پرش به محتوا

پیش‌نویس:حق مشورت زنان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
project>مریم رحیمی سجاسی
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>علیرضا محمددوست
 
(۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''حق مشورت زنان'''</big>؛ مورد مشاوره واقع شدن زنان. <br>
[[پرونده:حق مشورت زنان.jpg|جایگزین=«شهلا حبیبی» نخستین مشاور امور زنان رئیس جمهور پس از انقلاب اسلامی|بندانگشتی|«شهلا حبیبی» نخستین مشاور امور زنان رئیس جمهور پس از انقلاب اسلامی]]
{{درشت|'''حق مشورت زنان'''}}؛ مورد مشاوره واقع شدن زنان.


مشورت با دیگران به‌منظور بهره‌مندی از‌اندیشه، تجربه و دانش آنها از ملزومات زندگی بوده و انسان به حکم عقل نیاز به مشورت با افراد در زمینه تخصصی‌شان دارد. از این‌رو در اسلام مشورت‌کردن امری پسندیده بوده و به آن سفارش شده است، با این وجود عده‌ای با استناد به برخی روایات، مشورت با زنان را منع می‌کنند. در حالی که بر اساس آیات قرآن و اصل تشاور، زنان باید مورد مشاوره قرار بگیرند؛ زیرا مشورت کردن با زنان، علاوه بر اتخاذ رویۀ واحد در ارتباط با تربیت فرزندان، اطمینان و آرامش از راه‌حل انتخاب‌شده و شخصیت‌دهی به زن، منجر به تقویت روابط زوجین و تحکیم خانواده نیز می‌شود.  
مشورت با دیگران به‌منظور بهره‌مندی از اندیشه، تجربه و دانش آنها از ملزومات زندگی بوده و انسان به حکم عقل نیاز به مشورت با افراد در زمینه تخصصی‌شان دارد. از این‌رو در [[اسلام]] مشورت‌کردن امری پسندیده بوده و به آن سفارش شده است، با این وجود عده‌ای با استناد به برخی روایات، مشورت با زنان را منع می‌کنند. در حالی که بر اساس آیات [[قرآن]] و اصل تشاور، زنان باید مورد مشاوره قرار بگیرند؛ زیرا مشورت کردن با زنان، علاوه بر اتخاذ رویهٔ واحد در ارتباط با تربیت فرزند، اطمینان و آرامش از راه‌حل انتخاب‌شده و شخصیت‌دهی به زن، منجر به تقویت روابط زوجین و [[تحکیم خانواده]] نیز می‌شود.


==مفهوم‌شناسی حق مشورت زنان==
==مفهوم‌شناسی حق مشورت زنان==
مشورت در لغت به‌معنای شور، کنکاش<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/مشورت دهخدا، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> و استخراج رای است و در اصطلاح به این معنا است که انسان در موضوعی که دانش کافی ندارد، به فرد یا افرادی مراجعه کند که در آن زمینه اطلاعات کاملی دارند تا به جمع‌بندی و تصمیم درست برسد.


مشورت در لغت به‌معنای شور، کنکاش<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D9%85%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%AA دهخدا، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> و استخراج رای است و در اصطلاح به این معنا است که انسان در موضوعی که دانش کافی ندارد، به فرد یا افرادی مراجعه ‌کند که در آن زمینه اطلاعات کاملی دارند تا به جمع‌بندی و تصمیم درست برسد.  
در ارتباط با مشورت‌گرفتن از زنان، برخی با استناد به مضمون نقصان عقل زنان در برخی روایات، مردان را از مشورت با زنان منع کرده و با نگرشی تحقیرآمیز، زنان را پایین‌تر از مردان دانسته‌اند. در حالی که انتساب اغلب این روایات به [[اهل‌بیت]]، روشن نیست و اصطلاحاً احادیث مرسل یا مرفوع هستند.<ref>[https://arq.quran.ac.ir/article_164220.html عامری خیرآبادی و عبادی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»،  1401ش، ص81-82.]</ref> چنین روایاتی از آنجا که روشن نیست راویان آن افرادی موثق هستند یا غیرموثق، از اعتبار لازم برخوردار نیستند.<ref>[https://journals.ihcs.ac.ir/article_4615.html ریعان، «نقد روایات مشورت با زنان در تفاسیر روایی (با تأکید بر تاریخ ظهور روایات)»،  1398ش، ص103-106.]</ref>


در ارتباط با مشورت‌گرفتن از زنان، برخی با استناد به مضمون نقصان عقل زنان در برخی روایات، مردان را از مشورت با زنان منع کرده‌ و با نگرشی تحقیرآمیز، زنان را پایین‌تر از مردان دانسته‌اند. در حالی که انتساب اغلب این روایات به ائمه، روشن نیست و اصطلاحاً احادیث مرسل یا مرفوع هستند.<ref>[https://arq.quran.ac.ir/article_164220.html عامری خیرآبادی و عبادی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»،  1401ش، ص81-82.]</ref> چنین روایاتی از آنجا که روشن نیست راویان آن افرادی موثق هستند یا غیرموثق، از اعتبار لازم برخوردار نیستند.<ref>[https://journals.ihcs.ac.ir/article_4615.html ریعان، «نقد روایات مشورت با زنان در تفاسیر روایی (با تاکید بر تاریخ ظهور روایات)»،  1398ش، ص103-106.]</ref>
روایات موثقی که مشورت با زنان را منع کرده‌اند، مشخصاً از مشورت با زنان سست‌اراده یا بی‌تجربه، نهی کرده‌اند<ref>[https://arq.quran.ac.ir/article_164220.html عامری خیرآبادی و عبادی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»،  1401ش، ص85-86.]</ref> و در مقابل، مشورت‌کردن با زنانی که خردمندی‌شان به اثبات رسیده، مورد تأکید نیز قرار گرفته است.<ref>بستان، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی، 1401ش، ص280.</ref>


