پرش به محتوا

پیش‌نویس:عزاداری: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
ابرابزار
 
(۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:عزاداری.jpg|بندانگشتی]]
[[پرونده:عزاداری.jpg|بندانگشتی|عزاداری در [[شهادت]] [[امام حسین]]، در یک [[هیئت|هیئت مذهبی]]]]
<big>'''عزاداری؛'''</big> آیین و سنت به سوگ نشستن در مرگ کسی یا شهادت پیشوایان دینی و مذهبی.
{{درشت|'''عزاداری؛'''}} آیین و سنت به سوگ نشستن در مرگ کسی یا شهادت پیشوایان دینی و مذهبی.


عزاداری سنتی اجتماعی، انسانی و جهانی برای گرامی‌داشت یاد درگذشتگان است که در فرهنگ‌های مختلف با آداب و رسوم گوناگون برگزار می‌شود. هدف اصلی آن یادآوری مرگ به‌عنوان واقعیتی اجتناب‌ناپذیر و تسکین غم فقدان عزیزان است. این آیین به افراد کمک می‌کند تا احساسات خود را بیان کرده و با حمایت اجتماعی و فرهنگی، فقدان را بهتر بپذیرند. در عرف مسلمانان به‌ویژه شیعیان، عزاداری به آیین گرامی‌داشت رحلت پیامبر خدا یا شهادت خاندان او اطلاق می‌شود. این آیین کارکردهای دینی، اجتماعی، سیاسی، روان‌شناختی و اخلاقی دارد و با وجود مخالفت برخی گروه‌ها، نقش مهمی در هویت و همبستگی شیعیان ایفا می‌کند.  
عزاداری سنتی اجتماعی، انسانی و جهانی برای گرامی‌داشت یاد درگذشتگان است که در فرهنگ‌های مختلف با آداب و رسوم گوناگون برگزار می‌شود. هدف اصلی آن یادآوری مرگ به‌عنوان واقعیتی اجتناب‌ناپذیر و تسکین غم فقدان عزیزان است. این آیین به افراد کمک می‌کند تا احساسات خود را بیان کرده و با حمایت اجتماعی و فرهنگی، فقدان را بهتر بپذیرند. در عرف مسلمانان به‌ویژه شیعیان، عزاداری به آیین گرامی‌داشت رحلت پیامبر خدا یا شهادت خاندان او اطلاق می‌شود. این آیین کارکردهای دینی، اجتماعی، سیاسی، روان‌شناختی و اخلاقی دارد و با وجود مخالفت برخی گروه‌ها، نقش مهمی در هویت و همبستگی شیعیان ایفا می‌کند.


==مفهوم‌شناسی عزاداری==
== مفهوم‌شناسی عزاداری ==
واژۀ «عزا» در لغت به‌معنی اندوه شدیدی است که بر اثر مرگ کسی برای دیگری پیش می‌آید و «عزاداری» به‌معنی در سوگ کسی اندوهگین بودن، ناله و زاری کردن و یا مراسمی که در مرگ کسی برگزار می‌شود، آمده است.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، 1381ش، ج5، ص5011-5012.</ref> در عرف مسلمانان به‌ویژه شیعیان، «عزاداری» به مراسمی اطلاق می‌شود که در غم رحلت پیامبر اسلام یا شهادت خاندان او بر پا می‌شود که اوج آن در ماه [[محرم]] و [[صفر]] است.<ref> [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C محدثی، «فلسفۀ عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.]</ref>
واژهٔ «عزا» در لغت به‌معنی اندوه شدیدی است که بر اثر مرگ کسی برای دیگری پیش می‌آید و «عزاداری» به‌معنی در سوگ کسی اندوهگین بودن، ناله و زاری کردن یا مراسمی آمده است که در مرگ کسی برگزار می‌شود.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، 1381ش، ج5، ص5011-5012.</ref> در عرف [[مسلمان|مسلمانان]] به‌ویژه [[شیعه|شیعیان]]، «عزاداری» به مراسمی اطلاق می‌شود که در غم رحلت [[حضرت محمد|پیامبر اسلام]] یا [[شهادت]] [[آل (خاندان)|خاندان او]] بر پا می‌شود که اوج آن در ماه [[محرم]] و [[صفر]] است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/فلسفه-عزاداری محدثی، «فلسفۀ عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.]</ref>


===تفاوت داغ‌دیدگی و عزاداری===
=== تفاوت داغ‌دیدگی و عزاداری ===
داغ‌دیدگی، واکنشی شخصی و غیرارادی است که ریشه در عمق روان فرد دارد. این حالت درونی، اغلب باعث می‌شود فرد داغ‌دار از جریان عادی زندگی خارج شود و با احساسات شدیدی همچون غم، اندوه، خشم یا بی‌حسی دست‌وپنجه نرم کند.
داغ‌دیدگی، واکنشی شخصی و غیرارادی است که ریشه در عمق روان فرد دارد. این حالت درونی، اغلب باعث می‌شود فرد داغ‌دار از جریان عادی زندگی خارج شود و با احساسات شدیدی همچون غم، اندوه، خشم یا بی‌حسی دست‌وپنجه نرم کند. در مقابل، عزاداری معمولاً یک عمل اجتماعی و کاملاً اختیاری است که با برنامه‌ریزی و آگاهی انجام می‌شود. عزاداری می‌تواند شامل مجموعه‌ای از آداب و رسوم و رفتارهایی باشد که فرد برای ابراز همدردی، یادبود و تسلیت به بازماندگان انجام می‌دهد. عزاداری فرصتی را فراهم می‌آورد تا فرد داغدار با حمایت و همدلی جامعه، به‌تدریج به زندگی عادی خود بازگردد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Question/View/12302/شیعه-و-عزاداری «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


