|استان گلستان]] است.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/traditional-turkmen02-cuisine.html «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>


===باسترمه پلو===
===باسترمه پلو===
نوعی پلو مخلوط است که با ماهی تهیه می‌شود و طرفداران زیادی دارد. مواد لازم برای تهیه آن عبارتند از برنج، ماهی‌اوزون برون، سیب‌زمینی، پیاز، انار دانه شده، نمک و فلفل.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/traditional-turkmen02-cuisine.html «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>
نوعی پلو مخلوط است که با ماهی تهیه می‌شود و طرفداران زیادی دارد. مواد لازم برای تهیه آن عبارتند از برنج، ماهی‌اوزون برون، [[سیب زمینی|سیب‌زمینی]]، پیاز، [[انار]] دانه‌شده، نمک و فلفل.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/traditional-turkmen02-cuisine.html «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>


===خورش ساک===
===خورش ساک===
این خورش که در منطقه گلستان بسیار پرطرفدار است، معمولاً در جشن‌ها، عروسی‌ها و نذری‌پزان‌های ترکمن‌ها طبخ می‌شود و با پلو (معمولی یا زرشک پلو) سرو می‌شود. مواد لازم برای تهیه آن عبارتند از نخود، فلفل، گوشت با چربی، آرد، اسفناج، روغن، سیر و پیاز.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/traditional-turkmen02-cuisine.html «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>
این خورش که در منطقه گلستان بسیار پرطرفدار است، معمولاً در [[جشن|جشن‌ها]]، [[مراسم عروسی|عروسی‌ها]] و [[نذری|نذری‌های]] ترکمن‌ها طبخ می‌شود و با پلو (معمولی یا زرشک‌پلو) سرو می‌شود. مواد لازم برای تهیه آن عبارتند از نخود، فلفل، گوشت با چربی، [[آرد]]، [[اسفناج]]، روغن، [[سیر]] و پیاز.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/traditional-turkmen02-cuisine.html «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>


===بولامه===
===بولامه===
نوعی حلیم ترکمنی است که بیشتر به‌صورت مناسبتی طبخ می‌شود. در هفتمین روز تولد نوزاد، زنان خانواده و آشنایان دور هم جمع می‌شوند و این حلیم را می‌خورند.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/traditional-turkmen02-cuisine.html «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>
نوعی [[حلیم]] ترکمنی است که بیشتر به‌صورت مناسبتی طبخ می‌شود. در هفتمین روز تولد نوزاد، زنان [[خانواده]] و آشنایان دور هم جمع می‌شوند و این حلیم را می‌خورند.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/traditional-turkmen02-cuisine.html «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>


==سیستم آموزشی ترکمن‌ها==
==سیستم آموزشی ترکمن‌ها==
در گذشته به‌دلیل شرایط زندگی کوچ‌نشینی و قبیله‌ای قوم ترکمن، سوادآموزی با موانعی روبه‌رو بود. اگرچه مکتب‌خانه‌ها و مدارس دینی از دیرباز در این منطقه فعالیت داشتند و نقش مهمی در انتقال میراث فرهنگی و دینی ایفا می‌کردند؛ اما نظام آموزش و پرورش نوین در بدو شکل‌گیری، بدون توجه به شرایط محیطی و فرهنگی منطقه و با دخالت حکومت مرکزی، پایه‌گذاری شد. کُمش‌تپه به‌عنوان کانون تجمع علمای دین، نقش مهمی در تأسیس مدارس مذهبی و تدریس علوم دینی داشت. مدرسه رجب آخوند صیادی، از مهم‌ترین این مدارس بود که در کنار فعالیت‌های سیاسی، به تدریس علومی چون صرف، نحو، منطق و فقه می‌پرداخت. رجب آخوند صیادی، از پیشگامان نواندیشی در بین ترکمن‌ها، علاوه بر تدریس علوم دینی، به آموزش علوم جدید نیز اهمیت می‌داد و فرزندش را به تأسیس مکتب‌خانه‌ای به سبک امروزی با میز و نیمکت و تخته تشویق کرد. او به‌عنوان پدر فرهنگ نو و پیر معارف ترکمن شناخته می‌شود.<ref>[https://margush.ir/%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7/ «اولین مدرسه در ترکمن صحرا»، وب‌سایت مارگوش.]</ref>
[[پرونده:قوم ترکمن۱.jpg|جایگزین=نوسازی مدارس در استان گلستان بعد از انقلاب اسلامی؛ مهررادیرا گرگان|بندانگشتی|نوسازی مدارس در استان گلستان بعد از انقلاب اسلامی؛ مهررادیرا گرگان]]
 
در گذشته به‌دلیل شرایط زندگی کوچ‌نشینی و قبیله‌ای [[قوم ترکمن]]، سوادآموزی با موانعی روبه‌رو بود. اگرچه [[مکتب‌خانه]]‌ها و مدارس دینی از دیرباز در این منطقه فعالیت داشتند و نقش مهمی در انتقال میراث فرهنگی و دینی ایفا می‌کردند؛ اما نظام آموزش‌وپرورش نوین در آغاز شکل‌گیری، بدون توجه به شرایط محیطی و فرهنگی منطقه و با دخالت حکومت مرکزی، پایه‌گذاری شد. '''کُمش‌تپه''' به‌عنوان کانون تجمع علمای [[دین]]، نقش مهمی در تأسیس مدارس مذهبی و تدریس علوم دینی داشت. مدرسه رجب آخوند صیادی، از مهم‌ترین این مدارس بود که در کنار فعالیت‌های سیاسی، به تدریس علومی چون صرف، نحو، منطق و [[فقه اسلامی|فقه]] می‌پرداخت. رجب آخوند صیادی، از پیشگامان نواندیشی بین ترکمن‌ها، علاوه بر تدریس علوم دینی، به آموزش علوم جدید نیز اهمیت می‌داد و فرزندش را به تأسیس مکتب‌خانه‌ای به سبک امروزی با میز و نیمکت و تخته تشویق کرد. او به‌عنوان [[پدر]] فرهنگ نو و پیر معارف ترکمن شناخته می‌شود.<ref>[https://margush.ir/اولین-مدرسه-در-ترکمن-صحرا/ «اولین مدرسه در ترکمن صحرا»، وب‌سایت مارگوش.]</ref>
===مدارس ترکمن‌ها در زمان پهلوی===
===مدارس ترکمن‌ها در زمان پهلوی===
پس از تسلط ارتش رضاخان، مدارسی توسط نظامیان و افسران ترک عثمانی دایر شد. در سال ۱۳۰۵ش، اهالی کُمش‌تپه خواستار تأسیس مدارس دولتی شدند. در سال ۱۳۰۸ش، علمای کُمش‌تپه با تأسیس مدارس دخترانه به‌دلیل سیاست‌های اسلام‌زدایی دولت مخالفت کردند. دولت پهلوی به فکر ایجاد دارالتربیه عشایر افتاد تا فرزندان عشایر را تربیت کند و از آن‌ها برای جلوگیری از طغیان استفاده کند. این مدارس به‌دلیل عدم انطباق با زندگی عشایری با شکست مواجه شدند و علت اصلی آن عدم شناخت مسئولین از واقعیت‌های زندگی عشایری بود. هدف اقدامات رضاشاه، تضعیف مکتب‌خانه‌ها و تربیت افراد در چارچوب برنامه‌های خاص حکومت بود.<ref>[https://margush.ir/%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7/ «اولین مدرسه در ترکمن صحرا»، وب‌سایت مارگوش.]</ref>
پس از تسلط ارتش رضاخان، مدارسی توسط نظامیان و افسران ترک عثمانی در مناطق سکونت قوم ترکمن دایر شد. در سال ۱۳۰۵ش، اهالی کُمش‌تپه خواستار تأسیس مدارس دولتی شدند. در سال ۱۳۰۸ش، علمای کُمش‌تپه با تأسیس مدارس دخترانه به‌دلیل سیاست‌های اسلام‌زدایی دولت مخالفت کردند. دولت پهلوی به فکر ایجاد دارالتربیه عشایر افتاد تا فرزندان عشایر را [[تربیت]] کند و از آن‌ها برای جلوگیری از طغیان استفاده کند. این مدارس به‌دلیل عدم انطباق با زندگی عشایری با شکست مواجه شدند و علت اصلی آن عدم شناخت مسئولین از واقعیت‌های زندگی عشایری بود. هدف اقدامات رضاشاه، تضعیف مکتب‌خانه‌ها و تربیت افراد در چارچوب برنامه‌های خاص حکومت بود.<ref>[https://margush.ir/اولین-مدرسه-در-ترکمن-صحرا/ «اولین مدرسه در ترکمن صحرا»، وب‌سایت مارگوش.]</ref>
 


تعلیم و تربیت کودکان به‌ویژه ترکمن‌های یکجانشین، از گذشته برعهدۀ روحانیان در [[مسجد|مساجد]] و ملاها در [[مکتب‌خانه|مکتب‌خانه‌ها]] بوده است؛ اما پس از [[انقلاب اسلامی]] با گسترش [[مدارس خودگردان|مدارس]] و آموزش‌گاه‌های عالی، امکان تحصیل بیش از پیش برای قوم ترکمن نیز فراهم شده است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>
تعلیم و تربیت کودکان به‌ویژه ترکمن‌های یکجانشین، از گذشته برعهدهٔ روحانیان در [[مسجد|مساجد]] و [[ملا]]ها در [[مکتب‌خانه]]‌ها بوده است؛ اما پس از [[انقلاب اسلامی]] با گسترش مدارس و آموزش‌گاه‌های عالی، امکان تحصیل بیشتری برای قوم ترکمن فراهم شده است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/قوم_ترکمن?hilight=سلطان++مسعود+سلجوقی . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>


==رسانه و مطبوعات ترکمن‌ها==
==رسانه و مطبوعات ترکمن‌ها==
ترکمن‌ها در زمینهٔ انتشار کتب و مطبوعات فعالیت چشمگیری دارند. سابقهٔ چاپ و نشر کتاب و رسانه‌های دیداری و شنیداری در میان ترکمن‌ها به بیش از نیم قرن می‌رسد. بخش فارسی و ترکمنی رادیو گرگان از سال ۱۳۳۸ش به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. در سال ۱۳۶۵ش، برنامهٔ تلویزیونی راه‌اندازی شد که کار خود را در قالب برنامه‌های برون‌مرزی برای ترکمن‌های ترکمنستانِ اتحاد جماهیر شوروی آغاز کرد. این برنامه در تهران زیر نظر معاونت برون‌مرزی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تولید و پخش می‌شد. در سال ۱۳۷۴ش، سیمای محلی در گرگان راه‌اندازی شد و در سال ۱۳۸۵ش پخش برنامهٔ تلویزیونی استانی گرگان آغاز شد که تا امروز ادامه دارد. امروزه، شبکهٔ گلستان روزانه ۲۰ ساعت برنامه به زبان فارسی و ترکمنی پخش می‌کند.
[[پرونده:Be Man Nagah Kon Poster.jpg|جایگزین=فیلم به من نگاه کن|بندانگشتی|پوستر فیلم به من نگاه کن، ساخته شهرام اسدی]]ترکمن‌ها در زمینهٔ انتشار [[کتاب]] و مطبوعات فعالیت چشمگیری دارند. سابقهٔ چاپ و نشر کتاب و رسانه‌های دیداری و شنیداری میان ترکمن‌ها به بیش از نیم قرن می‌رسد. بخش فارسی و ترکمنی رادیو گرگان از سال ۱۳۳۸ش به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. در سال ۱۳۶۵ش، برنامهٔ تلویزیونی راه‌اندازی شد که کار خود را در قالب برنامه‌های برون‌مرزی برای ترکمن‌های ترکمنستانِ اتحاد جماهیر شوروی آغاز کرد. این برنامه در [[تهران]] زیر نظر معاونت برون‌مرزی صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران تولید و پخش می‌شد. در سال ۱۳۷۴ش، سیمای محلی در گرگان راه‌اندازی شد و در سال ۱۳۸۵ش پخش برنامهٔ تلویزیونی استانی گرگان آغاز شد که تا امروز ادامه دارد. امروزه، شبکهٔ گلستان روزانه ۲۰ ساعت برنامه به [[زبان فارسی]] و ترکمنی پخش می‌کند. سابقهٔ روزنامه‌نگاری میان ترکمن‌ها نیز به سال ۱۳۶۲ش می‌رسد. پس از پیروزی انقلاب و با بهبود شرایط فعالیت مطبوعاتی، شماری از روزنامه‌نگاران ترکمن مجوز فعالیت نشریاتی را دریافت کردند. رسانه‌های دیداری و شنیداری بین ترکمن‌ها همواره مردم را به اتحاد و در زمان جنگ برای حضور در جبهه‌ها تشویق می‌کردند و دفاع از [[وطن]] را از فرائض و جزو نوامیس پنج‌گانه معرفی می‌کردند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1555350/تاثیر-عوامل-فرهنگی-اجتماعی-قوم-ترکمن-بر-امنیت-ملی-جمهوری-اسلامی-ایران?q=قوم%20ترکمن&score=274877907000.0&rownumber=16 عموزادخلیلی و رشیدی، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، 1397ش، ص54.]</ref>
 
سابقهٔ روزنامه‌نگاری در میان ترکمن‌ها نیز به سال ۱۳۶۲ش می‌رسد. پس از پیروزی انقلاب و با بهبود شرایط فعالیت مطبوعاتی، شماری از روزنامه‌نگاران ترکمن مجوز فعالیت نشریاتی را دریافت کردند. رسانه‌های دیداری و شنیداری در بین ترکمن‌ها همواره مردم را به اتحاد و در زمان جنگ برای حضور در جبهه‌ها تشویق می‌کردند و دفاع از وطن را از فرائض و جزو نوامیس پنج‌گانه معرفی می‌کردند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1555350/%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86?q=%D9%82%D9%88%D9%85%20%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86&score=274877907000.0&rownumber=16 عموزادخلیلی و رشیدی، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، 1397ش، ص54.]</ref>
 
===معرفی فیلم‌های سینمایی ترکمن‌ها===
===معرفی فیلم‌های سینمایی ترکمن‌ها===
فیلم «شیلات» در سال 1363ش به کارگردانی رضا میرلوحی به نمایش درآمد. در این فیلم قیام ترکمن مبارز علیه فساد و دزدی در شیلات به تصویر کشیده شده است.
*فیلم '''شیلات''' در سال ۱۳۶۳ش به کارگردانی رضا میرلوحی به نمایش درآمد. در این فیلم قیام ترکمن مبارز علیه فساد و دزدی در شیلات به تصویر کشیده شده است.
*فیلم '''سمندر''' در سال ۱۳۶۴ش، به کارگردانی محمود کوشان ساخته شده است. داستان فیلم در مورد مسابقات سوارکاری در '''ترکمن‌صحرا''' است.
*فیلم '''گزل''' به نویسندگی و کارگردانی محمدعلی سجادی در سال ۱۳۶۸ش پیرامون اسبی به همین نام ساخته شد.
*فیلم '''دلباخته''' ساختهٔ خسرو معصومی با مضامین عاشقانه است که در سال ۱۳۷۸ش ساخته شد.
*فیلم '''عروس ایل ترکمن''' مستندی به کارگردانی کیومرث درم‌بخش دربارهٔ سوارکاری است.
*فیلم '''به من نگاه کن''' ساختهٔ شهرام اسدی در سال ۱۳۸۴ش است که داستان دختر ترکمنی را روایت می‌کند.
*فیلم '''هر شب تنهایی''' به کارگردانی رسول صدرعاملی در سال ۱۳۸۷ش تولید شد که در آن زوجی ترکمنی به [[زیارت امام رضا]] می‌روند.
*'''آتش بدون دود''' نیز مجموعه تلویزیونی ۳۶ ساعته به نویسندگی و کارگردانی نادر ابراهیمی است که بر اساس رمانی به همین نام ساخته شده است. این رمان به مبارزات انقلابی معاصر می‌پردازد و قهرمان آن، یک انقلابی تحصیل‌کرده است.<ref>[https://www.turkmensesi.net/مقالات/2744-سینمای-ترکمن-در-یک-نگاه.html «مروری بر برترین آثار سینمایی ترکمن‌ها»، وب‌سایت ترکمن‌سسی.]</ref>
*مستند '''ترکمن‌ها در ایران''' نیز تاریخچه، فرهنگ و آداب‌ورسوم قوم ترکمن در ایران را بررسی می‌کند.<ref>[https://sobhe-no.ir/newspaper/1052/13/43004 «مستند «ترکمن‌ها در ایران»؛ قصه یک قوم قدیمی»، روزنامۀ صبح نو.]</ref>


فیلم «سمندر» در سال 1364ش، به کارگردانی محمود کوشان ساخته شده است. داستان فیلم در مورد مسابقات سوارکاری در ترکمن‌صحرا است.
==نقش زنان در فعالیت‌های روزمره ترکمن‌ها==
'''[[خانه‌داری]]'''؛ در قوم ترکمن، بانوان در انجام اموری مانند برپا کردن و برچیدن '''اُی''' (آلاچیق ترکمنی)، تهیهٔ [[آرد]] و دوشیدن [[شیر]] گاو و گوسفند نقش اساسی دارند.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref>


فیلم «گزل» به نویسندگی و کارگردانی محمدعلی سجادی در سال 1368ش پیرامون اسبی به همین نام ساخته شد.  
[[فرزندپروری|'''تربیت فرزند''']]؛ زنان و به‌ویژه مادران در فرهنگ ترکمن‌ها از جایگاهی قدسی برخوردار هستند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref> آنها علاوه بر خانه‌داری و انجام وظایف [[نقش همسری زن|همسری]]،<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> نقش ویژه‌ای در جایگاه [[نقش مادری|مادری]] و تربیت فرزند ایفا می‌کنند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref> همچنین تقویت بعد معنوی زنان در فرهنگ ترکمن امری رایج بوده که سبب شده آنها همواره پایبند به ارزش‌های جمعی و خانوادگی باشند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112.]</ref>


فیلم «دلباخته» ساختۀ خسرو معصومی با مضامین عاشقانه است که در سال 1378ش شاخته شد.
'''[[مشارکت اجتماعی زنان|مشارکت اجتماعی]]'''؛ زنان ترکمن همواره پابه‌پای مردان در دفاع از حریم ایل و دیار خود کوشیده‌اند. حفظ فضیلت انسانی، [[عزت نفس]]، شهامت و دلاوری زنان سبب شده آنها همواره در فرهنگ ترکمن مورد احترام و تکریم قرار گیرند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref>
[[پرونده:41dtzzhgycr9.jpg|جایگزین=قالیبافی در ترکمن|بندانگشتی|قالی‌بافی زنان ترکمن]]
'''[[مدیریت اقتصادی زنان|فعالیت اقتصادی]]'''؛ بانوان در فرهنگ ترکمن از جمله فعالان اقتصادی به‌شمار می‌روند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.]</ref> از جمله فعالیت‌های اقتصادی آنها [[قالی بافی|قالی‌بافی]] است که دختران از همان دوران [[کودک|کودکی]] و [[نوجوانی]] از مادران خود می‌آموزند. زنان رنگ‌ریزان نخ‌های قالی و بافندگان اصلی تار و پود آن هستند. همچنین نمدمالی، [[نوغان‌داری|نگهداری و تولید پیله‌های]] [[ابریشم]]، تهیه و تولید محصولات دامی، چیدن و خشک کردن میوه، تمیز کردن [[پشم]] و نخ‌ریسی از دیگر فعالیت‌های اقتصادی بانوان ترکمن است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref>


فیلم «عروس ایل ترکمن» فیلم مستندی به کارگردانی کیومرث درم‌بخش درباره سوارکاری است.  
'''نقش فرهنگی'''؛ زنان ترکمن علاوه بر همیاری در امور روزمرهٔ [[خانواده]]، در احیا و انتقال فرهنگ اصیل ترکمنی نیز نقش اساسی بر عهده دارند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/زن-در-فرهنگ-ترکمنی عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112.]</ref> زنان در اقوام ترکمن، روح حیات را به زندگی داده و نماد نیکی‌ها و زیبایی‌ها هستند<ref>[https://www.ulkamiz.ir/جایگاه-زن-در-فرهنگ-ترکمن-رفیع-و-بالاست/ «جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وب‌سایت آلکامیز]</ref> و نقش اصلی را در [[تحکیم خانواده|انسجام خانواده]] و قوم بر عهده دارند.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref>


فیلم «به من نگاه کن» در سال 1384ش ساختۀ شهرام اسدی که داستان دختر ترکمنی را روایت می‌کند.
==ظلم‌های حکومت قاجار و پهلوی بر قوم ترکمن==
در دوران حکم‌رانی پادشاهان [[قاجاریه|قاجار]]، ظلم‌های متعددی به قوم ترکمن شد. از جمله اقدامات حکومت قاجار بر علیه قوم ترکمن، وانمود کردن قوم ترکمن به‌عنوان دشمنان ایران و ستمگری و مطامع حکام [[خراسان]] و خوانین همسایهٔ ترکمن‌ها و حکام و مأموران دولتی استرآباد بر آنها بود. همچنین پس از تعیین مرزهای قطعی روسیه با ایران در دوران قاجار، مقدار زیادی از اراضی حاصل‌خیز دشت ترکمن به تصرف روسیه درآمد و چند هزار دهقان روس در اراضی میان رودخانه‌های گرگان و قره‌سو ساکن شدند. این امر سبب محدود شدن اراضی مناطق ترکمن‌نشین شده و اقتصاد آنها را تحت تأثیر قرار داد. در دوران پهلوی اول به دستور رضاخان در سال ۱۳۰۲ش، نیروهای نظامی برای تثبیت اقتدار دولت مرکزی و دریافت مالیات از اقوام ترکمن، روانهٔ دشت ترکمن شدند که این امر منجر به بروز جنگ بین نظامیان و ترکمن‌ها شد و حدود دو سال ادامه داشت؛ اما سرانجام در سال ۱۳۰۴ش به سود ارتش پهلوی، جنگ خاتمه یافت. همچنین کشتار دسته‌جمعی و غارت اموال در مناطق ترکمن‌نشین از دیگر ظلم‌های حکومت پهلوی بر قوم ترکمن بود. در دوران پهلوی دشت ترکمن به‌صورت اردوگاهی بزرگ درآمد تا زندگی مردم آن منطقه تحت نظر نظامیان قرار گیرد. از دیگر اقدامات حکومت پهلوی علیه قوم ترکمن، اسکان اجباری عشایر چادرنشین ترکمن به دستور رضاخان بود که سبب کم‌رنگ شدن زندگی کوچ‌نشینی و از بین رفتن سبک زندگی سنتی در عشایر ترکمن و ترویج و تحمیل سبک زندگی مدرنیته و غربی بر قوم ترکمن شد؛ به‌طوری که در اواخر سلطنت رضاشاه، تعداد اندکی چادرنشین کوچ‌گر در دشت ترکمن وجود داشتند. همچنین در این دوره بخش وسیعی از اراضی دشت ترکمن به تملک رضاشاه درآمد که این تصرفات با فراز و نشیب‌هایی تا سقوط رژیم پهلوی و پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] تا سال ۱۳۵۷ش ادامه داشت.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/قوم_ترکمن?hilight=سلطان++مسعود+سلجوقی . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>


فیلم «هر شب تنهایی» در سال 1387ش به کارگردانی رسول صدرعاملی که در آن زوجی ترکمنی به زیارت امام رضا می‌روند.  
==مشارکت ترکمن‌ها در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس==
[[پرونده:قوم ترکمن.jpg|جایگزین=راهپیمایی ۲۲ بهمن در بندرترکمن (۱۳۹۴ش)|بندانگشتی|راهپیمایی ۲۲ بهمن در بندر ترکمن (۱۳۹۴ش)]]
ترکمن‌ها از جمله اقوامی بودند که به‌دلیل ظلم‌های فراوان حکومت پهلوی، اقدامات متعددی را در جهت پیروزی انقلاب اسلامی و تحقق آرمان‌های انقلابی مانند مشارکت در فعالیت‌ها و جنبش‌های انقلابی مانند راهپیمایی و تظاهرات انجام دادند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/قوم_ترکمن?hilight=سلطان++مسعود+سلجوقی . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref> همگام با اوج‌گیری مبارزات انقلابی در ایران، ترکمن‌ها با استفاده از [[موسیقی]] و اشعار حماسی، به‌ویژه با مضامینی چون آزادی، عدالت و مقاومت، به جنبش مردمی پیوستند. قطعه «ظالم آمریکا» نمونه‌ای ماندگار از این موسیقی‌های انقلابی است که نماد مقاومت و بیداری مردم ترکمن در آن دوران محسوب می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/85737562/نغمه-های-حماسی-ترکمن-ها-حماسه-ای-در-تلاطم-انقلاب-۱۳۵۷ «نغمه‌های حماسی ترکمن‌ها، حماسه‌ای در تلاطم انقلاب ۱۳۵۷»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


