پرش به محتوا

پیش‌نویس:موسیقی سنتی ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''موسیقی سنتی ایران'''</big>؛ موسیقی اصیل و کهن ایرانی.<br>
[[پرونده:موسیقی سنتی.jpg|جایگزین=بشقاب نوازندگان با سه نوازنده؛ شاهکاری ساسانی از طبرستان|بندانگشتی|بشقاب نوازندگان با سه نوازنده؛ شاهکاری ساسانی از طبرستان، قرن ۶–۷ م، موزه بریتانیا]]
{{درشت|'''موسیقی سنتی ایران'''}}؛ موسیقی اصیل و کهن ایرانی.


[[موسیقی]] سنتی ایران، موسیقی کهن و بااصالت ایرانی است که دستگاه‌ها، نغمه‌ها و آوازهای ویژه خود را دارد. این سبک از موسیقی که در طول زمان تکامل یافته و به‌صورت شفاهی به نسل‌های بعدی منتقل شده است، در بخش‌های دیگری از جهان، از جمله افغانستان، پاکستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و یونان نیز حضور داشته و بر موسیقی سرزمین‌های دیگر اثرگذار بوده است. این موسیقی، دارای عواملی است که منجر به ترویج ارزش‌هایی همچون «[[معنویت]]» و «ایرانیت» شده و در مواردی به ارزشی «مقدس» تبدیل شده است. ردیف‌های موسیقی اصیل ایرانی، به‌عنوان نخستین پروندۀ مستقل ایران در فهرست [[میراث فرهنگی ناملموس ایران|میراث ناملموس]] جهانی به ثبت رسیده است.  
[[موسیقی]] سنتی [[ایران]]، موسیقی کهن و بااصالت ایرانی است که دستگاه‌ها، نغمه‌ها و آوازهای ویژه خود را دارد. این سبک از موسیقی که در طول زمان تکامل یافته و به‌صورت شفاهی به نسل‌های بعدی منتقل شده است، در بخش‌های دیگری از جهان، از جمله افغانستان، پاکستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و یونان نیز حضور داشته و بر [[موسیقی]] سرزمین‌های دیگر اثرگذار بوده است. این موسیقی، دارای عواملی است که منجر به ترویج ارزش‌هایی همچون «[[معنویت]]» و «ایرانیت» شده و در مواردی به ارزشی «مقدس» تبدیل شده است. ردیف‌های موسیقی اصیل ایرانی، به‌عنوان نخستین پروندهٔ مستقل ایران در فهرست [[میراث فرهنگی ناملموس ایران|میراث ناملموس]] جهانی به ثبت رسیده است.
==مفهوم‌شناسی==
موسیقی سنتی در هر سرزمینی از سنت‌ها و فرهنگ‌ آن منطقه نشأت گرفته و بازتابی از خصوصیات اخلاقی، وقایع سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی آن است.<ref>[https://vista.ir/w/a/16/4dmyx «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا.]</ref>  شناخت و تسلط بر موسیقی، نیازمند آشنا بودن با قوانین و اصول مجموعه‌ای است که ردیف موسیقی سنتی نامیده می‌شود.<ref>[https://setare.com/fa/news/24069/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%D8%B5%DB%8C%D9%84-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ شفیعی، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره.]</ref>  موسیقی سنتی ایران نیز که امروزه با نام‌های موسیقی اصیل، کلاسیک و دستگاهی ایرانی شناخته می‌شود،<ref>[https://www.kaenat.ir/fa/Main/Detail/160203/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%B4%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%AE%D9%88%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D9%86 «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات.]</ref>  سبکی از موسیقی است که از فرهنگ و سنت‌های ایرانی گرفته شده، رشد کرده و در طول زمان، همراه با سایر مظاهر زندگی مردم ایران، به تکامل امروزی خود رسیده است.<ref>[https://saednews.com/.post/merfi-sbk-mosiqi-snti-irani «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز.]</ref>  کارشناسان معتقدند واژۀ دستگاه از دورۀ [[قاجاریه|قاجار]] در ایران مرسوم شده و پس از آن، نوازندگان و موسیقی‌دانان به‌منظور داشتن مجموعه‌ای منظم در راستای آموزش این سبک موسیقی، «ردیف» موسیقی ایرانی را شکل داده‌اند.<ref>[https://setare.com/fa/news/24069/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%D8%B5%DB%8C%D9%84-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ شفیعی، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره.]</ref>


==پیشینه==
==مفهوم‌شناسی موسیقی سنتی ایران==
موسیقی سنتی ایران، دارای قدمتی کهن بوده و تاریخچۀ آن را به دوران باستان نسبت داده می‌شود.<ref>[https://saednews.com/.post/merfi-sbk-mosiqi-snti-irani «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز.]</ref> مُهرنگاره‌های کشف شده در نقاط مختلف ایران، مانند تپۀ [[چغازنبیل]] در شهر [[دزفول]]، حکایت از بزمی کهن در این منطقه دارد که نوازندگان و نغمه‌سازان مختلفی را به تصویر کشیده است. همچنین، اسناد بسیاری نشان‌دهندۀ نواخته شدن [[تار]] توسط ایرانیان از سدۀ 17 پیش از میلاد است. علاوه بر آن، به سازهایی همچون دف، [[چنگ]] و [[تنبک]] نیز به‌وفور در آثار کهن ایرانیان اشاره شده است.<ref>[https://weblight.ir/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%9B-%D9%87%D8%B1-%D8%A2%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B1%D8%A7-%DA%86%D9%87-%D9%88%D9%82%D8%AA/ «فرهنگ موسیقایی ایران؛ هر آهنگ را چه وقت گوش کنیم؟»، وب‌سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت].</ref> برخی از محققان، موسیقی سنتی ایران را از سبک‌های موسیقی کهن ایرانی می‌دانند که از دوران ایران باستان در میان ایرانیان مرسوم بوده است.<ref>[https://www.kaenat.ir/fa/Main/Detail/160203/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%B4%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%AE%D9%88%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D9%86 «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات.]</ref> همچنین، گروهی معتقدند با کشف اولین سازهای موسیقی ایرانی، همچون ساز «باربت» در ایران کهن، تاریخ تخمینی این نوع از موسیقی به‌حدود 800 سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد.<ref>[https://saednews.com/.post/merfi-sbk-mosiqi-snti-irani «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز.]</ref><br>
موسیقی سنتی در هر سرزمینی از سنت‌ها و فرهنگ آن منطقه نشأت گرفته و بازتابی از خصوصیات اخلاقی، وقایع سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی آن است.<ref>[https://vista.ir/w/a/16/4dmyx «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا.]</ref> شناخت و تسلط بر موسیقی، نیازمند آشنا بودن با قوانین و اصول مجموعه‌ای است که ردیف موسیقی سنتی نامیده می‌شود.<ref>[https://setare.com/fa/news/24069/آشنایی-با-موسیقی-سنتی-یا-اصیل-ایرانی/ شفیعی، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره.]</ref> موسیقی سنتی ایران نیز که امروزه با نام‌های موسیقی اصیل، کلاسیک و دستگاهی ایرانی شناخته می‌شود،<ref>[https://www.kaenat.ir/fa/Main/Detail/160203/موسیقی-سنتی-و-بازگشت-به-خویشتن «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات.]</ref> سبکی از موسیقی است که از فرهنگ و سنت‌های ایرانی گرفته شده، رشد کرده و در طول زمان، همراه با سایر مظاهر زندگی مردم ایران، به تکامل امروزی خود رسیده است.<ref>[https://saednews.com/.post/merfi-sbk-mosiqi-snti-irani «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز.]</ref> کارشناسان معتقدند واژهٔ دستگاه از دورهٔ [[قاجاریه|قاجار]] در ایران مرسوم شده و پس از آن، نوازندگان و موسیقی‌دانان به‌منظور داشتن مجموعه‌ای منظم در راستای آموزش این سبک موسیقی، «ردیف» موسیقی ایرانی را شکل داده‌اند.<ref>[https://setare.com/fa/news/24069/آشنایی-با-موسیقی-سنتی-یا-اصیل-ایرانی/ شفیعی، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره.]</ref>
 
امروزه، با تأسیس فرهنگستان هنر و گروه موسیقی، مرکز حفظ و پژوهش موسیقی ایرانی و نیز تأسیس رشته‌های جدید موسیقی‌شناسی در دانشگاه‌های کشور، وضعیت موسیقی سنتی ایران و پژوهش در این زمینه بهبود یافته است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/85717/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C کیانی،«موسیقی سنتی ایرانی»، 1382ش، ص4.]</ref>  کارشناسان، در مجموع، موسیقی سنتی ایران را در سه دوره بررسی کرده‌اند:
# پیش از اسلام: همانند موسیقی‌های اقوام کهن ایرانی همچون [[ایل بختیاری|بختیاری]]، کردی و لری؛
# پس از ورود اسلام: شامل موسیقی مقامی (حماسی، [[تعزیه]]، [[عزاداری|عزا]]) و موسیقی ردیفی (دستگاه‌های موسیقی سنتی)؛ برخی بر این باورند که در ابتدای ظهور اسلام، تعدادی از خلفای اموی و عباسی، موسیقی ایرانی را با قوانین اسلامی در تضاد می‌دانستند. در این میان، برخی از هنرمندان ایرانی با تلاش‌های خود موسیقی را حفظ کرده و فضای آن را از [[شادی]] به [[غم]] تغییر دادند تا با حال و هوای مردم در آن روزگار، مطابقت یابد. 
# دورۀ معاصر: شامل موسیقی‌های محلی ایران و نغمه‌های سنتی، تنظیم و تهیۀ کلاسیک آنها.<ref> [https://vista.ir/w/a/16/4dmyx «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا.]</ref>