روایات موثقی که مشورت با زنان را منع کرده‌اند، مشخصاً از مشورت با زنان سست‌اراده یا بی‌تجربه، نهی کرده‌اند<ref>[https://arq.quran.ac.ir/article_164220.html عامری خیرآبادی و عبادی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»،  1401ش، ص85-86.]</ref> و در مقابل، مشورت‌کردن با زنانی که خردمندی‌شان به اثبات رسیده، مورد تاکید نیز قرار گرفته است.<ref>بستان، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی، 1401ش، ص280.</ref>
در روایات، مشورت با زنانی نهی شده که کم‌خرد، کم‌تجربه و فاقد آگاهی در زمینه خاصی هستند، همان‌طور که مشورت‌گرفتن از افراد بخیل، دروغگو، احمق، ترسو و آزمند منع شده است، خواه زن باشند یا مرد.<ref>[http://www.porsemanequran.com/content/روایاتی-که-از-مشورت-با-زنان-نهی-میکنند «چرا در نهج‌البلاغه از مشورت با زنان نهی شده است؟»،  وب‌سایت پرسمان قرآن.]</ref> در سیرهٔ [[حضرت محمد|حضرت رسول]] و ائمه، مواردی از مشورت با همسران‌شان ذکر شده است، مانند مشورت پیامبر با همسرش، ام‌سلمه، در جریان صلح حدیبیه.<ref>[https://hedayatgar.ir/fa/news/6937/مشورت-با-زنان-از-دیدگاه-اسلام «مشورت با زنان از دیدگاه اسلام»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت.]</ref>
 
در روایات، مشورت با زنانی نهی شده که کم‌خرد، کم‌تجربه و فاقد آگاهی در زمینه خاصی هستند، همان‌طور که مشورت‌گرفتن از افراد بخیل، درغگو، احمق، ترسو و آزمند منع شده است، خواه زن باشند یا مرد.<ref> [http://www.porsemanequran.com/content/%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%A8%D8%A7-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%87%DB%8C-%D9%85%DB%8C%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF «چرا در نهج‌البلاغه از مشورت با زنان نهی شده است؟»،  وب‌سایت پرسمان قرآن.]</ref> در سیرۀ حضرت رسول و ائمه، مواردی از مشورت با همسران‌شان ذکر شده است، مانند مشورت پیامبر با همسرش، ام‌سلمه، در جریان صلح حدیبیه.<ref> [https://hedayatgar.ir/fa/news/6937/%D9%85%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%A8%D8%A7-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 «مشورت با زنان از دیدگاه اسلام»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت.]</ref>


==رویکرد قرآنی به حق مشورت زنان==
==رویکرد قرآنی به حق مشورت زنان==
[[پرونده:حق مشورت زنان۱.jpg|جایگزین=مشورت با زنان و دختران در یک خانواده ایرانی|بندانگشتی|مشورت با زنان و دختران در یک خانواده ایرانی]]
برخی آیات قرآن دربارهٔ مشورت، عام است و مشورت با همگان را دربر می‌گیرد، مانند آیهٔ ۳۸ سوره شوری و آیهٔ ۱۵۹ سوره آل‌عمران. در این میان برخی آیات مانند آیهٔ دوازده سوره قصص که بر پذیرفتن نظر خواهر موسی، مبنی برآوردن دایه برای حضرت موسی دلالت دارد<ref>[https://arq.quran.ac.ir/article_164220.html عامری خیرآبادی و عبادی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»،  1401ش، ص82-84.]</ref> و آیات ۳۳–۳۶ سوره نمل، که در ماجرای پاسخگویی به نامهٔ حضرت سلیمان، از نظر صحیح ملکهٔ سبا در مقابل مشاورین مرد، حکایت دارد، همگی بیانگر این هستند که مشورت با زنان اشکالی ندارد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/37588/جایگاه-مشورت-با-زن-در-قرآن کمالی، «جایگاه مشورت با زن در قرآن»،  1381ش، ص1.]</ref>


برخی آیات قرآن دربارۀ مشورت، عام است و مشورت با همگان را در‌‌‌بر ‌می‌گیرد، مانند آیۀ ۳۸ سوره شوری و آیۀ ۱۵۹ سوره آل‌عمران. در این میان برخی آیات مانند آیۀ دوازده سوره قصص که بر پذیرفتن نظر خواهر موسی، مبنی بر آوردن دایه برای حضرت موسی دلالت دارد<ref>[https://arq.quran.ac.ir/article_164220.html عامری خیرآبادی و عبادی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»،  1401ش، ص82-84.]</ref> و آیات ۳۳-۳۶ سوره نمل، که در ماجرای پاسخگویی به نامۀ حضرت سلیمان، از نظر صحیح ملکۀ سبا در مقابل مشاورین ‌مرد، حکایت دارد، همگی بیانگر این هستند که مشورت با زنان اشکالی ندارد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/37588/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D8%A8%D8%A7-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 کمالی، «جایگاه مشورت با زن در قرآن»،  1381ش، ص1.]</ref>
بر اساس آیات قرآن، مشورت با زنان نه‌تنها اشکالی ندارد، بلکه گاهی جنبهٔ وجوبی نیز پیدا می‌کند، تا آنجا که در برخی آیات به‌طور خاص بر مشورت با زنان تأکید شده است؛ ازجمله این‌که اگر در امور گوناگون [[زندگی]]، نظر مشورتی زنان مبنی بر [[امر به معروف]] یا [[نهی از منکر]] باشد، بر مردان واجب است که مشورت آنها را بپذیرند.<ref>. سوره توبه، آیه 71.</ref>