آتش بدون دود نیز مجموعه تلویزیونی 36 ساعته به نویسندگی و کارگردانی نادر ابراهیمی است که بر اساس رمانی به همین نام ساخته شده است. این رمان به مبارزات انقلابی معاصر می‌پردازد و قهرمان آن، یک انقلابی تحصیل‌کرده است.<ref>[https://www.turkmensesi.net/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/2744-%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87.html «مروری بر برترین آثار سینمایی ترکمن‌ها»، وب‌سایت ترکمن‌سسی.]</ref>
در طول هشت سال '''دفاع مقدس'''، ترکمن‌ها با [[مسئولیت‌پذیری]] ملی، از اقشار مختلف و مناطق ترکمن‌نشین به جبهه‌ها شتافتند و با تقدیم حدود ۶۰۰ شهید و صدها جانباز، آزاده و مفقود، جان‌فشانی‌های فراوانی در دفاع از میهن اسلامی از خود نشان دادند. این فداکاری‌ها نه‌تنها در خاطرات رزمندگان و آثار هنری بازتاب یافته، بلکه در پشت جبهه نیز با حمایت و پشتیبانی مردم ترکمن همراه بود.<ref>[https://www.turkmensesi.net/مقالات/7995-نقش-ترکمن-ها-در-دفاع-مقدس-و-ارزش-های-ماندگار.html «نقش ترکمن‌ها در دفاع مقدس و ارزش‌های ماندگار»، وب‌سایت ترکمن‌سسی.]</ref>
==دگرگونی سبک زندگی ترکمن‌ها==
[[پرونده:1187073 198361127005523 1240755685 n.jpg|جایگزین=عروس و داماد ترکمنی|بندانگشتی|عروس و داماد ترکمنی با لباس محلی]]امروزه فرهنگ بومی قوم ترکمن در بسیاری از شهرها و مناطق، از پوشش گرفته تا برگزاری [[مراسم عروسی]] و '''سبک زندگی'''، دستخوش تغییر شده و بسیاری از آداب‌ورسوم آنها با گسترش مدرنیته و تکنولوژی کم‌رنگ یا نابود شده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402071006769/مانایی-فرهنگ-بومی-و-حفظ-سنت-های-زیبای-کهن-Ø¯Ø . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref> البته بسیاری از ترکمن‌ها نیز بر استفاده از لباس محلی تأکید دارند و حتی افرادی که داماد یا عروس قوم ترکمن می‌شوند، مطابق با آداب‌ورسوم این قوم باید لباس ترکمنی بپوشند. دختر یا پسر ترکمن اگر عروس یا داماد اقوام دیگر شود، طبق رسوم قومی باید از لباس ترکمنی استفاده کند. این قانون نانوشته، همه را ملزم به حفظ فرهنگ قومی می‌کند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/قوم_ترکمن?hilight=سلطان++مسعود+سلجوقی . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>


مستند «ترکمن‌ها در ایران» نیز تاریخچه، فرهنگ و آداب و رسوم قوم ترکمن در ایران را بررسی می‌کند.<ref>[https://sobhe-no.ir/newspaper/1052/13/43004 «مستند «ترکمن‌ها در ایران»؛ قصه یک قوم قدیمی»، روزنامۀ صبح نو.]</ref>
زبان و گویش‌های محلی قوم ترکمن نیز با نفوذ و گسترش وسایل ارتباط‌جمعی نظیر تلویزیون و گوشی‌های تلفن همراه و سبک زندگی مدرن، میان نسل جوان و جدید در حال کم‌رنگ شدن است. بسیاری از والدین با زبان محلی خود با فرزندان صحبت نمی‌کنند و نسل جدید با زبان محلی خود بیگانه هستند. با وجود این، قوم ترکمن نسبت به سایر اقوام در جهت مانایی فرهنگ اصیل و حفظ آداب‌ورسوم سنتی خود تلاش بیشتری کرده‌اند و بیشترین مقاومت را در برابر نفوذ فرهنگ بیگانه داشته‌اند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402071006769/مانایی-فرهنگ-بومی-و-حفظ-سنت-های-زیبای-کهن-Ø¯Ø . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>


==[[زن در فرهنگ ترکمنی|نقش زنان در فعالیت‌های روزمره ترکمن‌ها]]<ref group="دیدگاه">موقعیت زنان در قوم ترکمن به اجمال بیاید و اصل مقاله سرجای خودش بماند.</ref>==  
==پانویس==
1) خانواده: ترکمن‌ها در ابتدا به‌دلیل زندگی قبیله‌ای بسیار بزرگتر از امروزه بوده‌اند؛ این خانوادۀ بزرگ توسط یک رئیس خانواده مقتدر مدیریت می‌شد. در میان ترکمن‌ها، فعالیت‌های روزمرۀ زندگی متناسب با توانایی و نقش، میان زن و مرد تقسیم و مشخص شده است. در میان اقوام ترکمن معمولاً مردها به امور بیرون از خانه مانند کشاورزی و دامداری مشغول بوده‌اند و بانوان در انجام اموری مانند برپا کردن و برچیدن اُی (آلاچیق ترکمنی)، تهیۀ [[آرد]] و دوشیدن [[شیر|شیر گاو]] و گوسفند نقش اساسی داشته‌اند.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> 2) نقش [[تربیت|تربیتی]]: زنان و به‌ویژه مادران از جایگاهی قدسی برخوردار هستند. <ref> [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref> آنها علاوه بر خانه‌داری و انجام وظایف همسری،<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref>  نقش ویژه‌ای در جایگاه مادری و تربیت فرزند ایفا می‌کنند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref>  همچنین تقویت بعد معنوی در میان زنان ترکمن امری رایج بوده که سبب شده آنها حاوی مؤلفه‌های اخلاقی والایی بوده و همواره پایبند به ارزش‌های جمعی و خانوادگی باشند.<ref> [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112.]</ref>  3) نقش سیاسی و نظامی: زنان ترکمن قهرمانانه به‌همراه مردان در دفاع از حریم ایل و دیار خود مبارزه کرده‌اند. حفظ فضیلت انسانی، [[عزت نفس]]، شهامت و دلاوری زنان قبیله سبب شده آنها همواره در فرهنگ ترکمن مورد احترام و تکریم قرار گیرند.<ref> [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.]</ref>  4) نقش اقتصادی: بانوان در فرهنگ ترکمن از جمله فعالان اقتصادی به‌ شمار می‌روند.<ref> [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.]</ref>  از جمله فعالیت‌های اقتصادی آنها قالی‌بافی است. قالی‌های ترکمنی یکی از صنایع‌دستی مهم قوم ترکمن بوده است. هنر قالی‌بافی از جمله هنر‌هایی است که از همان دوران کودکی و نوجوانی به دختران توسط مادران آموزش داده می‌شود. زنان رنگ‌ریزان نخ‌های قالی و بافندگان اصلی تار و پود آن هستند. همچنین نمدمالی، نگهداری و تولید پیله‌های [[ابریشم]]، تهیه و تولید محصولات دامی، چیدن و خشک کردن میوه، تمیز کردن [[پشم]] و نخ ریسی نیز از دیگر دستاوردهای اقتصادی بانوان ترکمنی است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref>
{{پانویس}}


زنان ترکمن علاوه بر همیاری در امور روزمرۀ خانواده، در احیا و انتقال فرهنگ اصیل ترکمنی نیز نقش اساسی بر عهده دارند. <ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1824554/%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112.]</ref> زنان در اقوام ترکمن، روح حیات را به زندگی داده و سنبل نیکی‌ها و زیبایی‌ها هستند.<ref>[https://www.ulkamiz.ir/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%B9-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%AA/ «جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وب‌سایت آلکامیز]</ref>  در تمامی آثار ادبی و هنری اقوام ترکمن، زن نمادی از روحیۀ قوی، لطیف و مبارز است که نقش اصلی را در انسجام خانواده و قوم بر عهده دارد. این امر در قالب [[شعر فارسی|شعر]]، نثر، داستان و [[نقاشی]] مخصوص ترکمن‌ها به‌خوبی به تصویر کشیده شده است.<ref>[https://www.pishkhan.com/news/82353 «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.]</ref> 
==منابع==
 
{{آغاز منابع}}
==ظلم‌های حکومت قاجار و پهلوی بر قوم ترکمن==
* «آداب و رسوم ترکمنی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۵ فروردین ۱۳۹۴ش.
در دوران حکم‌رانی پادشاهان [[قاجاریه|قاجار]]، ظلم‌های متعددی به قوم ترکمن شد. از جمله اقدامات حکومت قاجار بر علیه قوم ترکمن، وانمود کردن قوم ترکمن به‌عنوان دشمنان ایران و ستمگری و مطامع حکام خراسان و خوانین همسایۀ ترکمن‌ها و حکام و مأموران دولتی استرآباد بر آنها بود. همچنین پس از تعیین مرز‌های قطعی روسیه با ایران در دوران قاجار، مقدار بسیار زیادی از اراضی حاصل‌خیز دشت ترکمن به تصرف روسیه درآمد و چند هزار دهقان روس در اراضی میان رودخانه‌های گرگان و قره‌سو ساکن شدند. این امر سبب محدود شدن اراضی مناطق ترکمن‌نشین شده و اقتصاد آنها را به‌شدت تحت تأثیر قرار داد. در دوران پهلوی اول به دستور رضاخان در سال ۱۳۰۲‌ش، نیروهای نظامی برای تثبیت اقتدار دولت مرکزی و دریافت مالیات‌ از اقوام ترکمن، روانۀ دشت ترکمن شدند که این امر منجر به بروز جنگ بین نظامیان و ترکمن‌ها شد و حدود دو سال ادامه داشت؛ اما سرانجام در سال ۱۳۰۴‌ش به سود ارتش حکومت پهلوی، جنگ خاتمه یافت. همچنین کشتار دسته‌جمعی و غارت اموال در مناطق ترکمن‌نشین از دیگر ظلم‌های حکومت پهلوی بر قوم ترکمن بود. در دوران پهلوی دشت ترکمن به‌صورت اردوگاهی بزرگ درآمد تا زندگی مردم آن منطقه تحت نظر نظامیان قرار گیرد. از دیگر اقدامات حکومت پهلوی علیه قوم ترکمن، اسکان اجباری عشایر چادرنشین ترکمن به دستور رضاخان بود که سبب کم‌رنگ شدن زندگی کوچ‌نشینی و از بین رفتن سبک زندگی سنتی در عشایر ترکمن و ترویج و تحمیل سبک زندگی مدرنیته و غربی بر قوم ترکمن شد؛ به‌طوری که در اواخر سلطنت رضاشاه، تعداد اندکی چادرنشین کوچ‌گر در دشت ترکمن وجود داشتند. همچنین در این دوره بخش وسیعی از اراضی دشت ترکمن به تملک رضاشاه در آمد که این تصرفات با فراز و نشیب‌هایی تا سقوط رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی تا سال ۱۳۵۷‌ش ادامه داشت.<ref>  [https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>
* «آداب و سنت‌های رایج در ترکمنستان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۰ش.
 
* «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲ مرداد ۱۴۰۴ش.
==نقش ترکمن‌ها در پیروزی انقلاب و دفاع مقدس==
* «آشنایی با فرهنگ و آداب‌ورسوم قوم ترکمن»، وب‌سایت آسمان پایتخت، تاریخ درج مطلب: ۳ دی ۱۴۰۲ش.
ترکمن‌ها از جمله اقوامی بودند که به‌دلیل ظلم‌های فراوان حکومت پهلوی، اقدامات متعددی را در جهت پیروزی انقلاب اسلامی و تحقق آرمان‌های انقلابی مانند مشارکت در فعالیت‌ها و جنبش‌های انقلابی مانند راهپیمایی و تظاهرات انجام دادند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref> همگام با اوج‌گیری مبارزات انقلابی در ایران، ترکمن‌ها نیز با استفاده از موسیقی و اشعار حماسی، به‌ویژه با مضامینی چون آزادی، عدالت و مقاومت، به جنبش مردمی پیوستند. قطعه «ظالم امریکا» نمونه‌ای ماندگار از این موسیقی‌های انقلابی است که نماد مقاومت و بیداری مردم ترکمن در آن دوران محسوب می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/85737562/%D9%86%D8%BA%D9%85%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%85-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7 «نغمه‌های حماسی ترکمن‌ها، حماسه‌ای در تلاطم انقلاب ۱۳۵۷»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
* «آق آش؛ جشن ۶۳ سالگی ترکمن رو به فراموشی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مرداد ۱۳۸۸ش.
 
* «آیین‌ها و اسطوره‌های اقوام ایرانی در رقص‌های محلی»، وب‌سایت همشهری‌آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۴ بهمن ۱۳۹۱ش.
در طول هشت سال دفاع مقدس، ترکمن‌ها با مسئولیت‌پذیری ملی، از اقشار مختلف و مناطق ترکمن‌نشین به جبهه‌ها شتافتند و با تقدیم حدود ۶۰۰ شهید، صدها جانباز، آزاده و مفقود، جان‌فشانی‌های فراوانی در دفاع از میهن اسلامی از خود نشان دادند. این فداکاری‌ها نه‌تنها در خاطرات رزمندگان و آثار هنری بازتاب یافته، بلکه در پشت جبهه نیز با حمایت و پشتیبانی مردم ترکمن همراه بود.<ref>[https://www.turkmensesi.net/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/7995-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1.html «نقش ترکمن‌ها در دفاع مقدس و ارزش‌های ماندگار»، وب‌سایت ترکمن‌سسی.]</ref>
* ابن‌خردادبه، عبیدالله، المسالک والممالک، به‌تحقیق دخویه، لیدن، بی‌نا، ۱۸۸۹م.
 
* اصطخری، ابراهیم، مسالک الممالک، لیدن، بی‌نا، ۱۹۲۷م.
==مدرنیته و تغییرات فرهنگی و سبک زندگی ترکمن‌ها==
* «اولین مدرسه در ترکمن‌صحرا»، وب‌سایت مارگوش، تاریخ درج مطلب: ۱۳ خرداد ۱۳۹۳ش.
زنده نگه‌داشتن فرهنگ بومی هر منطقه به‌معنی زنده نگه‌داشتن هویت و سنت‌های اصیل قومی و قبیله‌ای در آن منطقه است. در طول زمان، فرهنگ بومی قوم ترکمن در بسیاری از شهر‌ها و مناطق کشور از پوشش لباس گرفته تا برگزاری مراسم عروسی و سبک زندگی دستخوش تغییر شده و بسیاری از آداب و رسوم آنها با گسترش مدرنیته و تکنولوژی کم‌رنگ و یا نابود شده است؛<ref>  [https://www.isna.ir/news/1402071006769/%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D8%AF%D8 . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>
* بردی آنامرادنژاد، رحیم، «تحولات اجتماعی ۵۰ سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، نشریهٔ برنامه‌ریزی فضایی، شمارهٔ ۱، ۱۳۹۰ش.
* بلوکباشی، علی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۷ مهر ۱۳۹۸ش.
* بیرونی، ابوریحان، الجماهر فی الجواهر، به‌تحقیق یوسف هادی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴ش.
* «پایان رقابت‌های اسب‌دوانی تابستانه بندرترکمن + فیلم»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مرداد ۱۴۰۳ش.
* پورکریم، هوشنگ، «ترکمن‌های ایران: بررسی زمینه‌های اجتماعی (۳)»، هنر و مردم، شماره ۶۱–۶۲، آبان و آذر ۱۳۴۶ش.
* «پوشش زنان در میان اقوام مختلف ایرانی»، وب‌سایت آخرین خبر، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر ۱۴۰۳ش.
* «تابش اعتقادات کهن قوم ترکمن از دریچه پوشاک»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲ آذر ۱۳۹۹ش.
* «ترکمن‌ها و آداب و رسوم عزاداری در میان آن‌ها»، وب‌سایت پرشین وی، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
* «جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وب‌سایت ulkamiz، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مهر ۱۴۰۲ش.
* «حاجی صدقه؛ رسم دیرینه حاجیان ترکمن»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مهر ۱۳۸۹ش.
* حافظ‌نیا، محمدرضا و پیردشتی، حسن، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، نشریهٔ دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی، شمارهٔ ۳۰ و ۳۱، پاییز و زمستان ۱۳۸۱ش.
* حسنی، غلامرضا، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، نشریهٔ پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، شمارهٔ ۱، ۱۳۸۸ش.
* حسینی‌بای، سامیه، «معرفی و بررسی زیورآلات ترکمن (آسیب‌شناسی بازار فروش محصولات)»، پژوهش هنر، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۳۹۲ش.
* خواجه نوریان، فتحعلی، تعلیقات بر سیاحت درویشی دروغین، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۸۷ش.
* «درآمدی بر مردم‌شناسی موسیقی ترکمن»، وب‌سایت ادارهٔ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۴ش.
* «در مورد عشایر ترکمن در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک، تاریخ درج مطلب: ۹ فروردین ۱۴۰۲ش.
* دست‌پیشه، محمد و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامهٔ قوم ترکمن در رمان یورت»، فرهنگ و ادبیات عامه، شمارهٔ ۴۰، مهر و آبان ۱۴۰۰ش.
* «دین و دینداری در ترکمنستان»، وب‌سایت رهیافته‌ها، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اسفند ۱۳۹۶ش.
* ذبیحی، مسیح، گرگان‌نامه، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، بابک، ۱۳۶۳ش.
* «رسوم ترکمن‌های گلستان در شب‌های احیا؛ «قدر گیجه‌سی» و آیین‌های قدیمی دیگر»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۲ فروردن ۱۴۰۲ش.
* «رفتار و شخصیت ترکمن‌ها»، وب‌سایت دانشجویان ترکمن، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۳۹۷ش.
* شوقی، عباس، دشت گرگان، تهران، خاور، ۱۳۱۴ش.
* عزت‌اللهی‌نژاد، طیبه، «زن در فرهنگ ترکمنی»، مجله پژواک زنان در تاریخ، شمارهٔ ۳، ۱۴۰۰ش.
* عموزادخلیلی، سجاد و رشیدی، احمد، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، دانش امنیتی، شمارهٔ ۸، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش.
* عموزادهٔ خلیلی، سجاد و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، اولین همایش ملی حکمرانی، تهران، آبان ۱۳۹۸ش.
* عمید، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۴ش.
* «غذاهای محلی ترکمن | خوشمزه‌های دیار ترکمن»، وب‌سایت گلستانی‌ها، تاریخ درج مطلب: ۱۳ شهریور ۱۳۹۸ش.
* قجر، محمد، «کشتی گورش»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آذر ۱۴۰۲ش.
* قره‌گوزلو همدانی، عبدالله، دیار ترکمن، قائم‌شهر، یاختی، ۱۳۷۱ش.
* قزوینی، پریسا شاد و حجازی، معینه‌السادات، «مطالعهٔ نشانه‌شناسانهٔ زیورآلات تومار زنان ایل تکهٔ قوم ترکمن»، زن در فرهنگ و هنر، دورهٔ ۱۲، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۳۹۹ش.
* قورخانچی، محمدعلی (صولت نظام)، نخبهٔ سیفیه، به‌تحقیق منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، تاریخ ایران، ۱۳۶۰ش.
* «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: ۹ دی ۱۴۰۲ش.
* قوی‌پنجه، زهرا، «نقش ورنگ در پوشاک زنان ترکمن»، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، ترکیه، ۱۳۹۴ش.
* گردیزی، عبدالحی، زین‌الاخبار، به‌تحقیق عبدالحی حبیبی، تهران، بنیاد فرهنگ، ۱۳۴۷ش.
* گوهری‌نسب، آرمان، «مطالعهٔ سنت دِسان‌خوانی در میان ترکمن‌ها»، دوماهنامهٔ فرهنگ و ادبیات عامه، شمارهٔ ۲۳، آذر و دی ۱۳۹۷ش.
* کاشغری، محمود، دیوان لغات الترک، استانبول، ۱۳۳۳–۱۳۳۵ق.
* کمالی، محمدشریف و عسکری خانقاه، اصغر، ایرانیان ترکمن، تهران، اساطیر، ۱۳۷۴ش.
* «لباس‌های مردان ترکمن»، وب‌سایت ادارهٔ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان، تاریخ بازدید: ۹ دی ۱۴۰۲ش.
* لوگاشوا، بی‌بی رابعه، ترکمن‌های ایران، ترجمهٔ سیروس ایزدی و حسین تحویلی، تهران، شباهنگ، ۱۳۵۹ش.
* «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ مهر ۱۴۰۲ش.
* محمودی، «آداب و رسوم ترکمن‌ها در محرم»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ شهریور ۱۳۹۷ش.
* «مروری بر برترین آثار سینمایی ترکمن‌ها»، وب‌سایت ترکمن‌سسی، تاریخ درج مطلب: ۳ اردیبهشت ۱۳۹۵ش.
* «مستند «ترکمن‌ها در ایران»؛ قصه یک قوم قدیمی»، روزنامهٔ صبح نو، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آبان ۱۳۹۹ش.
* مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به‌تحقیق دخویه، لیدن، ۱۹۰۶م.
* «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها، تاریخ درج مطلب: ۵ مرداد ۱۴۰۲ش.
* میرزا ابراهیم، سفرنامهٔ استراباد و مازندران و گیلان و…، به‌تحقیق مسعود گلزاری، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۵ش.
* نعیمی، محمدرضا و قلی‌زاده، یحیی، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابری جنسیتی و نژادی) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (۱۲۵۷ش) تا اصلاحات ارضی (۱۳۴۱ش)»، پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، سال دوم، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۸۷ش.
* «نغمه‌های حماسی ترکمن‌ها، حماسه‌ای در تلاطم انقلاب ۱۳۵۷»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۴۰۳ش.
* «نقش ترکمن‌ها در دفاع مقدس و ارزش‌های ماندگار»، وب‌سایت ترکمن‌سسی، تاریخ درج مطلب: ۴ مهر ۱۳۹۷ش.
* «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
* نوروزی قره‌قشلاق، حسین، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، فرهنگ مردم ایران، شمارهٔ ۴۲ و ۴۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش.
* واژه‌نامه آزاد، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۴ش.
* وامبری، آرمینیوس، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ترجمهٔ فتحعلی خواجه نوریان، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۴۳ش.
* وجدانی، بهروز، «موسیقی آیینی و جلوه‌های عرفانی در فرهنگ قوم ترکمن»، کتاب ماه هنر، شماره ۶۵ و ۶۶، بهمن و اسفند ۱۳۸۲ش.
* «همه چیز در مورد قرارداد آخال»، پژوهشکدهٔ تاریخ معاصر، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۶ش.
* « «هودی‌خوانی» لالایی گوش‌نواز مادران ترکمن»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مهر ۱۴۰۲ش.
* « «یا رمضان» جلوه‌ای از نوع دوستی قوم ترکمن»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ فروردین ۱۴۰۲ش.
{{آغاز چپ‌چین}}
* Irons, W. , The Yomut Turkmen, Ann Arbor, 1975.
* .Irons, W. 1974. «Nomadism as a Political Adaptation the Case of the Yomut Turkmen". American Ethnologist 4
* .Tapper, R. , «The Tribes in 18th and 19th Century Iran", (Paper), California, 1975-1976
* Yate, C. E. Khurasan and Sistan. Edinburgh, 1977.
{{پایان چپ‌چین}}
{{پایان منابع}}