==ساختار==
==پیشینه موسیقی سنتی ایران==
[[موسیقی بومی|موسیقی سنتی]] ایرانی، از نظر کارشناسان، نوعی بدیهه‌گویی است که اساس آن از مدل‌های قیاسی بوده و باید حفظ شوند. یک نمایش مرسوم این سبک موسیقی، از «پیش درآمد (مقدمۀ اولیه)»، «درآمد (مقدمه)»، «تصنیف (آهنگ، وزن‌دار به‌همراه آواز خواننده)»، «[[چهار مضراب|چهارمضراب]] (وزن‌دار)» و تعداد انتخابی «گوشه (حرکات)»، تشکیل می‌شود. برخی از موسیقی‌دانان، گاهی به‌صورت غیر مرسوم، برخی قسمت‌های این ساختار را تغییر داده یا حذف می‌کنند.<ref>[https://weblight.ir/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%9B-%D9%87%D8%B1-%D8%A2%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B1%D8%A7-%DA%86%D9%87-%D9%88%D9%82%D8%AA/ «فرهنگ موسیقایی ایران؛ هر آهنگ را چه وقت گوش کنیم؟»، وب‌سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت].</ref>
[[پرونده:موسیقی سنتی۱.jpg|جایگزین=عارف قزوینی شاعر، موسیقی‌دان و تصنیف‌ساز ایرانی دوران قاجار و پهلوی |بندانگشتی|عارف قزوینی شاعر، موسیقی‌دان و تصنیف‌ساز ایرانی دوران قاجار و پهلوی - نفر دوم از سمت چپ]]
موسیقی سنتی ایران، دارای قدمتی کهن بوده و تاریخچهٔ آن را به دوران باستان نسبت داده می‌شود.<ref>[https://saednews.com/.post/merfi-sbk-mosiqi-snti-irani «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز.]</ref> مُهرنگاره‌های کشف شده در نقاط مختلف ایران، مانند تپهٔ [[چغازنبیل]] در شهر [[دزفول]]، حکایت از بزمی کهن در این منطقه دارد که نوازندگان و نغمه‌سازان مختلفی را به تصویر کشیده است. همچنین، اسناد بسیاری نشان‌دهندهٔ نواخته شدن [[تار]] توسط ایرانیان از سدهٔ ۱۷ پیش از میلاد است. علاوه بر آن، به سازهایی همچون دف، [[چنگ]] و [[تنبک]] نیز به‌وفور در آثار کهن ایرانیان اشاره شده است.<ref>[https://weblight.ir/فرهنگ-موسیقایی-ایران-؛-هر-آهنگ-را-چه-وقت/ «فرهنگ موسیقایی ایران؛ هر آهنگ را چه وقت گوش کنیم؟»، وب‌سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت].</ref> برخی از محققان، موسیقی سنتی ایران را از سبک‌های موسیقی کهن ایرانی می‌دانند که از دوران ایران باستان در میان ایرانیان مرسوم بوده است.<ref>[https://www.kaenat.ir/fa/Main/Detail/160203/موسیقی-سنتی-و-بازگشت-به-خویشتن «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات.]</ref> همچنین، گروهی معتقدند با کشف اولین سازهای موسیقی ایرانی، همچون ساز «باربت» در ایران کهن، تاریخ تخمینی این نوع از موسیقی به‌حدود ۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد.<ref>[https://saednews.com/.post/merfi-sbk-mosiqi-snti-irani «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز.]</ref>
 
امروزه، با تأسیس فرهنگستان هنر و گروه موسیقی، مرکز حفظ و پژوهش موسیقی ایرانی و نیز تأسیس رشته‌های جدید موسیقی‌شناسی در دانشگاه‌های کشور، وضعیت موسیقی سنتی ایران و پژوهش در این زمینه بهبود یافته است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/85717/موسیقی-سنتی-ایرانی کیانی،«موسیقی سنتی ایرانی»، 1382ش، ص4.]</ref> کارشناسان، در مجموع، موسیقی سنتی ایران را در سه دوره بررسی کرده‌اند:
#پیش از اسلام: همانند موسیقی‌های اقوام کهن ایرانی همچون [[ایل بختیاری|بختیاری]]، کردی و لری؛
#پس از ورود اسلام: شامل موسیقی مقامی (حماسی، [[تعزیه]]، [[عزاداری|عزا]]) و موسیقی ردیفی (دستگاه‌های موسیقی سنتی)؛ برخی بر این باورند که در ابتدای ظهور اسلام، تعدادی از خلفای اموی و عباسی، موسیقی ایرانی را با قوانین اسلامی در تضاد می‌دانستند. در این میان، برخی از هنرمندان ایرانی با تلاش‌های خود موسیقی را حفظ کرده و فضای آن را از [[شادی]] به [[غم]] تغییر دادند تا با حال و هوای مردم در آن روزگار، مطابقت یابد.
#دورهٔ معاصر: شامل موسیقی‌های محلی ایران و نغمه‌های سنتی، تنظیم و تهیهٔ کلاسیک آنها.<ref>[https://vista.ir/w/a/16/4dmyx «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا.]</ref>
 
==ساختار موسیقی سنتی ایران==
[[موسیقی بومی|موسیقی سنتی]] ایرانی، از نظر کارشناسان، نوعی بدیهه‌گویی است که اساس آن از مدل‌های قیاسی بوده و باید حفظ شوند. یک نمایش مرسوم این سبک موسیقی، از «پیش‌درآمد (مقدمهٔ اولیه)»، «درآمد (مقدمه)»، «تصنیف (آهنگ، وزن‌دار به‌همراه آواز خواننده)»، «[[چهار مضراب|چهارمضراب]] (وزن‌دار)» و تعداد انتخابی «گوشه (حرکات)»، تشکیل می‌شود. برخی از موسیقی‌دانان، گاهی به‌صورت غیر مرسوم، برخی قسمت‌های این ساختار را تغییر داده یا حذف می‌کنند.<ref>[https://weblight.ir/فرهنگ-موسیقایی-ایران-؛-هر-آهنگ-را-چه-وقت/ «فرهنگ موسیقایی ایران؛ هر آهنگ را چه وقت گوش کنیم؟»، وب‌سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت].</ref>
 
==مفاهیم موسیقی سنتی ایران==
براساس روش طبقه‌بندی جدید در آواز و مقامات، موسیقی سنتی ایران در دوازده مجموعه قرار داده شده است. از این دوازده مجموعه، هفت مجموعه که استقلال بیشتری دارند «دستگاه» نامیده شده و پنج مجموعهٔ دیگر که از دستگاه‌های مزبور منشعب شده‌اند «آواز» خوانده می‌شوند.<ref>[https://vista.ir/w/a/16/4dmyx «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا.]</ref>