بر اساس آیات قرآن، مشورت با زنان نه‌تنها اشکالی ندارد، بلکه گاهی جنبۀ وجوبی نیز پیدا می‌کند، تا‌ آنجا‌ که در برخی آیات به‌طور خاص بر مشورت با زنان تاکید شده است؛ ازجمله این‌که اگر در امور گوناگون زندگی، نظر مشورتی زنان مبنی بر امر به معروف یا نهی از منکر باشد، بر مردان واجب است که مشورت آنها را بپذیرند.<ref>. سوره توبه، آیه 71.</ref>
آیه ۲۳۳ سوره بقره و آیه ۶ سوره طلاق که مربوط به [[خانواده]] و تغذیهٔ شیرخوار است، بر مشورت [[پدر]] با [[مادر]] تأکید دارد؛ زیرا امر [[شیردهی]] به فرزند، ارتباط تنگاتنگی با [[زن]] دارد و [[مرد]] نباید به‌تنهایی در این زمینه تصمیم بگیرد، تا مصالح مادر و فرزند پایمال نشود.<ref>[https://arq.quran.ac.ir/article_164220.html عامری خیرآبادی و عبادی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»،  1401ش، ص82- 84.]</ref>
 
آیه ۲۳۳ سوره بقره و آیه ۶ سوره طلاق که مربوط به خانواده و تغذیۀ شیرخوار است، بر مشورت پدر با مادر تاکید دارد؛ زیرا امر شیردهی به فرزند، ارتباط تنگاتنگی با زن دارد و مرد نباید به‌تنهایی در این زمینه تصمیم بگیرد، تا مصالح مادر و فرزند پایمال نشود.<ref>[https://arq.quran.ac.ir/article_164220.html عامری خیرآبادی و عبادی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»،  1401ش، ص82- 84.]</ref>


==رویکرد فقهی به حق مشورت زنان==
==رویکرد فقهی به حق مشورت زنان==
[[دین]] [[اسلام]] با استناد به اصل تشاور در حوزهٔ خانواده،<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص146-147.</ref> از مردان می‌خواهد در امور مختص زنان با آنها مشورت کنند<ref>پاینده، نهج الفصاحه، 1383ش، ص2.</ref> و مواردی که در آن مشورت با زنان نهی شده، محدود به اموری می‌شود که زنان در آن تخصص لازم را ندارند.<ref>مصطفوی، بهشت خانواده، بی‌تا، ص136- 137.</ref> به‌عنوان مثال اگر مادر می‌خواهد فرزند را از شیر بگیرد، با مشورت پدر این کار را بکند، همین‌طور پدر نباید به‌تنهایی چنین تصمیمی بگیرد، بلکه در هر صورت با تراضی و مشاوره با یکدیگر به این کار اقدام کنند.<ref>گرجی، آیات الاحکام (حقوقی و جزایی)، 1383ش، ص129.</ref>


دین اسلام با استناد به اصل تشاور در حوزۀ خانواده، <ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص146-147.</ref> از مردان می‌خواهد در امور مختص زنان با آنها مشورت کنند<ref>پاینده، نهج الفصاحه، 1383ش، ص2.</ref> و مواردی که در آن مشورت با زنان نهی شده، محدود به اموری می‌شود که زنان در آن تخصص لازم را ندارند.<ref>مصطفوی، بهشت خانواده، بی‌تا، ص136- 137.</ref> به‌عنوان مثال اگر مادر می‌خواهد فرزند را از شیر بگیرد، با مشورت پدر این کار را بکند، همین‌طور پدر نباید به‌تنهایی چنین تصمیمی بگیرد، بلکه در هر صورت با تراضی و مشاوره با یکدیگر به این کار اقدام کنند.<ref>گرجی، آیات الاحکام (حقوقی و جزایی)،  1383ش، ص129.</ref>
در زمینهٔ [[تربیت فرزند]] نیز همکاری زن و [[شوهر]] مورد تأکید است؛ زیرا اگر هرکس به سلیقهٔ خود عمل کند، تضاد و دوگانگی به‌وجود می‌آید که این دوگانگی علاوه بر بروز اختلافات متعدد در خانواده، تربیت فرزندان را هم با مشکل مواجه می‌کند و فرزندان از بلاتکلیفی و عدم تربیت صحیح [[رنج]] می‌برند.<ref>گرجی و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، 1392ش، ص179.</ref>