اما امروزه ترکمن‌ها تأکید بسیاری بر استفاده از لباس محلی دارند، حتی افرادی که داماد یا عروس قوم ترکمن می‌شوند، مطابق با آداب و رسوم این قوم باید لباس ترکمنی بپوشند. دختر یا پسر ترکمن اگر عروس یا داماد اقوام دیگر شود، طبق رسوم قومی باید از لباس ترکمنی استفاده کند. این قانون نانوشته، همه را ملزم به حفظ فرهنگ قومی می‌کند. <ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86?hilight=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86++%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF+%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.]</ref>
{{#seo:
|title=قوم ترکمن - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=قوم ترکمن، ترکمن‌های ایران، ترکمن صحرا، آداب و رسوم ترکمن‌ها، اسب ترکمن، زبان ترکمنی
|description=قوم ترکمن، از اقوام ترک‌زبان ایرانی هستند که در سه کشور ایران، ترکمنستان و افغانستان پراکنده‌اند. با سبک زندگی، فرهنگ و سنت دیرینه اسب‌سواری آنان آشنا شوید - ویکی زندگی
}}


زبان و گویش‌های محلی، مهم‌ترین بخش فرهنگ قوم ترکمن است که با نفوذ و گسترش وسایل ارتباط‌جمعی نظیر تلویزیون و گوشی‌های تلفن همراه و سبک زندگی مدرن، میان نسل جوان و جدید در حال کم‌رنگ شدن است. بسیاری از والدین با زبان محلی خود با فرزندان صحبت نکرده و نسل جدید با زبان محلی خود بیگانه هستند. با وجود این، قوم ترکمن نسبت به سایر اقوام در جهت مانایی فرهنگ اصیل و حفظ آداب و رسوم سنتی خود تلاش بیشتری کرده‌اند و بیشترین مقاومت را در برابر نفوذ فرهنگ بیگانه داشته‌اند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402071006769/%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%88-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%87%D9%86-%D8%AF%D8 . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.]</ref>
{{ایران-افقی}}
{{ترکمنستان-افقی}}
{{افغانستان-افقی}}


==پانویس==
[[رده:اقوام افغانستانی]]
{{پانویس}}
[[رده:اقوام ایرانی]]
==منابع==
[[رده:اقوام بر پایه نژاد]]
*«آداب و رسوم ترکمنی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 25 فروردین 1394ش.
[[رده:اقوام ترکمنستانی]]
*«آداب و سنت‌های رایج در ترکمنستان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1390ش.
*«آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 2 مرداد 1404ش.
*«آشنایی با فرهنگ و آداب‌ورسوم قوم ترکمن»، وب‌سایت آسمان پایتخت، تاریخ درج مطلب: 3 دی 1402ش.
*«آق آش؛ جشن 63 سالگی ترکمن رو به فراموشی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 29 مرداد 1388ش.
*«آیین‌ها و اسطوره‌های اقوام ایرانی در رقص‌های محلی»، وب‌سایت همشهری‌آنلاین، تاریخ درج مطلب: 24 بهمن 1391ش.
*ابن‌خردادبه، عبیدالله، المسالک والممالک، به‌تحقیق دخویه، لیدن، بی‌نا، ۱۸۸۹م.
*اصطخری، ابراهیم، مسالک الممالک، لیدن، بی‌نا، ۱۹۲۷م.
*«اولین مدرسه در ترکمن‌صحرا»، وب‌سایت مارگوش، تاریخ درج مطلب: 13 خرداد 1393ش.
*بردی آنامرادنژاد، رحیم، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، نشریۀ برنامه‌ریزی فضایی، شمارۀ 1، 1390ش.
*بلوکباشی، علی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 7 مهر 1398ش.
*بیرونی، ابوریحان، الجماهر فی الجواهر، به‌تحقیق یوسف هادی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴ش.
*«پایان رقابت‌های اسب‌دوانی تابستانه بندرترکمن + فیلم»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 19 مرداد 1403ش.
*پورکریم، هوشنگ، «ترکمن‌های ایران: بررسی زمینه‌های اجتماعی (3)»، هنر و مردم، شماره ۶۱-۶۲، آبان و آذر 1346ش.
*«ترکمن‌ها و آداب و رسوم عزاداری در میان آن‌ها»، وب‌سایت پرشین وی، تاریخ بازدید: 29 تیر 1404ش.
*«جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وب‌سایت ulkamiz، تاریخ درج مطلب: 24 مهر 1402ش.
*«"حاجی صدقه"؛ رسم دیرینه حاجیان ترکمن»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 25 مهر 1389ش.
*حافظ‌نیا، محمدرضا و پیردشتی، حسن، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، شمارۀ 30 و 31، پاییز و زمستان 1381ش.
*حسنی، غلامرضا، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، نشریۀ پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، شمارۀ 1، 1388ش.
*حسینی‌بای، سامیه، «معرفی و بررسی زیورآلات ترکمن (آسیب‌شناسی بازار فروش محصولات)»، پژوهش هنر، شمارۀ 3، پاییز 1392ش.
*خواجه نوریان، فتحعلی، تعلیقات بر سیاحت درویشی دروغین، تهران، علمی و فرهنگی، 1387ش.
*«درآمدی بر مردم‌شناسی موسیقی تركمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان، تاریخ بازدید: 27 تیر 1404ش.
*«در مورد عشایر ترکمن در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک، تاریخ درج مطلب: 9 فروردین 1402ش.
*دست‌پیشه، محمد و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، فرهنگ و ادبیات عامه، شمارۀ 40، مهر و آبان 1400ش.
*ذبیحی، مسیح، گرگان‌نامه، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، بابک، ۱۳۶۳ش.
*«رسوم ترکمن‌های گلستان در شب‌های احیا؛ «قدر گیجه‌سی» و آیین های قدیمی دیگر»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 22 فروردن 1402ش.
*«رفتار و شخصیت ترکمن‌ها»، وب‌سایت دانشجویان ترکمن، تاریخ درج مطلب: 17 تیر 1397ش.
*شوقی، عباس، دشت گرگان، تهران، خاور، ۱۳۱۴ش.
*عزت‌اللهی‌نژاد، طیبه، «زن در فرهنگ ترکمنی»، مجله پژواک زنان در تاریخ، شمارۀ 3، 1400ش.
*عموزادخلیلی، سجاد و رشیدی، احمد، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، دانش امنیتی، شمارۀ 8، بهار و تابستان 1397ش.
*عموزادۀ خلیلی، سجاد و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، اولین همایش ملی حکمرانی، تهران، آبان 1398ش.
*عمید، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 تیر 1404ش.
*«غذاهای محلی ترکمن | خوشمزه‌های دیار ترکمن»، وب‌سایت گلستانی‌ها، تاریخ درج مطلب: 13 شهریور 1398ش.
*قجر، محمد، «کشتی گورش»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 17 آذر 1402ش.
*قره‌گوزلو همدانی، عبدالله، دیار ترکمن، قائم‌شهر، یاختی، ۱۳۷۱ش.
*قورخانچی، محمدعلی (صولت نظام)، نخبۀ سیفیه، به‌تحقیق منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، تاریخ ایران، ۱۳۶۰ش.
*«قوم ترکمن»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 9 دی 1402ش.
*گردیزی، عبدالحی، زین‌الاخبار، به‌تحقیق عبدالحی حبیبی، تهران، بنیاد فرهنگ، ۱۳۴۷ش.
*گوهری‌نسب، آرمان، «مطالعۀ سنت دِسان‌خوانی در میان ترکمن‌ها»، دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، شمارۀ 23، آذر و دی 1397ش.
*کاشغری، محمود، دیوان لغات الترک، استانبول، ۱۳۳۳- ۱۳۳۵ق.
*کمالی، محمدشریف و عسکری خانقاه، اصغر، ایرانیان ترکمن، تهران، اساطیر، ۱۳۷۴ش.
*«لباس‌های مردان ترکمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان، تاریخ بازدید: 9 دی 1402ش.
*لوگاشوا، بی‌بی رابعه، ترکمن‌های ایران، ترجمۀ سیروس ایزدی و حسین تحویلـی، تهـران، شباهنگ، ۱۳۵۹ش.
*«مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 10 مهر 1402ش.
*محمودی، «آداب و رسوم ترکمن‌ها در محرم»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 29 شهریور 1397ش.
*«مروری بر برترین آثار سینمایی ترکمن‌ها»، وب‌سایت ترکمن‌سسی، تاریخ درج مطلب: 3 اردیبهشت 1395ش.
*«مستند «ترکمن‌ها در ایران»؛ قصه یک قوم قدیمی»، روزنامۀ صبح نو، تاریخ درج مطلب: 19 آبان 1399ش.
*مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به‌تحقیق دخویه، لیدن، ۱۹۰۶م.
*«معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها، تاریخ درج مطلب: 5 مرداد 1402ش.
*میرزا ابراهیم، سفرنامۀ استراباد و مازندران و گیلان و...، به‌تحقیق مسعود گلزاری، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۵ش.
*نعیمی، محمدرضا و قلی‌زاده، یحیی، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابري جنسیتی و نژادي) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، سال دوم، شمارۀ 2، تابستان 1387ش.
*«نغمه‌های حماسی ترکمن‌ها، حماسه‌ای در تلاطم انقلاب ۱۳۵۷»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 15 بهمن 1403ش.
*«نقش ترکمن‌ها در دفاع مقدس و ارزش‌های ماندگار»، وب‌سایت ترکمن‌سسی، تاریخ درج مطلب: 4 مهر 1397ش.
*«نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: 5 اردیبهشت 1397ش.
*نوروزی قره‌قشلاق، حسین، «‌تبیین‌ مؤلفه‌های‌ هویت‌ فرهنگی‌ قوم‌ ترکمن»، فرهنگ مردم ایران، شمارۀ 42 و 43، پاییز و زمستان 1394ش.
*واژه‌نامه آزاد، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 تیر 1404ش.
*وامبری، آرمینیوس، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ترجمۀ فتحعلی خواجه نوریان، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۴۳ش.
*وجدانی، بهروز، «موسیقی آیینی و جلوه‌های عرفانی در فرهنگ قوم ترکمن»، کتاب ماه هنر، شماره 65 و 66، بهمن و اسفند 1382ش.
*««هودی‌خوانی» لالایی گوش‌نواز مادران ترکمن»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 29 مهر 1402ش.
*««یا رمضان» جلوه‌ای از نوع دوستی قوم ترکمن»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: 11 فروردین 1402ش.
*Irons, W., The Yomut Turkmen, Ann Arbor, 1975.
*.Irons, W. 1974. «Nomadism as a Political Adaptation the Case of the Yomut Turkmen». American Ethnologist 4
*.Tapper, R., «The Tribes in 18th and 19th Century Iran», (Paper), California, 1975-1976
*Yate, C. E. Khurasan and Sistan. Edinburgh, 1977.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده: خرده‌فرهنگ]]
[[رده:کارآفرینی]]
[[رده:مشاغل خانگی]]
[[رده:پیشه‌ها]]
[[رده:اقتصاد خانواده]]
[[رده:آداب و رسوم محلی]]
[[رده:روابط اجتماعی]]
[[رده:آیین‌های مذهبی]]
[[رده:آیین‌های سوگواری]]
[[رده:آداب و رسوم تغذیه]]
[[رده:خرافات فرهنگی]]
[[رده:جشن‌ها]]
[[رده:موسیقی]]
[[رده:روابط بین‌فرهنگی]]
[[رده:سبک زندگی]]
[[رده:آموزه‌های دینی]]
[[رده:خوراکی‌ها]]

نسخهٔ کنونی تا ۱۸ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۶:۱۶

قوم ترکمن
خانواده ترکمنی

قوم ترکمن؛ از اقوام ترک‌زبان ساکن در ساحل شرقی دریای خزر و نواحی اطراف آن.

ترکمن‌ها گروهی از ایرانیان سفیدپوست، ترک‌زبان و هستند که پس از قرارداد آخال بین ایران و شوروی، در سه کشور ایران، ترکمنستان و افغانستان پراکنده شدند. این قوم به دو شیوهٔ کوچ‌نشینی و یکجانشینی زندگی می‌کنند و بیشتر به کشاورزی، دامپروری، صیادی و تجارت مشغول هستند. اسب‌سواری، سنتی دیرینه در میان ترکمن‌ها و نقش اساسی در زندگی آنها داشته است.

واژه‌شناسی قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ترکمن به قومی سفیدپوست از نژاد ترک در آسیای میانه، ترکمنستان و شمال‌غربی ایران گفته می‌شود.[۱] واژه ترکمن در فرهنگ‌نامه‌های فارسی و عربی کهن، در حدود سده ۴ق، به‌صورت ترکمان و ترکمانان آمده است. برخی مورخان، گروهی از اُغُزها را برای نخستین بار ترکمانیین یا ترکمن‌ها نامیدند.[۲] بیهقی و برخی مورخان دیگر نیز از گروه غُزان با نام ترکمن یاد کرده‌اند.[۳] گروهی از زبان‌شناسان، واژه ترکمان را به‌معنی گروه، پایگاه و منزلت ترک‌ها می‌دانند.[۴]

پسوند «من» یا «مان» در زبان ترکی، از جمله پسوندهای کم‌کاربرد است که تنها به‌منظور تأکید و مبالغه استفاده می‌شود. برخی متخصصان بر این باورند که ترکمن، به‌معنی «من ترک‌ام» است و این اشاره به برترانگاری قوم ترکمن دارد.[۵] برخی دیگر، واژه ترکمان را به‌معنای ترک‌مانند در نظر گرفته‌اند. گفته شده که ذوالقرنین با دیدن این مردم که نشانه‌هایی شبیه به ترکان داشتند، آنها را ترکمان نامیده است.[۶]

تاریخچهٔ قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اغوزان
بنای یادبود اغوزخان، عشق‌آباد

ترکان غُز تا اواخر سده ۴ق و پیش از آمدن به‌سمت ایران، در صحرای وسیعی در ناحیه سیحون، میان دریای آل و دریای خزر زندگی می‌کردند.[۷] قوم ترکمن تا قبل از حملهٔ مغول شهرنشین بودند[۸] و پس از آن تا اوایل قرن بیستم میلادی، اغلب زندگی کوچ‌نشینی داشته‌اند؛[۹] اما پس از این دوران، دوباره به زندگی دِه‌نشینی و شهرنشینی بازگشتند.[۱۰] قوم ترکمن که تا حدود قرن هفتم میلادی، جزیی از قوم بزرگ اُغُزها و امپراطوری گوگ‌تورک بودند، پس از زوال این امپراتوری، به طرف آرال و سیردریا کوچ کردند.[۱۱]

قبیله‌های اُغوز، از ترکیب چند قوم و گروه اجتماعی تشکیل شده بودند که در سده‌های ۷ و ۸ق، با یکی‌شدن این قبایل و گروه‌ها، اساس قومیت یک‌پارچه‌ای برای ترکمن‌ها ایجاد شد.[۱۲] اُغُزها پیش از اسلام، به‌علت آمیختگی با ایرانیان در آسیای میانه، با آنها شباهت‌های ظاهری بسیاری پیدا کرده بودند.[۱۳] در دوره سامانیان، گروهی از این قبایل به رهبری فردی به‌نام سلجوق اسلام آوردند.[۱۴] اصطلاح ترکمن برای متمایز کردن اغوزهایی که اسلام آورده بودند، به‌کار رفت. امروزه نیز نام ترکمن جایگزین عنوان اغوز شده است.[۱۵]

پیمان آخال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ضعف نظامی و مدیریتی ایران در دوره قاجار و شخص ناصرالدین‌شاه، دلیل اصلی پذیرش قرارداد آخال در ۲۳ آذر ۱۲۶۰ش شد. بر این اساس، مرز ایران و روسیه که پیش از آن بیشتر دریایی بود، به مرزهای شمالی خراسان و منطقهٔ ترکمن‌نشین آخال منتقل شد. روسیه با سلطه بر ترکمن‌ها و با بهانه برقراری امنیت، این منطقه را به خاک خود ملحق کرد و ناصرالدین‌شاه را مجبور به پذیرش معاهده‌ای کرد که منجر به جدایی دائمی این ناحیه از ایران شد. روسیه با هدف تضعیف ترکمن‌ها، مرزها را طوری ترسیم کرد که قبایل ترکمن از هم جدا شده و بخشی زیر سلطه ایران و بخشی دیگر تحت حاکمیت روسیه قرار گیرند؛ اگرچه تا سال‌ها نتوانست به‌طور کامل شورش‌های ترکمن‌ها را سرکوب کند.[۱۶]

بعد از این پیمان، ترکمن‌ها در شرایط دشواری قرار گرفتند؛ عملاً به دو دولت مالیات می‌دادند و بین دو سرزمین سرگردان بودند. فشار مالیاتی روسیه موجب مهاجرت آنها به ایران می‌شد؛ اما در ایران نیز از سوی دولت وقت مورد آزار قرار می‌گرفتند. در سال ۱۳۰۴ش با روی کار آمدن رضاشاه، تلاش‌هایی برای خلع سلاح و مطیع ساختن عشایر ترکمن‌صحرا آغاز شد و با استفاده از نیروهای نظامی و سیاست اسکان اجباری، بسیاری از آنها سرکوب شدند. با فروپاشی شوروی و استقلال ترکمنستان در سال ۱۳۷۱ش، قراردادهای مرزی اجازه تردد اتباع دو کشور تا ۴۵ کیلومتری داخل مرزها را داد که ابتدا با استقبال ترکمن‌های ایران روبه‌رو شد، اما به تدریج کاهش یافت؛ این استقبال اولیه بیشتر به دلیل دیدار اقوام و بستگان و مسائل اقتصادی بود.[۱۷]

جغرافیا و جمعیت قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
استان گلستان
روستای پاقلعه رامیان استان گلستان

قلمرو اقوام ترکمنی که در آسیای میانه زندگی می‌کنند، از شمال به دریاچهٔ آرال و فلات اُوسِت یورت، از جنوب به رودخانهٔ گرگان و کوه‌های شمال خراسان و مرزهای شمالی افغانستان، از مشرق به آمودریا و از مغرب به دریای مازندران محدود می‌شود.[۱۸]

امروزه بخش عمده‌ای از ترکمن‌ها در ترکمنستان ساکن هستند. در سال ۲۰۱۴م، جمعیت این کشور حدود ۵ میلیون نفر بوده که ۸۵درصد آنها را ترکمن‌ها تشکیل می‌دادند.[۱۹] خارج از ترکمنستان، مردمان این قوم ترکمن در ایران، افغانستان، عراق، ترکیه، اردن، سوریه، چین، تاجیکستان، روسیه و ازبکستان سکونت دارند.[۲۰]

در ایران ترکمن‌ها حدود ۲درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند که این میزان به‌طور تقریبی معادل ۱٫۶ میلیون نفر است. ترکمن‌های ایران بیشتر در جنوب شرقی دریای خزر و در ترکمن‌صحرا سکونت دارند. از لحاظ استانی، سکونت‌گاه‌های آنها در استان‌های گلستان، خراسان رضوی (تربت جام) و خراسان شمالی است.[۲۱] شهرهای مهم ترکمن‌نشین در ایران عبارتند از بندرترکمن، گنبدکاووس، کلاله، آق‌قلا، گمیشان، مراوه‌تپه و اینچه‌برون.[۲۲]

در افغانستان نیز ترکمن‌ها اغلب در شمال غربی این کشور، به‌ویژه در امتداد مرز با ترکمنستان در ولایت‌های فاریاب و جوزجان، سکونت دارند.[۲۳]

زبان و مذهب قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

زبان ترکمنی شعبه‌ای از تُرکی اُغُزی است؛ زبان ترکمنی به شاخه زبان‌های ترکی در خانواده زبان‌های اورال-آلتاتیک تعلق دارد. مردمان ترکستان چین نیز به این شاخه زبانی صحبت می‌کنند.[۲۴] این زبان دارای دو نوع گویش (گویش قبایل بزرگ و گویش قبایل کوچک) است.[۲۵]

ترکمن‌ها مسلمان و عمدتاً حنفی‌مذهب هستند و طریقت نقشبندیه در میان آنها نیز پیروان فراوانی دارد.[۲۶] آخوند (آموزش‌یافتهٔ مدارس دینی)، ملا (درس‌خوانده نزد آخوند) و قارلی‌ملا (قاری‌های قرآن با اجازه‌نامه از مدارس دینی) از مراتب روحانیت در جامعهٔ ترکمن است. میان ترکمن‌های ساکن در مناطق کوهستانی ایران، روحیهٔ مذهبی بر روحیهٔ قومی و میان ترکمن‌های ساکن در مناطق دشتی، روحیهٔ قومی بر روحیهٔ مذهبی برتری دارد.[۲۷]

پیش از اسلام، ترکمن‌ها مظاهر طبیعت مانند آسمان، زمین و آب را ستایش می‌کردند. تقدس «تنگری» (خدای آسمان)، باوری کهن نزد آنها بود و آسمان به‌دلیل نقشی که در بارش باران و سرسبزی و آبادانی زمین داشت، مورد ستایش قرار می‌گرفت و برای آن مراسم «سویت قازان» برگزار می‌کردند.[۲۸]

تقسیمات قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قوم ترکمن از چند ایل بزرگ به نام‌های آتا، آل‌علی (علی‌ایلی و آلیلی)، اِرساری (ایرساری، ارزاری و ارسالی)، تَکَه، چاودور (چُودُور)، ساریق (ساریک، سالور)، سقر (ساقار، قره)، یمیرلی (ایمیرلی، یمره‌لی)، یموت و کوکلان (گوکلان) تشکیل شده است. هر ایل ترکمن شامل ده‌ها تیره و طایفهٔ کوچک و بزرگ است. بعضی از ایلات ترکمن در قرون گذشته به‌واسطهٔ رشد یکجانشینی و زراعت به دو گروه بزرگ چَمُور یا چومِر (شامل زارع و دام‌دار و صیاد و بازرگان) و چاروا یا کوچگر (شامل دامدار و شترچران)، تقسیم شده‌اند.[۲۹]

اقوام ترکمن در ایرانِ امروزی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از جمله گروه‌های ترکمن که در ایران زندگی می‌کنند می‌توان به یموت، گوکلن و تکه اشاره کرد.