==مفاهیم==
براساس روش طبقه‌بندی جدید در آواز و مقامات، موسیقی سنتی ایران در دوازده مجموعه قرار داده شده است. از این دوازده مجموعه، هفت مجموعه که استقلال بیشتری دارند «دستگاه» نامیده شده و پنج مجموعۀ دیگر که از دستگاه‌های مزبور منشعب شده‌اند «آواز» خوانده می‌شوند.<ref> [https://vista.ir/w/a/16/4dmyx «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا.]</ref> 
===دستگاه‌ها===
===دستگاه‌ها===
موسیقی سنتی ایرانی، به موسیقی دستگاهی نیز معروف است. «دستگاه» از دو کلمۀ «دست» و «گاه» تشکیل شده که گاه در آن به‌معنای «پرده ساز» و دستگاه به‌معنای چگونگی قرار گرفتن انگشتان دست بر روی پرده‌های ساز است که در هر قطعه یا آهنگ، شکلی متفاوت و خاص را به خود می‌گیرد.<ref>[https://setare.com/fa/news/24069/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%D8%B5%DB%8C%D9%84-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ شفیعی، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره.]</ref> این نوع از موسیقی ایرانی شامل دستگاه‌هایی به‌شرح زیر است:  
موسیقی سنتی ایرانی، به موسیقی دستگاهی نیز معروف است. «دستگاه» از دو کلمهٔ «دست» و «گاه» تشکیل شده که گاه در آن به‌معنای «پرده ساز» و دستگاه به‌معنای چگونگی قرار گرفتن انگشتان دست بر روی پرده‌های ساز است که در هر قطعه یا آهنگ، شکلی متفاوت و خاص را به خود می‌گیرد.<ref>[https://setare.com/fa/news/24069/آشنایی-با-موسیقی-سنتی-یا-اصیل-ایرانی/ شفیعی، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره.]</ref> این نوع از موسیقی ایرانی شامل دستگاه‌هایی به‌شرح زیر است:
# دستگاه شور: از بزرگ‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است که بخش‌های زیادی از موسیقی همچون [[تصنیف|تصنیف‌ها]] و چهارمضراب‌ها بر اساس آن ساخته می‌شوند. از گوشه‌های دستگاه شور می‌توان به کرشمه، نغمه، حزین، گوشۀ ابوعطای بزرگ، مجلس‌افروز و [[دوبیتی]] اشاره کرد.<br>
#دستگاه شور: از بزرگ‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است که بخش‌های زیادی از موسیقی همچون [[تصنیف]]‌ها و چهارمضراب‌ها بر اساس آن ساخته می‌شوند. از گوشه‌های دستگاه شور می‌توان به کرشمه، نغمه، حزین، گوشهٔ ابوعطای بزرگ، مجلس‌افروز و [[دوبیتی]] اشاره کرد.
# دستگاه سه‌گاه: از قدیمی‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است که در تمامی کشورهای اسلامی نیز وجود داشته و بیشتر به‌منظور نمایش احساس غم و اندوه به‌کار می‌رود. برخی از محققان، آواز سه‌گاه را آوازی بی‌نهایت غم‌انگیز و حزین می‌دانند که یادگاری از مصائب نیاکان ایرانیان است. درآمد سه‌گاه، کرشمه، شاه‌ختایی، [[مثنوی]]، زابل، مویه و حزین از جمله اسامی گوشه‌های این دستگاه هستند.  
#دستگاه سه‌گاه: از قدیمی‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است که در تمامی کشورهای اسلامی نیز وجود داشته و بیشتر به‌منظور نمایش احساس غم و اندوه به‌کار می‌رود. برخی از محققان، آواز سه‌گاه را آوازی بی‌نهایت غم‌انگیز و حزین می‌دانند که یادگاری از مصائب نیاکان ایرانیان است. درآمد سه‌گاه، کرشمه، شاه‌ختایی، [[مثنوی]]، زابل، مویه و حزین از جمله اسامی گوشه‌های این دستگاه هستند.
# دستگاه چهارگاه: از انواع موسیقی مخصوص افراد سحرخیز بوده و شنیدن آن در زمان‌هایی که آدمی احساس خستگی می‌کند، انرژی‌بخش است. درآمد، پیش زنگوله، نغمه، مویه، زنگ شتر، زابل، فرود، پهلوی، منصوری و رجز از جمله اسامی گوشه‌های این دستگاه هستند. آوازهای دستگاه چهارگاه نیز به آدمی سرزندگی و صلابت بخشیده و در بیشتر مواقع، سبکی حماسی را دنبال می‌کنند.  
#دستگاه چهارگاه: از انواع موسیقی مخصوص افراد سحرخیز بوده و شنیدن آن در زمان‌هایی که آدمی احساس خستگی می‌کند، انرژی‌بخش است. درآمد، پیش زنگوله، نغمه، مویه، زنگ شتر، زابل، فرود، پهلوی، منصوری و رجز از جمله اسامی گوشه‌های این دستگاه هستند. آوازهای دستگاه چهارگاه نیز به آدمی سرزندگی و صلابت بخشیده و در بیشتر مواقع، سبکی حماسی را دنبال می‌کنند.
# دستگاه همایون: از غم‌انگیزترین دستگاه‌های موسیقی سنتی ایرانی است که اندوهی بیشتر از دشتی دارد. این دستگاه، حالتی اشرافی، شاهانه و باوقار در احساس آهنگ‌ها داشته و به‌همین دلیل آن را همایون خوانده‌اند. بسیاری از لالایی‌ها و موسیقی‌های زورخانه‌ای در این دستگاه ساخته و پرداخته می‌شوند. چکاوک، نی داود، بیداد، عشاق، موره، [[لیلی و مجنون]]، طرز، دناسری، دلنواز و نی‌ریز از جمله اسامی گوشه‌های دستگاه همایون هستند.  
#دستگاه همایون: از غم‌انگیزترین دستگاه‌های موسیقی سنتی ایرانی است که اندوهی بیشتر از دشتی دارد. این دستگاه، حالتی اشرافی، شاهانه و باوقار در احساس آهنگ‌ها داشته و به‌همین دلیل آن را همایون خوانده‌اند. بسیاری از لالایی‌ها و موسیقی‌های زورخانه‌ای در این دستگاه ساخته و پرداخته می‌شوند. چکاوک، نی داود، بیداد، عشاق، موره، [[لیلی و مجنون]]، طرز، دناسری، دلنواز و نی‌ریز از جمله اسامی گوشه‌های دستگاه همایون هستند.
# دستگاه ماهور: از دستگاه‌های شامل آهنگ‌های فرح‌بخش، شاد و سرشار از شور زندگی هستند. بیشتر قطعات نواخته شده در این دستگاه، حال آدمی را خوب کرده و او را سرحال می‌کند. گشایش، داد، دلکش، خاوران، طرب انگیز، نیشابورک، طوسی، نیریز، کرشمه، ساقی نامه و راک هندی از جمله اسامی گوشه‌های دستگاه ماهور هستند.  
#دستگاه ماهور: از دستگاه‌های شامل آهنگ‌های فرح‌بخش، شاد و سرشار از شور زندگی هستند. بیشتر قطعات نواخته شده در این دستگاه، حال آدمی را خوب کرده و او را سرحال می‌کند. گشایش، داد، دلکش، خاوران، طرب‌انگیز، نیشابورک، طوسی، نیریز، کرشمه، ساقی نامه و راک هندی از جمله اسامی گوشه‌های دستگاه ماهور هستند.
# دستگاه نوا: از جمله دستگاه‌هایی که آهنگ‌هایی با احساسات میانه را می‌سازد. برخی، این دستگاه را با دستگاه شور مشابه می‌دانند که در گردش‌های ملودی، تفاوت‌های اساسی با آن دارد. مجلسی، آواز مسیحی، ناقوس، نیریز، خجسته و نیشابورک از جمله اسامی گوشه‌های دستگاه نوا هستند.  
#دستگاه نوا: از جمله دستگاه‌هایی که آهنگ‌هایی با احساسات میانه را می‌سازد. برخی، این دستگاه را با دستگاه شور مشابه می‌دانند که در گردش‌های ملودی، تفاوت‌های اساسی با آن دارد. مجلسی، آواز مسیحی، ناقوس، نیریز، خجسته و نیشابورک از جمله اسامی گوشه‌های دستگاه نوا هستند.
# دستگاه راست پنجگاه: از دستگاه‌های مهجور ایرانی است که شباهت زیادی به دستگاه ماهور داشته اما در جمله‌بندی، فرودها و نت‌ها، تفاوت‌های اساسی با ماهور دارد. زنگوله، خسروانی، روح افزا، پروانه، عشاق، بیات عجل، قرچه، منصوری و سپهر از جمله اسامی گوشه‌های دستگاه راست پنجگاه هستند.<ref>[https://saednews.com/.post/merfi-sbk-mosiqi-snti-irani «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز.]</ref>
#دستگاه راست پنجگاه: از دستگاه‌های مهجور ایرانی است که شباهت زیادی به دستگاه ماهور داشته اما در جمله‌بندی، فرودها و نت‌ها، تفاوت‌های اساسی با ماهور دارد. زنگوله، خسروانی، روح‌افزا، پروانه، عشاق، بیات عجل، قرچه، منصوری و سپهر از جمله اسامی گوشه‌های دستگاه راست پنجگاه هستند.<ref>[https://saednews.com/.post/merfi-sbk-mosiqi-snti-irani «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز.]</ref>


===آوازها===
===آوازها===
تفاوت آواز و دستگاه در موسیقی سنتی ایرانی در تعداد گوشه‌های آنها بوده که در دستگاه، بیشتر از آواز است. ردیف موسیقی سنتی ایران، دارای پنج آواز به شرح زیر است:<ref>[https://setare.com/fa/news/24069/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%D8%B5%DB%8C%D9%84-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ شفیعی، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره.]</ref>  
تفاوت آواز و دستگاه در موسیقی سنتی ایرانی در تعداد گوشه‌های آنها بوده که در دستگاه، بیشتر از آواز است. ردیف موسیقی سنتی ایران، دارای پنج آواز به شرح زیر است:<ref>[https://setare.com/fa/news/24069/آشنایی-با-موسیقی-سنتی-یا-اصیل-ایرانی/ شفیعی، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره.]</ref>
# ابوعطا (متعلق به دستگاه شور)؛ این آواز را به صبح نسبت داده که در دل آن، خواهش، تمنا و نیاز نهفته است. ایرانیان، از دیرباز، سحرخیزی و راز و نیاز با خداوند در سحرگاه را پاس داشته و در فرهنگ موسیقایی خود نیز آن را وارد کرده‌اند. از دیگر اسامی این گوشه و آواز می‌توان به «سارَنج»، «دستانِ عرب» و «سَرَنی» اشاره کرد.
#ابوعطا (متعلق به دستگاه شور)؛ این آواز را به صبح نسبت داده که در دل آن، خواهش، تمنا و نیاز نهفته است. ایرانیان، از دیرباز، سحرخیزی و راز و نیاز با خداوند در سحرگاه را پاس داشته و در فرهنگ موسیقایی خود نیز آن را وارد کرده‌اند. از دیگر اسامی این گوشه و آواز می‌توان به «سارَنج»، «دستانِ عرب» و «سَرَنی» اشاره کرد.
# بیات ترک (یا بیات زند، متعلق به دستگاه شور)؛ این آواز را نیز برای صبح در نظر گرفته‌اند که خبر از عالم بالا می‌دهد. واژۀ ترک در این آواز به ترکان قشقایی اشاره داشته و بسیاری از ترانه‌های محلی این قوم در این آواز حضور دارند. واژۀ بیات از نظر برخی مخفف واژۀ ابیات است.  
#بیات ترک (یا بیات زند، متعلق به دستگاه شور)؛ این آواز را نیز برای صبح در نظر گرفته‌اند که خبر از عالم بالا می‌دهد. واژهٔ ترک در این آواز به ترکان قشقایی اشاره داشته و بسیاری از ترانه‌های محلی این قوم در این آواز حضور دارند. واژهٔ بیات از نظر برخی مخفف واژهٔ ابیات است.
# افشاری (متعلق به دستگاه شور)؛ آوازی مناسب برای لحظۀ غروب بوده که راز و نیاز و مناجات با معبود در آن ارائه می‌شود. نام افشاری در این موسیقی به ایل افشاری که ریشه در قوم ترک آذربایجانی دارند، اشاره دارد. این آواز را از نظر احساسی، دارای حالتی مالیخولیایی و متأثرکننده می‌دانند.  
#افشاری (متعلق به دستگاه شور)؛ آوازی مناسب برای لحظهٔ غروب بوده که راز و نیاز و مناجات با معبود در آن ارائه می‌شود. نام افشاری در این موسیقی به ایل افشاری که ریشه در قوم ترک آذربایجانی دارند، اشاره دارد. این آواز را از نظر احساسی، دارای حالتی مالیخولیایی و متأثرکننده می‌دانند.
# دشتی (متعلق به دستگاه شور)؛ زمان این آواز را عصر و هنگام فراق خورشید می‌دانند. این نوع از آواز، سوزناک و اندوهگین بوده و به غمی که از فراق یار حاصل می‌شود، اشاره دارد. این آواز را برگرفته از احوال مردم در منطقۀ دشتستان در بوشهر می‌دانند.  
#دشتی (متعلق به دستگاه شور)؛ زمان این آواز را عصر و هنگام فراق خورشید می‌دانند. این نوع از آواز، سوزناک و اندوهگین بوده و به غمی که از فراق یار حاصل می‌شود، اشاره دارد. این آواز را برگرفته از احوال مردم در منطقهٔ دشتستان در بوشهر می‌دانند.
# بیات اصفهان ( متعلق به دستگاه همایون)؛<ref> [https://www.beytoote.com/art/music-cinema/iranian-traditional1-music.html «موسیقی سنتی ایران»، وب‌سایت بیتوته.]</ref> آوازی متعلق به نیمه‌های شب بوده که حالتی بین شادی و غم دارد.<ref>[https://weblight.ir/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%9B-%D9%87%D8%B1-%D8%A2%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B1%D8%A7-%DA%86%D9%87-%D9%88%D9%82%D8%AA/ «فرهنگ موسیقایی ایران؛ هر آهنگ را چه وقت گوش کنیم؟»، وب‌سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت.]</ref>
#بیات [[اصفهان]] (متعلق به دستگاه همایون)؛<ref>[https://www.beytoote.com/art/music-cinema/iranian-traditional1-music.html «موسیقی سنتی ایران»، وب‌سایت بیتوته.]</ref> آوازی متعلق به نیمه‌های شب بوده که حالتی بین شادی و غم دارد.<ref>[https://weblight.ir/فرهنگ-موسیقایی-ایران-؛-هر-آهنگ-را-چه-وقت/ «فرهنگ موسیقایی ایران؛ هر آهنگ را چه وقت گوش کنیم؟»، وب‌سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت.]</ref>
 