در مقابل، عزاداری معمولاً یک عمل اجتماعی و کاملاً اختیاری است که با برنامه‌ریزی و آگاهی انجام می‌شود. عزاداری می‌تواند شامل مجموعه‌ای از آداب و رسوم، مراسم‌ها و رفتارهایی باشد که فرد برای ابراز همدردی، یادبود و تسلیت به بازماندگان انجام می‌دهد. این فعالیت‌ها نه‌تنها بخشی از برنامه‌های زندگی عادی افراد محسوب می‌شوند، بلکه می‌توانند نقش مهمی در عادی‌سازی زندگی فرد داغدار و تسکین آلام او ایفا کنند. عزاداری فرصتی را فراهم می‌آورد تا فرد داغدار با حمایت و همدلی جامعه، به‌تدریج به زندگی عادی خود بازگردد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Question/View/12302/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
=== تسلیت در عزاداری ===
در مواجهه با فشارهای روانی شدید، افراد نیازمند همدردی و همدلی برای کاهش بار غم و بازگرداندن تعادل روانی هستند. فشارهای روانی می‌تواند منجر به رفتارهای ناسازگار و بیماری شود و تسلیت و دلداری نقش مهمی در کاهش این فشارها دارد. این روند با استفاده از کلمات آرامش‌بخش آغاز می‌شود که واکنش‌های هیجانی را کنترل می‌کند. قرآن کریم نیز اهمیت این سخنان را تأکید می‌کند و نمونه‌هایی مانند «لاتحزن» و «لاتخف» را به‌عنوان راهکار تسکین رنج روانی معرفی می‌کند. مهم‌ترین هدف تسلیت و دلداری، زدودن اندوه و ترس از دل فرد مصیبت‌دیده است. این اقدام، انواع مختلفی دارد و با توجه به ماهیت مصیبت، شکل متفاوتی به خود می‌گیرد. خداوند در قرآن به خانواده شهدا با یادآوری جایگاه رفیع آنان دلداری می‌دهد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/647346/مهمترین-آداب-و-سبک-عزاداری-برای-ائمه-معصومین-ع «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.]</ref>


==تاریخچه عزاداری==
== تاریخچه عزاداری ==
سوگواری، در طول تاریخ همواره به‌اشکال گوناگون نمایان شده است. این ابراز تأثر در تمدن‌های مختلف و اعصار گوناگون، به روش‌های متنوعی صورت پذیرفته است. بسیاری از این روش‌ها، چه در قالب آیین‌های مذهبی و چه در هیئت سنت‌های فرهنگی و اجتماعی، تا به امروز نیز رواج دارند و بخش جدایی‌ناپذیری از میراث بشری محسوب می‌شوند.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B4%D9%8A%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>
سوگواری، در طول تاریخ همواره به‌اشکال گوناگون نمایان شده است. این ابراز تأثر در تمدن‌های مختلف و اعصار گوناگون، به روش‌های متنوعی صورت پذیرفته است. بسیاری از این روش‌ها، چه در قالب آیین‌های مذهبی و چه در هیئت سنت‌های فرهنگی و اجتماعی، تا امروز نیز رواج دارند و بخش جدایی‌ناپذیری از میراث بشری محسوب می‌شوند.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/بررسی-تطبیقی-شيوه-ها-و-كاركردهاي-عزاد/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>


==='''پیشینه عزاداری در فرهنگ ایرانی به روایت شاهنامه'''===
=== پیشینه سوگواری به روایت شاهنامه ===
تاریخ فرهنگی ایران، نمونه‌های متعددی از آیین‌های سوگواری را به خود دیده است. فردوسی، در شاهنامه به آداب‌ورسوم ایرانیان عهد باستان در برپایی عزاداری‌ها اشاره می‌کند. او به نمونه‌هایی چون سوگواری کیومرث در مرگ سیاوش،<ref>[https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/siavosh/sh14 فردوسی، شاهنامه «داستان سیاوش»، وب‌سایت گنجور.]</ref> فریدون در فقدان فرزندش<ref>[https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/fereydoon/sh11 فردوسی، شاهنامه «فریدون»، وب‌سایت گنجور.]</ref> و سیاوش در مرگ مادرش<ref>[https://fa.wikisource.org/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_(%D8%AA%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD_%DA%98%D9%88%D9%84_%D9%85%D9%84)/%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AA_%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%88%D8%B4 «وفات یافتن مادر سیاوش»، ویکی‌نبشته.]</ref> اشاره می‌کند و جزئیاتی از نحوه عزاداری‌ها و نمادهای آن را برمی‌شمارد. این آداب شامل گریستن و بر سر و روی زدن، موی کندن، خاک بر سر و روی ریختن، روی خراشیدن و کندن گوشت بازو با دندان، سیاه‌پوشیدن، نوحه‌خوانی، عزاداری زنانه، دادن خیرات و برگزاری تعزیه و شبیه‌خوانی می‌شد که نشان از تنوع و عمق این آیین‌ها دارد.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B4%D9%8A%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>
تاریخ فرهنگی ایران، نمونه‌های متعددی از آیین‌های سوگواری را به خود دیده است. [[فردوسی]]، در [[شاهنامه]] به آداب‌ورسوم ایرانیان عهد باستان در برپایی عزاداری‌ها اشاره می‌کند. او به نمونه‌هایی چون سوگواری کیومرث در مرگ سیاوش،<ref>[https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/siavosh/sh14 فردوسی، شاهنامه «داستان سیاوش»، وب‌سایت گنجور.]</ref> فریدون در فقدان فرزندش<ref>[https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/fereydoon/sh11 فردوسی، شاهنامه «فریدون»، وب‌سایت گنجور.]</ref> و سیاوش در مرگ مادرش<ref>[//fa.wikisource.org/wiki/شاهنامه_(تصحیح_ژول_مل)/وفات_یافتن_مادر_سیاوش «وفات یافتن مادر سیاوش»، ویکی‌نبشته.]</ref> اشاره می‌کند و جزئیاتی از نحوه عزاداری‌ها و نمادهای آن را برمی‌شمارد. این آداب شامل گریستن و بر سر و روی زدن، موی کندن، خاک بر سر و روی ریختن، روی خراشیدن و کندن گوشت بازو با دندان، سیاه‌پوشیدن، نوحه‌خوانی، عزاداری زنانه، دادن خیرات و برگزاری تعزیه و شبیه‌خوانی می‌شد که نشان از تنوع و عمق این آیین‌ها دارد.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/بررسی-تطبیقی-شيوه-ها-و-كاركردهاي-عزاد/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>