ترکمنان ایل تکه
یک خانواده ترکمن از ایل تکه، بین سال‌های ۱۹۰۳ و ۱۹۱۶م

ترکمن‌های یموت؛ به دو گروه یموت خیوه (خوارزم) و یموت استرآبادی (گرگان) تقسیم می‌شوند. یموت‌های خیوه، در سمت غربی شهر خیوه و یموت‌های گرگان در دشت گرگان (ترکمن‌صحرا) و برخی مناطق مجاور با ترکمنستان زندگی می‌کنند.[۳۰] بزرگ‌ترین طوایف یموت در ایران را دو طایفه بزرگ جعفربای و آتابای می‌دانند. این طوایف، هرکدام به طایفه‌های کوچک‌تری تبدیل می‌شوند که در نهایت نام ۹۱ طایفه از آنها، در فهرست رده‌بندی قوم یموت ثبت شده است.[۳۱] پیشهٔ اصلی این طوایف، گله‌داری بوده است و به‌صورت ییلاق و قشلاق، روزگار می‌گذراندند. دشت گرگان محل قشلاقی آنها و کوه‌های بالخان، در آن سوی رود اترک، به‌عنوان محل ییلاق آنها بود.[۳۲]

ترکمن‌های گوکلن؛ قبیله گوکلن یا گوکلنگ به‌معنای «سرزمین سبز» نیز از دیگر قبایل ترکمن است. این قبیله از دو طایفه اصلی به نام‌های «دودورغه» و «حلقه داغلو» تشکیل شده‌اند.[۳۳]

ترکمن‌های تکه؛ گروه بزرگ دیگری از ترکمن‌های ایرانی، تکه نام دارند که از پرجمعیت‌ترین و نیرومندترین قبایل ترکمن به حساب می‌آیند.[۳۴] تکه، نام فرزند اِبوکه، از نوادگان اغورجیک است.[۳۵] این قبیله نیز به دو طایفه اصلی به‌نام فرزندان تکه یعنی اُتمیش و تُقتِمیش تقسیم شده‌اند.[۳۶] طایفه سومی از این قبیله نیز به‌نام فرزند سوم تکه نام گرفته‌اند که به‌دلیل زردرنگ بودن چهره، به ساروق معروف شده‌اند.[۳۷]

ویژگی‌های قومی ترکمن‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • چابکی، اطاعت‌پذیری و کم‌توقعی؛ ترکمن‌ها مردمی فعال، فرمانبردار و قانع هستند.
  • عادت به کار سخت؛ ترکمن‌ها به کار و تلاش زیاد عادت دارند. آنها قادرند وظایف خود را حتی در شرایط نامساعد به بهترین شکل انجام دهند.
  • وفای به عهد؛ اگر یک ترکمن قولی بدهد، می‌توان مطمئن بود که به آن عمل خواهد کرد.
  • وفاداری؛ در سفرنامه‌ها داستان‌هایی از وفاداری ترکمن‌ها نقل شده است که حق نان‌ونمک را نگه می‌دارند.
  • برابری افراد؛ میان ترکمن‌ها طبقه اشرافی موروثی وجود ندارد و همه خود را برابر می‌دانند؛ مگر کسانی که به‌دلیل سن و خرد از احترام ویژه‌ای برخوردارند و تنها کسانی رئیس می‌شوند که لیاقت رهبری را ثابت کرده باشند. نفوذ سرداران یا رهبران نیز ناشی از شایستگی آنها است. سردار در فرهنگ ترکمن‌ها به افرادی اطلاق می‌شود که دل‌وجرأت داشته و قادر به رهبری گروه‌های مهاجم باشند.
  • آزادگی، درستکاری و میهمان‌نوازی؛ اکثر سیاحان و میسیونرهایی که با ترکمن‌ها برخورد کرده‌اند، شخصیت آنها را ستوده‌اند و عشق به میهمان‌نوازی، شجاعت و علاقه بی‌پایان آنها به آزادگی و استقلال را شایسته ستایش دانسته‌اند.
    اسب در میان ترکمنی ها
    مردان ترکمنی سوار بر اسب در صحرا
  • احترام به زنان؛ طبق اظهارات جهان‌گردان محبت و ملاطفت ترکمن‌ها با خانواده و احترامی که به زنان داشتند، قابل توجه بوده است. زنان نه‌تنها از لحاظ حقوق خانوادگی با مردان کاملاً مساوی بودند، بلکه پیرو وارث حق امر و نهی بر قبیله بوده و جنگاوران از آنها فرمانبرداری می‌کردند.
  • علاقه‌مند اسب؛ ترکمن‌ها بدون اسب قادر به انجام هیچ کاری نیستند. یک ترکمن با داشتن اسب، خود را مالک صحرا می‌داند و با اسب خود می‌تواند در صحرای بی‌انتهایی که نه آب و نه گیاهی در آن یافت می‌شود، گرسنگی و تشنگی را تحمل کند.
  • دوری گزیدن از قسم؛ ترکمن‌ها به‌ندرت سوگندی یاد می‌کنند. حرمت و ستایش آنها نسبت به خدا آن‌قدر زیاد است که اغلب حاضرند از ادعایی چشم بپوشند تا آن که با سوگند، مالی را از آنِ خود سازند. همچنین، آنها هنگام حضور در دادگاه راجع به تصرف در اموال دیگران یا قتل و غارت، از بیان حقیقت، هرچند به ضررشان باشد، خودداری نمی‌کنند.[۳۸]

تبارشناسی قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مرد ترکمنی
مردی ترکمنی با لباس محلی ترکمن

ترکمن‌ها از نظر ظاهری مردمی نسبتاً تنومند هستند. سر آنها معمولاً نسبت به بدن قوی و عضلانی‌شان کوچک به نظر می‌رسد و چشمان کوچکی دارند.[۳۹] موهای کاملاً سیاه و دندان‌های بسیار سفید دارند و ریش بلند و تُنُک دارند.[۴۰]

ترکمن‌ها بر اساس اسطوره‌ای، تبار سه طایفهٔ بزرگ تکه، یموت و گوکلان را به ترتیب به قوچ کوهی، گرگ و گوسفند می‌رسانند. طبق این روایت، سه همسر نیای شکارچی آنها از گوشت این حیوانات خورده بودند. این باور منجر به نسبت‌دادن صفات متفکر و هنرمند (مانند قوچ) به تکه‌ها، جسور و دلیر (مانند گرگ) به یموت‌ها و نرم‌خو و عاشق‌پیشه (مانند گوسفند) به گوکلان‌ها شده است. نَسب یموت به شرف و دو برادر ناتنی او به نام‌های چونی و قجق می‌رسد.[۴۱]

خاندان قجق بعداً به شرف می‌پیوندند. ترکمن‌ها، فرزندان شرف را از نظر تباری برتر از فرزندان چونی می‌دانند. شرف و چونی به گروه‌های نَسبی و دسته‌های متحد سیاسی در اتحادیه‌های ایلی ترکمن اطلاق می‌شده است؛ اما نَسب اصلی ترکمن‌ها به شخصیتی به نام اغوزخان می‌رسد. گوکلان و چاودور دو گروه، از نوادگان اغوزخان هستند. نیای یموت‌ها، شخصی به نام یموت بوده که گروه‌های فرعی متعدد یموت از او نسب می‌برند.[۴۲]

شیوهٔ زندگی قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قوم ترکمن در ایران از نظر شیوه زندگی به دو دسته کلی کوچ‌رو و یکجانشین تقسیم می‌شوند.

عشایر/کوچ‌رو

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عشایر ترکمن در ایران به شغل دامپروری و تولید فراورده‌های دامی (شیر، ماست، کره، پنیر، روغن محلی و پشم) مشغول هستند و به‌دلیل کوچ‌های فصلی که دارند، کمتر به کشاورزی می‌پردازند.[۴۳]

یکجانشین

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گروهی از اقوام ترکمن متناسب با سبک زندگی یکجانشینی در شهر و روستا اغلب به شغل کشاورزی مشغول هستند. وجود زمین‌های حاصل‌خیز در منطقهٔ گوکلان و چشمه‌سارهایی که در آن جاری است، شرایط را برای کشت و زراعت برنج، ماش، کنجد، گندم و جو فراهم آورده است. همچنین ترکمن‌های سواحل دریاری خزر، سبک زندگی شهری داشته و بیشتر به ماهی‌گیری، کشتی‌رانی و تجارت مشغول هستند.[۴۴]

خانواده و جایگاه آن در قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ساختار نظام خانوادهٔ ترکمنی از گذشته تاکنون بیشتر بر پایهٔ پدرسالاری بوده[۴۵] و مرد، عضو مقتدر و بانفوذ خانواده است و سایر افراد خانواده از قبیل زن و فرزندان، تابع او هستند. تأثیر و نفوذ همسران بر مردان نیز امری شناخته‌شده و قابل قبول در این قوم است.[۴۶] پس از آن زن مُسِن و بزرگ خانواده از جایگاه و احترامِ خاصی برخوردار است. زنان و دختران جوان اقوام ترکمن، بیشتر تابع تصمیمات و نظرات خانواده به‌خصوص پدر خانواده هستند و احترام و تکریم نظر بزرگان جزء جدایی‌ناپذیر فرهنگ و سبک زندگی بانوان ترکمن است.[۴۷]

رابطهٔ پدر و پسر در خانوادهٔ ترکمنی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
خانه‌های آغاج اوی
خانه آغاج اوی، آلاچیق‌هایی که پدران ترکمنی بعد ازدواج پسران خود در کنار آلاچیق‌های خود می‌ساختند

در فرهنگ ترکمن، رابطه پدر و پسر دارای ساختار سلسله‌مراتبی و شبیه رابطه رئیس و مرئوس است. پسر پس از بلوغ، به‌تدریج در فعالیت‌های اقتصادی خانواده مشارکت می‌کند، در تصمیم‌گیری‌های مربوط به ازدواجش با او مشورت می‌شود و به‌مرور در مسائلی مانند خریدوفروش دام و کوچ نیز نظر او پرسیده می‌شود.[۴۸] پسران خانواده، پس از ازدواج نیز تا زمانی‌که برای کار مستقل شوند، از خانواده پدری جدا نمی‌شوند.[۴۹] نکته قابل توجه، احترام عمیق جوانان به بزرگترها است. اگرچه شرایط زندگی مدرن بر این رابطه اثر گذاشته است؛ اما پدران ترکمن هنوز هم پسران خود را به‌عنوان یک سرمایه انسانی ارزشمند تلقی می‌کنند؛ همان‌طور که در ضرب‌المثلی ترکمنی پسران سرچشمه ثروت معرفی شده‌اند.[۵۰]

در گذشته، هنگام ازدواج پسر ارشد، پدر برای او آلاچیقی در سمت راست آلاچیق خود برپا می‌کرده و برای پسران دیگر خود نیز به نوبت، آلاچیق‌هایی در سمت چپ می‌ساخته است. پسر آخر خانواده نیز که میان مردم ترکمن به کُرپه اوغلی معروف است، در آلاچیق پدر می‌ماند.[۵۱]

رابطهٔ پدر و دختر در خانوادهٔ ترکمنی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
دختران ترکمنی
دختران و رنان ترکمنی در خانه

رابطه پدر با دختر مجردش به‌طور قابل توجهی با رابطه‌اش با پسر متفاوت است. پدر ترکمن نسبت به دخترش بسیار حساس و محافظه‌کار است. دختر در حضور پدر معمولاً صحبتی نمی‌کند و صرفاً از دستورات او اطاعت می‌کند. تصمیم‌گیری در مورد ازدواج دختر منحصراً بر عهده پدر است. او هرگز با افراد غیرخانواده در مورد دخترش صحبت نمی‌کند و حتی با بستگان نزدیک نیز صحبت دربارهٔ دخترش محدود به موضوع ازدواج او می‌شود. در جامعه ترکمن، پدر مسئول حفظ پاکدامنی دخترش است و در صورت انحراف دختر از مسیر عفت، پدر می‌تواند او را به قتل برساند. پس از ازدواج، رابطه پدر و دختر تغییر می‌کند و در واقع، نقش پدر به شوهر منتقل می‌شود.[۵۲]

دختران، ۲ تا ۳ روز پس از ازدواج خود، به خانه پدری برمی‌گردند تا آداب و هنرهای خانه‌داری و گله‌داری را یاد بگیرند. آنها، تا دو سال در خانه پدری می‌ماندند و پس از آن نیز تا یک سال به خانه پدر و شوهر رفت‌وآمد دارند تا هنرهای خود را تکمیل کنند.[۵۳] دختر پس از این مرحله سالی چند بار به دیدار والدینش می‌آید و در این دیدارها، مانند سایر زنان، در بخش زنانه اقامت می‌کند و به انجام کارهای زنانه می‌پردازد.[۵۴]

ساختار سیاسی-اجتماعی قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ریش سفیدان ترکمنی_یاشول
ترکمنستان_نشست شورای ریش سفیدان

سازمان سیاسی و اجتماعی ترکمن‌ها را «هرج‌ومرج منظم» نامیده‌اند. در هر گروه مکانی، یک ریش‌سفید به نام یاشول حضور داشت. یاشول قدرت اجرایی نداشت؛ بلکه به‌عنوان میانجی یا سخنگوی اعضا عمل می‌کرد و نماینده‌ای بدون قدرت محسوب می‌شد. ساختار سیاسی در جامعهٔ ترکمن بر اساس گروه‌بندی‌های مکانی تعریف می‌شود:

  • اوبا؛ کوچک‌ترین واحد ساختاری در قوم ترکمن است که معمولاً توسط «یاش‌اولی» (بزرگان) یا «آق‌ساق» (ریش‌سفید) دارای درایت و فراست، رهبری می‌شد.
  • شورای یاش‌اولی‌ها؛ در واحدهای بزرگتر، یاش‌اولی‌ها گرد هم می‌آمدند و تصمیم‌گیری می‌کردند که این امر می‌توانست به اتحاد کل ترکمن‌ها منجر شود. این شورا در حل اختلافات درون‌طایفه‌ای نیز نقش اساسی داشت.[۵۵]

قانون نانوشته‌ای در گروه‌های ترکمن به نام توره وجود داشت که مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها و عادات بود و هنجارها و رفتارهای اجتماعی و سیاسی مردم را شکل می‌داد؛ ارزش‌هایی چون عدالت، مهربانی و یاری، سه اصل مهم قانون توره بودند. شورای ریش‌سفیدان، عامل حفظ وحدت قوم بر اساس توره بودند.[۵۶]

سلسله‌مراتب قدرت در ترکمن‌ها بر اساس ریاست موروثی نبود؛ سرپرستان هر رده از نظام سنتی-اجتماعی توسط شورای یاشولی‌ها و مردم انتخاب و در صورت لزوم، توسط مردم عزل می‌شدند. خان در راس ایل قرار داشت که امروزه این جایگاه وجود ندارد. همچنین کدخدایان توسط مردم و شورای یاشولی‌ها انتخاب می‌شدند. روحانیون نیز در تمام امور شخصی و اجتماعی مردم حضور داشتند.[۵۷]

نقش روحانیون در جامعهٔ ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
روحانی ترکمن
روحانی بزرگ ترکمن صحرا، حاج محمد آخوند عابدی کر، امام جمعه اهل سنت بندر ترکمن

در گذشته، روحانیون نفوذ چشمگیری بر قبایل ترکمن داشتند و تقریباً همه امور این اقوام را اداره می‌کردند؛ اما به‌تدریج، این نفوذ کاهش یافت؛ اگرچه همچنان از اهمیت و ارزش بالایی برخوردارند. علمای ترکمن در راستای وحدت بیشتر این قوم با سایر مردم ایران مؤثر هستند و زمینهٔ کاهش تنش‌های احتمالی و واگرایی را فراهم آورده‌اند. امروزه، سه گروه روحانیون، ریش‌سفیدان و نخبگان بین ترکمن‌ها نقش مهمی دارند که البته نقش و نفوذ روحانیون در مقایسه با دیگران بیشتر است. قضاوت بین ترکمن‌ها نیز اغلب توسط روحانیون یا بزرگان قوم انجام می‌شود. بیشتر علمای ترکمن بر این باورند که اهل سنت و شیعه عقاید خاص خود را دارند که قابل احترام است و با تحمل نظرات یکدیگر، وحدت حاصل می‌شود.[۵۸]

پوشاک قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پوشیدن لباس‌های محلی و بومی میان اقوام مختلف مانند ترکمن‌ها در ایران، نمادی از خودباوری در میان اقوام است. در بسیاری از مناطق ترکمن‌نشین، پوشش افراد همان لباس سنتی قوم ترکمن است که سبب یک‌دست شدن مردم، بدون در نظر گرفتن اختلاف طبقاتی میان افراد قوم می‌شود.[۵۹]

پوشاک زنان ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
لباس زنان ترکمن
لباس تشریفاتی و محلی زنان ترکمن

پوشش زنان ترکمن متشکل از کلاه، سربند، شلوار، پیراهن و پاپوش است.[۶۰] پوشاک بانوان ترکمن بر اساس موقعیت کاری، در موارد زیر دسته‌بندی می‌شود:

  • لباس کار؛ هنگام انجام امور کشاورزی، پخت نان و کارهای منزل.
  • لباس شهر؛ مورد استفاده هنگام خروج از منزل و خرید از بازار.
  • لباس تشریفاتی؛ پوشیدن هنگام شرکت در جشن‌ها یا هر مراسم عمومی دیگر. در مراسم عزاداری، لباس کهنه پوشیده می‌شود و رنگ آن اهمیتی ندارد.
  • لباس منزل؛ بسته به سن افراد خانواده متفاوت است.

پیراهن زنان ترکمن برش ساده‌ای دارد و اغلب به رنگ زرشکی، بنفش، قرمز و گاهی گلدار یا بدون گل با راه‌ها و طرح‌های مستقیم است. این پیراهن دارای آستینی گشاد است که به‌صورت اریب به طرف مچ تنگ می‌شود. یقه گرد و بدون برگردان است. داخل پیراهن نیز از زیر بغل تا پایین به‌تدریج گشادتر شده و با پارچه‌های گلدار آستردوزی می‌شود.[۶۱]

کلاهی که اغلب دختران مجرد بر سر می‌گذارند، بوریک، تاسرگ و تاخیه نامیده می‌شود. دختران ترکمن پس از ازدواج، بوریک را کنار نهاده و طی مراسم خاصی از پیشانی‌بندی با نام آلانگی استفاده می‌کنند. در فرهنگ ترکمن، پیشانی‌بند قرمز برای زنان جوان کاربرد دارد و نشانهٔ شادابی است. پیشانی‌بند مشکی مورد استفادهٔ زنان میانسال بوده و نشان‌دهندهٔ کارکشتگی و باتجربه بودن آن زن است. همچنین پیشانی‌بند سفید که بر سر زنان پیر بسته می‌شود، نشانهٔ عاقلی این بانوان است.[۶۲] تنوع رنگ در لباس محلی آنها نیز نمود دارد و جذابیت و زیبایی خاصی به این نوع لباس‌ها داده است. در قوم ترکمن، نوع پوشش بانوان متناسب با سن، مجرد یا متاهل‌بودن و جایگاه اجتماعی هر فرد متفاوت است.[۶۳]

جنس اصلی پوشاک سنتی ترکمن‌ها از پوست حیوان، کتان، پنبه و ابریشم است که مردم طبقات عادی قوم ترکمن از آن استفاده می‌کنند. البته لباس‌های اصیل ترکمنی فقط از ابریشم تهیه می‌شوند و زنان ثروتمند از پیراهن‌های ابریشمی با یقه و سرآستین سوزن‌دوزیشده و آویزه‌هایی از سکه و پولک‌های نقره استفاده می‌کنند؛[۶۴] تفاوت لباس افراد فقیر و غنی در میزان استفاده از نقش‌ونگار، سکه‌ها و زیورآلات لباس است. افراد ثروتمند لباس‌های خود را زود به زود نو کرده و لباس‌های کهنه‌تر را به افراد کم‌بضاعت می‌بخشند.[۶۵]

زیورالات ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
زیورآلات ترکمنی
دختری ترکمن با لباسهای سنتی؛ بریک، «شلپه» زیوری که به لبه کلاه متصل شده، موهای بافته شده در چهار گیسو و «بقو» (سینه ریز)

زیورآلات ترکمن اغلب درشت و از نقره ساخته شده‌اند؛ ترکمن‌ها بر این باورند که نقره خاصیت میکروب‌کشی دارد و به همین دلیل، زیورآلات خود را بیشتر از جنس نقره می‌سازند. در گذشته مردان ترکمن که در جنگ زخمی می‌شدند، نقره را به‌عنوان مرهم بر زخم‌های خود می‌گذاشتند. استفاده از نقره با آبکاری طلا، با توجه به خواص نقره و باورهای پیرامون آن میان ترکمنان، تأکیدی بر ساده‌زیستی و وجود حرمت‌هایی در سنت اسلامی با هدف دوری از تجمل‌گرایی است.[۶۶]

این زیورآلات دارای طرح‌های گل و گیاه هستند که با نگین‌هایی از عقیق یا شیشه‌های رنگی تزئین شده‌اند. نقره با توجه به اعتقاد آنها کاربرد فراوانی در ساخت این جواهرات دارد و گاهی با توجه به جایگاه مالی و دارایی فرد از طلا نیز استفاده می‌شود؛ اما در کنار نقره، فلزاتی چون مس، برنج و ورشو نیز به کار می‌روند. اصالت این زیورآلات در جزئیات اندک و سنگینی و وقار آنها است. ترکمن‌ها با وجود وزن زیاد جواهرات، به‌صورت روزانه از آن استفاده می‌کنند و معتقدند که وزن زیاد این جواهرات و صدای زنگوله‌مانند آن، مانند طلسمی محافظ عمل کرده و ارواح خبیث را دور می‌کند.[۶۷] این زیورآلات به‌صورت مجزا یا متصل به لباس مورد استفاده قرار می‌گیرند و درون برخی از آنها نیز دعا یا حرز قرار داده می‌شود.[۶۸]

زیورآلات سر ترکمن شامل انواع مختلفی است از جمله قُبه، تَنه‌چور، یَنگ‌سَلِگ، آلین‌شای (زیور پیشانی)، قَوالچاقچه (شبه گوشواره)، مانالیلق، ایلدر گیج، اوگرمه (ایگمه)، سانجلق، سَن سوله، آداملق، گیسوبند، آسیق، ساچاوجی، ساچباغ، ساچ مونجوق و چای بویین (سنجاق سر). زیورآلات پوشاک ترکمن شامل گل یقه (گل یاخا)، تنه‌چور، چاپ رازچانگا، چانگا، گنجیک، آگینلیک، کوموش پول، بزنیت، آچارباغ، دوغاقاب (کیسه دعا و قاب دعا)، داغدان و هیکل است. زیورآلاتی هم که به‌صورت مجزا استفاده می‌شود، عبارت‌اند از دستبند یا بوزالیک، اوزوق، بلزیک، یووسه، سارماق، حلقه، ال مالگا، اشک بوکاو، قورساماق، آلاجا، قولاق حالقا و طوق.[۶۹]

پوشاک مردان ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
لباس مردان ترکمن
سردار آزمون، بازیکن تیم ملی فوتبال با لباس ترکمن در جشن قهرمانی زنیت سنت‌پترزبورگ

لباس مردان ترکمن متشکل است از:

  1. دُون؛ ردای بلندی از جنس ابریشم که تا زیر زانوی آن‌ها می‌آید.
  2. قوشاق یا تورمه‌شال؛ کمربندی به‌شکل شال است.
  3. چأکمن؛ بالاپوشی بلندتر از کت‌های کنونی که از کُرک شتر تهیه شده است.
  4. اوچمک یا سیلکمه؛ پوستینی از پوست برهٔ قره‌گل (برهٔ ۵–۶ ماهه) و پوست گوسفند است که در هوای سرد استفاده می‌شود.
  5. کوینک؛ پیراهنی ساده و فاقد یقه بوده یا یقه‌ای کوتاه، مدور و بدون دکمه، با آستین‌هایی بلند که به‌جای دکمه، بندهایی در آن به کار می‌رود. این یقه با سوزن‌دوزی‌های مفصلی تزئین می‌شود و سر آستین آن نیز گلدوزی شده است.
  6. جولبار؛ شلوار مردانه گشادی که از رشته‌های پنبه‌ایِ لیفه‌ای‌شکل تشکیل شده است.
  7. تلپک؛ کلاه قوم ترکمن تلپک نام دارد که نوعی کلاه پوستی با پشم‌های نسبتاً بلند است که انواع گوناگونی داشته و شامل دو مه تلپک، بوخار تلپک و شپیرما تلپک است.
  8. بوریک یا عرق‌چین.
  9. ادیک؛ اصلی‌ترین پاپوش مردان ترکمن است که نوعی چکمه بلند چرمی با نوک برگردان است. چوپانان نیز از پاپوشی با نام چاریق در صحرا و خاک‌های نرم استفاده می‌کنند که از پوست گاو تهیه می‌شود.
  10. دولاق؛ پارچه‌ای دستباف است که قبل از پوشیدن چارق، دور مچ پا تا ساق می‌پیچند که حکم محافظ یا جوراب را دارد.[۷۰]

ادبیات قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قوم ترکمن دارای پیشینه‌ای غنی در ادبیات، به‌ویژه ادبیات شفاهی است. ادبیات مکتوب و شفاهی مردم ترکمن پیوندی تنگاتنگ با یکدیگر دارند؛ به‌طوری که بررسی ادبیات مکتوب و پژوهش در آثار سخنوران و ادیبان ترکمن بدون توجه به ادبیات شفاهی و عامیانه ناممکن به نظر می‌رسد. ادبیات شفاهی ترکمن با پیشینه‌ای کهن، سرچشمه‌ای ارزشمند برای سخنوران بوده است. موضوعات اصلی ادبیات شفاهی ترکمن شامل جوانمردی، شجاعت، قهرمانی، سخاوت، حفاظت از قوم، مبارزه با نیروهای اهریمنی، پایداری و صداقت است که همگی آرزوها و ارزش‌های انسانی را منعکس می‌کنند.[۷۱]

دیوان لغات الترک اثر محمود کاشغری قدیمی‌ترین اثری است که نمونه‌هایی از ادبیات شفاهی مردم ترکمن را ثبت کرده است. این کتاب به زبان قدیم ترکمنی و سرشار از ضرب‌المثل‌ها و باورهای قوم اوغوز (اجداد ترکمن‌ها) است. ادبیات مکتوب قوم ترکمن از قرن دهم هجری قمری آغاز شده است. در این میان، آثار ارزشمندی در زمینه شعر و داستان به وجود آمده است. مهم‌ترین شاعر ترکمن‌ها، مختوم‌قلی فراغی (۱۱۴۶–۱۲۰۵ق) است که او را بنیان‌گذار ادبیات نوین ترکمن می‌دانند.[۷۲]