در زمینۀ تربیت فرزند نیز همکاری زن و شوهر مورد تاکید است، زیرا اگر هرکس به سلیقۀ خود عمل کند، تضاد و دوگانگی به‌وجود می‌آید که این دوگانگی علاوه بر بروز اختلافات متعدد در خانواده، تربیت فرزندان را هم با مشکل مواجه می‌کند و فرزندان از بلاتکلیفی و عدم تربیت صحیح رنج می‌برند.<ref>گرجی و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، 1392ش، ص179.</ref>
بنابراین بر اساس اصل «تشاور» که به‌معنای همدلی، هم‌رأیی و [[مشاوره]] میان زن و مرد است، مرد وظیفه دارد با همسر خود مشورت کند تا با آگاهی از نکته‌ها و ویژگی‌هایی که مادر از تربیت فرزند می‌داند، روش مناسب و یکسانی را در تربیت فرزند در پیش بگیرند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/414469/نقدی-بر-رویکرد-اقتصادمحور-قوانین-خانواده-تبیین-خلأهای-قانونی-حقوق-انسانی-و-عاطفی-زن رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»،  1398ش، ص41.]</ref>
 
بنابراین بر اساس اصل «تشاور» که به‌معنای همدلی، هم‌رایی و مشاوره میان زن و مرد است، مرد وظیفه دارد با همسر خود مشورت کند تا با آگاهی از نکته‌ها و ویژگی‌هایی که مادر از تربیت فرزند می‌داند، روش مناسب و یکسانی را در تربیت فرزند در پیش بگیرند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/414469/%D9%86%D9%82%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B1-%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AA%D8%A8%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D9%84%D8%A3%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%A7%D8%B7%D9%81%DB%8C-%D8%B2%D9%86 رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»،  1398ش، ص41.]</ref>


==رویکرد اجتماعی به حق مشورت زنان==
==رویکرد اجتماعی به حق مشورت زنان==
[[پرونده:حق مشورت زنان۲.jpg|جایگزین=گفت‌وگوی نمایندگان در صحن علنی مجلس|بندانگشتی|گفت‌وگوی نمایندگان در صحن علنی مجلس، ۱۴۰۳ش، عکس از مرضیه سلیمانی]]
جامعه‌شناسان معتقدند یکی از عوامل اثرگذار بر کیفیت و تداوم زندگی زناشویی در دنیای جدید، ساختار قدرت<ref>ساختار قدرت در خانواده دربارهٔ الگوهای روابط حاکم بر خانواده و تصمیم‌گیری زوج‌ها در مسائل مختلف اجتماعی و اقتصادی بحث می‌کند؛ [https://jspi.khu.ac.ir/article-1-3452-fa.html فیضی و مداحی، «ساختار قدرت در خانواده و طلاق، بررسی نقش تعدیل‌کنندۀ نگرش‌های جنسیتی»،  1401ش، ص97.]</ref> و چگونگی تصمیم‌گیری در درون خانواده است؛ تا آنجا که شکل توزیع قدرت در خانواده را مهم‌ترین عامل جدایی و [[طلاق]] دانسته‌اند.


جامعه‌شناسان معتقدند یکی از عوامل اثرگذار بر کیفیت و تداوم زندگی زناشویی در دنیای جدید، ساختار قدرت<ref>ساختار قدرت در خانواده درباره الگوهای روابط حاکم بر خانواده و تصمیم‌گیری زوج‌ها در مسائل مختلف اجتماعی و اقتصادی بحث می‌‌‌‌کند؛ [https://jspi.khu.ac.ir/article-1-3452-fa.html فیضی و مداحی، «ساختار قدرت در خانواده و طلاق، بررسی نقش تعدیل‌کنندۀ نگرش‌های جنسیتی»،  1401ش، ص97.] </ref> و چگونگی تصمیم‌گیری در درون خانواده است؛ تا آنجا که شکل توزیع قدرت در خانواده را مهم‌ترین عامل جدایی و طلاق دانسته‌اند.
بر اساس تحقیقات، میان متغیرهای قدرت تصمیم‌گیری یعنی کسب رضایت همسر در امور زندگی و بی‌ثباتی زندگی زناشویی، رابطه معنادار آماری وجود دارد. به این معنی که اگر مردان در [[رابطه زناشویی|زندگی زناشویی]]، [[حق مشورت زنان]] را به‌رسمیت نشناسند و تصمیمات به‌طور فردی گرفته شده و به همسر تحمیل شود، احتمال تزلزل خانواده بالا می‌رود. به این صورت که در خانواده‌های اقتدارگرا که حق مشورت زنان به‌رسمیت شناخته نمی‌شود، گرایش به [[طلاق]] بیشتر است.<ref>[https://jspi.khu.ac.ir/article-1-3452-fa.html فیضی و مداحی، «ساختار قدرت در خانواده و طلاق؛ بررسی نقش تعدیل کنندۀ نگرش‌های جنسیتی»،  1401ش، ص88-89 و 93-104.]</ref>


بر اساس تحقیقات، میان متغیرهای قدرت تصمیم‌گیری یعنی کسب رضایت همسر در امور زندگی و بی‌ثباتی زندگی زناشویی، رابطه معنادار آماری وجود دارد. به این معنی که اگر مردان در زندگی زناشویی، حق مشورت زنان را به‌رسمیت نشناسند و تصمیمات به‌طور فردی گرفته شده و به همسر تحمیل شود، احتمال تزلزل خانواده بالا می‌رود. به این صورت ‌که در خانواده‌های اقتدارگرا که حق مشورت زنان به‌رسمیت شناخته نمی‌شود، گرایش به طلاق بیشتر است.<ref> [https://jspi.khu.ac.ir/article-1-3452-fa.html فیضی و مداحی، «ساختار قدرت در خانواده و طلاق؛ بررسی نقش تعدیل کنندۀ نگرش‌های جنسیتی»،  1401ش، ص88-89 و 93-104.]</ref>
احقاق حق مشورت زنان، از طریق شخصیت‌بخشی و اعتمادسازی، بسترسازی برای تفکر و گفتگو، گرفتن تصمیمات سازنده و کاهش اشتباهات، افزایش [[صمیمیت زوجین|صمیمیت]] و رفع تنش و درگیری، تلاش جمعی و برخورداری از پشتیبانی اعضاء خانواده در اجرای تصمیمات، منجر به [[رضایت‌مندی در خانواده|رضایت‌مندی زوجین]]، [[تربیت]] صحیح فرزندان، سعادت خانواده و تعالی جامعه می‌شود.<ref>[https://rjqk.atu.ac.ir/article_12989.html جباران، «تاثیرمشورت همسران در سعادت خانواده از منظر قرآن و روایات»،  1400ش، ص27.]</ref>
 