==='''نمونه‌های عزاداری در صدر اسلام'''===
== جایگاه عزاداری در اسلام ==
عزاداری در میان مسلمانان نیز سابقه‌ای طولانی دارد. پس از جنگ احد، مردم مدینه بر شهدای خود گریستند و پیامبر اسلام از اینکه برای عمویش حمزه کسی نمی‌گریست، ابراز اندوه کرد. خود پیامبر نیز در سوگ حمزه بسیار گریست و با صدای بلند، اوصاف نیک وی را برشمرد. همچنین پیامبر در شهادت جعفر در جنگ موته و در سوگ فرزندش ابراهیم گریست. پس از رحلت پیامبر نیز، مردم مدینه به گریه و ندبه پرداختند. در شهادت امام علی و امام حسن نیز، مردم به سوگواری پرداختند و محمّد حنفیه برای امام حسن مرثیه‌سرایی کرد.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B4%D9%8A%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>
در متون دینی اسلام، اشاراتی به سوگواری اولیای الهی و جواز آن وجود دارد. قرآن کریم به سوگواری حضرت یعقوب در فراق حضرت یوسف اشاره می‌کند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_84_سوره_یوسف سورۀ یوسف، آیۀ 84.]</ref> همچنین، روایات متعددی از [[اهل‌بیت]] بر جواز گریه و عزاداری دلالت دارد. [[امام جعفر صادق|امام صادق]] نیز در این باره بر ضرورت جاری‌شدن اشک و نوحه‌سرایی زنان در مصیبت‌ها تأکید دارد، مشروط بر آنکه سخنان باطل بر زبان نیاورند.<ref>[https://lib.eshia.ir/10083/8/325 طوسی، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، 1365ش، ج8، ص325.]</ref>


در سال‌های آغازین ظهور اسلام، عزاداری‌ها اغلب به‌شیوه واکنش‌های احساسی و ابراز تأثر در سوگ درگذشتگان، شامل گریه، ذکر احوال، سوگواری توسط زنان، لطمه زدن بر سر و صورت و نوحه‌سرایی صورت می‌گرفت. تا پیش از واقعه کربلا، این عزاداری‌ها بیشتر با هدف ابراز همدردی با بازماندگان و بزرگداشت یاد و خاطره از دست رفتگان و در قالب سنت‌های قبیله‌ای و خانوادگی برگزار می‌شد و بار سیاسی و اجتماعی چندانی نداشت. شیوه‌های عزاداری در این دوره، ادامۀ همان سنت‌های رایج در میان مردم پیش از اسلام بود.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B4%D9%8A%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>
رفتار عزاداری، مشمول احکام پنجگانه فقهی (واجب، مستحب، مباح، مکروه، حرام) می‌شود. عزاداری در [[اسلام]]، منع نشده و در مواردی مستحب و حتی مستحب مؤکد شمرده شده است. روایات متعددی به برپایی مراسم برای تعزیت و تعظیم پیامبر اکرم و اهل‌بیت، سفارش کرده‌اند.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/647346/مهمترین-آداب-و-سبک-عزاداری-برای-ائمه-معصومین-ع «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.]</ref>


=='''جایگاه عزاداری در اسلام'''==
=== نمونه‌های عزاداری در صدر اسلام ===
عزاداری میان مسلمانان سابقه‌ای طولانی دارد. پس از جنگ احد، مردم مدینه بر شهدای مسلمان گریستند و [[حضرت محمد|پیامبر اسلام]] از اینکه برای عمویش حمزه کسی نمی‌گریست، ابراز اندوه کرد. خود پیامبر نیز در سوگ حمزه بسیار گریست و با صدای بلند، اوصاف نیک وی را برشمرد. همچنین پیامبر در شهادت جعفر در جنگ موته و در سوگ فرزندش ابراهیم گریست. پس از رحلت پیامبر نیز، مردم مدینه به گریه و ندبه پرداختند. در شهادت [[امام علی]] و [[امام حسن]] نیز، مردم به سوگواری پرداختند و محمّد حنفیه برای امام حسن مرثیه‌سرایی کرد.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/بررسی-تطبیقی-شيوه-ها-و-كاركردهاي-عزاد/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>


===جواز عزاداری در اسلام===
در سال‌های آغازین ظهور اسلام، عزاداری‌ها اغلب به‌شیوه واکنش‌های احساسی و ابراز تأثر در سوگ درگذشتگان، شامل گریه، ذکر احوال، سوگواری توسط زنان، لطمه زدن بر سر و صورت و نوحه‌سرایی صورت می‌گرفت. تا پیش از واقعه [[کربلا]]، این عزاداری‌ها بیشتر با هدف ابراز همدردی با بازماندگان و بزرگداشت یاد و خاطره از دست رفتگان و در قالب سنت‌های قبیله‌ای و خانوادگی برگزار می‌شد و بار سیاسی و اجتماعی چندانی نداشت. شیوه‌های عزاداری در این دوره، ادامهٔ همان سنت‌های رایج میان مردم پیش از اسلام بود.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/بررسی-تطبیقی-شيوه-ها-و-كاركردهاي-عزاد/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>
در متون دینی اسلام، اشاراتی به سوگواری اولیای الهی و جواز آن وجود دارد. قرآن کریم به سوگواری حضرت یعقوب در فراق حضرت یوسف اشاره می‌کند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A2%DB%8C%D9%87_84_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81 سورۀ یوسف، آیۀ 84.]</ref> همچنین، روایات متعددی از معصومین بر جواز گریه و عزاداری دلالت دارد. امام صادق نیز در این باره بر ضرورت جاری شدن اشک و نوحه‌سرایی زنان در مصیبت‌ها تأکید دارد، مشروط بر آنکه سخنان باطل بر زبان نیاورند.<ref>[https://lib.eshia.ir/10083/8/325 طوسی، تهذيب الأحكام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، 1365ش، ج8، ص325.]</ref>