دِسان‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دِسان‌خوانی میان ترکمن‌ها یک سنتِ داستان‌گوییِ تاریخی است. دِسان، داستان‌های عامیانه و مرکب از بخش‌های منثور و منظوم است. در سنت دسان‌خوانی، باغشی (خُنیاگر) دِسان‌ها را همراه با آوای ساز، تعریف می‌کند. این سنت شعری-موسیقایی، مخاطبان را با صورتی از ادبیات شفاهی و تطور و تحول آن و شگردهای روایی آشنا می‌کند. دِسان‌خوانی با وجود ویژگی‌های ترکمنی، شباهت‌هایی با فرهنگ‌های اقوام تُرک آسیای میانه و نیز فرهنگ‌های ایرانی دارد. ریشه دِسان‌باغشی به‌عنوان اجراکنندگان و انتقال‌دهندگان سنت موسیقایی-شعری شفاهی به «بخشی‌ها» می‌رسد. در گذشته، میان ترکمن‌ها، باغشی به مفاهیم پیشگو، شَمَن و فرد باسواد اشاره داشت که داستان‌ها را روایت می‌کرد. دسان‌خوانی در مراسمی مانند عروسی، برپایی آلاچیق، ختنه‌سوران و مجالس ساز و صحبت بعد از صرف غذا و چای اجرا می‌شد.[۷۳]

هودی‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
هودی خوانی
هودی خوانی مادر ترکمنی برای فرزندش

هودی‌خوانی یا لالایی‌خوانی، نغمه‌ای دلنشین و آرام‌بخش است که مادران ترکمن از هزاران سال پیش تاکنون به‌عنوان یک میراث فرهنگی ارزشمند و ناملموس نگهداری کرده‌اند و امروز در فهرست میراث فرهنگی کشور ثبت شده است. این لالایی، برای تربیت و آموزش کودکان و نوزادان در قالب اشعار مادرانه، مفاهیم اخلاقی بلند مانند شجاعت، مهربانی و صداقت را انتقال می‌دهد و باعث حفظ و تداوم فرهنگ و زبان این قوم شده است. وقتی کودکی هودی را می‌شنود، آرام می‌گیرد و به خواب فرومی‌رود. نه‌تنها کودکان، بلکه بزرگسالان نیز تحت تأثیر این آوا قرار می‌گیرند و در آرامش فرومی‌روند.[۷۴]

هودی واژه‌ای مرکب است که از «هو» به معنای خدا و «دی» به معنی بگو، ساخته شده است. این اثر ادبی، در زمره ادبیات شفاهی ترکمن‌ها است و نمادی از فرهنگ شعر و موسیقی مردمی این قوم به‌شمار می‌آید و در قالب چهارخطی یا دوبیتی‌های گوش‌نواز سروده شده است. اشعار این نوع لالایی‌ها، که نسل به نسل منتقل شده، حاوی دعای خیر مادرانه و آرزوهای آنها برای آینده فرزندان است. مادران ترکمن در لالایی‌های خود، داستان‌هایی کوتاه و آموزنده از قول خاله، عمو، عمه، پدربزرگ و مادربزرگ می‌خوانند تا در کنار آموزش خوبی‌ها، پیوندهای خویشاوندی و ارزش‌های خانوادگی را نیز به کودکان خود منتقل کنند.[۷۵]

لأله‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
لأله‌خوانی
لأله‌خوانی دختران ترکمن در کشور ترکمنستان

لأله‌ها، ترانه‌های دختران و نوعروسان ترکمن است که از طریق آن، به وضعیت فرهنگی-اجتماعی در شکل‌دهی به زندگی مشترک، اعتراض می‌کنند یا دلتنگی‌های‌شان را بروز می‌دهند. این ترانه‌ها، غمناک و سوزناک هستند و دختران ترکمن در شب‌های مهتابی آنها را دسته‌جمعی می‌خوانند. لأله‌ها معمولاً چهارمصرعی و هفت‌هجایی هستند و گاهی به‌صورت ترجیع‌بند استفاده می‌شوند؛ به‌عنوان مثال در برخی ترانه‌ها به انتخاب همسر توسط والدین، سکونت اجباری در قبیله شوهر و دوری از خانواده اعتراض می‌کند. امروزه، این سنت بیشتر اهمیت تاریخی دارد و برخی از ابعاد آن به‌دلیل تغییر شکل زندگی دست‌خوش تحول شده است. محتوای لأله‌ها با شرایط زندگی اجتماعی-تاریخی زنان و دختران کاملاً پیوند دارد. ترانه معروف در این‌باره «چونقور قویا داش آتسانگ» نام دارد.[۷۶]

آداب و رسوم قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پیشینه کهن قوم ترکمن گویای تکثر و فراوانی رسومی است که هر یک به نحوی در زندگی اجتماعی آنها نقش داشته‌اند. اسلام تأثیرات بسیاری در اجتماع و آداب‌ورسوم این قوم داشته است. مصداق این گفته را می‌توان در رسوم مذهبی فراوانی یافت که ایرانیان ترکمن بسیار به آن پایبند هستند.[۷۷]

رسوم ازدواج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عروسی ترکمنی ها
مراسم عروسی ترکمن‌ها

در فرهنگ ترکمن، اصالت نژادی اهمیت بالایی دارد و وصلت به سادگی صورت نمی‌گیرد. در ازدواج، اصیل‌بودن خانواده و عشیره طرف مقابل، اصل اساسی است. ازدواج در سنین پایین مرسوم بوده و دختر به‌دلیل افزایش جمعیت و تقویت قوم و عشیره، ارزشمند تلقی می‌شود. بزرگان ترکمن، فردی را که دارای اصالت ترکمنی و دارای طایفه و عشیره است، از ازدواج با کسی که مادرش ترکمن نیست و فاقد عشیره است، نهی می‌کنند. البته امروزه، با تغییر شکل زندگی و تفکرات، این سنت کمرنگ شده و ازدواج با سایر اقوام نیز تعدیل شده است. با این حال، هنوز هم ازدواج دختر ترکمن با غیرترکمن چندان پذیرفته نیست.[۷۸]

مبلغ مهریه طبق سنت ترکمن‌ها بسیار کمتر از جاهای دیگر بوده و مقدار آن معمولاً توسط امام جمعه هر شهرستان اعلام می‌شود. به همین منظور دختران هر شهرستان و روستا اغلب مهریه‌ای شبیه به هم دارند.[۷۹] رسم «مبلغ قیمت عروس» میان ترکمن‌ها نوعی شیربها است که توسط بزرگان خانواده داماد و عروس تعیین شده و به‌صورت نقدی از خانواده داماد دریافت می‌شود. این سنت هنوز هم رواج دارد. در طول مراسم عقد، سه زن جوان در سه طرف محل عقد به‌طور مداوم قیچی می‌زنند؛ این کار به این نیت انجام می‌شود که هرگونه نیات شوم دشمنان در حین خطبه عقد خنثی و بی‌اثر شود. پس از عقد و قبل از غروب آفتاب، یکی از زنان انگشت کوچک دست راست عروس و داماد را به هم پیوند می‌دهد.[۸۰]

در برخی مناطق ترکمن‌نشین مانند گمیشان، بندرترکمن، مراوه‌تپه و کلاله، سوار کردن عروس بر کجاوه و آوردن آن با شتر به خانهٔ داماد، مرسوم است. عروس به‌جای پوشیدن لباس سفید، لباس‌های سنتی قرمز رنگ پوشیده و چارقد بزرگی از جنس چادرشب بر سرش می‌اندازد؛ داماد نیز به جای کت‌وشلوار، لباس محلی با کلاه پشمی بزرگی می‌پوشد که جزیی از لباس سنتی ترکمن‌ها است.[۸۱] طبق سنت ترکمن، عروس تا دو سال در خانه پدری می‌ماند تا برای زندگی مشترک خود قالیچه و گلیم ببافد، وسایل زندگی تهیه کند و پخته‌تر و با تجربه‌تر شود.[۸۰]

طلاق در بین ترکمن‌ها امری منفور بوده و زوجین به‌منظور تحکیم بنیان خانواده‌های خود بر سازش و حل مشکلات خانوادگی تلاش می‌کنند. داشتن فرزند زیاد میان قوم ترکمن، امری رایج بوده و باعث فخر و مباهات آنها است.[۸۲]

اعیاد و جشن‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عید نوروز

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نوروز در ترکمنستان
جشن نوروز در ترکمنستان

نوروز در فرهنگ ترکمن از دیرباز جایگاه ویژه‌ای داشته و در اشعار شاعران کلاسیک ترکمن نیز بازتاب یافته است. ترکمن‌ها در آستانه نوروز به تدارک خانه‌تکانی، خرید لباس و تهیه شیرینی‌های محلی می‌پردازند. همچنین با تزئین اسب‌ها و آویختن زنگوله به گردن گوسفندان، به استقبال سال نو می‌روند. اعتقاد به بازگشت ارواح درگذشتگان و لزوم پاکیزگی خانه، از دیگر آداب و رسوم این ایام است. تحویل سال میان ترکمن‌ها با روشن کردن چراغ‌ها، باز کردن پنجره‌ها و تلاوت قرآن توسط بزرگ خانواده همراه است. غسل‌کردن، پوشیدن لباس نو، خواندن نماز شُکر، زیارت اهل قبور و قربانی کردن گوسفند از دیگر رسوم این عید است. ترکمن‌ها نوشیدن از آب اولین باران نوروزی را نیکو می‌دانند و برای فرزندان متولد شده در این روز، نام‌های مرتبط با نوروز و بهار انتخاب می‌کنند.[۸۳]

عید فطر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عید فطر در ترکمن
جشن و دورهمی خانوادگی در ترکمن به مناسبت عید فطر

ترکمن‌ها به عید فطر، آرازا بایرام می‌گویند. عید فطر بین ترکمن‌ها تنها یک جشن مذهبی نیست؛ بلکه احیاگر سنت‌ها و آیین‌های کهن این قوم است. ترکمن‌ها مانند سایر مسلمانان، روزه گرفتن در روز عید فطر را جایز نمی‌دانند. آمادگی برای این عید از چند روز قبل با نظافت خانه‌ها و شستن لباس‌ها و سپس پخت شیرینی و توزیع آن بین همسایگان آغاز می‌شود. در صبح عید فطر، مردان به عیدگاه که محوطه‌ای وسیع در خارج از شهر است، می‌روند و نماز عید را برپا می‌کنند. در این روز، سفره‌های رنگین عید در خانه‌های ترکمن‌ها گسترده شده و درهای منازل به روی همگان باز است. این سفره‌ها تا سه روز پس از عید پهن بوده و جشن و سرور ادامه دارد. یکی از رسوم این عید، عیدی‌دادن بزرگ‌ترها به کوچک‌ترها است. علاوه بر این، ترکمن‌ها با فرا رسیدن عید، لباس‌های نو بر تن می‌کنند و این نو شدن، تنها به ظاهر محدود نمی‌شود؛ بلکه فرصتی برای نو کردن دل‌ها برای بهتر زیستن است. در این روز، با پیروی از آموزه‌های دینی، کدورت‌ها به فراموشی سپرده شده و امید به آینده‌ای روشن‌تر در دل‌ها جوانه می‌زند.[۸۴]

عید قربان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ترکمن‌ها در عید قربان نیز آداب‌ورسوم ویژه‌ای دارند. در روز هشتم ذی‌الحجه مراسم نظافت خانه‌ها و شستن لباس‌ها و در روز نهم مراسم پخت شیرینی و توزیع آن را انجام می‌دهند. سپس، در شب عید قربان، شستشوی مخصوصی به نام قربان‌شورا انجام می‌دهند تا برای عید آماده شوند. در روز عید قربان، پیش از طلوع آفتاب، به عیدگاه رفته و نماز عید را اقامه می‌کنند. پس از بازگشت از عیدگاه، مراسم قربانی کردن انجام می‌شود. به‌طور معمول، هر فرد متأهل که توانایی مالی داشته باشد، یک گوسفند قربانی می‌کند. گاهی نیز به جای گوسفند، به‌صورت اشتراکی گاو یا شتر قربانی می‌کنند که در این حالت، تعداد شرکا نباید از هفت نفر بیشتر باشد. بعد از ظهر روز عید، گوشت قربانی را به‌عنوان هدیه و صدقه برای خانواده‌های نیازمند می‌فرستند. ترکمن‌ها عید قربان را به مدت سه روز جشن می‌گیرند.[۸۵]

ولیمهٔ ختنه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از آداب رایج میان قوم ترکمن، ختنه و ولیمه آن است. ترکمن‌ها این جشن را به‌جهت مبارزه با دشمنان این سنت اسلامی، به‌ویژه در زمان حکومت کمونیست‌ها، با شکوه فراوان برگزار می‌کنند و در این مراسم، اقوام و آشنایان را برای صرف غذا دعوت می‌کنند. مهمانان نیز با هدایای خود، این سنت نبوی را گرامی می‌دارند.[۸۶]

آیین‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیین «یا رمضان»

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آیین یا رمضان
یا رمضان" سنت پسندیده ترکمن‌ها در شب چهاردهم ماه رمضان

در قوم ترکمن، ماه رمضان به اراز آی مشهور است. چند روز قبل از فرارسیدن آن، ترکمن‌ها گوسفند و بز قربانی می‌کنند و گوشت آن را بین فقرا و همسایه‌ها تقسیم می‌کنند یا با آن غذایی پخته و مهمانی می‌دهند که به آن الله‌یلی می‌گویند. آیین یا رمضان از آداب قابل‌توجه و مرسوم میان ترکمن‌ها است که هرساله در شب چهاردهم ماه رمضان اجرا می‌شود. در این رسم، اشعاری در ستایش ماه رمضان، اعمال و برکات آن و توجه به خداوند خوانده می‌شود. در این شب، گروه‌های مختلف سِنی در بیرون مسجد جمع می‌شوند. سپس این جمعیت به در خانه‌های مردم رفته و سرخوان شروع به خواندن ابیاتی دربارهٔ فضیلت ماه رمضان و دعا برای اهل آن خانه می‌کند. پس از اتمام هر بند شعر، اعضای گروه یک‌صدا آللاو (ترکیب مخففی از عبارت «الله» و «هو») می‌خوانند و او را همراهی می‌کنند. اشعار خوانده‌شده در این آیین، جزوی از ادبیات شفاهی ترکمن‌ها است. در کنار سرخوان و همخوان‌ها، فرد یا افرادی مسئولیت دریافت صدقات و نذورات را از صاحبان خانه‌ها بر عهده دارند. در گذشته این نذورات بیشتر برنج، گندم و قند بود؛ اما امروزه بیشتر پول می‌دهند و این کار تا پاسی از شب ادامه دارد.[۸۷]

رسم آق‌قویون یا آق آش

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آئین آق قوین
آئین آق قوین جشن ۶۳ سالگی ترکمن‌ها

آق‌آش جشنی به مناسبت ۶۳ سالگی، یعنی هم‌سن شدن با پیامبر اسلام و از آیین‌های سنتی و دیرینه ترکمن‌ها است. این آیین با نام‌های آق‌آش یا آق‌قویون شناخته می‌شود و نشان‌دهنده عشق و ارادت ترکمن‌ها به پیامبر و دین اسلام است. آق‌قویون به‌معنای گوسفند سفید است و به این اشاره دارد که برای قربانی کردن، از گوسفند سفید استفاده می‌شود. این آیین نمادی از احترام به سالمندان است و در گذشته رواج بیشتری داشته است. در سال‌های اخیر نیز با رسیدن هر فرد ترکمن به سن ۶۳ سالگی، این جشن در نقاط مختلف گلستان برگزار می‌شود. این جشن نمادی از رفتار شایسته و دوری از بدی‌ها و تیرگی‌ها است. در گذشته این جشن با مراسم خاصی برگزار می‌شد؛ مردان ترکمنی که به این سن می‌رسیدند، با ذبح گوسفندی سفید، ولیمه می‌دادند و غذاهایی به رنگ سفید طبخ می‌کردند. برگزاری این جشن نوعی خوش‌یمنی و کار نیک تلقی می‌شد. امروزه این آیین در برخی مناطق هوتن، برخی روستاهای گمیش‌تپه و برخی روستاهای شمال آق‌قلا دیده می‌شود.[۸۸]

رسم آب و نمک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

یکی از غنی‌ترین رسوم قوم ترکمن، احترام به نان و سفره است. این قوم ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات فراوانی در مورد نان به کار می‌برند؛ زیرا نان را مظهر برکت و سفره را جایی می‌دانند که این برکت در آن قرار می‌گیرد؛ بنابراین، احترام به هر دو، امری واجب تلقی می‌شود. ترکمن‌ها پا گذاشتن روی سفره را بی‌احترامی بزرگی می‌دانند و این رسم حتی در مهمانی‌های رسمی و بزرگ نیز رعایت می‌شود. هنگام ورود مهمانان، یک قرص نان و ظرف کوچکی نمک در مقابل آنها قرار داده می‌شود. این کار نشانه ادای احترام به مهمان است. معمولاً پس از تعارف نان و نمک، مهمان تکه‌ای از نان را برداشته و می‌خورد. این عمل به‌منظور نمک‌گیر شدن مهمان انجام می‌شود. در مهمانی‌های بزرگ و هنگام پذیرایی از میهمانان خارجی که به ترکمن‌صحرا سفر می‌کنند، این رسم به‌منظور ادای احترام و اطمینان از وفاداری آنها به ایران انجام می‌شود و این سنت از نیاکان ترکمن به ارث رسیده است.[۸۹]

ذکر خنجر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ذکر خنجر
مراسم ذکر خنجر

مهم‌ترین رسم و آیینی که از سالیان دور همراه این قوم بوده، ذکر خنجر است. در دوران قبل از اسلام، به‌علت شرایط اجتماعی و معیشتی که این قوم داشت و به‌منظور مقابله با دشمنان، در کنار انواع فنون دفاعی و کاربردهای متنوع از سلاح، آیین ذکر خنجر نیز به‌عنوان عملی بسیار مهم برای رسیدن به آمادگی نهایی جنگ اجرا می‌شد. با ظهور اسلام، مراسم ذکر خنجر نیز با اثرپذیری از شرایط جدید به‌صورت مراسمی دینی-مذهبی یا آیینی، تغییر و تحول یافت. بر این اساس ذکر خنجر عنوان ذکر هلل را کسب کرده و مراسم آن صرفاً به‌منظور تقرب به پروردگار انجام می‌شود. از همان دوران تاکنون، این آیین بین ترکمن‌ها نشانی از قدردانی از خداوند است. این آیین، نوعی از اتحاد و هم‌شکلی را بیان می‌کند و ارتباط نزدیکی به ذکرگویان آن دارد که مفاهیمی چون حمد و ثنای الهی و ستایش از رسول خدا را دربر می‌گیرد. اجرای این آیین دینی هم‌اکنون به‌صورت مقطعی در مراسم رسمی دولتی اعم از جشنواره‌های فرهنگی اقوام، به‌عنوان نمادی از فرهنگ این قوم، انجام می‌گیرد.[۹۰] ذکر خنجر، با لباس‌های سرخ سنتی و چکمه‌های چرمی اجرا می‌شود و ریشه در آیین‌های شمنی دارد. حرکات چرخشی نمادین، آواهای خاص و استفاده از خنجر، ویژگی‌های بارز این رقص است که هم هنر را به نمایش می‌گذارد و هم باورهای ملی و مذهبی ترکمن‌ها را زنده نگه می‌دارد.[۹۱]

رسم خون‌بست

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

خون‌بست به‌معنای جایگزین کردن قصاص با دیه یا پرداخت خون‌بها است. طبق این سنت، خانواده مقتول با وساطت ریش‌سفیدان، قاتل را می‌بخشد. این گذشت با مراسمی خاص همراه است؛ در این مراسم، قاتل ریسمانی را به گردن انداخته و سر دیگر آن را به در می‌بندد و سه بار از زیر شمشیری که خان در دست دارد، عبور می‌کند؛ خان با شمشیر ریسمان را پاره کرده و به این ترتیب، قاتل از قصاص معاف می‌شود. اگرچه قاتل می‌تواند در یکی از مناطق زندگی کند و از حمایت خان و خانواده‌اش برخوردار باشد؛ اما حق ندارد در حضور آنها بخندد. این سنت گذشت و بخشش در منازعات قومی و قبیله‌ای، ریشه‌ای اسلامی-ترکمنی دارد.[۹۲]

سنت پناه دادن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در فرهنگ ترکمن، اگر قاتلِ فرزند به خانه او پناه ببرد، آن شخص تا زمانی که میزبان قاتل باشد، به او آسیبی نمی‌رساند. این اصل مهمان‌نوازی و حفظ حرمت پناهنده، حتی در مورد قاتل اعضای خانواده نیز رعایت می‌شود. صاحب‌خانه به قاتل، غذا و سرپناه می‌دهد و حرمت او را نگه می‌دارد و به‌محض اینکه قاتل از پناهگاه خارج شود، صاحب‌خانه او را تا زمانی که رد پایش گم شود، تعقیب نمی‌کند و سپس برای گرفتن قصاص اقدام خواهد کرد.[۹۳]

آیین پُرخوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آیین «پرخوانی» به‌منظور بهبود بیماران روحی-روانی و به‌عنوان شکلی از روانکاوی سنتی و در تداوم آیین‌های شمنی از دوران پیش از اسلام، شکل گرفته است. رهبری این مراسم بر عهده «پرخوان» است که مدعی برخورداری از نیروی ماوراءالطبیعه بوده و با الهام از این نیرو، بیماران روحی-روانی را شفا می‌دهد. پرخوانی نوعی موسیقی‌درمانی محسوب می‌شود که با آیینی مانند «آیین زار» در جنوب ایران قابل مقایسه است. در این مراسم معمولاً از دوتار استفاده می‌شود؛ اما از ساز «تویدوک» (نی هفت‌بند) نیز برای درمان برخی بیماری‌ها از جمله سرخک بهره می‌برند. نوازنده تویدوک و خواننده بر بالین بیمار حاضر شده و از آغاز شب به نوازندگی و خوانندگی با نی می‌پردازند.[۹۴]

رسم حاجی صدقه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته یک ماه قبل از سفر حج، مردم در خانه زائر جمع می‌شدند و اگر زائر فرد عادی بود، علما عمامه‌ای را که از مکه آورده شده بود، بر سر او می‌گذاشتند تا نشان دهند که این فرد قصد سفر به خانه خدا را دارد. اطرافیان از زائر طلب حاجت می‌کردند و او را نماینده و سلام‌رسان به رسول خدا می‌دانستند. در روز خاصی نیز اهالی و خویشان در منزل زائر جمع می‌شدند و برای سلامتی او دعا می‌کردند. در روز حرکت زائر به سمت حج، در مسجد محل اذان گفته می‌شد تا اهالی جمع شوند و زائر را بدرقه کنند.[۹۵]

مراسم قدرگجسی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مراسم قدرگجسی
مادر و دختران ترکمنی در حال تدارک سفره افطار و سحر برای شب قدر

در شب قدر، ترکمن‌ها علاوه بر شب زنده‌داری، نماز می‌خوانند و در مساجد، محافل انس با قرآن و مسابقات دینی همراه با ضیافت افطاری و سحری برگزار می‌کنند. برخی افراد نیز در مساجد اعتکاف می‌کنند و برخی دیگر به اندازه توان خود غذا طبخ کرده و برای افطار و سحر به مسجد می‌برند. بانوان و دختران در شب‌های قدر در منزل خود به‌صورت انفرادی یا در منزل اقوام و همسایگان به‌صورت جمعی گرد هم می‌آیند و علاوه بر ختم تسبیح، قرآن، عبادت و استغفار به تدارک سفره نذری افطار و سحر می‌پردازند یا غذای معتکفین مسجد را آماده می‌کنند. ترکمن‌های استان گلستان همانند دیگر اهل‌سنت، شب بیست‌وهفتم ماه رمضان را شب قدر می‌دانند. در این شب، ختم قرآن در برخی مساجد اهل‌سنت به پایان می‌رسد و هر کس در خانه خود نماز شب قدر را می‌خواند. در شب قدر برای دختری که تازه نامزد شده، از طرف خانواده داماد هدایایی برده می‌شود که به آن قدر ایمش می‌گویند و نشانگر اهمیت و ارزش این شب نسبت به سایر شب‌های سال است.[۹۶]