احقاق حق مشورت زنان، از طریق شخصیت‌بخشی و اعتمادسازی، بسترسازی برای تفکر و گفتگو، گرفتن تصمیمات سازنده و کاهش اشتباهات، افزایش صمیمیت و رفع تنش و درگیری، تلاش جمعی و برخورداری از پشتیبانی اعضاء خانواده در اجرای تصمیمات، منجر به رضایت‌مندی زوجین، تربیت صحیح فرزندان، سعادت خانواده و تعالی جامعه می‌شود.<ref>[https://rjqk.atu.ac.ir/article_12989.html جباران، «تاثیرمشورت همسران در سعادت خانواده از منظر قرآن و روایات»،  1400ش، ص27.]</ref>


==رویکرد قانونی به حق مشورت زنان==
==رویکرد قانونی به حق مشورت زنان==
در ارتباط با حق مشورت زنان، قانون مدنی سکوت کرده است و [[کتاب|کتب]] حقوقی بیشتر از منظر اخلاقی به آن توجه کرده‌اند. در حالی که آیات صریح قرآن و اصول حاکم بر خانواده مانند اصل تشاور، اصل [[معاشرت به معروف]]، اصل رعایت مصالح کودک، اصل تقدم [[اخلاق]] بر حقوق و اصل مکمل‌بودن، این حق را لازم و ضروری می‌شمارند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/414469/نقدی-بر-رویکرد-اقتصادمحور-قوانین-خانواده-تبیین-خلأهای-قانونی-حقوق-انسانی-و-عاطفی-زن رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»،  1398ش، ص41.]</ref>


در ارتباط با حق مشورت زنان، قانون مدنی سکوت کرده است و کتب حقوقی بیشتر از منظر اخلاقی به آن توجه کرده‌اند. در حالی که آیات صریح قرآن و اصول حاکم بر خانواده مانند اصل تشاور، اصل معاشرت به معروف، اصل رعایت مصالح کودک، اصل تقدم اخلاق بر حقوق و اصل مکمل‌بودن، این حق را لازم و ضروری می‌شمارند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/414469/%D9%86%D9%82%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B1-%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AA%D8%A8%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D9%84%D8%A3%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%A7%D8%B7%D9%81%DB%8C-%D8%B2%D9%86 رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»،  1398ش، ص41.]</ref>
==پانویس==
 
==پانویس==  
  {{پانویس}}
  {{پانویس}}


==منابع==
==منابع==
{{آغاز منابع}}
* قرآن کریم.
* بستان، حسین، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ ۷، ۱۴۰۱ش.
* پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحه، اصفهان، خاتم الانبیاء، ۱۳۸۳ش.
* جباران، محمدرضا، «تاثیرمشورت همسران در سعادت خانواده از منظر قرآن و روایات»، پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره ۴۶، سال ۱۲، پاییز ۱۴۰۰ش.
* «چرا در نهج‌البلاغه از مشورت با زنان نهی شده است؟»، وب‌سایت پرسمان قرآن، تاریخ درج مطلب: ۴ خرداد ۱۳۹۱ش.
* حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، چاپ ۳، ۱۳۹۶ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۲ اسفند ۱۴۰۳ش.
* رحیمی سجاسی، مریم و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، پژوهش‌نامه‌اسلامی زنان و خانواده، شماره ۱۴، سال ۱۷، بهار ۱۳۹۸ش.
* ریعان، معصومه، «نقد روایات مشورت با زنان در تفاسیر روایی (با تأکید بر تاریخ ظهور روایات)»، فصلنامه مطالعات قرآنی و فرهنگ علوم اسلامی، شماره ۴، سال ۳، زمستان ۱۳۹۸ش.
* عامری خیرآبادی، محسن و عبادی، مهدی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»، فصلنامه قرآن و علوم اجتماعی، شماره ۲، سال ۲، تابستان ۱۴۰۱ش.
* فیضی، ایرج و مداحی، جواد، «ساختار قدرت در خانواده و طلاق؛ بررسی نقش تعدیل کنندهٔ نگرش‌های جنسیتی»، دوفصلنامهٔ مسائل اجتماعی ایران، شماره ۱، سال ۱۳، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
* کمالی، طاهره، «جایگاه مشورت با زن در قرآن»، بشارت، شماره ۳۱، دوره ۶، مهر و آبان ۱۳۸۱ش.
* گرجی، ابوالقاسم، آیات الاحکام (حقوقی و جزایی)، تهران، میزان، ۱۳۸۳ش.
* گرجی، ابوالقاسم و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۹۲ش.
* «مشورت با زنان از دیدگاه اسلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت، تاریخ بازدید: ۶ اسفند ۱۴۰۳ش.
* مصطفوی، سیدجواد، بهشت خانواده، قم، دارالفکر، بی‌تا.