 
===گوشه‌ها===
===گوشه‌ها===
گوشه‌های دستگاه‌ها در قالب مجموعه‌ای به‌نام «ردیف» جمع‌آوری شده و هر دستگاه، به‌صورت معمول، با گوشه‌ای به‌نام «درآمد» آغاز می‌شود. گوشه‌های بعدی در دستگاه، به‌سمت نت‌های زیرتر به ‌نام «اوج» می‌روند. پس از آن، دستگاه‌ها در انتها از طریق گوشه‌های دیگری به مد اصلی خود «فرود» می‌کنند. این گوشه‌ها به انواع مختلفی از جمله «پیش درآمد»، «درآمد»، «چهارمضراب»، «آواز»، «تصنیف» و «رنگ» تقسیم می‌شوند.<ref>[https://sazejust.com/introduction-of-iranian-traditional-music/ «معرفی دستگاه‌های موسیقی ایرانی»، وب‌سایت ساز ژوست.]</ref>  
گوشه‌های دستگاه‌ها در قالب مجموعه‌ای به‌نام «ردیف» جمع‌آوری شده و هر دستگاه، به‌صورت معمول، با گوشه‌ای به‌نام «درآمد» آغاز می‌شود. گوشه‌های بعدی در دستگاه، به‌سمت نت‌های زیرتر به نام «اوج» می‌روند. پس از آن، دستگاه‌ها در انتها از طریق گوشه‌های دیگری به مد اصلی خود «فرود» می‌کنند. این گوشه‌ها به انواع مختلفی از جمله «پیش‌درآمد»، «درآمد»، «چهارمضراب»، «آواز»، «تصنیف» و «رنگ» تقسیم می‌شوند.<ref>[https://sazejust.com/introduction-of-iranian-traditional-music/ «معرفی دستگاه‌های موسیقی ایرانی»، وب‌سایت ساز ژوست.]</ref>
 
===سازها===
===سازها===
از جمله سازهای سنتی ایران نیز می‌توان به «نی»، «دف»، «تار»، «سه تار»، «دوتار»، «کمانچه»، «قیچک»، «قانون»، «تمبک»، «چنگ»، «رباب»، «سنتور»، «بربط»، «عود»، «دایره»، «چگور»، «تمبیره»، «سرنا»، «دودوک (بالابان)»، «نی انبان»، «قره نی»، «دون علی»، «دهل»، «دمام»، «دوضاله (دوزله)»، «تاس»، «نقاره»، «زنگ»، «طبل»، «کرنا»، «کوس»، «دیوان»، «هزار تار»، «چنگ»، «سنتور ایستاده» و «اِکتار» اشاره کرد.<ref> [https://www.beytoote.com/art/music-cinema/iranian-traditional1-music.html «موسیقی سنتی ایران»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>
از جمله سازهای سنتی ایران نیز می‌توان به «[[نی]]»، «دف»، «تار»، «[[سه‌تار|سه تار]]»، «[[دوتار]]»، «[[کمانچه]]»، «قیچک»، «قانون»، «تمبک»، «چنگ»، «[[رباب]]»، «[[سنتور]]»، «بربط»، «[[عود]]»، «دایره»، «چگور»، «تمبیره»، «[[سرنا]]»، «دودوک ([[بالابان]])»، «نی انبان»، «قره نی»، «دون علی»، «[[دهل]]»، «دمام»، «دوضاله (دوزله)»، «تاس»، «[[نقاره]]»، «زنگ»، «طبل»، «[[کرنانوازی|کرنا]]»، «کوس»، «دیوان»، «هزار تار»، «چنگ»، «سنتور ایستاده» و «اِکتار» اشاره کرد.<ref>[https://www.beytoote.com/art/music-cinema/iranian-traditional1-music.html «موسیقی سنتی ایران»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>


==تفاوت موسیقی سنتی ایرانی و غربی==
==تفاوت موسیقی سنتی ایرانی و غربی==
[[پرونده:موسیقی سنتی ایران (2).jpg|بندانگشتی|تصویری از یک نقاشی با عنوان «نوازندگان ایرانی» اثر کمال‌الملک که گردهمایی بسیاری از نوازندگان سازهای سنتی ایرانی را نشان می‌دهد.]]
برخی از مردم، موسیقی سنتی ایرانی را در مقایسه با موسیقی غربی، غم‌انگیز می‌دانند. آنها بر این باورند که صدای ریزپرده‌ها در موسیقی سنتی ایرانی، وحشی یا غم‌انگیز است. این در حالی است که در موسیقی غربی یا اروپایی همچون اپراها نیز موسیقی غم‌انگیز وجود دارد. گروهی از کارشناسان، از جمله دلایل دیگر غم‌انگیز خواندن موسیقی سنتی ایران را موارد زیر می‌خوانند:
برخی از مردم، موسیقی سنتی ایرانی را در مقایسه با موسیقی غربی، غم‌انگیز می‌دانند. آنها بر این باورند که صدای ریزپرده‌ها در موسیقی سنتی ایرانی، وحشی یا غم‌انگیز است. این در حالی است که در موسیقی غربی یا اروپایی همچون اپراها نیز موسیقی غم‌انگیز وجود دارد. گروهی از کارشناسان، از جمله دلایل دیگر غم‌انگیز خواندن موسیقی سنتی ایران را موارد زیر می‌خوانند:
# موسیقی سنتی ایرانی، انعکاسی از تاریخ تراژیک است؛
#موسیقی سنتی ایرانی، انعکاسی از تاریخ تراژیک است؛
# غم از جمله احساسات برتر بوده و در بسیاری از انواع موسیقی در سراسر جهان وجود دارد؛
#غم از جمله احساسات برتر بوده و در بسیاری از انواع موسیقی در سراسر جهان وجود دارد؛
# موسیقی ایرانی، همواره مبتنی بر شعر ایرانی بوده و شعر ایرانی نیز در برخی موارد غم‌انگیز هستند.<ref>[https://www.kaenat.ir/fa/Main/Detail/160203/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%B4%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%AE%D9%88%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D9%86 «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات.]</ref>
#موسیقی ایرانی، همواره مبتنی بر [[شعر فارسی|شعر]] ایرانی بوده و شعر ایرانی نیز در برخی موارد غم‌انگیز هستند.<ref>[https://www.kaenat.ir/fa/Main/Detail/160203/موسیقی-سنتی-و-بازگشت-به-خویشتن «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات.]</ref>
 
 
علاوه بر آن، بسیاری از کارشناسان حوزۀ موسیقی سنتی در ایران بر این باورند که غم موجود در موسیقی سنتی ایرانی، به‌خصوص غمی که در موسیقی عزاداری واقعۀ کربلا و موسیقی دستگاهی-ردیف وجود دارد، از نوع غم مثبت بوده که درون آن، نشاط جاودانی موج می‌زند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/85717/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C کیانی، «موسیقی سنتی ایرانی»، 1382ش، ص4.]</ref>
علاوه بر آن، بسیاری از کارشناسان حوزهٔ موسیقی سنتی در ایران بر این باورند که غم موجود در موسیقی سنتی ایرانی، به‌خصوص غمی که در موسیقی عزاداری [[عاشورا|واقعهٔ کربلا]] و موسیقی دستگاهی-ردیف وجود دارد، از نوع غم مثبت بوده که درون آن، نشاط جاودانی موج می‌زند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/85717/موسیقی-سنتی-ایرانی کیانی، «موسیقی سنتی ایرانی»، 1382ش، ص4.]</ref>
از دیگر تفاوت‌های اصلی موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی غربی می‌توان به تفاوت گام و فواصل در این دو نوع از موسیقی اشاره کرد. در موسیقی سنتی ایران، ریزپرده‌ها به‌کار می‌روند که به فواصل کوچک‌تر از نیم‌پرده اشاره دارند.<br>
 