آیین سوگواری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در برخی مناطق، هنگام نماز میت، داخل کفش نمازگزاران پولی قرار می‌دهند. مراسم تدفین در سکوت کامل برگزار شده و پس از پایان مراسم، فاتحه خوانده می‌شود. سپس، وصی متوفی اعلام می‌کند که طلبکاران می‌توانند به او مراجعه کنند. رسم است که پس از نماز میت و خاکسپاری، پیش‌نماز با پرسیدن «فلانی چگونه آدمی بود؟»، از حضار می‌خواهد تا سه بار پاسخ دهند که «آدم خوبی بود». ترکمن‌ها سوم، هفتم، چهلم، صدم و سالگرد فوت را با برگزاری مراسم و دادن نذری گرامی می‌دارند. هنگام عبور از کنار قبرستان، خواندن فاتحه و کشیدن دست به صورت، الزامی است و رانندگان نیز رادیو یا ضبط خودرو را خاموش می‌کنند. شرکت در مراسم عزا (یاس) با پوشیدن کلاه یا عرقچین همراه است. در قوم ترکمن، همه شرکت‌کنندگان ملزم به این کار هستند و اغلب از کلاه‌های خزدار استفاده می‌کنند. پوشیدن لباس سیاه مرسوم نیست؛ اما منعی هم ندارد. برای عرض تسلیت، چادری در کنار خانهٔ متوفی برپا می‌کنند. حاضران بدون دست‌دادن، وارد چادر شده و قاری قرآن شروع به تلاوت می‌کند. پس از ادای احترام به صاحب عزا و سایر حاضران، چای و غذای مختصری صرف می‌شود. رسم است که در روزهای اول فوت، مهمانان تنها چند لقمه غذا می‌خورند. هنگام ترک چادر، با اجازه صاحب عزا و تلاوت مجدد قرآن توسط قاری، مهمان از چادر خارج می‌شود. سنت دست ندادن به صاحب عزا تا سوم یا هفتم روز فوت ادامه دارد. صاحب عزا و نزدیکان متوفی تا چهلم، از گوش‌دادن به موسیقی و برگزاری جشن عروسی خودداری کرده و ریش و سبیل خود را نمی‌تراشند. همسایگان تا سوم متوفی، برای خانواده او غذا تهیه می‌کنند. آشنایان دور و نزدیک با آوردن بقچه‌ای حاوی سه عدد نان به خانه متوفی می‌آیند که صاحب عزا یکی از نان‌ها را برداشته و بقچه را با دو نان برمی‌گرداند؛ به این امید که شادی به خانه آورنده بقچه بازگردد. غیبت‌کردن دربارهٔ فرد متوفی، گناهی بزرگ تلقی شده و حتی دشمنان او نیز نباید بدی‌هایش را بازگو کنند؛ بلکه باید از خوبی‌های او صحبت کنند.[۹۷]

آیین عزاداری محرم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آئین عزاداری محرم در گلستان
طوقبندان و دسته‌چوبی، آیین کهن عزاداری گلستانی‌ها

محبت به اهل‌بیت پیامبر محدود به قوم، نژاد یا مذهب خاصی از مسلمانان نیست. ترکمن‌ها با ارادت و اعتقاد راسخ به اهل‌بیت، امام حسین را سید جوانان اهل بهشت می‌دانند. آنان هم‌صدا با برادران و خواهران شیعه خود، در ماه محرم به‌ویژه در تاسوعا و عاشورا به عزاداری می‌پردازند. اگرچه در نوع عزاداری تفاوت‌هایی با شیعیان دیده می‌شود؛ اما ارادت و احترام به امام حسین میان آنان مشهود است. ترکمن‌های اهل‌سنت دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی ندارند؛ بلکه عزاداری خود را به‌شکل‌های دیگری مانند برگزاری مراسم بزرگداشت در مساجد نشان می‌دهند. در روز عاشورا، نماز نافله‌ای چهار رکعتی اقامه می‌کنند و ثواب آن را به روح امام حسین هدیه می‌کنند. در این ماه، ترکمن‌ها علاوه بر خواندن نمازهای نافله، صدقه دادن، پختن انواع نان و غذاهای محلی، دعوت از اهالی محله در مراسم ناهار و خواندن دعا و قرآن برای امام حسین و یارانش می‌پردازند. ترکمن‌ها فرزندان تازه متولد شده خود در این ماه را با نام عاشورا نام‌گذاری می‌کنند. اگر نوزاد پسر باشد، نام‌هایی مانند عاشورگلدی، عاشورمحمد، عاشوربردی، عاشورقلی، عاشوربای و عاشور را بر او می‌نهند و اگر نوزاد دختر باشد، نام‌های عاشور بی‌بی، عاشورسلطان، عاشورتاج یا عاشورا را انتخاب می‌کنند. ناقه‌گردانی یا گرداندن شتر به‌همراه کجاوه، یکی دیگر از سنت‌های ترکمن‌ها در عاشورا است. در این روز، مردمان ترکمن با بستن شال و چارقد به کجاوه، به حضرت زینب، حضرت سکینه و حضرت رقیه عرض ارادت کرده و برآورده شدن حاجات خود را طلب می‌کنند.[۹۸]

باورها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ماه شعبان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از منظر ترکمن‌ها، ماه‌های رجب، شعبان و رمضان به‌عنوان زمان‌های اوج عبادت و بندگی مسلمانان در پیشگاه خداوند محسوب می‌شوند. یکی از باورهای ترکمن‌ها دربارهٔ ماه شعبان، وجود شب برائت یا برات در این ماه پربرکت است.[۹۹]

زیارت امام رضا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ترکمن‌ها در زیارت امام رضا
بانوان ترکمن‌های شمال ایران در زیارت امام رضا علیه السلام

ترکمن‌های شمال ایران ارادت ویژه‌ای به امام رضا دارند و سالانه چندین بار به زیارت امام رضا می‌روند. بسیاری از ترکمن‌ها زیارت امام رضا را قبل از سفر حج انجام می‌دهند. یکی دیگر از رسوم مذهبی ترکمن‌ها اختصاص دادن بخشی از درآمد کشاورزی خود به زیارت امام رضا است. آنها این عمل را مبارک دانسته و معتقدند که باعث افزایش رزق و روزی خواهد شد. نزد اهل‌سنت و علمای آنها، زیارت عملی مستحب و یادآور آخرت است.[۱۰۰]

خرافات

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس انگاره‌های کهن ترکمن‌ها در چارچوب احترام به نیروی طبیعی آتش، انداختن آب دهان به آتش حرام است چه آتش خرمن و چه اجاق خانگی یا تنور. این عمل، موجب بدبختی می‌شد. همچنین، هر چهارشنبه آتشی برپا می‌کردند و برای رهایی از شر اجنه و ارواح خبیث، شاخ و نمک در آن می‌انداختند و پریدن از روی آتش را باعث پاکیزگی از همه آلودگی‌ها می‌دانستند.[۱۰۱] برخی خرافات رایج میان قوم ترکمن نیز به اعتقاد آنها ریشه روسی دارد و در پیشینهٔ تاریخی قوم ترکمن نشانی از این خرافات وجود ندارد، ازجمله:

  • عبور گربه سیاه از مسیر، بدیُمن است.
  • جارو کردن آستانه منزل بلافاصله پس از رفتن کسی به مسافرت، باعث بازگشت فوری مسافر می‌شود.
  • ریخته‌شدن نمک روی سفره غذا یا تمیز کردن آن با کاغذ، موجب اختلاف و نزاع خانوادگی می‌شود.
  • جارو کردن در شب شگون ندارد.
  • پوشیدن لباس در حین جارو کردن، باعث کتک‌خوردن صاحب لباس می‌شود.[۱۰۲]

اقتصاد قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اقتصاد قوم ترکمن بر پایهٔ کشاورزی، دامپروری[۱۰۳] و صنایع دستی مانند ابریشم‌بافی، نمدمالی و قالی‌بافی استوار است. قالی و نمد از تولیدات معروف ترکمن‌ها است. همچنین آنها در پرورش اسب مهارت فراوانی داشته و اسب ترکمن از نژادهای اصیل به‌شمار می‌رود. امروزه اقتصاد ترکمن‌ها به صنعت و تجارت نیز وابسته است.[۱۰۴]

کشاورزی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کشاورزی در ترکمن
پسربچه ترکمنی در میان گندم‌های زمین کشاورزی

در گذشته، ترکمن‌ها عمدتاً کوچ‌نشین بودند و زندگی اجتماعی-اقتصادی آنها با ییلاق و قشلاق و اولویت دامپروری نسبت به کشاورزی مشخص می‌شد؛ اما تحولات سیاسی باعث تغییر الگوی اقتصادی آنها از دامپروری به کشاورزی شد. موضوع مالکیت زمین و اهمیت کشاورزی، موجب گرایش به اسکان دائمی شد. پیش از آن، کشاورزی به روش سنتی و در مقیاس کوچک و برای رفع نیازهای محلی انجام می‌شد.[۱۰۵]

در دورهٔ پهلوی، ترکمن‌ها تحت فشارهای شدید اقتصادی و اجتماعی به‌دلیل غصب زمین‌های کشاورزی توسط افراد بانفوذ دربار قرار گرفتند که منجر به تشدید برخوردهای اجتماعی و قومی و مداخله گروه‌های مارکسیستی در منطقه گرگان و گنبد شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به فرمان امام خمینی در سال ۱۳۵۹ش، هیئت‌های واگذاری زمین مأمور تقسیم اراضی و حل اختلافات مربوط به مالکیت زمین‌ها در سراسر ایران شدند و حدود ۸۸۸۷ هکتار زمین در دشت گرگان از طریق این هیئت‌ها به ترکمن‌ها واگذار شد. پس از انقلاب، کشاورزی به یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در ساختار اقتصادی ترکمن‌ها تبدیل شد. گندم و پنبه از مهم‌ترین محصولات کشت شده در این مناطق هستند و میزان تولید آنها بر اقتصاد و معیشت مردم تأثیرگذار است. گندم به‌صورت دیمی در گنبد، آق‌قلا، کلاله، گمیشان و مراوه‌تپه کشت می‌شود. استان گلستان حدود ۱۰درصد گندم کشور را تولید می‌کند و بیش از نیمی از گندم تولیدی این استان در مناطق ترکمن‌نشین به‌دست می‌آید. ترکمن‌صحرا به‌دلیل کشت زیاد پنبه در گذشته به‌عنوان مرکز طلای سفید ایران شناخته می‌شد. سالانه در سی هزار هکتار از زمین‌های استان گلستان، پنبه کشت می‌شود که مرکز آن مناطق ترکمن‌نشین است.[۱۰۶]

دامپروری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
دامپروری در ترکمن
چوپانی بانوی ترکمنی

منطقه ترکمن‌صحرا با برخورداری از مراتع وسیع و مرغوب و اقلیم مساعد، به‌عنوان یکی از مراکز اصلی دامپروری و تولید دام در کشور شناخته می‌شود. عشایر ترکمن از دیرباز به این حرفه مشغول بوده‌اند و نقش مهمی در تولید گوشت قرمز دارند. استان گلستان ۳درصد از کل تولید گوشت قرمز کشور را به خود اختصاص داده است که حدود ۲۵درصد از این میزان مازاد بر نیاز استان بوده و به‌صورت زنده به سایر مناطق صادر می‌شود. با گذشت زمان و محدود شدن مراتع، دامداری سنتی جای خود را به شیوه‌های صنعتی و مدرن داد. این تغییر رویکرد، با اصلاح نژاد دام‌ها همراه بود و در نتیجه، میزان تولید گوشت و شیر در این واحدها افزایش یافت.[۱۰۷]

پرورش اسب

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اسب ترکمن، یک نژاد اصیل و ارزشمند بوده و در استان گلستان از اهمیت ویژه‌ای میان ترکمن‌ها برخوردار است. این نژاد اسب به‌دلیل جثه مناسب و ویژگی‌های منحصربه‌فرد، مورد توجه است. دولت اجازه صادرات را به مالکان اسب ترکمن نمی‌دهد و مهم‌ترین دلیل آن را حفظ نژاد اعلام می‌کند. صنعت پرورش اسب، صنعتی اشتغال‌زا بوده و به ازای هر چهار رأس اسب، یک فرصت شغلی ایجاد می‌شود.[۱۰۸]

صنایع‌دستی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

هنرهای دستی قوم ترکمن به هنرهای بافندگی، هنرهای فلز و هنرهای چوبی تقسیم می‌شود. فرش، قالیچه، پشتی، نمد و سوزن‌دوزی ترکمن، جزو هنرهای شناخته‌شده و ارزشمند ایران محسوب می‌شوند که شهرت جهانی دارند. زیورآلات قوم ترکمن نیز از برترین هنرهای فلزی در ایران به‌شمار می‌رود. این‌گونه آثار علاوه بر کاربرد فراوان از گذشته تا امروز، نقش اعتقادی نیز برای استفاده‌کننده آن داشته است. در هنرهای چوبی نیز می‌توان به اسکلت چوبی آلاچیق یا وسایل مورد استفاده در خانه اشاره کرد.[۱۰۹] امروزه برای توسعه صنایع‌دستی و روستایی، تسهیلاتی از جمله وام‌های روستایی به افراد اعطا می‌شود.[۱۱۰]

قالی‌بافی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
قالی ترکمن
قالی ترکمن

قالی‌بافی، یکی از مشاغل کهن ترکمن‌ها، نقش محوری در معیشت خانواده داشته و عمدتاً بر عهده زنان و دختران بوده است. این هنر با دامپروری نیز ارتباط تنگاتنگی دارد. علاوه بر قالی‌بافی، مشاغل دیگری مانند گلیم‌بافی، نمدمالی، ابریشم‌بافی،[۱۱۱] چتمه، باسمه و منگوله‌بافی نیز میان ترکمن‌ها رواج دارد که صادرات آنها ارز قابل توجهی را وارد کشور می‌کند. زنان ترکمن با تکیه بر طرح‌های ذهنی و موروثی، به تولید قالی‌هایی با نقش‌های زیبا و اصیل مشغول‌اند. در استان گلستان، بیش از ۱۵۰ هزار بافنده در ۶ هزار کارگاه قالی‌بافی فعالیت می‌کنند و سالانه بیش از نیم میلیون متر مربع انواع فرش تولید می‌کنند که بخش قابل توجهی از این فرش‌ها جنبه صادراتی دارند. قالی ترکمن به‌دلیل برخورداری از نقوش، ترکیب رنگ‌ها و طرح‌های ویژه، از فرش‌های سایر استان‌های کشور متمایز است و بخشی از این تولیدات به کشورهای دیگر صادر می‌شود. به گفته مدیرعامل فرش دستباف ایران، سالانه سه میلیون و سیصد هزار دلار فرش از این منطقه صادر می‌شود. شهرهای گنبدکاووس، آق‌قلا و بندرترکمن از مهم‌ترین مراکز تولید قالی، قالیچه و پشتی ترکمنی در استان گلستان به‌شمار می‌روند.[۱۱۲] پشتی نیز یکی از محصولات عمده صنایع‌دستی ترکمن‌ها است که در بازارهای داخلی طرفداران بسیاری دارد. کِچه، بَلاس و خورجین (یا قالیچه) نیز از انواع تولیدات ترکمن‌ها در عرصه فرش‌بافی هستند.[۱۱۳]

ماهی‌گیری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از دیرباز، فعالیت ماهی‌گیری میان ترکمن‌ها رواج داشته است؛ سواحل شرقی دریای خزر به‌عنوان یکی از غنی‌ترین مناطق شیلاتی ایران، به‌ویژه در زمینه صید تاس‌ماهیان (به‌خصوص فیل‌ماهی) شناخته می‌شود؛ به‌طوری که حدود ۵۰درصد از خاویار ایران، از صید تاس‌ماهیان این منطقه حاصل می‌شود. ساکنان شهرهای گمیشان و بندرترکمن و همچنین روستاهای ساحلی تابعه شهرستان‌های ترکمن و گمیشان، عمدتاً از طریق صید و صیادی امرار معاش می‌کنند.[۱۱۴] از جمله فعالیت‌های مرتبط با ماهی‌گیری در این منطقه عبارت است از فروش لوازم و ادوات ماهی‌گیری، تجهیزات حمل‌ونقل آبی، برگزاری جشنواره‌های ماهی‌گیری و جذب گردشگران داخلی و خارجی، پرورش گونه‌های مختلف ماهی، جلوگیری از انقراض گونه‌های در حال انقراض.[۱۱۵]

گردشگری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برج قابوس
برج آجری قابوس

مناطق ترکمن‌نشین استان گلستان با جاذبه‌های گردشگری فراوان، سالانه پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بسیاری هستند. توسعه امکانات تفریحی و خدماتی در این مناطق، نقش مهمی در جذب گردشگر و شکوفایی اقتصادی ایفا می‌کند. پراکندگی این جاذبه‌ها در سرتاسر مناطق ترکمن‌نشین، پتانسیل بالایی برای رونق اقتصادی منطقه ایجاد کرده است.[۱۱۶]

برج آجری قابوس با قدمتی هزارساله، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران و جاذبه‌های گردشگری گنبدکاووس است. این بنا که با نام میل‌گنبد نیز شناخته می‌شود، با ارتفاع ۷۶ متر، عنوان بزرگ‌ترین برج آجری ساخته شده به دست انسان در طول تاریخ را به خود اختصاص داده است. این مکان با جذب گردشگران داخلی و خارجی، به‌عنوان یکی از گردشگرپذیرترین مراکز توریستی ایران شناخته می‌شود و حدود ۱۰درصد بازدیدکنندگان آن را توریست‌های خارجی تشکیل می‌دهند.[۱۱۷]

جزیره آشوراده، واقع در غرب بندرترکمن، بزرگ‌ترین جزیره ایرانی در دریای مازندران است و سالانه میزبان حدود ۴۵۰ هزار نفر گردشگر است.[۱۱۸]

تجارت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استان گلستان، با توجه به تنوع محصولات کشاورزی و دامی، منابع غنی آبزیان، فراورده‌های جنگلی و محصولات صنعتی و همچنین شبکه ارتباطی گسترده شامل راه‌های زمینی، ریلی و هوایی، از دیرباز روابط تجاری پررونقی با سایر استان‌ها و کشورهای همسایه داشته است. در گذشته، شهر ترکمن‌نشین گمیشان به‌عنوان مهم‌ترین مرکز صید و تولید ماهی خاویاری در ایران شناخته می‌شد. ساکنان این منطقه، به‌ویژه ترکمن‌ها، از طریق دریا با بنادر کشورهای ترکمنستان، قزاقستان و آستراخان روسیه در ارتباط بودند و به تجارت مشغول بودند. از طریق این بندر، کالاهایی نظیر برنج، گندم، نفت، گل و قالی و قالیچه به کشورهای همسایه صادر می‌شد که نقش بسزایی در اقتصاد منطقه ایفا می‌کرد. امروزه علاوه بر این موارد، کاشی، سرامیک، موادغذایی و آهن قراضه نیز صادر می‌شود.[۱۱۹]

نوع مسکن در قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چادر نمدی ترکمن
چادرهای نمدی ترکمنی‌ها

ترکمن‌های عشایر و کوچ‌رو عموماً در چادرهای نمدی به‌نام اوی (آلاچیق) سکونت کرده؛ اما ترکمن‌های روستانشین در خانه‌های گلی و در قلعه‌های تدافعی زندگی می‌کنند. چند نوع اوی ترکمنی وجود دارد که شامل اوی تکه با گنبد نیم‌گرد، اوی یموت با گنبد پهن و اوی چودور با گنبد بلند و گوشه‌دار است. در ایران اوی تکه و یموت متداول است. اسکلت اوی چوبی و قابل باز و بسته شدن بوده و سطح دیواره و سقف آن را از بیرون با چند تکه بزرگ نمدی می‌پوشانند. بزرگ و کوچک بودن آلاچیق‌ها به وضع اقتصادی، اجتماعی و عیال‌واری سرپرست خانواده بستگی دارد. این چادر نمدی را هنوز می‌توان میان برخی ترکمن‌های ساکن دشت ترکمن در ایران مشاهده کرد. اگرچه اوی امروزه بیشتر به‌صورت نوعی خانهٔ فرعی یا فضای انباری در کنار مسکن دائمی به‌کار می‌رود، اما هنوز شبانان گوگچاداغ از این مسکن متحرک استفاده می‌کنند. ترکمن‌ها در گذشته هنگام خطر یا قرار گرفتن در معرض تاخت‌وتاز و حملهٔ بیگانگان، اوی‌های خود را در نزدیکی یکدیگر برپا کرده و زمانی که خود را از حمله در امان می‌دیدند، اوی‌های خود را با فاصله از یکدیگر برپا می‌کردند.[۱۲۰]

موسیقی قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
موسیقی ترکمن
هنرنمایی گروه موسیقی ترکمن در اجلاس منطقه ای وحدت اسلامی

موسیقی ترکمن تحت تأثیر عواملی چون ذوق، اندیشه، عرفان، عشق و حوادث تاریخی و اجتماعی قرار دارد. موسیقی ترکمنی با ضرب‌آهنگ‌ها و نغمه‌های پیچیده، کاملاً مستقل و پرمحتوا است و یکی از تجریدی‌ترین و پیچیده‌ترین انواع موسیقی محلی در ایران محسوب می‌شود. مقام‌های موسیقی ترکمن، گرچه از نظر فواصل پیچیدگی زیادی ندارند؛ اما با ماراها، زینت‌ها و اداهای متنوع آهنگین، امکان بیان مسائل ذهنی ترکمن از طریق ساز و آواز را فراهم می‌کنند. موسیقی ترکمن در گذشته نقش مهمی در تبلیغ مذهب ایفا کرده و مبلغین مذهبی در مراسم عزاداری با اشعار و «بارشی»ها تبلیغ می‌کردند. پیوندهای فرهنگی موسیقی ترکمن به حدی است که بسیاری از جشن‌ها، بازی‌های سنتی، سوگواری‌ها، آیین‌ها، میلاد پیامبر، تولد فرزندان و عروسی‌ها با موسیقی این قوم همراه است. میزان ارتباط عمیق موسیقی با فرهنگ و ادبیات ترکمن در دسته‌بندی مقام‌های آن دیده می‌شود. مقام‌های موسیقی ترکمن به سه بخش تقسیم شده است؛ مقام‌های ناشی از رویدادها، مقام‌های توصیفی (طبیعت) و مقام‌های اقتباس‌شده از داستان‌ها یا روایات حماسی و عشقی. ادبیات عامه و شفاهی نیز نقش مهمی در تاریخ و گذر موسیقی داشته و هر یک در بالندگی دیگری تأثیرگذار بوده‌اند.[۱۲۱]

قوم ترکمن دارای موسیقی محلی و سنتی مخصوص به خود هستند که با دوتار نواخته می‌شود. خوانندگان ترکمن را بخشی می‌نامند.[۱۲۲] موسیقی سنتی ترکمنی در چهار دستگاه اصلی تشنید، نوایی، قیرقلار و مخمّس اجرا می‌شود. سبک‌های موسیقی ترکمنی به چهار گروه اصلی سبک سالیر-ساریق، سبک یموت-گوگلان، سبک دامانا و سبک آخال تکه تقسیم و در سه قالب مختلف سازی، آوازی و تلفیقی (سازی-آوازی) اجرا می‌شود.[۱۲۳]

بازی‌ها و ورزش‌های محلی قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کشتی گورش

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کشتی گورش
مسابقه کشتی گورش در ترکمن ایران

کشتی گورش، نوعی کشتی با شال است که اساس آن برهم زدن تعادل حریف و به زمین زدن او است. جوانان علاقه‌مند برای شرکت در این مسابقات در روز عروسی، در میدانی که برای این منظور آماده شده، گرد هم می‌آیند و همگی میهمان داماد هستند. جوایز این مسابقات بسته به توان مالی برگزارکننده می‌تواند شامل شتر، گاو، گوسفند، وجه نقد یا کالاهای ارزشمند باشد. در این رقابت‌ها، وزن شرکت‌کنندگان یا زمان مسابقه ملاک نیست و دو کشتی‌گیر تا مشخص شدن نتیجه نهایی به‌طور نامحدود به رقابت می‌پردازند. محدوده‌ای برای رقابت تعیین نشده و کشتی‌گیر مجاز است حریف خود را تا شعاع‌های دور نیز ببرد. نکته مهم در این کشتی این است که اگر هر قسمتی از بدن کشتی‌گیر به جز کف دستش با زمین تماس پیدا کند، بازنده اعلام می‌شود.[۱۲۴]