===احکام فقهی عزاداری===
== عزاداری مذهبی ==
از آنجا که عزاداری، رفتاری است که از انسان سر می‌زند، مشمول احکام پنجگانه فقهی (واجب، مستحب، مباح، مکروه، حرام) قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه در اسلام، عزاداری نه‌تنها منع نشده، بلکه در مواردی مستحب و حتی مستحب مؤکد شمرده شده است، بررسی احکام فقهی آن ضروری است. برپایی مراسم برای تعزیت و تعظیم پیامبر اکرم و اهل بیت، اگر واجب نباشد، حداقل مستحب مؤکد است؛ چرا که روایات متعددی بر انجام آن تأکید دارند.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/647346/%D9%85%D9%87%D9%85%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%A6%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B9 «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.]</ref>
عزاداری مذهبی، بیشتر در فرهنگ مسلمانان و به‌ویژه شیعیان، نمود یافته است. شیعیان به‌مناسبت رحلت پیامبر اسلام و شهادت خاندان او، از صدر اسلام تاکنون، آیین و سنت عزاداری را برپا داشته‌اند. اوج سنت عزاداری شیعیان در محرم و صفر به‌مناسبت شهادت [[امام حسین]]، اسارت [[اهل‌بیت]] او و نیز در سال‌روز رحلت پیامبر اسلام و [[ایام فاطمیه]] به مناسبت [[شهادت]] [[حضرت فاطمه|فاطمه زهرا]] است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی آقاجانی، « تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه].</ref> در فرهنگ شیعیان، عزاداری نشانهٔ وفاداری و پیوند دوستی با خاندان پیامبر اسلام است که در غم رحلت و شهادت آنها ماتم به‌پا می‌کنند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/فلسفه-عزاداری محدثی، «فلسفۀ عزاداری»،  پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.]</ref> سنت عزاداری در سیرهٔ پیامبر خدا و امامان تأیید شده و برای آن ثواب‌های زیادی ذکر کرده‌اند.<ref>[https://lib.eshia.ir/86827/1/100 ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، 1356ش، ج1، ص100.]</ref>


==تسلیت و تعزیت در عزاداری==
=== آداب عزاداری ===
در مواجهه با فشارهای روانی شدید، افراد نیازمند همدردی و همدلی برای کاهش بار غم و بازگرداندن تعادل روانی هستند. فشارهای روانی می‌تواند منجر به رفتارهای ناسازگار و بیماری شود و تسلیت و دلداری نقش مهمی در کاهش این فشارها دارد. این روند با استفاده از کلمات آرامش‌بخش آغاز می‌شود که واکنش‌های هیجانی را کنترل می‌کند. قرآن کریم نیز اهمیت این سخنان را تأکید می‌کند و نمونه‌هایی مانند «لاتحزن» و «لاتخف» را به‌عنوان راهکار تسکین رنج روانی معرفی می‌کند.
* '''دلدادگی'''؛ نشان‌دادن عشق و ارادت واقعی در دل، به‌خصوص نسبت به امام حسین.
* '''حزن و اندوه'''؛ داشتن غم و اندوه قلبی؛ زیرا شیعیان با ائمه در غم و شادی شریک‌اند.
* '''گریه'''؛ گریستن در مصائب اهل‌بیت، موجب شادی در بهشت می‌شود.
* '''پرهیز از شادی و بیهودگی'''؛
* '''نوحه'''؛ شیون‌کردن و گریستن در سوگ ائمه.
* '''ندبه'''؛ ذکر فضایل و مناقب همراه با گریه.
* ا'''نشاد و سرایش؛''' خواندن شعر و مرثیه در وصف فضایل و مصائب ائمه.
* '''رثاء'''؛ بیان تاسف و غم همراه با یاد فضایل و مصائب که در شعر و نوحه‌خوانی نمود پیدا می‌کند.
* '''گریاندن دیگران'''؛ تلاش برای برانگیختن احساسات و گریاندن دیگران از طریق شعر و نوحه که پاداش بزرگی نزد خداوند دارد.
* '''شعرسرایی؛''' سرودن شعر در مورد ائمه، موجب بنا شدن خانه‌ای در بهشت برای شاعر می‌شود.
* '''مدح؛''' ستایش و ذکر فضائل ائمه، یاوری برای آنان در دنیا و آخرت است.
* '''مراسم خانگی؛''' برگزاری مراسم عزاداری در خانه و دستور به خانواده برای گریستن، از آداب توصیه شده است.
* '''جزع و بی‌تابی؛''' اظهار غم و اندوه و بی‌صبری، از نشانه‌های دلسوختگی برای ائمه است.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/647346/مهمترین-آداب-و-سبک-عزاداری-برای-ائمه-معصومین-ع «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.]</ref>