*قرآن کریم.
{{پایان منابع}}
*
*بستان، حسین، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ 7، 1401ش.
*
*پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحه، اصفهان، خاتم الانبیاء، 1383ش.
*
*جباران، محمدرضا، «تاثیرمشورت همسران در سعادت خانواده از منظر قرآن و روایات»،  پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره 46، سال 12، پاییز 1400ش.
*
*«چرا در نهج‌البلاغه از مشورت با زنان نهی شده است؟»،  وب‌سایت پرسمان قرآن، تاریخ درج مطلب: 4 خرداد 1391ش.
*
*حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، چاپ 3، 1396ش.
*
*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 12 اسفند 1403ش.
*
*رحیمی سجاسی، مریم و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»،  پژوهش‌نامه‌اسلامی زنان و خانواده، شماره 14، سال 17، بهار 1398ش.
*
*ریعان، معصومه، «نقد روایات مشورت با زنان در تفاسیر روایی (با تاکید بر تاریخ ظهور روایات)»،  فصلنامه مطالعات قرآنی و فرهنگ علوم اسلامی، شماره 4، سال 3، زمستان 1398ش.
*
*عامری خیرآبادی، محسن و عبادی، مهدی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»،  فصلنامه قرآن و علوم اجتماعی، شماره 2، سال 2، تابستان 1401ش.
*
*فیضی، ایرج و مداحی، جواد، «ساختار قدرت در خانواده و طلاق؛ بررسی نقش تعدیل کنندۀ نگرش‌های جنسیتی»،  دوفصلنامۀ مسائل اجتماعی ایران، شماره 1، سال 13، بهار و تابستان 1401ش.
*
*کمالی، طاهره، «جایگاه مشورت با زن در قرآن»،  بشارت، شماره 31، دوره 6، مهر و آبان 1381ش.
*
*گرجی، ابوالقاسم، آیات الاحکام (حقوقی و جزایی)،  تهران، میزان، 1383ش.
*
*گرجی، ابوالقاسم و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، 1392ش.
*
*«مشورت با زنان از دیدگاه اسلام»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت، تاریخ بازدید: 6 اسفند 1403ش.
*
*مصطفوی، سیدجواد، بهشت خانواده، قم، دارالفکر، بی‌تا.
*
[[رده: ویکی‌جنسیت]]

نسخهٔ کنونی تا ۲۶ آبان ۱۴۰۴، ساعت ۱۱:۳۱

«شهلا حبیبی» نخستین مشاور امور زنان رئیس جمهور پس از انقلاب اسلامی
«شهلا حبیبی» نخستین مشاور امور زنان رئیس جمهور پس از انقلاب اسلامی

حق مشورت زنان؛ مورد مشاوره واقع شدن زنان.

مشورت با دیگران به‌منظور بهره‌مندی از اندیشه، تجربه و دانش آنها از ملزومات زندگی بوده و انسان به حکم عقل نیاز به مشورت با افراد در زمینه تخصصی‌شان دارد. از این‌رو در اسلام مشورت‌کردن امری پسندیده بوده و به آن سفارش شده است، با این وجود عده‌ای با استناد به برخی روایات، مشورت با زنان را منع می‌کنند. در حالی که بر اساس آیات قرآن و اصل تشاور، زنان باید مورد مشاوره قرار بگیرند؛ زیرا مشورت کردن با زنان، علاوه بر اتخاذ رویهٔ واحد در ارتباط با تربیت فرزند، اطمینان و آرامش از راه‌حل انتخاب‌شده و شخصیت‌دهی به زن، منجر به تقویت روابط زوجین و تحکیم خانواده نیز می‌شود.

مفهوم‌شناسی حق مشورت زنان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مشورت در لغت به‌معنای شور، کنکاش[۱] و استخراج رای است و در اصطلاح به این معنا است که انسان در موضوعی که دانش کافی ندارد، به فرد یا افرادی مراجعه کند که در آن زمینه اطلاعات کاملی دارند تا به جمع‌بندی و تصمیم درست برسد.

در ارتباط با مشورت‌گرفتن از زنان، برخی با استناد به مضمون نقصان عقل زنان در برخی روایات، مردان را از مشورت با زنان منع کرده و با نگرشی تحقیرآمیز، زنان را پایین‌تر از مردان دانسته‌اند. در حالی که انتساب اغلب این روایات به اهل‌بیت، روشن نیست و اصطلاحاً احادیث مرسل یا مرفوع هستند.[۲] چنین روایاتی از آنجا که روشن نیست راویان آن افرادی موثق هستند یا غیرموثق، از اعتبار لازم برخوردار نیستند.[۳]

روایات موثقی که مشورت با زنان را منع کرده‌اند، مشخصاً از مشورت با زنان سست‌اراده یا بی‌تجربه، نهی کرده‌اند[۴] و در مقابل، مشورت‌کردن با زنانی که خردمندی‌شان به اثبات رسیده، مورد تأکید نیز قرار گرفته است.[۵]

در روایات، مشورت با زنانی نهی شده که کم‌خرد، کم‌تجربه و فاقد آگاهی در زمینه خاصی هستند، همان‌طور که مشورت‌گرفتن از افراد بخیل، دروغگو، احمق، ترسو و آزمند منع شده است، خواه زن باشند یا مرد.[۶] در سیرهٔ حضرت رسول و ائمه، مواردی از مشورت با همسران‌شان ذکر شده است، مانند مشورت پیامبر با همسرش، ام‌سلمه، در جریان صلح حدیبیه.[۷]