اسب‌سواری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اسب‌سواری، یکی از سنت‌های دیرینه ترکمنی بوده و با توجه به سبک زندگی گذشته، در سفر، جنگ و حمله، نقش مهمی ایفا می‌کرده و جزئی از مهارت‌های فردی و جمعی، سرگرمی و تفریحات به‌شمار می‌رفته است. در گذشته، بر این باور بودند که در جنگ، اولین گام برای شکست دادن یک ترکمن، از پا درآوردن اسب او است؛ این نشان از نقش حیاتی اسب در برتری نظامی داشته است. امروزه، با وجود تغییر در سبک زندگی، اسب همچنان در فرهنگ ترکمن حضور دارد؛ پرورش اسب، مسابقات اسب‌سواری، زبان و ادبیات شفاهی و مکتوب و موسیقی سنتی، همگی گواه بر استمرار این سنت هستند.[۱۲۵]

مسابقهٔ سوارکاری نیز میان ترکمن‌ها محبوبیت زیادی دارد و این رویداد ورزشی بیش از ده سال است که علاوه بر بندرترکمن، در دو شهرستان آق‌قلا و گنبدکاووس، برگزار می‌شود. مسابقات اسب‌دوانی در شهرستان بندرترکمن که به‌عنوان یکی از پایتخت‌های سوارکاری در کشور شناخته می‌شود، بیش از یک دهه است که در قالب مسابقات فصلی با حضور جمع زیادی از علاقه‌مندان به این ورزش برگزار می‌شود.[۱۲۶]

قره‌گوردم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این بازی به صورت شبانه انجام می‌شود و دو تیم ده تا بیست‌نفره دارد. تیم اول پنهان می‌شوند و تیم دوم که یابنده است، به‌همراه نماینده تیم اول که موقعیت پنهان‌شدگان را اعلام می‌کند، به جست‌وجو می‌پردازند. هرگاه یابندگان، پنهان‌شدگان را ببینند، فریاد «پرق» (دیدیم) سر می‌دهند و پنهان‌شدگان تلاش می‌کنند به «تارپ» (محل اصلی بازی) برسند. نکته کلیدی این بازی، پیدا کردن محل اختفای دشمن است که یادآور نبرد و میدان جنگ است.[۱۲۷]

آراکسیر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این بازی شامل دو گروه «گوسفند» (قوین) که دایره‌وار دور هم جمع می‌شوند و «گرگ» (قورد) به‌عنوان گروه مهاجم است. چوپان مانع از پراکنده شدن گوسفندان می‌شود. اگر گوسفندی از چوپان جدا شود، یکی از گرگ‌ها بین او و چوپان قرار می‌گیرد و گوسفند از بازی حذف می‌شود. اگر گرگ‌ها نتوانند از بین گوسفندان عبور کنند، چوپان به گرگ مهاجم ضربه می‌زند و او حذف می‌شود. برنده و بازنده به این ترتیب مشخص می‌شوند.[۱۲۸]

قورد توتمش

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این بازی اتحاد و همبستگی ترکمن‌ها و همچنین تهدید همیشگی گرگ در زندگی آنها را به تصویر می‌کشد. بازیکنان در نقش گوسفندان، پیراهن یکدیگر را گرفته و پشت سر هم صف می‌کشند و از روی بازیکنی که نقش گرگ را دارد، عبور می‌کنند و می‌گویند «اولیمی، دیری» (مرده یا زنده). گرگ تلاش می‌کند یکی از گوسفندان را بگیرد. گوسفند اول به‌صورت زیگزاگ حرکت می‌کند و بقیه نیز همین‌طور، تا گرگ نتواند به آنها دسترسی پیدا کند.[۱۲۹]

قوشاق آتدیر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

یک گروه از بازیکنان، با پرتاب شال به سمت گروه دیگر، تصویری ذهنی از یک اسب معروف را ترسیم کرده و به‌صورت معما از گروه مقابل نام و صاحب اسب را می‌پرسند. اگر گروه دوم موفق به شناسایی اسب شود، گروه اول را سوار می‌شود و در غیر این صورت، گروه دوم سوار گروه اول می‌شود.[۱۳۰]

ساقچی-اشاک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در این بازی، کودکان دایره‌وار ایستاده و شعری را می‌خوانند. با اشاره به هر کودک، شعر خوانده می‌شود و در نهایت به یک نفر می‌رسد که از بازی خارج می‌شود. این روند ادامه می‌یابد تا دو نفر باقی بمانند. بر اساس کلمه پایانی (یخشی/خوب یا یامان/بد)، یکی نگهبان می‌شود و دیگری مهاجم. اگر نگهبان بتواند مهاجم را با پا بزند، جای‌شان عوض می‌شود. این بازی تا پایان ادامه می‌یابد.[۱۳۱]

آی تَرکَ-گون تَرکَ

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بازی آی ترک گورن ترگ
بازی آی ترک گون ترگ، بازی بومی ترکمن‌ها

این بازی مخصوص دختران ترکمن است و به احترام عناصر طبیعی مانند ماه و خورشید در فرهنگ ترکمن اشاره دارد. دختران در دو گروه مقابل هم، عباراتی را رد و بدل می‌کنند.

دسته اول: «آی ترک گون ترگ».

دسته دوم: «هر کیمه گلجه گی گرک، بیزدن سیزه کیم گرک».

دسته اول: «اووی ینگه لی گرک، اردی تنگلی گرک، سایراب دورن دل لی گرک».

دسته دوم: «اوردا، یقدا، الاقا».

سپس دسته اول به دسته دوم حمله می‌کند تا دختری را بگیرد و برنده و بازنده مشخص می‌شوند. این بازی نمادی از مراسم «عروس‌کشون» ترکمن‌ها (آیاق آلماق) است که در آن خانواده عروس در ظاهر مانع بردن او می‌شوند. این مراسم نشان‌دهنده نقش زن در جامعه و قدرت قبیله است و شبیه مراسم «عروس‌کشی» زرتشتیان است.

بازی‌های رایج دیگر ترکمن‌ها عبارتند از «قاتیق باسّیر» (دفاع از قلعه)، «هگّال» (بازی با چوب)، «یوزیگِ، یوزیگِ» (پنهان کردن گل در دست)، «باش داش» (بازی دختران با پنج سنگ) و «آط‌آط».[۱۳۲]

غذاهای محلی ترکمن‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ترکمن‌ها معمولاً برای صرف غذا روی زمین و دور سفره‌ای به نام ثاچاق می‌نشینند. یکی از آداب ترکمن‌ها، گفتن بسم‌الله قبل از شروع غذا و تلاوت آیاتی از قرآن توسط بزرگ خانواده (معمولاً پدر) بعد از صرف غذا است. بقیه افراد نیز به شکرانه نعمت الهی، آمین می‌گویند.[۱۳۳] غذاهای محلی ترکمن‌ها عبارت است از.

چکدرمه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چکدرمه
چکدرمه یکی از غذاهای سنتی ترکمن

چکدرمه از معروف‌ترین و محبوب‌ترین غذاهای سنتی ترکمن است که طرفداران بسیاری دارد. این غذا که نوعی مخلوط‌پلو است، معمولاً در سفره‌های خانوادگی، مهمانی‌ها و جشن‌های مختلف ترکمن‌ها تهیه می‌شود و به‌دلیل طعم مطبوعش، مورد پسند بسیاری از ایرانی‌ها نیز هست. مواد لازم برای تهیه چکدرمه شامل گوشت (گاهی ماهی)، برنج، پیاز، رب گوجه‌فرنگی، روغن، نمک و فلفل است.[۱۳۴]

ماش‌پلو

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ماش‌پلو یکی دیگر از پلوهای ترکیبی و مخلوط در فرهنگ غذایی ترکمن‌ها است. مواد لازم برای تهیه ماش‌پلو شامل ماش پخته، گوشت چرخ‌کرده، پیاز، برنج، نمک، زردچوبه، فلفل و زعفران است. برخی افراد نیز از روغن زیتون در تهیه این غذا استفاده می‌کنند. برای تهیه ماش‌پلوی مجلسی، از گوشت چرخ‌کرده ترکیب‌شده با آرد نخودچی، پیاز رنده‌شده، نمک و فلفل به صورت قلقلی و سرخ‌شده استفاده می‌شود؛ اما در حالت عادی، بسیاری از ترکمن‌ها در ماش‌پلو گوشت نمی‌ریزند و آن را به صورت کاملاً گیاهی میل می‌کنند. ماش‌پلو در سراسر ایران تهیه می‌شود، اما خاستگاه آن فرهنگ غذایی ترکمن‌ها در استان گلستان است.[۱۳۵]

باسترمه پلو

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوعی پلو مخلوط است که با ماهی تهیه می‌شود و طرفداران زیادی دارد. مواد لازم برای تهیه آن عبارتند از برنج، ماهی‌اوزون برون، سیب‌زمینی، پیاز، انار دانه‌شده، نمک و فلفل.[۱۳۶]

خورش ساک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این خورش که در منطقه گلستان بسیار پرطرفدار است، معمولاً در جشن‌ها، عروسی‌ها و نذری‌های ترکمن‌ها طبخ می‌شود و با پلو (معمولی یا زرشک‌پلو) سرو می‌شود. مواد لازم برای تهیه آن عبارتند از نخود، فلفل، گوشت با چربی، آرد، اسفناج، روغن، سیر و پیاز.[۱۳۷]

بولامه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوعی حلیم ترکمنی است که بیشتر به‌صورت مناسبتی طبخ می‌شود. در هفتمین روز تولد نوزاد، زنان خانواده و آشنایان دور هم جمع می‌شوند و این حلیم را می‌خورند.[۱۳۸]

سیستم آموزشی ترکمن‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نوسازی مدارس در استان گلستان بعد از انقلاب اسلامی؛ مهررادیرا گرگان
نوسازی مدارس در استان گلستان بعد از انقلاب اسلامی؛ مهررادیرا گرگان

در گذشته به‌دلیل شرایط زندگی کوچ‌نشینی و قبیله‌ای قوم ترکمن، سوادآموزی با موانعی روبه‌رو بود. اگرچه مکتب‌خانه‌ها و مدارس دینی از دیرباز در این منطقه فعالیت داشتند و نقش مهمی در انتقال میراث فرهنگی و دینی ایفا می‌کردند؛ اما نظام آموزش‌وپرورش نوین در آغاز شکل‌گیری، بدون توجه به شرایط محیطی و فرهنگی منطقه و با دخالت حکومت مرکزی، پایه‌گذاری شد. کُمش‌تپه به‌عنوان کانون تجمع علمای دین، نقش مهمی در تأسیس مدارس مذهبی و تدریس علوم دینی داشت. مدرسه رجب آخوند صیادی، از مهم‌ترین این مدارس بود که در کنار فعالیت‌های سیاسی، به تدریس علومی چون صرف، نحو، منطق و فقه می‌پرداخت. رجب آخوند صیادی، از پیشگامان نواندیشی بین ترکمن‌ها، علاوه بر تدریس علوم دینی، به آموزش علوم جدید نیز اهمیت می‌داد و فرزندش را به تأسیس مکتب‌خانه‌ای به سبک امروزی با میز و نیمکت و تخته تشویق کرد. او به‌عنوان پدر فرهنگ نو و پیر معارف ترکمن شناخته می‌شود.[۱۳۹]

مدارس ترکمن‌ها در زمان پهلوی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پس از تسلط ارتش رضاخان، مدارسی توسط نظامیان و افسران ترک عثمانی در مناطق سکونت قوم ترکمن دایر شد. در سال ۱۳۰۵ش، اهالی کُمش‌تپه خواستار تأسیس مدارس دولتی شدند. در سال ۱۳۰۸ش، علمای کُمش‌تپه با تأسیس مدارس دخترانه به‌دلیل سیاست‌های اسلام‌زدایی دولت مخالفت کردند. دولت پهلوی به فکر ایجاد دارالتربیه عشایر افتاد تا فرزندان عشایر را تربیت کند و از آن‌ها برای جلوگیری از طغیان استفاده کند. این مدارس به‌دلیل عدم انطباق با زندگی عشایری با شکست مواجه شدند و علت اصلی آن عدم شناخت مسئولین از واقعیت‌های زندگی عشایری بود. هدف اقدامات رضاشاه، تضعیف مکتب‌خانه‌ها و تربیت افراد در چارچوب برنامه‌های خاص حکومت بود.[۱۴۰]

تعلیم و تربیت کودکان به‌ویژه ترکمن‌های یکجانشین، از گذشته برعهدهٔ روحانیان در مساجد و ملاها در مکتب‌خانه‌ها بوده است؛ اما پس از انقلاب اسلامی با گسترش مدارس و آموزش‌گاه‌های عالی، امکان تحصیل بیشتری برای قوم ترکمن فراهم شده است.[۱۴۱]

رسانه و مطبوعات ترکمن‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
فیلم به من نگاه کن
پوستر فیلم به من نگاه کن، ساخته شهرام اسدی

ترکمن‌ها در زمینهٔ انتشار کتاب و مطبوعات فعالیت چشمگیری دارند. سابقهٔ چاپ و نشر کتاب و رسانه‌های دیداری و شنیداری میان ترکمن‌ها به بیش از نیم قرن می‌رسد. بخش فارسی و ترکمنی رادیو گرگان از سال ۱۳۳۸ش به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. در سال ۱۳۶۵ش، برنامهٔ تلویزیونی راه‌اندازی شد که کار خود را در قالب برنامه‌های برون‌مرزی برای ترکمن‌های ترکمنستانِ اتحاد جماهیر شوروی آغاز کرد. این برنامه در تهران زیر نظر معاونت برون‌مرزی صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران تولید و پخش می‌شد. در سال ۱۳۷۴ش، سیمای محلی در گرگان راه‌اندازی شد و در سال ۱۳۸۵ش پخش برنامهٔ تلویزیونی استانی گرگان آغاز شد که تا امروز ادامه دارد. امروزه، شبکهٔ گلستان روزانه ۲۰ ساعت برنامه به زبان فارسی و ترکمنی پخش می‌کند. سابقهٔ روزنامه‌نگاری میان ترکمن‌ها نیز به سال ۱۳۶۲ش می‌رسد. پس از پیروزی انقلاب و با بهبود شرایط فعالیت مطبوعاتی، شماری از روزنامه‌نگاران ترکمن مجوز فعالیت نشریاتی را دریافت کردند. رسانه‌های دیداری و شنیداری بین ترکمن‌ها همواره مردم را به اتحاد و در زمان جنگ برای حضور در جبهه‌ها تشویق می‌کردند و دفاع از وطن را از فرائض و جزو نوامیس پنج‌گانه معرفی می‌کردند.[۱۴۲]

معرفی فیلم‌های سینمایی ترکمن‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • فیلم شیلات در سال ۱۳۶۳ش به کارگردانی رضا میرلوحی به نمایش درآمد. در این فیلم قیام ترکمن مبارز علیه فساد و دزدی در شیلات به تصویر کشیده شده است.
  • فیلم سمندر در سال ۱۳۶۴ش، به کارگردانی محمود کوشان ساخته شده است. داستان فیلم در مورد مسابقات سوارکاری در ترکمن‌صحرا است.
  • فیلم گزل به نویسندگی و کارگردانی محمدعلی سجادی در سال ۱۳۶۸ش پیرامون اسبی به همین نام ساخته شد.
  • فیلم دلباخته ساختهٔ خسرو معصومی با مضامین عاشقانه است که در سال ۱۳۷۸ش ساخته شد.
  • فیلم عروس ایل ترکمن مستندی به کارگردانی کیومرث درم‌بخش دربارهٔ سوارکاری است.
  • فیلم به من نگاه کن ساختهٔ شهرام اسدی در سال ۱۳۸۴ش است که داستان دختر ترکمنی را روایت می‌کند.
  • فیلم هر شب تنهایی به کارگردانی رسول صدرعاملی در سال ۱۳۸۷ش تولید شد که در آن زوجی ترکمنی به زیارت امام رضا می‌روند.
  • آتش بدون دود نیز مجموعه تلویزیونی ۳۶ ساعته به نویسندگی و کارگردانی نادر ابراهیمی است که بر اساس رمانی به همین نام ساخته شده است. این رمان به مبارزات انقلابی معاصر می‌پردازد و قهرمان آن، یک انقلابی تحصیل‌کرده است.[۱۴۳]
  • مستند ترکمن‌ها در ایران نیز تاریخچه، فرهنگ و آداب‌ورسوم قوم ترکمن در ایران را بررسی می‌کند.[۱۴۴]

نقش زنان در فعالیت‌های روزمره ترکمن‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

خانه‌داری؛ در قوم ترکمن، بانوان در انجام اموری مانند برپا کردن و برچیدن اُی (آلاچیق ترکمنی)، تهیهٔ آرد و دوشیدن شیر گاو و گوسفند نقش اساسی دارند.[۱۴۵]

تربیت فرزند؛ زنان و به‌ویژه مادران در فرهنگ ترکمن‌ها از جایگاهی قدسی برخوردار هستند.[۱۴۶] آنها علاوه بر خانه‌داری و انجام وظایف همسری،[۱۴۷] نقش ویژه‌ای در جایگاه مادری و تربیت فرزند ایفا می‌کنند.[۱۴۸] همچنین تقویت بعد معنوی زنان در فرهنگ ترکمن امری رایج بوده که سبب شده آنها همواره پایبند به ارزش‌های جمعی و خانوادگی باشند.[۱۴۹]

مشارکت اجتماعی؛ زنان ترکمن همواره پابه‌پای مردان در دفاع از حریم ایل و دیار خود کوشیده‌اند. حفظ فضیلت انسانی، عزت نفس، شهامت و دلاوری زنان سبب شده آنها همواره در فرهنگ ترکمن مورد احترام و تکریم قرار گیرند.[۱۵۰]

قالیبافی در ترکمن
قالی‌بافی زنان ترکمن

فعالیت اقتصادی؛ بانوان در فرهنگ ترکمن از جمله فعالان اقتصادی به‌شمار می‌روند.[۱۵۱] از جمله فعالیت‌های اقتصادی آنها قالی‌بافی است که دختران از همان دوران کودکی و نوجوانی از مادران خود می‌آموزند. زنان رنگ‌ریزان نخ‌های قالی و بافندگان اصلی تار و پود آن هستند. همچنین نمدمالی، نگهداری و تولید پیله‌های ابریشم، تهیه و تولید محصولات دامی، چیدن و خشک کردن میوه، تمیز کردن پشم و نخ‌ریسی از دیگر فعالیت‌های اقتصادی بانوان ترکمن است.[۱۵۲]

نقش فرهنگی؛ زنان ترکمن علاوه بر همیاری در امور روزمرهٔ خانواده، در احیا و انتقال فرهنگ اصیل ترکمنی نیز نقش اساسی بر عهده دارند.[۱۵۳] زنان در اقوام ترکمن، روح حیات را به زندگی داده و نماد نیکی‌ها و زیبایی‌ها هستند[۱۵۴] و نقش اصلی را در انسجام خانواده و قوم بر عهده دارند.[۱۵۵]

ظلم‌های حکومت قاجار و پهلوی بر قوم ترکمن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در دوران حکم‌رانی پادشاهان قاجار، ظلم‌های متعددی به قوم ترکمن شد. از جمله اقدامات حکومت قاجار بر علیه قوم ترکمن، وانمود کردن قوم ترکمن به‌عنوان دشمنان ایران و ستمگری و مطامع حکام خراسان و خوانین همسایهٔ ترکمن‌ها و حکام و مأموران دولتی استرآباد بر آنها بود. همچنین پس از تعیین مرزهای قطعی روسیه با ایران در دوران قاجار، مقدار زیادی از اراضی حاصل‌خیز دشت ترکمن به تصرف روسیه درآمد و چند هزار دهقان روس در اراضی میان رودخانه‌های گرگان و قره‌سو ساکن شدند. این امر سبب محدود شدن اراضی مناطق ترکمن‌نشین شده و اقتصاد آنها را تحت تأثیر قرار داد. در دوران پهلوی اول به دستور رضاخان در سال ۱۳۰۲ش، نیروهای نظامی برای تثبیت اقتدار دولت مرکزی و دریافت مالیات از اقوام ترکمن، روانهٔ دشت ترکمن شدند که این امر منجر به بروز جنگ بین نظامیان و ترکمن‌ها شد و حدود دو سال ادامه داشت؛ اما سرانجام در سال ۱۳۰۴ش به سود ارتش پهلوی، جنگ خاتمه یافت. همچنین کشتار دسته‌جمعی و غارت اموال در مناطق ترکمن‌نشین از دیگر ظلم‌های حکومت پهلوی بر قوم ترکمن بود. در دوران پهلوی دشت ترکمن به‌صورت اردوگاهی بزرگ درآمد تا زندگی مردم آن منطقه تحت نظر نظامیان قرار گیرد. از دیگر اقدامات حکومت پهلوی علیه قوم ترکمن، اسکان اجباری عشایر چادرنشین ترکمن به دستور رضاخان بود که سبب کم‌رنگ شدن زندگی کوچ‌نشینی و از بین رفتن سبک زندگی سنتی در عشایر ترکمن و ترویج و تحمیل سبک زندگی مدرنیته و غربی بر قوم ترکمن شد؛ به‌طوری که در اواخر سلطنت رضاشاه، تعداد اندکی چادرنشین کوچ‌گر در دشت ترکمن وجود داشتند. همچنین در این دوره بخش وسیعی از اراضی دشت ترکمن به تملک رضاشاه درآمد که این تصرفات با فراز و نشیب‌هایی تا سقوط رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی تا سال ۱۳۵۷ش ادامه داشت.[۱۵۶]

مشارکت ترکمن‌ها در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
راهپیمایی ۲۲ بهمن در بندرترکمن (۱۳۹۴ش)
راهپیمایی ۲۲ بهمن در بندر ترکمن (۱۳۹۴ش)

ترکمن‌ها از جمله اقوامی بودند که به‌دلیل ظلم‌های فراوان حکومت پهلوی، اقدامات متعددی را در جهت پیروزی انقلاب اسلامی و تحقق آرمان‌های انقلابی مانند مشارکت در فعالیت‌ها و جنبش‌های انقلابی مانند راهپیمایی و تظاهرات انجام دادند.[۱۵۷] همگام با اوج‌گیری مبارزات انقلابی در ایران، ترکمن‌ها با استفاده از موسیقی و اشعار حماسی، به‌ویژه با مضامینی چون آزادی، عدالت و مقاومت، به جنبش مردمی پیوستند. قطعه «ظالم آمریکا» نمونه‌ای ماندگار از این موسیقی‌های انقلابی است که نماد مقاومت و بیداری مردم ترکمن در آن دوران محسوب می‌شود.[۱۵۸]

در طول هشت سال دفاع مقدس، ترکمن‌ها با مسئولیت‌پذیری ملی، از اقشار مختلف و مناطق ترکمن‌نشین به جبهه‌ها شتافتند و با تقدیم حدود ۶۰۰ شهید و صدها جانباز، آزاده و مفقود، جان‌فشانی‌های فراوانی در دفاع از میهن اسلامی از خود نشان دادند. این فداکاری‌ها نه‌تنها در خاطرات رزمندگان و آثار هنری بازتاب یافته، بلکه در پشت جبهه نیز با حمایت و پشتیبانی مردم ترکمن همراه بود.[۱۵۹]

دگرگونی سبک زندگی ترکمن‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عروس و داماد ترکمنی
عروس و داماد ترکمنی با لباس محلی

امروزه فرهنگ بومی قوم ترکمن در بسیاری از شهرها و مناطق، از پوشش گرفته تا برگزاری مراسم عروسی و سبک زندگی، دستخوش تغییر شده و بسیاری از آداب‌ورسوم آنها با گسترش مدرنیته و تکنولوژی کم‌رنگ یا نابود شده است.[۱۶۰] البته بسیاری از ترکمن‌ها نیز بر استفاده از لباس محلی تأکید دارند و حتی افرادی که داماد یا عروس قوم ترکمن می‌شوند، مطابق با آداب‌ورسوم این قوم باید لباس ترکمنی بپوشند. دختر یا پسر ترکمن اگر عروس یا داماد اقوام دیگر شود، طبق رسوم قومی باید از لباس ترکمنی استفاده کند. این قانون نانوشته، همه را ملزم به حفظ فرهنگ قومی می‌کند.[۱۶۱]