از دیگر تفاوت‌های اصلی موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی غربی می‌توان به تفاوت گام و فواصل در این دو نوع از موسیقی اشاره کرد. در موسیقی سنتی ایران، ریزپرده‌ها به‌کار می‌روند که به فواصل کوچک‌تر از نیم‌پرده اشاره دارند.
علاوه بر آن، در موسیقی غربی، گسترش اصوات به‌صورت عمودی (به‌معنای خطوط متعدد صدا در یک قطعه) از اهمیتی بسیار برخوردار بوده و می‌توان آن را به دو صورت «هموفونیک»<ref>یک صدا در نقش ملودی اصلی و باقی صداها در نقش هارمونی آن صدا به‌کار می‌روند.</ref> و «پلی فونیک»<ref>چندین صدا یا ملودی که از نظر ملودیک و ریتمیک مستقل هستند.</ref> مشاهده کرد. این در حالی است که موسیقی سنتی ایران بیشتر به‌صورت ملودی‌محور بوده و فراز و فرودهای ملودی، تحریرها و لحن‌های آن به موسیقی وسعت معنایی می‌بخشند.<br>
 
علاوه بر آن، در موسیقی غربی، گسترش اصوات به‌صورت عمودی (به‌معنای خطوط متعدد صدا در یک قطعه) از اهمیتی بسیار برخوردار بوده و می‌توان آن را به دو صورت «هموفونیک»<ref>یک صدا در نقش ملودی اصلی و باقی صداها در نقش هارمونی آن صدا به‌کار می‌روند.</ref> و «پلی فونیک»<ref>چندین صدا یا ملودی که از نظر ملودیک و ریتمیک مستقل هستند.</ref> مشاهده کرد. این در حالی است که موسیقی سنتی ایران بیشتر به‌صورت ملودی‌محور بوده و فراز و فرودهای ملودی، تحریرها و لحن‌های آن به موسیقی وسعت معنایی می‌بخشند.
تفاوت دیگر این دو نوع از موسیقی در سازهای مورد استفاده است. سازهای ایرانی، بیشتر از مواد طبیعی همچون چوب و پوست ساخته شده و در مجموع به سازهای زهی- زخمه‌ای، زهی- کوبه‌ای و زهی- آرشه‌ای تقسیم می‌شوند. این در حالی است که سازهای غربی با سازهای ایرانی بسیار متفاوت بوده و از جمله سازهای رایج آنها می‌توان به ویولن، پیانو، ویولا و چنگ اشاره کرد.  
 
از دیگر تفاوت‌های مهم این دو نوع از موسیقی درون‌مایه و مضمون موسیقی است. موسیقی سنتی ایرانی تمرکز بیشتری بر جنبه‌های معنوی و روحی داشته و با هنر، ادب، دین و عرفان پیوندی ناگسستنی دارد.<ref>[https://elhammusic.com/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%DB%8C%D9%84-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C/ «تفاوت موسیقی اصیل ایرانی و موسیقی غربی»، وب‌سایت الهام موزیک.]</ref>
تفاوت دیگر این دو نوع از موسیقی در سازهای مورد استفاده است. سازهای ایرانی، بیشتر از مواد طبیعی همچون چوب و پوست ساخته شده و در مجموع به سازهای زهی- زخمه‌ای، زهی- کوبه‌ای و زهی- آرشه‌ای تقسیم می‌شوند. این در حالی است که سازهای غربی با سازهای ایرانی بسیار متفاوت بوده و از جمله سازهای رایج آنها می‌توان به ویولن، پیانو، ویولا و چنگ اشاره کرد.
از دیگر تفاوت‌های مهم این دو نوع از موسیقی درون‌مایه و مضمون موسیقی است. موسیقی سنتی ایرانی تمرکز بیشتری بر جنبه‌های معنوی و روحی داشته و با هنر، ادب، [[دین]] و عرفان پیوندی ناگسستنی دارد.<ref>[https://elhammusic.com/تفاوت-موسیقی-اصیل-ایرانی-و-موسیقی-غربی/ «تفاوت موسیقی اصیل ایرانی و موسیقی غربی»، وب‌سایت الهام موزیک.]</ref>
 
==بزرگان موسیقی سنتی ایران==
==بزرگان موسیقی سنتی ایران==
از نوازندگان موسیقی سنتی ایران در دورۀ ایران باستان می‌توان از «باربد» موسیقی‌دان دربار امپراتوری ساسانی،<ref>اولین سیستم موزیکال خاورمیانه را ابداع و آن را با نام سلطنتی «خسروانی» به شاه خسرو تقدیم کرد.</ref> «نکیسا»، «رامتین»، «سرکش»، «بامشاد» و «آفرین» نام برد.<ref>[https://vista.ir/w/a/16/4dmyx «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا؛ «موسیقی سنتی ایران»، وب‌سایت بیتوته.]</ref> از جمله موسیقی‌دانان سنتی معاصر ایرانی نیز می‌توان به «علی‌اکبر خان فراهانی» اشاره کرد که این سبک موسیقی را طبقه‌بندی کرده و در نهایت نتیجۀ یافته‌های خود را به دو فرزند خود «میرزا عبدالله» و «میرزا حسینقلی» انتقال داد.<ref> [https://vista.ir/w/a/16/4dmyx «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا.]</ref> بسیاری از بزرگان موسیقی ایران، علی‌اکبر فراهانی را پدر موسیقی سنتی ایران خوانده و بر این باورند که تلاش‌های او منجر به فراموش نشدن موسیقی سنتی ایران در تاریخ پر فراز و نشیب چند هزار سالۀ تاریخ موسیقی ایرانی شد.<ref> [https://nakhshabiacademy.com/mirzaabdolah-farahani/ «میرزا عبدالله فراهانی پدر موسیقی دستگاهی ایران»، وب‌سایت آکادمی داریوش نخشبی.]</ref> از دیگر موسیقی‌دانان و نوازندگان معاصر موسیقی سنتی ایرانی نیز می‌توان از بزرگانی همچون «محمدرضا لطفی»، «حسین علیزاده»، «پرویز مشکاتیان» و «داریوش طلایی» یاد کرد.<ref> [https://www.kaenat.ir/fa/Main/Detail/160203/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%B4%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%AE%D9%88%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D9%86 «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات.]</ref>
[[پرونده:محمدرضا لطفی.jpg|جایگزین=محمدرضا لطفی؛ موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، پژوهشگر و نوازنده برجسته تار، سه‌تار و کمانچه در موسیقی سنتی ایران|بندانگشتی|محمدرضا لطفی؛ موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، پژوهشگر و نوازنده برجسته تار، سه‌تار و کمانچه در موسیقی سنتی ایران]]
از نوازندگان موسیقی سنتی ایران در دورهٔ ایران باستان می‌توان از «باربد» موسیقی‌دان دربار امپراتوری [[ساسانیان|ساسانی]]،<ref>اولین سیستم موزیکال [[خاورمیانه]] را ابداع و آن را با نام سلطنتی «خسروانی» به شاه خسرو تقدیم کرد.</ref> «نکیسا»، «رامتین»، «سرکش»، «بامشاد» و «آفرین» نام برد.<ref>[https://vista.ir/w/a/16/4dmyx «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا؛ «موسیقی سنتی ایران»، وب‌سایت بیتوته.]</ref> از جمله موسیقی‌دانان سنتی معاصر ایرانی نیز می‌توان به «علی‌اکبر خان فراهانی» اشاره کرد که این سبک موسیقی را طبقه‌بندی کرده و در نهایت نتیجهٔ یافته‌های خود را به دو فرزند خود «میرزا عبدالله» و «میرزا حسینقلی» انتقال داد.<ref>[https://vista.ir/w/a/16/4dmyx «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا.]</ref>
 
بسیاری از بزرگان موسیقی ایران، علی‌اکبر فراهانی را پدر موسیقی سنتی ایران خوانده و بر این باورند که تلاش‌های او منجر به فراموش نشدن موسیقی سنتی ایران در تاریخ پر فراز و نشیب چند هزار سالهٔ تاریخ موسیقی ایرانی شد.<ref>[https://nakhshabiacademy.com/mirzaabdolah-farahani/ «میرزا عبدالله فراهانی پدر موسیقی دستگاهی ایران»، وب‌سایت آکادمی داریوش نخشبی.]</ref> از دیگر موسیقی‌دانان و نوازندگان معاصر موسیقی سنتی ایرانی نیز می‌توان از بزرگانی همچون «محمدرضا لطفی»، «حسین علیزاده»، «پرویز مشکاتیان» و «داریوش طلایی» یاد کرد.<ref>[https://www.kaenat.ir/fa/Main/Detail/160203/موسیقی-سنتی-و-بازگشت-به-خویشتن «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات.]</ref>
 
==ثبت جهانی موسیقی سنتی ایران==
==ثبت جهانی موسیقی سنتی ایران==
پروندۀ ردیف‌های موسیقی ایران، در سال 2009م مصادف با هشتم مهر سال 1388ش، به‌عنوان نخستین پروندۀ مستقل ایران، به ثبت جهانی یونسکو رسید.<ref> [https://www.isna.ir/news/1402070804832/%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D9%81-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DB%B1%DB%B4-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%AB%D8 «وضعیت ردیف‌های موسیقی ایرانی 14 سال پس از ثبت جهانی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> این پرونده به‌صورت ملی و همزمان با جشن باستانی نوروز به ثبت جهانی رسید. از منظر کارشناسان، مستقل بودن پروندۀ ردیف‌های موسیقی ایرانی و نیز ملی بودن آن به‌معنای پذیرفته شدن ایران، به‌عنوان یکی از هفت کشور متمدن صاحب تاریخ و فرهنگ سنتی چند هزار ساله در جهان است.<ref> [https://www.yjc.ir/fa/news/8291768/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8 «موسیقی ایران؛ میراث ناملموس ثبت شده ایران در یونسکو»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>  
پروندهٔ ردیف‌های موسیقی ایران، در سال ۲۰۰۹م مصادف با هشتم مهر سال ۱۳۸۸ش، به‌عنوان نخستین پروندهٔ مستقل ایران، به ثبت جهانی [[یونسکو]] رسید.<ref>[https://www.isna.ir/news/1402070804832/وضعیت-ردیف-های-موسیقی-ایرانی-Û±Û´-سال-پس-از-Ø«Ø «وضعیت ردیف‌های موسیقی ایرانی 14 سال پس از ثبت جهانی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> این پرونده به‌صورت ملی و همزمان با جشن باستانی [[نوروز]] به ثبت جهانی رسید. از منظر کارشناسان، مستقل بودن پروندهٔ ردیف‌های موسیقی ایرانی و نیز ملی بودن آن به‌معنای پذیرفته شدن ایران، به‌عنوان یکی از هفت کشور متمدن صاحب تاریخ و فرهنگ سنتی چند هزار ساله در جهان است.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8291768/موسیقی-ایران-میراث-ناملموس-ثبت-شده-ایران-Ø¯Ø «موسیقی ایران؛ میراث ناملموس ثبت شده ایران در یونسکو»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
 