رویکرد قرآنی به حق مشورت زنان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مشورت با زنان و دختران در یک خانواده ایرانی
مشورت با زنان و دختران در یک خانواده ایرانی

برخی آیات قرآن دربارهٔ مشورت، عام است و مشورت با همگان را دربر می‌گیرد، مانند آیهٔ ۳۸ سوره شوری و آیهٔ ۱۵۹ سوره آل‌عمران. در این میان برخی آیات مانند آیهٔ دوازده سوره قصص که بر پذیرفتن نظر خواهر موسی، مبنی برآوردن دایه برای حضرت موسی دلالت دارد[۸] و آیات ۳۳–۳۶ سوره نمل، که در ماجرای پاسخگویی به نامهٔ حضرت سلیمان، از نظر صحیح ملکهٔ سبا در مقابل مشاورین مرد، حکایت دارد، همگی بیانگر این هستند که مشورت با زنان اشکالی ندارد.[۹]

بر اساس آیات قرآن، مشورت با زنان نه‌تنها اشکالی ندارد، بلکه گاهی جنبهٔ وجوبی نیز پیدا می‌کند، تا آنجا که در برخی آیات به‌طور خاص بر مشورت با زنان تأکید شده است؛ ازجمله این‌که اگر در امور گوناگون زندگی، نظر مشورتی زنان مبنی بر امر به معروف یا نهی از منکر باشد، بر مردان واجب است که مشورت آنها را بپذیرند.[۱۰]

آیه ۲۳۳ سوره بقره و آیه ۶ سوره طلاق که مربوط به خانواده و تغذیهٔ شیرخوار است، بر مشورت پدر با مادر تأکید دارد؛ زیرا امر شیردهی به فرزند، ارتباط تنگاتنگی با زن دارد و مرد نباید به‌تنهایی در این زمینه تصمیم بگیرد، تا مصالح مادر و فرزند پایمال نشود.[۱۱]

رویکرد فقهی به حق مشورت زنان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دین اسلام با استناد به اصل تشاور در حوزهٔ خانواده،[۱۲] از مردان می‌خواهد در امور مختص زنان با آنها مشورت کنند[۱۳] و مواردی که در آن مشورت با زنان نهی شده، محدود به اموری می‌شود که زنان در آن تخصص لازم را ندارند.[۱۴] به‌عنوان مثال اگر مادر می‌خواهد فرزند را از شیر بگیرد، با مشورت پدر این کار را بکند، همین‌طور پدر نباید به‌تنهایی چنین تصمیمی بگیرد، بلکه در هر صورت با تراضی و مشاوره با یکدیگر به این کار اقدام کنند.[۱۵]

در زمینهٔ تربیت فرزند نیز همکاری زن و شوهر مورد تأکید است؛ زیرا اگر هرکس به سلیقهٔ خود عمل کند، تضاد و دوگانگی به‌وجود می‌آید که این دوگانگی علاوه بر بروز اختلافات متعدد در خانواده، تربیت فرزندان را هم با مشکل مواجه می‌کند و فرزندان از بلاتکلیفی و عدم تربیت صحیح رنج می‌برند.[۱۶]

بنابراین بر اساس اصل «تشاور» که به‌معنای همدلی، هم‌رأیی و مشاوره میان زن و مرد است، مرد وظیفه دارد با همسر خود مشورت کند تا با آگاهی از نکته‌ها و ویژگی‌هایی که مادر از تربیت فرزند می‌داند، روش مناسب و یکسانی را در تربیت فرزند در پیش بگیرند.[۱۷]

رویکرد اجتماعی به حق مشورت زنان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گفت‌وگوی نمایندگان در صحن علنی مجلس
گفت‌وگوی نمایندگان در صحن علنی مجلس، ۱۴۰۳ش، عکس از مرضیه سلیمانی

جامعه‌شناسان معتقدند یکی از عوامل اثرگذار بر کیفیت و تداوم زندگی زناشویی در دنیای جدید، ساختار قدرت[۱۸] و چگونگی تصمیم‌گیری در درون خانواده است؛ تا آنجا که شکل توزیع قدرت در خانواده را مهم‌ترین عامل جدایی و طلاق دانسته‌اند.

بر اساس تحقیقات، میان متغیرهای قدرت تصمیم‌گیری یعنی کسب رضایت همسر در امور زندگی و بی‌ثباتی زندگی زناشویی، رابطه معنادار آماری وجود دارد. به این معنی که اگر مردان در زندگی زناشویی، حق مشورت زنان را به‌رسمیت نشناسند و تصمیمات به‌طور فردی گرفته شده و به همسر تحمیل شود، احتمال تزلزل خانواده بالا می‌رود. به این صورت که در خانواده‌های اقتدارگرا که حق مشورت زنان به‌رسمیت شناخته نمی‌شود، گرایش به طلاق بیشتر است.[۱۹]

احقاق حق مشورت زنان، از طریق شخصیت‌بخشی و اعتمادسازی، بسترسازی برای تفکر و گفتگو، گرفتن تصمیمات سازنده و کاهش اشتباهات، افزایش صمیمیت و رفع تنش و درگیری، تلاش جمعی و برخورداری از پشتیبانی اعضاء خانواده در اجرای تصمیمات، منجر به رضایت‌مندی زوجین، تربیت صحیح فرزندان، سعادت خانواده و تعالی جامعه می‌شود.[۲۰]