مهم‌ترین هدف تسلیت و دلداری، زدودن اندوه و ترس از دل فرد مصیبت‌دیده است. این اقدام، انواع مختلفی دارد و با توجه به ماهیت مصیبت، شکل متفاوتی به خود می‌گیرد.
=== مناسبت‌های عزاداری در فرهنگ شیعیان ===
==== دهه آخر ماه صفر ====
در روزهای دهه آخر [[صفر|ماه صفر]]، شیعیان به مناسبت [[اربعین]] شهادت [[امام حسین]]، رحلت [[حضرت محمد|پیامبر خدا]]، شهادت [[امام حسن|امام حسن مجتبی]] و شهادت امام رضا، عزاداری می‌کنند. در روز ۲۸ ماه صفر به مناسبت رحلت پیامبر و همچنین در روز آخر ماه صفر به‌مناسبت شهادت امام رضا، ایران غرق در سوگواری است؛ به‌ویژه [[مشهد]] که میزبان هیئت‌ها و عزاداران بی‌شماری از سراسر کشور می‌شود. این آیین‌ها، که شامل [[تعزیه‌خوانی]]، [[نذری]] دادن، و حضور پرشور جوانان در [[دسته عزا|دسته‌های عزاداری]] است، به قدری اهمیت دارد که به ثبت ملی رسیده است. پس از [[پیاده‌روی اربعین]]، تعداد زیادی از زائران پیاده از شهرها و استان‌های مجاور به سوی [[مشهد]] حرکت می‌کنند و در طول مسیر در [[ایستگاه صلواتی|ایستگاه‌های صلواتی]] پذیرایی می‌شوند. خطبه‌خوانی در شب شهادت [[امام رضا]] از جمله آیین‌های رایج در حرم رضوی است.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/khorasan-during2-imamreza.html «آداب و رسوم خراسان رضوی در ایام شهادت امام رضا (ع)»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>


خداوند در قرآن به خانواده شهدا با یادآوری جایگاه رفیع آنان دلداری می‌دهد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/647346/%D9%85%D9%87%D9%85%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%A6%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B9 «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.]</ref>
==== دهه اول ماه محرم ====
در ۱۰ روز نخست [[ماه محرم]] و به‌ویژه در روزهای [[تاسوعا]] و [[عاشورا]]، شیعیان به مناسبت واقعه کربلا و شهادت امام حسین، به‌صورت گسترده، عزاداری می‌کنند. پیشینهٔ سنت عزاداری به‌مناسبت شهادت امام حسین، به عصر عاشورای سال ۶۱ق بازمی‌گردد که توسط خانواده‌های شهدا در کربلا برگزار شد و توسط زنان بنی‌اسد در کربلا و اسرای [[اهل‌بیت]] در شام و مدینه ادامه یافت. [[امام سجاد]]، [[امام باقر]]، [[امام جعفر صادق|امام صادق]] و [[امام رضا]] با برپایی مجالس سوگواری ضمن تقدیر از نوحه‌سرایان، شیعیان را به عزاداری در [[شهادت]] [[امام حسین]] تشویق می‌کردند تا فلسفه نهضت کربلا را زنده نگه‌دارند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> از دورهٔ آل‌بویه، عزاداری روز عاشورا رسمیت پیدا کرد و احمد معزالدوله در محرم ۳۵۲ق، دستور داد که بازارها تعطیل و خریدوفروش ممنوع شود و سقاخانه‌هایی در بازارها برای آب دادن به عزاداران دایر شود. بعد از آل‌بویه، در عصر تیموریان عزاداری گسترش پیدا کرد و در عصر صفویه به اوج خود رسید.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


==انواع عزاداری==
==== شهادت امام علی ====
===مذهبی===
ایام شهادت [[امام علی|حضرت علی]] از ۱۹ تا ۲۱ [[رمضان|ماه رمضان]] دورهٔ سوگواری و عزاداری ویژه برای آن امام است که با تعطیلی کسب‌وکارها و تغییرات در فعالیت‌های عمومی همراه است. مراسم [[تعزیه]]، سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و [[دعا]] در [[مسجد|مساجد]] و اماکن مذهبی برگزار می‌شود. آیین‌های معمول شامل برگزاری مجالس [[تعزیه]]، حرکت دسته‌های عزاداری با بیرق و طبل، سینه‌زنی و زنجیرزنی در حرم‌ها، پرهیز دامداران از دوشیدن و چرا دادن دام‌ها و [[نذر]] شیر به نیازمندان است. همچنین لعن و نفرین قاتل حضرت علی، ابن‌ملجم مرادی، از بخش‌های مراسم است.<ref>[https://fetrat.com/روزهای-تیغ-یا-ایام-شهادت-حضرت-علی/ «روزهای تیغ یا ایام شهادت حضرت علی (ع)»، وب‌سایت فرهنگی اعتقادی فطرت.]</ref>
عزاداری مذهبی، بیشتر در فرهنگ مسلمانان و به‌ویژه شیعیان، نمود یافته است. شیعیان به‌مناسبت رحلت پیامبر اسلام و شهادت خاندان او، از صدر اسلام تاکنون، آیین و سنت عزاداری را برپا داشته‌اند. اوج سنت عزاداری شیعیان در محرم و صفر به‌مناسبت شهادت [[امام حسین]]، اسارت [[اهل‌بیت]] او و نیز در سال‌روز رحلت پیامبر اسلام و [[ایام فاطمیه]] به مناسبت [[شهادت]] [[حضرت فاطمه|فاطمه زهرا]] است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C آقاجانی، « تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه].</ref>
===غیرمذهبی===
ابراز احساسات عاطفی بازماندگان به فرد درگذشته، امری فراتر از [[دین]]، مذهب، قومیت و ملیت خاص است و سوگواری به‌خاطر درگذشت عزیزان، همواره در میان بشر به شیوه‌های گوناگون وجود داشته است. به‌عنوان مثال در کره جنوبی، فقط هم‌جنس‌های متوفی كه قبل از مرگ او حضور داشته‌اند، حق حضور در مراسم و گریه بر میت را دارند. آنها تا سه روز غذا بر مزار متوفی می‌برند و برای او عزاداری می‌کنند. در آفریقای جنوبی، سوگواری در مرگ عزیزان، از یك هفته تا یک ‌ماه ادامه دارد. عزاداران با پوشیدن لباس سیاه، یا گره زدن پارچۀ مشكی در لباس خود، در سوگ عزیز ازدست‌رفته، گریه می‌کنند. مردم هند 13 روز برای شخصی متوفی عزاداری کرده و در این مدت از پوشیدن لباس نو و خوردن غذاهای شیرین پرهیز می‌کنند.<ref> [https://www.beytoote.com/art/city-country/peculiar-burial2-world.html «عجیب‌ترین رسوم كفن‌ و دفن در دنیا»، وب‌سایت بیتوته].</ref>
==عزاداری مذهبی==