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
* «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 10 دی 1402ش.
{{آغاز منابع}}
* «تفاوت موسیقی اصیل ایرانی و موسیقی غربی»، وب‌سایت الهام موزیک، تاریخ بازدید: 10 دی 1402ش.
* «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
* شفیعی، ساغر، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره، تاریخ بارگذاری: 8 آذر 1400ش.
* «تفاوت موسیقی اصیل ایرانی و موسیقی غربی»، وب‌سایت الهام موزیک، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
* کیانی، مجید،«موسیقی سنتی ایرانی»، کتاب ماه هنر، شمارۀ 65 و 66، 1382ش.
* شفیعی، ساغر، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره، تاریخ بارگذاری: ۸ آذر ۱۴۰۰ش.
* «فرهنگ موسیقایی ایران؛ هر آهنگ را چه وقت گوش کنیم؟»، وب‌سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت، تاریخ بارگذاری: 7 اردیبهشت 1401ش.
* کیانی، مجید، «موسیقی سنتی ایرانی»، کتاب ماه هنر، شمارهٔ ۶۵ و ۶۶، ۱۳۸۲ش.
* «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات، تاریخ بارگذاری: 21 اردیبهشت 1400ش.
* «فرهنگ موسیقایی ایران؛ هر آهنگ را چه وقت گوش کنیم؟»، وب‌سایت مجلهٔ فرهنگی وبلایت، تاریخ بارگذاری: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
* «معرفی دستگاه‌های موسیقی ایرانی»، وب‌سایت ساز ژوست، تاریخ بازدید: 10 دی 1402ش.
* «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات، تاریخ بارگذاری: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
* «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز، تاریخ بارگذاری: 14 اسفند 1400ش.
* «معرفی دستگاه‌های موسیقی ایرانی»، وب‌سایت ساز ژوست، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
* «موسیقی ایران؛ میراث ناملموس ثبت شده ایران در یونسکو»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بارگذاری: 4 آذر 1401ش.
* «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز، تاریخ بارگذاری: ۱۴ اسفند ۱۴۰۰ش.
* «موسیقی سنتی ایران»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 10 دی 1402ش.
* «موسیقی ایران؛ میراث ناملموس ثبت شده ایران در یونسکو»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بارگذاری: ۴ آذر ۱۴۰۱ش.
* «میرزا عبدالله فراهانی پدر موسیقی دستگاهی ایران»، وب‌سایت آکادمی داریوش نخشبی، تاریخ بازدید: 10 دی 1402ش.
* «موسیقی سنتی ایران»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
* «وضعیت ردیف‌های موسیقی ایرانی 14 سال پس از ثبت جهانی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بارگذاری: 8 مهر 1402ش.
* «میرزا عبدالله فراهانی پدر موسیقی دستگاهی ایران»، وب‌سایت آکادمی داریوش نخشبی، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
* «وضعیت ردیف‌های موسیقی ایرانی ۱۴ سال پس از ثبت جهانی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بارگذاری: ۸ مهر ۱۴۰۲ش.
[[رده: موسیقی]]
{{پایان منابع}}
 
{{#seo:
|title=موسیقی سنتی ایران چیست؟ آشنایی با دستگاه‌ها و ردیف‌ها - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=موسیقی سنتی ایران، موسیقی اصیل ایرانی، دستگاه‌های موسیقی ایرانی، ردیف موسیقی ایران، تاریخچه موسیقی سنتی، میراث ناملموس یونسکو
|description=موسیقی سنتی ایران، هنری کهن و بااصالت است که به صورت شفاهی منتقل شده و در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت است. با دستگاه‌ها و آوازهای این موسیقی آشنا شوید - ویکی زندگی
}}
 
{{موسیقی-افقی}}
 
[[رده:ژانرهای موسیقی]]
[[رده:موسیقی ایرانی]]
[[رده:هنر ایرانی]]

نسخهٔ کنونی تا ۳۰ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۴۶

بشقاب نوازندگان با سه نوازنده؛ شاهکاری ساسانی از طبرستان
بشقاب نوازندگان با سه نوازنده؛ شاهکاری ساسانی از طبرستان، قرن ۶–۷ م، موزه بریتانیا

موسیقی سنتی ایران؛ موسیقی اصیل و کهن ایرانی.

موسیقی سنتی ایران، موسیقی کهن و بااصالت ایرانی است که دستگاه‌ها، نغمه‌ها و آوازهای ویژه خود را دارد. این سبک از موسیقی که در طول زمان تکامل یافته و به‌صورت شفاهی به نسل‌های بعدی منتقل شده است، در بخش‌های دیگری از جهان، از جمله افغانستان، پاکستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و یونان نیز حضور داشته و بر موسیقی سرزمین‌های دیگر اثرگذار بوده است. این موسیقی، دارای عواملی است که منجر به ترویج ارزش‌هایی همچون «معنویت» و «ایرانیت» شده و در مواردی به ارزشی «مقدس» تبدیل شده است. ردیف‌های موسیقی اصیل ایرانی، به‌عنوان نخستین پروندهٔ مستقل ایران در فهرست میراث ناملموس جهانی به ثبت رسیده است.

مفهوم‌شناسی موسیقی سنتی ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

موسیقی سنتی در هر سرزمینی از سنت‌ها و فرهنگ آن منطقه نشأت گرفته و بازتابی از خصوصیات اخلاقی، وقایع سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی آن است.[۱] شناخت و تسلط بر موسیقی، نیازمند آشنا بودن با قوانین و اصول مجموعه‌ای است که ردیف موسیقی سنتی نامیده می‌شود.[۲] موسیقی سنتی ایران نیز که امروزه با نام‌های موسیقی اصیل، کلاسیک و دستگاهی ایرانی شناخته می‌شود،[۳] سبکی از موسیقی است که از فرهنگ و سنت‌های ایرانی گرفته شده، رشد کرده و در طول زمان، همراه با سایر مظاهر زندگی مردم ایران، به تکامل امروزی خود رسیده است.[۴] کارشناسان معتقدند واژهٔ دستگاه از دورهٔ قاجار در ایران مرسوم شده و پس از آن، نوازندگان و موسیقی‌دانان به‌منظور داشتن مجموعه‌ای منظم در راستای آموزش این سبک موسیقی، «ردیف» موسیقی ایرانی را شکل داده‌اند.[۵]

پیشینه موسیقی سنتی ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عارف قزوینی شاعر، موسیقی‌دان و تصنیف‌ساز ایرانی دوران قاجار و پهلوی
عارف قزوینی شاعر، موسیقی‌دان و تصنیف‌ساز ایرانی دوران قاجار و پهلوی - نفر دوم از سمت چپ

موسیقی سنتی ایران، دارای قدمتی کهن بوده و تاریخچهٔ آن را به دوران باستان نسبت داده می‌شود.[۶] مُهرنگاره‌های کشف شده در نقاط مختلف ایران، مانند تپهٔ چغازنبیل در شهر دزفول، حکایت از بزمی کهن در این منطقه دارد که نوازندگان و نغمه‌سازان مختلفی را به تصویر کشیده است. همچنین، اسناد بسیاری نشان‌دهندهٔ نواخته شدن تار توسط ایرانیان از سدهٔ ۱۷ پیش از میلاد است. علاوه بر آن، به سازهایی همچون دف، چنگ و تنبک نیز به‌وفور در آثار کهن ایرانیان اشاره شده است.[۷] برخی از محققان، موسیقی سنتی ایران را از سبک‌های موسیقی کهن ایرانی می‌دانند که از دوران ایران باستان در میان ایرانیان مرسوم بوده است.[۸] همچنین، گروهی معتقدند با کشف اولین سازهای موسیقی ایرانی، همچون ساز «باربت» در ایران کهن، تاریخ تخمینی این نوع از موسیقی به‌حدود ۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد.[۹]

امروزه، با تأسیس فرهنگستان هنر و گروه موسیقی، مرکز حفظ و پژوهش موسیقی ایرانی و نیز تأسیس رشته‌های جدید موسیقی‌شناسی در دانشگاه‌های کشور، وضعیت موسیقی سنتی ایران و پژوهش در این زمینه بهبود یافته است.[۱۰] کارشناسان، در مجموع، موسیقی سنتی ایران را در سه دوره بررسی کرده‌اند:

  1. پیش از اسلام: همانند موسیقی‌های اقوام کهن ایرانی همچون بختیاری، کردی و لری؛
  2. پس از ورود اسلام: شامل موسیقی مقامی (حماسی، تعزیه، عزا) و موسیقی ردیفی (دستگاه‌های موسیقی سنتی)؛ برخی بر این باورند که در ابتدای ظهور اسلام، تعدادی از خلفای اموی و عباسی، موسیقی ایرانی را با قوانین اسلامی در تضاد می‌دانستند. در این میان، برخی از هنرمندان ایرانی با تلاش‌های خود موسیقی را حفظ کرده و فضای آن را از شادی به غم تغییر دادند تا با حال و هوای مردم در آن روزگار، مطابقت یابد.
  3. دورهٔ معاصر: شامل موسیقی‌های محلی ایران و نغمه‌های سنتی، تنظیم و تهیهٔ کلاسیک آنها.[۱۱]