رویکرد قانونی به حق مشورت زنان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در ارتباط با حق مشورت زنان، قانون مدنی سکوت کرده است و کتب حقوقی بیشتر از منظر اخلاقی به آن توجه کرده‌اند. در حالی که آیات صریح قرآن و اصول حاکم بر خانواده مانند اصل تشاور، اصل معاشرت به معروف، اصل رعایت مصالح کودک، اصل تقدم اخلاق بر حقوق و اصل مکمل‌بودن، این حق را لازم و ضروری می‌شمارند.[۲۱]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب.
  2. ↑ عامری خیرآبادی و عبادی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»، 1401ش، ص81-82.
  3. ↑ ریعان، «نقد روایات مشورت با زنان در تفاسیر روایی (با تأکید بر تاریخ ظهور روایات)»، 1398ش، ص103-106.
  4. ↑ عامری خیرآبادی و عبادی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»، 1401ش، ص85-86.
  5. ↑ بستان، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی، 1401ش، ص280.
  6. ↑ «چرا در نهج‌البلاغه از مشورت با زنان نهی شده است؟»، وب‌سایت پرسمان قرآن.
  7. ↑ «مشورت با زنان از دیدگاه اسلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت.
  8. ↑ عامری خیرآبادی و عبادی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»، 1401ش، ص82-84.
  9. ↑ کمالی، «جایگاه مشورت با زن در قرآن»، 1381ش، ص1.
  10. ↑ . سوره توبه، آیه 71.
  11. ↑ عامری خیرآبادی و عبادی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»، 1401ش، ص82- 84.
  12. ↑ حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص146-147.
  13. ↑ پاینده، نهج الفصاحه، 1383ش، ص2.
  14. ↑ مصطفوی، بهشت خانواده، بی‌تا، ص136- 137.
  15. ↑ گرجی، آیات الاحکام (حقوقی و جزایی)، 1383ش، ص129.
  16. ↑ گرجی و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، 1392ش، ص179.
  17. ↑ رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»، 1398ش، ص41.
  18. ↑ ساختار قدرت در خانواده دربارهٔ الگوهای روابط حاکم بر خانواده و تصمیم‌گیری زوج‌ها در مسائل مختلف اجتماعی و اقتصادی بحث می‌کند؛ فیضی و مداحی، «ساختار قدرت در خانواده و طلاق، بررسی نقش تعدیل‌کنندۀ نگرش‌های جنسیتی»، 1401ش، ص97.
  19. ↑ فیضی و مداحی، «ساختار قدرت در خانواده و طلاق؛ بررسی نقش تعدیل کنندۀ نگرش‌های جنسیتی»، 1401ش، ص88-89 و 93-104.
  20. ↑ جباران، «تاثیرمشورت همسران در سعادت خانواده از منظر قرآن و روایات»، 1400ش، ص27.
  21. ↑ رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»، 1398ش، ص41.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • قرآن کریم.
  • بستان، حسین، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ ۷، ۱۴۰۱ش.
  • پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحه، اصفهان، خاتم الانبیاء، ۱۳۸۳ش.
  • جباران، محمدرضا، «تاثیرمشورت همسران در سعادت خانواده از منظر قرآن و روایات»، پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره ۴۶، سال ۱۲، پاییز ۱۴۰۰ش.
  • «چرا در نهج‌البلاغه از مشورت با زنان نهی شده است؟»، وب‌سایت پرسمان قرآن، تاریخ درج مطلب: ۴ خرداد ۱۳۹۱ش.
  • حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، چاپ ۳، ۱۳۹۶ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۲ اسفند ۱۴۰۳ش.
  • رحیمی سجاسی، مریم و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، پژوهش‌نامه‌اسلامی زنان و خانواده، شماره ۱۴، سال ۱۷، بهار ۱۳۹۸ش.
  • ریعان، معصومه، «نقد روایات مشورت با زنان در تفاسیر روایی (با تأکید بر تاریخ ظهور روایات)»، فصلنامه مطالعات قرآنی و فرهنگ علوم اسلامی، شماره ۴، سال ۳، زمستان ۱۳۹۸ش.
  • عامری خیرآبادی، محسن و عبادی، مهدی، «واکاوی مسئله مشورت با زنان از منظر قرآن و عهدین»، فصلنامه قرآن و علوم اجتماعی، شماره ۲، سال ۲، تابستان ۱۴۰۱ش.
  • فیضی، ایرج و مداحی، جواد، «ساختار قدرت در خانواده و طلاق؛ بررسی نقش تعدیل کنندهٔ نگرش‌های جنسیتی»، دوفصلنامهٔ مسائل اجتماعی ایران، شماره ۱، سال ۱۳، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
  • کمالی، طاهره، «جایگاه مشورت با زن در قرآن»، بشارت، شماره ۳۱، دوره ۶، مهر و آبان ۱۳۸۱ش.
  • گرجی، ابوالقاسم، آیات الاحکام (حقوقی و جزایی)، تهران، میزان، ۱۳۸۳ش.
  • گرجی، ابوالقاسم و دیگران، بررسی تطبیقی حقوق خانواده، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۹۲ش.
  • «مشورت با زنان از دیدگاه اسلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت، تاریخ بازدید: ۶ اسفند ۱۴۰۳ش.
  • مصطفوی، سیدجواد، بهشت خانواده، قم، دارالفکر، بی‌تا.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:حق_مشورت_زنان&oldid=4263»