===اهمیت عزاداری===
==== ایام فاطمیه ====
در فرهنگ شیعیان، عزاداری نشانۀ وفاداری و پیوند دوستی با خاندان پیامبر اسلام است که در غم رحلت و شهادت آنها ماتم به‌پا می‌کنند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C محدثی، «فلسفۀ عزاداری»،  پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.]</ref>  سنت عزاداری در سیرۀ پیامبر خدا و امامان تأیید شده و برای آن ثواب‌های زیادی ذکر کرده‌اند.<ref>[https://lib.eshia.ir/86827/1/100 ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، 1356ش، ج1، ص100.]</ref>
به‌دلیل اختلاف در تاریخ دقیق شهادت [[حضرت فاطمه]]، دو دهه عزاداری با نام‌های فاطمیه اول و دوم برگزار می‌شود. در این ایام، با بیان فضایل، مصائب و سیره عملی حضرت زهرا، یاد وی گرامی داشته می‌شود. این مراسم در [[مسجد|مساجد]]، [[حسینیه]]‌ها و منازل برگزار می‌شود. در ایران، روز سوم [[جمادی الثانی|جمادی‌الثانی]] به‌مناسبت [[شهادت]] حضرت فاطمه تعطیل رسمی است.<ref>[https://rasekhoon.net/news/show/1644093/آیا-در-واقع-ایام-فاطمیه-20-روز-است «آیا در واقع ایام فاطمیه 20 روز است؟»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
 
===اعمال متعارف در عزاداری اهل‌بیت===
جزع در مصیبت معصومین، به‌ویژه امام حسین، نه‌تنها جایز، بلکه مستحب دانسته شده است. مصادیق جزع شامل لطمه زدن (زدن به سر و صورت و سینه) و فریاد کشیدن می‌شود. شدیدترین نوع جزع، بلند کردن صدا به واویلا و شیون، لطمه زدن به صورت و سینه و بریدن مو از پیشانی است. یکی از دلایل جواز این امور، سیره مؤمنین در طول تاریخ است.
 
البته این اعمال به‌طور مطلق جایز نیست؛ بلکه مشروط به این است که ضرر و زیان قابل توجهی بر فرد وارد نشود و جنایت بر نفس محسوب نشود. همچنین موجب وهن دین و مذهب نشود که در غیر این صورت، حرام خواهد بود.<ref>[https://raj.smc.ac.ir/article_2707_977fd00d2dfd5d307a584f13da37bd92.pdf نجفی، «اعمال نامتعارف در عزاداري اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، 1387ش، ص11-18.]</ref>
 
===اعمال نامتعارف در عزاداری===


=== انحرافات عزاداری مذهبی ===
==== تحریف محتوایی ====
==== تحریف محتوایی ====
'''ذکر مطالب غیرمستند و غیرمعتبر'''؛ سخنرانان و مداحان گاه مطالبی را بیان می‌کنند که سندیت ندارند یا سندشان ضعیف است. این موضوع به‌دلیل عدم آگاهی عمومی، توسط مردم پذیرفته شده و حتی گاه با استقبال روبه‌رو می‌شود. این امر در دهه‌های اخیر بسیار رایج شده و برخی برای جلب گریه بیشتر، به بیان هر مطلبی متوسل می‌شوند.
گاهی در مجالس عزاداری، مطالب نادرست یا نامعتبر بیان می‌شود تا عواطف و احساسات عزاداران را بیشتر برانگیزند. همچنین در برخی سخنرانی‌ها یا نوحه‌سرایی‌ها تصویرسازی نادرست و غلوآمیز از اهل‌بیت موجب وهن تشیع و غیرعقلانی جلوه‌دادن این مذهب می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/341837/اسیب-شناسی-مجالس-عزاداری بابایی، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، 1386ش، ص28-36.]</ref>
 
'''غلو یا تقلیل مقام'''؛ بالا بردن بیش از حد یا پایین آوردن مقام و عمل معصومین نیز از دیگر تحریفات است. امام علی نیز هر دو گروه جزو هلاک‌شدگان معرفی می‌کند. این‌گونه تصویرسازی از اهلبیت‌ یا در واقعه کربلا می‌تواند منجر به غیرعقلانی جلوه دادن و وهن شیعه و اسلام شود و با وجود اینکه ممکن است عده‌ای را جذب کند؛ اما حرکت اهل‌بیت و اهداف آنها را از قابلیت الگوبرداری خارج کرده و مردم را از آن دور می‌کند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/341837/%d8%a7%d8%b3%db%8c%d8%a8-%d8%b4%d9%86%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d9%85%d8%ac%d8%a7%d9%84%d8%b3-%d8%b9%d8%b2%d8%a7%d8%af%d8%a7%d8%b1%db%8c بابایی، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، 1386ش، ص28-36.]</ref>


==== انحراف رفتاری ====
==== انحراف رفتاری ====
این انحرافات بیشتر در عملکرد گروهی از عزاداران دیده می‌شود و به فرهنگ عاشورایی آسیب جدی می‌رساند:
برخی به‌عنوان عزادارای، به [[قمه زنی|قمه‌زنی]] و شکافتن سر و جاری ساختن خون از آن می‌پردازند که موجب وهن و بدنام شدن مذهب تشیع است و طبق فتوای فقیهان شیعه، این عمل در هیچ حالتی جایز نیست.<ref>[https://raj.smc.ac.ir/article_2707_977fd00d2dfd5d307a584f13da37bd92.pdf نجفی، «اعمال نامتعارف در عزاداری اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، 1387ش، ص21-24.]</ref> همچنین استفاده از سبک‌ها، آهنگ‌ها و ابیات نامناسب در مداحی و نوحه‌ها، موجب دوری از سبک اصیل عزاداری و تداعی‌کننده مراسم نامطلوب است. سلب آرامش عمومی هنگام عزاداری با صدای بلندگوها یا در ساعات استراحت مردم نیز انحراف رفتاری در عزاداری به‌شمار می‌آید.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/341837/اسیب-شناسی-مجالس-عزاداری بابایی، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، 1386ش، ص28-36.]</ref>