ساختار موسیقی سنتی ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

موسیقی سنتی ایرانی، از نظر کارشناسان، نوعی بدیهه‌گویی است که اساس آن از مدل‌های قیاسی بوده و باید حفظ شوند. یک نمایش مرسوم این سبک موسیقی، از «پیش‌درآمد (مقدمهٔ اولیه)»، «درآمد (مقدمه)»، «تصنیف (آهنگ، وزن‌دار به‌همراه آواز خواننده)»، «چهارمضراب (وزن‌دار)» و تعداد انتخابی «گوشه (حرکات)»، تشکیل می‌شود. برخی از موسیقی‌دانان، گاهی به‌صورت غیر مرسوم، برخی قسمت‌های این ساختار را تغییر داده یا حذف می‌کنند.[۱۲]

مفاهیم موسیقی سنتی ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

براساس روش طبقه‌بندی جدید در آواز و مقامات، موسیقی سنتی ایران در دوازده مجموعه قرار داده شده است. از این دوازده مجموعه، هفت مجموعه که استقلال بیشتری دارند «دستگاه» نامیده شده و پنج مجموعهٔ دیگر که از دستگاه‌های مزبور منشعب شده‌اند «آواز» خوانده می‌شوند.[۱۳]

دستگاه‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

موسیقی سنتی ایرانی، به موسیقی دستگاهی نیز معروف است. «دستگاه» از دو کلمهٔ «دست» و «گاه» تشکیل شده که گاه در آن به‌معنای «پرده ساز» و دستگاه به‌معنای چگونگی قرار گرفتن انگشتان دست بر روی پرده‌های ساز است که در هر قطعه یا آهنگ، شکلی متفاوت و خاص را به خود می‌گیرد.[۱۴] این نوع از موسیقی ایرانی شامل دستگاه‌هایی به‌شرح زیر است:

  1. دستگاه شور: از بزرگ‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است که بخش‌های زیادی از موسیقی همچون تصنیف‌ها و چهارمضراب‌ها بر اساس آن ساخته می‌شوند. از گوشه‌های دستگاه شور می‌توان به کرشمه، نغمه، حزین، گوشهٔ ابوعطای بزرگ، مجلس‌افروز و دوبیتی اشاره کرد.
  2. دستگاه سه‌گاه: از قدیمی‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است که در تمامی کشورهای اسلامی نیز وجود داشته و بیشتر به‌منظور نمایش احساس غم و اندوه به‌کار می‌رود. برخی از محققان، آواز سه‌گاه را آوازی بی‌نهایت غم‌انگیز و حزین می‌دانند که یادگاری از مصائب نیاکان ایرانیان است. درآمد سه‌گاه، کرشمه، شاه‌ختایی، مثنوی، زابل، مویه و حزین از جمله اسامی گوشه‌های این دستگاه هستند.
  3. دستگاه چهارگاه: از انواع موسیقی مخصوص افراد سحرخیز بوده و شنیدن آن در زمان‌هایی که آدمی احساس خستگی می‌کند، انرژی‌بخش است. درآمد، پیش زنگوله، نغمه، مویه، زنگ شتر، زابل، فرود، پهلوی، منصوری و رجز از جمله اسامی گوشه‌های این دستگاه هستند. آوازهای دستگاه چهارگاه نیز به آدمی سرزندگی و صلابت بخشیده و در بیشتر مواقع، سبکی حماسی را دنبال می‌کنند.
  4. دستگاه همایون: از غم‌انگیزترین دستگاه‌های موسیقی سنتی ایرانی است که اندوهی بیشتر از دشتی دارد. این دستگاه، حالتی اشرافی، شاهانه و باوقار در احساس آهنگ‌ها داشته و به‌همین دلیل آن را همایون خوانده‌اند. بسیاری از لالایی‌ها و موسیقی‌های زورخانه‌ای در این دستگاه ساخته و پرداخته می‌شوند. چکاوک، نی داود، بیداد، عشاق، موره، لیلی و مجنون، طرز، دناسری، دلنواز و نی‌ریز از جمله اسامی گوشه‌های دستگاه همایون هستند.
  5. دستگاه ماهور: از دستگاه‌های شامل آهنگ‌های فرح‌بخش، شاد و سرشار از شور زندگی هستند. بیشتر قطعات نواخته شده در این دستگاه، حال آدمی را خوب کرده و او را سرحال می‌کند. گشایش، داد، دلکش، خاوران، طرب‌انگیز، نیشابورک، طوسی، نیریز، کرشمه، ساقی نامه و راک هندی از جمله اسامی گوشه‌های دستگاه ماهور هستند.
  6. دستگاه نوا: از جمله دستگاه‌هایی که آهنگ‌هایی با احساسات میانه را می‌سازد. برخی، این دستگاه را با دستگاه شور مشابه می‌دانند که در گردش‌های ملودی، تفاوت‌های اساسی با آن دارد. مجلسی، آواز مسیحی، ناقوس، نیریز، خجسته و نیشابورک از جمله اسامی گوشه‌های دستگاه نوا هستند.
  7. دستگاه راست پنجگاه: از دستگاه‌های مهجور ایرانی است که شباهت زیادی به دستگاه ماهور داشته اما در جمله‌بندی، فرودها و نت‌ها، تفاوت‌های اساسی با ماهور دارد. زنگوله، خسروانی، روح‌افزا، پروانه، عشاق، بیات عجل، قرچه، منصوری و سپهر از جمله اسامی گوشه‌های دستگاه راست پنجگاه هستند.[۱۵]

آوازها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تفاوت آواز و دستگاه در موسیقی سنتی ایرانی در تعداد گوشه‌های آنها بوده که در دستگاه، بیشتر از آواز است. ردیف موسیقی سنتی ایران، دارای پنج آواز به شرح زیر است:[۱۶]

  1. ابوعطا (متعلق به دستگاه شور)؛ این آواز را به صبح نسبت داده که در دل آن، خواهش، تمنا و نیاز نهفته است. ایرانیان، از دیرباز، سحرخیزی و راز و نیاز با خداوند در سحرگاه را پاس داشته و در فرهنگ موسیقایی خود نیز آن را وارد کرده‌اند. از دیگر اسامی این گوشه و آواز می‌توان به «سارَنج»، «دستانِ عرب» و «سَرَنی» اشاره کرد.
  2. بیات ترک (یا بیات زند، متعلق به دستگاه شور)؛ این آواز را نیز برای صبح در نظر گرفته‌اند که خبر از عالم بالا می‌دهد. واژهٔ ترک در این آواز به ترکان قشقایی اشاره داشته و بسیاری از ترانه‌های محلی این قوم در این آواز حضور دارند. واژهٔ بیات از نظر برخی مخفف واژهٔ ابیات است.
  3. افشاری (متعلق به دستگاه شور)؛ آوازی مناسب برای لحظهٔ غروب بوده که راز و نیاز و مناجات با معبود در آن ارائه می‌شود. نام افشاری در این موسیقی به ایل افشاری که ریشه در قوم ترک آذربایجانی دارند، اشاره دارد. این آواز را از نظر احساسی، دارای حالتی مالیخولیایی و متأثرکننده می‌دانند.
  4. دشتی (متعلق به دستگاه شور)؛ زمان این آواز را عصر و هنگام فراق خورشید می‌دانند. این نوع از آواز، سوزناک و اندوهگین بوده و به غمی که از فراق یار حاصل می‌شود، اشاره دارد. این آواز را برگرفته از احوال مردم در منطقهٔ دشتستان در بوشهر می‌دانند.
  5. بیات اصفهان (متعلق به دستگاه همایون)؛[۱۷] آوازی متعلق به نیمه‌های شب بوده که حالتی بین شادی و غم دارد.[۱۸]

گوشه‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گوشه‌های دستگاه‌ها در قالب مجموعه‌ای به‌نام «ردیف» جمع‌آوری شده و هر دستگاه، به‌صورت معمول، با گوشه‌ای به‌نام «درآمد» آغاز می‌شود. گوشه‌های بعدی در دستگاه، به‌سمت نت‌های زیرتر به نام «اوج» می‌روند. پس از آن، دستگاه‌ها در انتها از طریق گوشه‌های دیگری به مد اصلی خود «فرود» می‌کنند. این گوشه‌ها به انواع مختلفی از جمله «پیش‌درآمد»، «درآمد»، «چهارمضراب»، «آواز»، «تصنیف» و «رنگ» تقسیم می‌شوند.[۱۹]

سازها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از جمله سازهای سنتی ایران نیز می‌توان به «نی»، «دف»، «تار»، «سه تار»، «دوتار»، «کمانچه»، «قیچک»، «قانون»، «تمبک»، «چنگ»، «رباب»، «سنتور»، «بربط»، «عود»، «دایره»، «چگور»، «تمبیره»، «سرنا»، «دودوک (بالابان)»، «نی انبان»، «قره نی»، «دون علی»، «دهل»، «دمام»، «دوضاله (دوزله)»، «تاس»، «نقاره»، «زنگ»، «طبل»، «کرنا»، «کوس»، «دیوان»، «هزار تار»، «چنگ»، «سنتور ایستاده» و «اِکتار» اشاره کرد.[۲۰]

تفاوت موسیقی سنتی ایرانی و غربی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
تصویری از یک نقاشی با عنوان «نوازندگان ایرانی» اثر کمال‌الملک که گردهمایی بسیاری از نوازندگان سازهای سنتی ایرانی را نشان می‌دهد.