زبان و گویش‌های محلی قوم ترکمن نیز با نفوذ و گسترش وسایل ارتباط‌جمعی نظیر تلویزیون و گوشی‌های تلفن همراه و سبک زندگی مدرن، میان نسل جوان و جدید در حال کم‌رنگ شدن است. بسیاری از والدین با زبان محلی خود با فرزندان صحبت نمی‌کنند و نسل جدید با زبان محلی خود بیگانه هستند. با وجود این، قوم ترکمن نسبت به سایر اقوام در جهت مانایی فرهنگ اصیل و حفظ آداب‌ورسوم سنتی خود تلاش بیشتری کرده‌اند و بیشترین مقاومت را در برابر نفوذ فرهنگ بیگانه داشته‌اند.[۱۶۲]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ ترکمن.
  2. ↑ مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۹۰۶م، ص ۲۷۴–۲۷۵.
  3. ↑ گردیزی، زین‌الاخبار، ۱۳۴۷ش، ص190 و 192. بیهقی، تاریخ، ۱۳۶۲ش، ص444 و 446.
  4. ↑ خواجه نوریان، تعلیقات بر سیاحت درویشی دروغین، 1387ش، ص۳۶۹.
  5. ↑ واژه‌نامه آزاد، ذیل واژه ترکمن، وب‌سایت واژه‌یاب.
  6. ↑ کاشغری، دیوان لغات الترک، ۱۳۳۳–۱۳۳۵ق، ج3، ص307.
  7. ↑ ابن‌خردادبه، المسالک والممالک، ۱۸۸۹م، ص31. اصطخری، مسالک الممالک، ۱۹۲۷م، ص9-10.
  8. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.
  9. ↑ . بردی آنامرادنژاد، «تحولات اجتماعی 50 سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، 1390ش، ص60.
  10. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111.
  11. ↑ . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.
  12. ↑ لوگاشوا، ترکمن‌های ایران، ۱۳۵۹ش، ص۱۸.
  13. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  14. ↑ مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۹۰۶م، ص ۲۷۴. بیرونی، الجماهر فی الجواهر، ۱۳۷۴ش، ص۳۳۳.
  15. ↑ «دین و دینداری در ترکمنستان»، وب‌سایت رهیافته‌ها.
  16. ↑ «همه چیز در مورد قرارداد آخال»، پژوهشکدۀ تاریخ معاصر.
  17. ↑ حافظ‌نیا و پیردشتی، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، 1381ش، ص83-86.
  18. ↑ [۱]«قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  19. ↑ «در مورد عشایر ترکمن در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.
  20. ↑ . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.
  21. ↑ . حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص141.
  22. ↑ «در مورد عشایر ترکمن در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.
  23. ↑ «در مورد عشایر ترکمن در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک.
  24. ↑ دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص56.
  25. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  26. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  27. ↑ . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  28. ↑ حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص152.
  29. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  30. ↑ Irons, "Nomadism as a Political Adaptation the Case of the Yomut .Turkmen", American Ethnologist 4: (144)
  31. ↑ .Yate, Khurasan and Sistan, p. 280
  32. ↑ پورکریم، «ترکمن‌های ایران: بررسی زمینه‌های اجتماعی (3)»، 1346ش، ص49.
  33. ↑ ذبیحی، گرگان‌نامه، ۱۳۶۳ش، ص126-127.
  34. ↑ وامبری، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ۱۳۴۳ش، ص۳۷3.
  35. ↑ کمالی، ایرانیان ترکمن، ۱۳۷۴ش، ص43.
  36. ↑ میرزا ابراهیم، سفرنامهٔ استراباد و مازندران و گیلان و…، ۱۳۵۵ش، ص۶5.
  37. ↑ قره‌گوزلو همدانی، دیار ترکمن، ۱۳۷۱ش، ص۴۲–۴۳.
  38. ↑ «رفتار و شخصیت ترکمن‌ها»، وب‌سایت دانشجویان ترکمن.
  39. ↑ حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، 146.
  40. ↑ «رفتار و شخصیت ترکمن‌ها»، وب‌سایت دانشجویان ترکمن.
  41. ↑ بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، 1398ش، ص32.
  42. ↑ بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، 1398ش، ص32.
  43. ↑ . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  44. ↑ . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  45. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
  46. ↑ .Irons, The Yomut Turkmen, p. 104.
  47. ↑ . عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
  48. ↑ نعیمی و قلی‌زاده، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابری جنسیتی و نژادی) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، 1387ش، ص103.
  49. ↑ Tapper, "The Tribes in 18th and 19th Century Iran» , 1975-1976, P22.
  50. ↑ نعیمی و قلی‌زاده، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابری جنسیتی و نژادی) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، 1387ش، ص103.
  51. ↑ شوقی، دشت گرگان، ۱۳۱۴ش، ص۲۷.
  52. ↑ نعیمی و قلی‌زاده، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابری جنسیتی و نژادی) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، 1387ش، ص103-104.
  53. ↑ قورخانچی، نخبهٔ سیفیه، ۱۳۶۰ش، ص44.
  54. ↑ نعیمی و قلی‌زاده، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابری جنسیتی و نژادی) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (1257ش) تا اصلاحات ارضی (1341ش)»، 1387ش، ص104.
  55. ↑ حافظ‌نیا و پیردشتی، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، 1381ش، ص79.
  56. ↑ حافظ‌نیا و پیردشتی، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، 1381ش، ص80.
  57. ↑ حافظ‌نیا و پیردشتی، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، 1381ش، ص80.
  58. ↑ عموزادخلیلی و رشیدی، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، 1397ش، ص54.
  59. ↑ . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  60. ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  61. ↑ قوی‌پنجه، «نقش ورنگ در پوشاک زنان ترکمن»، 1394ش، ص4.
  62. ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  63. ↑ . «پوشاکی که می‌گوید متأهل یا مجردی!»، وب‌سایت لست‌سکند.
  64. ↑ «پوشش زنان در میان اقوام مختلف ایرانی»، وب‌سایت آخرین خبر.
  65. ↑ «تابش اعتقادات کهن قوم ترکمن از دریچه پوشاک»، خبرگزاری ایسنا.
  66. ↑ قزوینی و حجازی، «مطالعۀ نشانه‌شناسانۀ زیورآلات تومار زنان ایل تکۀ قوم ترکمن »، 1399ش، ص383.
  67. ↑ حسینی‌بای، «معرفی و بررسی زیورآلات ترکمن (آسیب‌شناسی بازار فروش محصولات)»، 1392ش، ص131-132.
  68. ↑ قزوینی و حجازی، «مطالعۀ نشانه‌شناسانۀ زیورآلات تومار زنان ایل تکۀ قوم ترکمن »، 1399ش، ص374.
  69. ↑ حسینی‌بای، «معرفی و بررسی زیورآلات ترکمن (آسیب‌شناسی بازار فروش محصولات)»، 1392ش، ص131-132.
  70. ↑ . «لباس‌های مردان ترکمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان.
  71. ↑ نوروزی قره‌قشلاق، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، 1394ش، ص40-41.
  72. ↑ نوروزی قره‌قشلاق، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، 1394ش، ص40-41.
  73. ↑ گوهری‌نسب، «مطالعۀ سنت دِسان‌خوانی در میان ترکمن‌ها »، 1397ش، ص219-222.
  74. ↑ ««هودی‌خوانی» لالایی گوش‌نواز مادران ترکمن»، خبرگزاری ایسنا.
  75. ↑ ««هودی‌خوانی» لالایی گوش‌نواز مادران ترکمن»، خبرگزاری ایسنا.
  76. ↑ دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص61.
  77. ↑ نوروزی قره‌قشلاق، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، 1394ش، ص41.
  78. ↑ دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص61-62.
  79. ↑ «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  80. ↑ ۸۰٫۰ ۸۰٫۱ دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص63-65.
  81. ↑ «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  82. ↑ «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  83. ↑ «آداب و رسوم ترکمنی»، وب‌سایت راسخون.
  84. ↑ «آداب و رسوم ترکمنی»، وب‌سایت راسخون.
  85. ↑ «آداب و رسوم ترکمنی»، وب‌سایت راسخون.
  86. ↑ «آداب و سنت‌های رایج در ترکمنستان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  87. ↑ ««یا رمضان» جلوه‌ای از نوع دوستی قوم ترکمن»، خبرگزاری ایبنا.
  88. ↑ «آق آش؛ جشن 63 سالگی ترکمن رو به فراموشی»، خبرگزاری مهر.
  89. ↑ «آشنایی با فرهنگ و آداب‌ورسوم قوم ترکمن»، وب‌سایت آسمان پایتخت.
  90. ↑ نوروزی قره‌قشلاق، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، 1394ش، ص41-42.
  91. ↑ «آیین‌ها و اسطوره‌های اقوام ایرانی در رقص‌های محلی»، وب‌سایت همشهری‌آنلاین.
  92. ↑ دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص59.
  93. ↑ دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص59.
  94. ↑ وجدانی، «موسیقی آیینی و جلوه‌های عرفانی در فرهنگ قوم ترکمن»، 1382ش، ص50.
  95. ↑ «"حاجی صدقه"؛ رسم دیرینه حاجیان ترکمن»، خبرگزاری مهر.
  96. ↑ «رسوم ترکمن‌های گلستان در شب‌های احیا؛ «قدر گیجه‌سی» و آیین‌های قدیمی دیگر»، خبرگزاری ایرنا.
  97. ↑ «ترکمن‌ها و آداب و رسوم عزاداری در میان آن‌ها»، وب‌سایت پرشین وی.
  98. ↑ محمودی، «آداب و رسوم ترکمن‌ها در محرم»، باشگاه خبرنگاران جوان.
  99. ↑ عموزادخلیلی و رشیدی، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، 1397ش، ص53.
  100. ↑ عموزادخلیلی و رشیدی، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، 1397ش، ص54.
  101. ↑ حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص151.
  102. ↑ حسنی، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1388ش، ص150.
  103. ↑ . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  104. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  105. ↑ دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص54.
  106. ↑ عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص13-14.
  107. ↑ عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص14.
  108. ↑ عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص15.
  109. ↑ نوروزی قره‌قشلاق، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، 1394ش، ص44.
  110. ↑ عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص12.
  111. ↑ دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص55.
  112. ↑ عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص12.
  113. ↑ عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص12.
  114. ↑ عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص15.
  115. ↑ «ماهی‌گیری در آب‌بندان‌ها ظرفیتی مغفول در گردشگری»، وب‌سایت ترکمن‌سسی.
  116. ↑ عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص11.
  117. ↑ عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص11.
  118. ↑ عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص11.
  119. ↑ عموزادۀ خلیلی و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، 1398ش، ص16.
  120. ↑ . بلوکباشی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
  121. ↑ نوروزی قره‌قشلاق، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، 1394ش، ص38-39.
  122. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  123. ↑ «درآمدی بر مردم‌شناسی موسیقی ترکمن»، وب‌سایت ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان.
  124. ↑ قجر، «کشتی گورش»، خبرگزاری ایسنا.
  125. ↑ دست‌پیشه و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامۀ قوم ترکمن در رمان یورت»، 1400ش، ص53 و 54.
  126. ↑ «پایان رقابت‌های اسب‌دوانی تابستانه بندرترکمن + فیلم»، خبرگزاری ایرنا.
  127. ↑ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.
  128. ↑ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.
  129. ↑ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.
  130. ↑ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.
  131. ↑ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.
  132. ↑ «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها.
  133. ↑ «غذاهای محلی ترکمن | خوشمزه‌های دیار ترکمن»، وب‌سایت گلستانی‌ها.
  134. ↑ «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.
  135. ↑ «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.
  136. ↑ «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.
  137. ↑ «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.
  138. ↑ «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته.
  139. ↑ «اولین مدرسه در ترکمن صحرا»، وب‌سایت مارگوش.
  140. ↑ «اولین مدرسه در ترکمن صحرا»، وب‌سایت مارگوش.
  141. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  142. ↑ عموزادخلیلی و رشیدی، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، 1397ش، ص54.
  143. ↑ «مروری بر برترین آثار سینمایی ترکمن‌ها»، وب‌سایت ترکمن‌سسی.
  144. ↑ «مستند «ترکمن‌ها در ایران»؛ قصه یک قوم قدیمی»، روزنامۀ صبح نو.
  145. ↑ «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  146. ↑ عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
  147. ↑ «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  148. ↑ عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
  149. ↑ عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112.
  150. ↑ عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص115.
  151. ↑ عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص118.
  152. ↑ . «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  153. ↑ عزت‌اللهی‌نژاد، «زن در فرهنگ ترکمنی»، 1400ش، ص111-112.
  154. ↑ «جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وب‌سایت آلکامیز
  155. ↑ «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان.
  156. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  157. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  158. ↑ «نغمه‌های حماسی ترکمن‌ها، حماسه‌ای در تلاطم انقلاب ۱۳۵۷»، خبرگزاری ایرنا.
  159. ↑ «نقش ترکمن‌ها در دفاع مقدس و ارزش‌های ماندگار»، وب‌سایت ترکمن‌سسی.
  160. ↑ . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.
  161. ↑ . «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه.
  162. ↑ . «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آداب و رسوم ترکمنی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۵ فروردین ۱۳۹۴ش.
  • «آداب و سنت‌های رایج در ترکمنستان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۰ش.
  • «آشنایی با غذاهای سنتی ترکمن»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۲ مرداد ۱۴۰۴ش.
  • «آشنایی با فرهنگ و آداب‌ورسوم قوم ترکمن»، وب‌سایت آسمان پایتخت، تاریخ درج مطلب: ۳ دی ۱۴۰۲ش.
  • «آق آش؛ جشن ۶۳ سالگی ترکمن رو به فراموشی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مرداد ۱۳۸۸ش.
  • «آیین‌ها و اسطوره‌های اقوام ایرانی در رقص‌های محلی»، وب‌سایت همشهری‌آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۴ بهمن ۱۳۹۱ش.
  • ابن‌خردادبه، عبیدالله، المسالک والممالک، به‌تحقیق دخویه، لیدن، بی‌نا، ۱۸۸۹م.
  • اصطخری، ابراهیم، مسالک الممالک، لیدن، بی‌نا، ۱۹۲۷م.
  • «اولین مدرسه در ترکمن‌صحرا»، وب‌سایت مارگوش، تاریخ درج مطلب: ۱۳ خرداد ۱۳۹۳ش.
  • بردی آنامرادنژاد، رحیم، «تحولات اجتماعی ۵۰ سال اخیر در بین عشایر ترکمن (مطالعه موردی: بندر ترکمن)»، نشریهٔ برنامه‌ریزی فضایی، شمارهٔ ۱، ۱۳۹۰ش.
  • بلوکباشی، علی، «ترکمن، قوم»، وب‌سایت مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۷ مهر ۱۳۹۸ش.
  • بیرونی، ابوریحان، الجماهر فی الجواهر، به‌تحقیق یوسف هادی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴ش.
  • «پایان رقابت‌های اسب‌دوانی تابستانه بندرترکمن + فیلم»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ مرداد ۱۴۰۳ش.
  • پورکریم، هوشنگ، «ترکمن‌های ایران: بررسی زمینه‌های اجتماعی (۳)»، هنر و مردم، شماره ۶۱–۶۲، آبان و آذر ۱۳۴۶ش.
  • «پوشش زنان در میان اقوام مختلف ایرانی»، وب‌سایت آخرین خبر، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر ۱۴۰۳ش.
  • «تابش اعتقادات کهن قوم ترکمن از دریچه پوشاک»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲ آذر ۱۳۹۹ش.
  • «ترکمن‌ها و آداب و رسوم عزاداری در میان آن‌ها»، وب‌سایت پرشین وی، تاریخ بازدید: ۲۹ تیر ۱۴۰۴ش.
  • «جایگاه زن در فرهنگ ترکمن رفیع و بالا است»، وب‌سایت ulkamiz، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مهر ۱۴۰۲ش.
  • «حاجی صدقه؛ رسم دیرینه حاجیان ترکمن»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مهر ۱۳۸۹ش.
  • حافظ‌نیا، محمدرضا و پیردشتی، حسن، «رفتار سیاسی قوم ترکمن»، نشریهٔ دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی، شمارهٔ ۳۰ و ۳۱، پاییز و زمستان ۱۳۸۱ش.
  • حسنی، غلامرضا، «روند و فرایند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی-اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، نشریهٔ پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، شمارهٔ ۱، ۱۳۸۸ش.
  • حسینی‌بای، سامیه، «معرفی و بررسی زیورآلات ترکمن (آسیب‌شناسی بازار فروش محصولات)»، پژوهش هنر، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۳۹۲ش.
  • خواجه نوریان، فتحعلی، تعلیقات بر سیاحت درویشی دروغین، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۸۷ش.
  • «درآمدی بر مردم‌شناسی موسیقی ترکمن»، وب‌سایت ادارهٔ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۴ش.
  • «در مورد عشایر ترکمن در ویکی‌تابناک بیشتر بخوانید»، ویکی‌تابناک، تاریخ درج مطلب: ۹ فروردین ۱۴۰۲ش.
  • دست‌پیشه، محمد و دیگران، «جلوه‌های فرهنگ عامهٔ قوم ترکمن در رمان یورت»، فرهنگ و ادبیات عامه، شمارهٔ ۴۰، مهر و آبان ۱۴۰۰ش.
  • «دین و دینداری در ترکمنستان»، وب‌سایت رهیافته‌ها، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اسفند ۱۳۹۶ش.
  • ذبیحی، مسیح، گرگان‌نامه، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، بابک، ۱۳۶۳ش.
  • «رسوم ترکمن‌های گلستان در شب‌های احیا؛ «قدر گیجه‌سی» و آیین‌های قدیمی دیگر»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۲ فروردن ۱۴۰۲ش.
  • «رفتار و شخصیت ترکمن‌ها»، وب‌سایت دانشجویان ترکمن، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۳۹۷ش.
  • شوقی، عباس، دشت گرگان، تهران، خاور، ۱۳۱۴ش.
  • عزت‌اللهی‌نژاد، طیبه، «زن در فرهنگ ترکمنی»، مجله پژواک زنان در تاریخ، شمارهٔ ۳، ۱۴۰۰ش.
  • عموزادخلیلی، سجاد و رشیدی، احمد، «تأثیر عامل فرهنگی-اجتماعی قوم ترکمن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، دانش امنیتی، شمارهٔ ۸، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش.
  • عموزادهٔ خلیلی، سجاد و دیگران، «شاخص‌های حکمرانی خوب اقوام از بعد اقتصادی با تأکید بر قوم ترکمن»، اولین همایش ملی حکمرانی، تهران، آبان ۱۳۹۸ش.
  • عمید، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۴ش.
  • «غذاهای محلی ترکمن | خوشمزه‌های دیار ترکمن»، وب‌سایت گلستانی‌ها، تاریخ درج مطلب: ۱۳ شهریور ۱۳۹۸ش.
  • قجر، محمد، «کشتی گورش»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آذر ۱۴۰۲ش.
  • قره‌گوزلو همدانی، عبدالله، دیار ترکمن، قائم‌شهر، یاختی، ۱۳۷۱ش.
  • قزوینی، پریسا شاد و حجازی، معینه‌السادات، «مطالعهٔ نشانه‌شناسانهٔ زیورآلات تومار زنان ایل تکهٔ قوم ترکمن»، زن در فرهنگ و هنر، دورهٔ ۱۲، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۳۹۹ش.
  • قورخانچی، محمدعلی (صولت نظام)، نخبهٔ سیفیه، به‌تحقیق منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، تاریخ ایران، ۱۳۶۰ش.
  • «قوم ترکمن»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: ۹ دی ۱۴۰۲ش.
  • قوی‌پنجه، زهرا، «نقش ورنگ در پوشاک زنان ترکمن»، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، ترکیه، ۱۳۹۴ش.
  • گردیزی، عبدالحی، زین‌الاخبار، به‌تحقیق عبدالحی حبیبی، تهران، بنیاد فرهنگ، ۱۳۴۷ش.
  • گوهری‌نسب، آرمان، «مطالعهٔ سنت دِسان‌خوانی در میان ترکمن‌ها»، دوماهنامهٔ فرهنگ و ادبیات عامه، شمارهٔ ۲۳، آذر و دی ۱۳۹۷ش.
  • کاشغری، محمود، دیوان لغات الترک، استانبول، ۱۳۳۳–۱۳۳۵ق.
  • کمالی، محمدشریف و عسکری خانقاه، اصغر، ایرانیان ترکمن، تهران، اساطیر، ۱۳۷۴ش.
  • «لباس‌های مردان ترکمن»، وب‌سایت ادارهٔ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان، تاریخ بازدید: ۹ دی ۱۴۰۲ش.
  • لوگاشوا، بی‌بی رابعه، ترکمن‌های ایران، ترجمهٔ سیروس ایزدی و حسین تحویلی، تهران، شباهنگ، ۱۳۵۹ش.
  • «مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت‌های زیبای کهن در قوم ترکمن»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۰ مهر ۱۴۰۲ش.
  • محمودی، «آداب و رسوم ترکمن‌ها در محرم»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۹ شهریور ۱۳۹۷ش.
  • «مروری بر برترین آثار سینمایی ترکمن‌ها»، وب‌سایت ترکمن‌سسی، تاریخ درج مطلب: ۳ اردیبهشت ۱۳۹۵ش.
  • «مستند «ترکمن‌ها در ایران»؛ قصه یک قوم قدیمی»، روزنامهٔ صبح نو، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آبان ۱۳۹۹ش.
  • مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به‌تحقیق دخویه، لیدن، ۱۹۰۶م.
  • «معرفی بازی‌های کودکان ترکمن و فرهنگ مربوط به آن»، پایگاه خبری-تحلیلی گنبدی‌ها، تاریخ درج مطلب: ۵ مرداد ۱۴۰۲ش.
  • میرزا ابراهیم، سفرنامهٔ استراباد و مازندران و گیلان و…، به‌تحقیق مسعود گلزاری، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۵ش.
  • نعیمی، محمدرضا و قلی‌زاده، یحیی، «تغییرات فرهنگی (روند نابرابری جنسیتی و نژادی) در جامعه ترکمن‌ها از زمان قرارداد آخال (۱۲۵۷ش) تا اصلاحات ارضی (۱۳۴۱ش)»، پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، سال دوم، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۸۷ش.
  • «نغمه‌های حماسی ترکمن‌ها، حماسه‌ای در تلاطم انقلاب ۱۳۵۷»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۴۰۳ش.
  • «نقش ترکمن‌ها در دفاع مقدس و ارزش‌های ماندگار»، وب‌سایت ترکمن‌سسی، تاریخ درج مطلب: ۴ مهر ۱۳۹۷ش.
  • «نگاهی به آداب و رسوم، پوشش و ازدواج در میان زنان ترکمن»، وب‌سایت پیشخوان، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
  • نوروزی قره‌قشلاق، حسین، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، فرهنگ مردم ایران، شمارهٔ ۴۲ و ۴۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش.
  • واژه‌نامه آزاد، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۴ش.
  • وامبری، آرمینیوس، سیاحت درویشی دروغین در خانات آسیای میانه، ترجمهٔ فتحعلی خواجه نوریان، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۴۳ش.
  • وجدانی، بهروز، «موسیقی آیینی و جلوه‌های عرفانی در فرهنگ قوم ترکمن»، کتاب ماه هنر، شماره ۶۵ و ۶۶، بهمن و اسفند ۱۳۸۲ش.
  • «همه چیز در مورد قرارداد آخال»، پژوهشکدهٔ تاریخ معاصر، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۶ش.
  • « «هودی‌خوانی» لالایی گوش‌نواز مادران ترکمن»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مهر ۱۴۰۲ش.
  • « «یا رمضان» جلوه‌ای از نوع دوستی قوم ترکمن»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ فروردین ۱۴۰۲ش.
  • Irons, W. , The Yomut Turkmen, Ann Arbor, 1975.
  • .Irons, W. 1974. «Nomadism as a Political Adaptation the Case of the Yomut Turkmen". American Ethnologist 4
  • .Tapper, R. , «The Tribes in 18th and 19th Century Iran", (Paper), California, 1975-1976
  • Yate, C. E. Khurasan and Sistan. Edinburgh, 1977.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:قوم_ترکمن&oldid=47571»