'''قمه‌زنی'''؛ [[قمه زنی|قمه‌زنی]] جزو اعمال نامتعارف عزاداری محسوب می‌شود؛ زیرا از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمی‌شود و سابقه‌ای در عصر ائمه و زمان‌های بعد از آن ندارد و تأیید خاص یا عامی نیز از معصوم در مورد آن نرسیده است. شکافتن سر با شمشیر و کاردهای بزرگ و جاری ساختن خون از آن، به‌دلیل وارد آوردن ضرر قابل توجه به نفس، جنایت محسوب شده و جایز نیست. همچنین در زمان حاضر، قمه‌زنی موجب وهن و بدنام شدن مذهب می‌شود و طبق فتوای فقها، این عمل در هیچ حالتی جایز نیست.<ref>[https://raj.smc.ac.ir/article_2707_977fd00d2dfd5d307a584f13da37bd92.pdf نجفی، «اعمال نامتعارف در عزاداري اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، 1387ش، ص21-24.]</ref>
== عزاداری شیعیان در جهان ==
=== ایران ===
ایرانیان از دوران آل‌بویه، عزاداری در شهادت امام حسین را رسمیت بخشیدند. با پیروزی [[انقلاب اسلامی]] در ۱۳۵۷ش، دامنه و شکل عزاداری گسترش پیدا کرد. امروزه، عزاداری در [[مساجد]]، [[حسینیه]]‌ها، بیوت مراجع تقلید و نیز در خیابان‌های سراسر ایران، باشکوه برگزار می‌شود. سینه‌زنی و زنجیرزنی، از جمله رسم‌های عزاداری در ایران است.<ref>آ[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی قاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> مراسم آتش‌زنی خیمه، علم‌کِشی، [[آیین نخل گردانی|نخل‌گردانی]] در [[شهر یزد|یزد]]، سنج و دمام در [[عزاداری بوشهری|بوشهر]]، بیل‌زنی خراسانی‌ها، گِل‌مالی لُرستانی‌ها و قربانی هزاران رأس دام در [[عزاداری حسینیه اعظم زنجان|حسینیه اعظم زنجان]] از دیگر برنامه‌های ایرانیان در مراسم عزاداری بر شهادت امام حسین است.<ref>[https://www.otaghak.com/blog/customs-of-moharram-days-in-iran/ شریفی، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وب‌سایت مجلۀ اتاقک.]</ref>


'''غنا و ابتذال'''؛ استفاده از سبک‌ها، آهنگ‌ها و ابیات نامناسب با توجیه جذب جوانان، موجب دوری از سبک اصیل عزاداری و تداعی‌کننده مراسم نامطلوب است.
==== افغانستان ====
 
'''سلب آرامش عمومی'''؛ برگزاری عزاداری به‌گونه‌ای که آرامش مردم را مختل کند، مانند صدای بلند بلندگوها، سد معبر غیرضروری یا عزاداری در ساعات استراحت مردم از مواردی است که حق‌الناس محسوب می‌شود. عدم رعایت این مسائل می‌تواند باعث دلزدگی مردم شود و در فرهنگ عزاداری نیز توجیهی ندارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/341837/%d8%a7%d8%b3%db%8c%d8%a8-%d8%b4%d9%86%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d9%85%d8%ac%d8%a7%d9%84%d8%b3-%d8%b9%d8%b2%d8%a7%d8%af%d8%a7%d8%b1%db%8c بابایی، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، 1386ش، ص28-36.]</ref>
 
===عزاداری برای اهل بیت در ایام خاص===
 
===='''عزاداری ایام شهادت [[امام علی]]'''====
ایام شهادت [[امام علی|حضرت علی]] از ۱۹ تا ۲۱ ماه مبارک رمضان دورۀ سوگواری و عزاداری ویژه برای مسلمانان و ارادتمندان آن امام است که با تعطیلی کسب‌وکارها و تغییرات در فعالیت‌های عمومی همراه است. مراسم [[تعزیه]]، سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و [[دعا]] در [[مسجد|مساجد]] و اماکن مذهبی برگزار می‌شود و این ایام هم‌زمان با شب‌های قدر است که اهمیت بالایی برای مسلمانان دارد. در این زمان، حتی برخی افراد که معمولاً [[روزه]] نمی‌گیرند، به احترام [[امام علی|حضرت علی]] [[روزه]] می‌گیرند و در مراسم عزاداری شرکت می‌کنند. آیین‌های معمول شامل برگزاری مجالس [[تعزیه]]، حرکت دسته‌های عزاداری با بیرق و طبل، سینه‌زنی و زنجیرزنی در حرم‌ها، پرهیز دامداران از دوشیدن و چرا دادن دام‌ها و [[نذر]] شیر به نیازمندان است. همچنین لعن و نفرین قاتل [[امام علی|حضرت علی]]، ابن‌ملجم مرادی، از بخش‌های مراسم است.<ref>[https://fetrat.com/%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%DB%8C%D8%BA-%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C/ «روزهای تیغ یا ایام شهادت حضرت علی (ع)»، وب‌سایت فرهنگی اعتقادی فطرت.]</ref>
 
===='''عزاداری [[ایام فاطمیه]]'''====
ایام فاطمیه در تقویم شیعیان جایگاه ویژه‌ای دارد و به‌دلیل اختلاف در تاریخ دقیق شهادت حضرت فاطمه، دو دهه عزاداری (فاطمیه اول و دوم) برگزار می‌شود. در این ایام، با بیان فضایل، مصائب و سیره عملی حضرت زهرا، یاد وی گرامی داشته می‌شود. این مراسم که در مساجد، حسینیه‌ها و منازل برگزار می‌شود، علاوه بر بعد مذهبی، نقش مهمی در تقویت وحدت اجتماعی و ترویج اصول اسلامی دارد. در ایران، فاطمیه دوم تعطیل رسمی است و با شکوه خاصی برگزار می‌شود. حضرت زهرا به‌عنوان الگوی کامل زن مسلمان با ویژگی‌هایی چون تقوا، پاکدامنی و دفاع از ولایت معرفی می‌شود. همچنین تأکید شده است که عزاداری‌ها باید با حفظ شأن و پرهیز از تفرقه و بر اساس ارزیابی‌های قرآنی انجام شود.<ref>[https://rasekhoon.net/news/show/1644093/%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87-20-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «آیا در واقع ایام فاطمیه 20 روز است؟»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
 