برخی از مردم، موسیقی سنتی ایرانی را در مقایسه با موسیقی غربی، غم‌انگیز می‌دانند. آنها بر این باورند که صدای ریزپرده‌ها در موسیقی سنتی ایرانی، وحشی یا غم‌انگیز است. این در حالی است که در موسیقی غربی یا اروپایی همچون اپراها نیز موسیقی غم‌انگیز وجود دارد. گروهی از کارشناسان، از جمله دلایل دیگر غم‌انگیز خواندن موسیقی سنتی ایران را موارد زیر می‌خوانند:

  1. موسیقی سنتی ایرانی، انعکاسی از تاریخ تراژیک است؛
  2. غم از جمله احساسات برتر بوده و در بسیاری از انواع موسیقی در سراسر جهان وجود دارد؛
  3. موسیقی ایرانی، همواره مبتنی بر شعر ایرانی بوده و شعر ایرانی نیز در برخی موارد غم‌انگیز هستند.[۲۱]

علاوه بر آن، بسیاری از کارشناسان حوزهٔ موسیقی سنتی در ایران بر این باورند که غم موجود در موسیقی سنتی ایرانی، به‌خصوص غمی که در موسیقی عزاداری واقعهٔ کربلا و موسیقی دستگاهی-ردیف وجود دارد، از نوع غم مثبت بوده که درون آن، نشاط جاودانی موج می‌زند.[۲۲]

از دیگر تفاوت‌های اصلی موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی غربی می‌توان به تفاوت گام و فواصل در این دو نوع از موسیقی اشاره کرد. در موسیقی سنتی ایران، ریزپرده‌ها به‌کار می‌روند که به فواصل کوچک‌تر از نیم‌پرده اشاره دارند.

علاوه بر آن، در موسیقی غربی، گسترش اصوات به‌صورت عمودی (به‌معنای خطوط متعدد صدا در یک قطعه) از اهمیتی بسیار برخوردار بوده و می‌توان آن را به دو صورت «هموفونیک»[۲۳] و «پلی فونیک»[۲۴] مشاهده کرد. این در حالی است که موسیقی سنتی ایران بیشتر به‌صورت ملودی‌محور بوده و فراز و فرودهای ملودی، تحریرها و لحن‌های آن به موسیقی وسعت معنایی می‌بخشند.

تفاوت دیگر این دو نوع از موسیقی در سازهای مورد استفاده است. سازهای ایرانی، بیشتر از مواد طبیعی همچون چوب و پوست ساخته شده و در مجموع به سازهای زهی- زخمه‌ای، زهی- کوبه‌ای و زهی- آرشه‌ای تقسیم می‌شوند. این در حالی است که سازهای غربی با سازهای ایرانی بسیار متفاوت بوده و از جمله سازهای رایج آنها می‌توان به ویولن، پیانو، ویولا و چنگ اشاره کرد. از دیگر تفاوت‌های مهم این دو نوع از موسیقی درون‌مایه و مضمون موسیقی است. موسیقی سنتی ایرانی تمرکز بیشتری بر جنبه‌های معنوی و روحی داشته و با هنر، ادب، دین و عرفان پیوندی ناگسستنی دارد.[۲۵]

بزرگان موسیقی سنتی ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محمدرضا لطفی؛ موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، پژوهشگر و نوازنده برجسته تار، سه‌تار و کمانچه در موسیقی سنتی ایران
محمدرضا لطفی؛ موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، پژوهشگر و نوازنده برجسته تار، سه‌تار و کمانچه در موسیقی سنتی ایران

از نوازندگان موسیقی سنتی ایران در دورهٔ ایران باستان می‌توان از «باربد» موسیقی‌دان دربار امپراتوری ساسانی،[۲۶] «نکیسا»، «رامتین»، «سرکش»، «بامشاد» و «آفرین» نام برد.[۲۷] از جمله موسیقی‌دانان سنتی معاصر ایرانی نیز می‌توان به «علی‌اکبر خان فراهانی» اشاره کرد که این سبک موسیقی را طبقه‌بندی کرده و در نهایت نتیجهٔ یافته‌های خود را به دو فرزند خود «میرزا عبدالله» و «میرزا حسینقلی» انتقال داد.[۲۸]

بسیاری از بزرگان موسیقی ایران، علی‌اکبر فراهانی را پدر موسیقی سنتی ایران خوانده و بر این باورند که تلاش‌های او منجر به فراموش نشدن موسیقی سنتی ایران در تاریخ پر فراز و نشیب چند هزار سالهٔ تاریخ موسیقی ایرانی شد.[۲۹] از دیگر موسیقی‌دانان و نوازندگان معاصر موسیقی سنتی ایرانی نیز می‌توان از بزرگانی همچون «محمدرضا لطفی»، «حسین علیزاده»، «پرویز مشکاتیان» و «داریوش طلایی» یاد کرد.[۳۰]

ثبت جهانی موسیقی سنتی ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پروندهٔ ردیف‌های موسیقی ایران، در سال ۲۰۰۹م مصادف با هشتم مهر سال ۱۳۸۸ش، به‌عنوان نخستین پروندهٔ مستقل ایران، به ثبت جهانی یونسکو رسید.[۳۱] این پرونده به‌صورت ملی و همزمان با جشن باستانی نوروز به ثبت جهانی رسید. از منظر کارشناسان، مستقل بودن پروندهٔ ردیف‌های موسیقی ایرانی و نیز ملی بودن آن به‌معنای پذیرفته شدن ایران، به‌عنوان یکی از هفت کشور متمدن صاحب تاریخ و فرهنگ سنتی چند هزار ساله در جهان است.[۳۲]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا.
  2. ↑ شفیعی، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره.
  3. ↑ «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات.
  4. ↑ «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز.
  5. ↑ شفیعی، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره.
  6. ↑ «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز.
  7. ↑ «فرهنگ موسیقایی ایران؛ هر آهنگ را چه وقت گوش کنیم؟»، وب‌سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت.
  8. ↑ «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات.
  9. ↑ «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز.
  10. ↑ کیانی،«موسیقی سنتی ایرانی»، 1382ش، ص4.
  11. ↑ «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا.
  12. ↑ «فرهنگ موسیقایی ایران؛ هر آهنگ را چه وقت گوش کنیم؟»، وب‌سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت.
  13. ↑ «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا.
  14. ↑ شفیعی، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره.
  15. ↑ «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز.
  16. ↑ شفیعی، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره.
  17. ↑ «موسیقی سنتی ایران»، وب‌سایت بیتوته.
  18. ↑ «فرهنگ موسیقایی ایران؛ هر آهنگ را چه وقت گوش کنیم؟»، وب‌سایت مجلۀ فرهنگی وبلایت.
  19. ↑ «معرفی دستگاه‌های موسیقی ایرانی»، وب‌سایت ساز ژوست.
  20. ↑ «موسیقی سنتی ایران»، وب‌سایت بیتوته.
  21. ↑ «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات.
  22. ↑ کیانی، «موسیقی سنتی ایرانی»، 1382ش، ص4.
  23. ↑ یک صدا در نقش ملودی اصلی و باقی صداها در نقش هارمونی آن صدا به‌کار می‌روند.
  24. ↑ چندین صدا یا ملودی که از نظر ملودیک و ریتمیک مستقل هستند.
  25. ↑ «تفاوت موسیقی اصیل ایرانی و موسیقی غربی»، وب‌سایت الهام موزیک.
  26. ↑ اولین سیستم موزیکال خاورمیانه را ابداع و آن را با نام سلطنتی «خسروانی» به شاه خسرو تقدیم کرد.
  27. ↑ «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا؛ «موسیقی سنتی ایران»، وب‌سایت بیتوته.
  28. ↑ «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا.
  29. ↑ «میرزا عبدالله فراهانی پدر موسیقی دستگاهی ایران»، وب‌سایت آکادمی داریوش نخشبی.
  30. ↑ «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات.
  31. ↑ «وضعیت ردیف‌های موسیقی ایرانی 14 سال پس از ثبت جهانی»، خبرگزاری ایسنا.
  32. ↑ «موسیقی ایران؛ میراث ناملموس ثبت شده ایران در یونسکو»، باشگاه خبرنگاران جوان.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «تاریخی از موسیقی سنتی ایرانی»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
  • «تفاوت موسیقی اصیل ایرانی و موسیقی غربی»، وب‌سایت الهام موزیک، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
  • شفیعی، ساغر، «آشنایی با موسیقی سنتی یا اصیل ایرانی»، وب‌سایت ستاره، تاریخ بارگذاری: ۸ آذر ۱۴۰۰ش.
  • کیانی، مجید، «موسیقی سنتی ایرانی»، کتاب ماه هنر، شمارهٔ ۶۵ و ۶۶، ۱۳۸۲ش.
  • «فرهنگ موسیقایی ایران؛ هر آهنگ را چه وقت گوش کنیم؟»، وب‌سایت مجلهٔ فرهنگی وبلایت، تاریخ بارگذاری: ۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
  • «موسیقی سنتی و بازگشت به خویشتن»، وب‌سایت کائنات، تاریخ بارگذاری: ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
  • «معرفی دستگاه‌های موسیقی ایرانی»، وب‌سایت ساز ژوست، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
  • «معرفی سبک موسیقی سنتی ایرانی»، ساعد نیوز، تاریخ بارگذاری: ۱۴ اسفند ۱۴۰۰ش.
  • «موسیقی ایران؛ میراث ناملموس ثبت شده ایران در یونسکو»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بارگذاری: ۴ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «موسیقی سنتی ایران»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
  • «میرزا عبدالله فراهانی پدر موسیقی دستگاهی ایران»، وب‌سایت آکادمی داریوش نخشبی، تاریخ بازدید: ۱۰ دی ۱۴۰۲ش.
  • «وضعیت ردیف‌های موسیقی ایرانی ۱۴ سال پس از ثبت جهانی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بارگذاری: ۸ مهر ۱۴۰۲ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:موسیقی_سنتی_ایران&oldid=47035»