===='''[[عزاداری امام حسین]]'''====
عزاداری شیعیان به‌صورت گسترده، بلافاصله بعد از شهادت امام حسین و یاران او شروع شد. اولین عزاداری دسته‌جمعی در عصر عاشورای سال ۶۱ق، در کربلا و توسط خانواده‌های شهدای کربلا آغاز شد و توسط زنان بنی‌اسد در کربلا، اسرای [[اهل‌بیت]] در شام، کربلا و مدینه ادامه یافت. برگزاری مجالس عزاداری توسط توابین و مختار سقفی از دیگر موارد برگزاری عزاداری شیعیان است. [[امام سجاد]]، [[امام باقر]]، [[امام جعفر صادق|امام صادق]] و [[امام رضا]] با برپایی مجالس سوگواری ضمن تقدیر از شاعران نوحه‌سرا و ذکر فضایل برگزاری مجلس عزاداری اهل‌بیت، شیعیان را به عزاداری در [[شهادت]] [[امام حسین]] تشویق می‌کردند تا یاد و آرمان‌های اهل‌بیت را زنده نگه‌دارند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
 
در عصر غیبت، از دورۀ آل‌بویه، عزاداری به‌صورت ملی رسمیت پیدا کرد. احمد معزالدوله، در محرم ۳۵۲ق، دستور داد که بازارها تعطیل و خریدوفروش ممنوع شود و سقاخانه‌هایی در بازارها برای آب دادن به عزاداران دایر شود. این نخستین بار بود که عزای [[امام حسین]] توسط حکومت برگزار می‌شد و سنت عزاداری دهۀ اول محرم، از آن زمان تاکنون باقی مانده است. بعد از آل‌بویه، در عصر تیموریان عزاداری گسترش پیدا کرد و در عصر صفویه به اوج خود رسید.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
 
در اهمیت اقامۀ عزا برای امام حسین سید علی قاضی در وصیت‌نامه خود بر ترک نکردن تعزیه‌داری و زیارت [[امام حسین]] تأکید کرده و برگزاری روضه هفتگی را حتی با حضور کم، موجب گشایش امور دانسته است. وی توصیه کرده که اگر روضه هفتگی میسر نشد، عزاداری در دهۀ اول محرم ترک نشود. از جمله آداب عزاداری [[امام حسین]] عبارت است از نیت خالص، طهارت، سیاه‌پوشی مجلس، نصب بیانات امام حسین در محل عزاداری، نظم و متانت، اولویت ذاکر بر خطیب، پرهیز از آلات موسیقی مانند طبل و سنج، تکریم سخنران، شرکت در مجالس عزاداری، همراه شدن با حقیقت امام حسین در طول روضه، توجه به حقایق واقعه کربلا، قرائت زیارت عاشورا، نصب نشانه‌های عزاداری، پوشیدن لباس مشکی و اظهار شادی نکردن.<ref>[https://maktabevahy.org/Document/Article/Details/10286/%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D9%84%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%B6%D9%87-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85?page=1 «آداب مجالس روضه و عزاداری امام حسین علیه‌السلام»، وب‌سایت مکتب وحی.]</ref>
 
===='''عزاداری ایام شهادت پیامبر و [[امام حسن]] و [[امام رضا]]'''====
در ایام ۲۸ صفر و شهادت امام رضا، ایران غرق در سوگواری است؛ به‌ویژه [[مشهد]] که میزبان هیئت‌ها و عزاداران بی‌شماری از سراسر کشور می‌شود. این آیین‌ها، که شامل [[تعزیه‌خوانی]]، [[نذری]] دادن، و حضور پرشور جوانان در دسته‌های عزاداری است، به قدری اهمیت دارد که به ثبت ملی رسیده است. پس از [[اربعین]]، تعداد زیادی از زائران پیاده از شهرها و استان‌های مجاور به سوی [[مشهد]] حرکت می‌کنند و در طول مسیر در [[ایستگاه صلواتی|ایستگاه‌های صلواتی]] پذیرایی می‌شوند. خطبه‌خوانی در شب شهادت [[امام رضا]] از جمله آیین‌های رایج در حرم رضوی است.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/khorasan-during2-imamreza.html «آداب و رسوم خراسان رضوی در ایام شهادت امام رضا (ع)»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>
 
===آداب عزاداری===
* '''دلدادگی'''؛ نشان دادن عشق و ارادت واقعی در دل، به‌خصوص نسبت به امام حسین.
*'''حزن و اندوه'''؛ داشتن غم و اندوه قلبی؛ زیرا شیعیان با ائمه در غم و شادی شریکند.
*'''گریه'''؛ گریستن در مصائب اهل‌بیت، موجب شادی در بهشت می‌شود و طبق روایات چشمی که برای اهل‌بیت بگرید، در قیامت خندان است.
*'''اجتناب از خنده و شادی'''؛ پرهیز از هرگونه خنده و شادی در ایام عزا و مجالس سوگواری؛ زیرا این ایام، روز غم و اندوه ائمه است.
*'''نوحه'''؛ شیون کردن و گریستن در سوگ ائمه.
*'''ندبه'''؛ ذکر فضایل و مناقب همراه با گریه.
*ا'''نشاد و سرایش؛''' خواندن شعر و مرثیه در وصف فضایل و مصائب ائمه.
*'''رثاء'''؛ بیان تاسف و غم همراه با یاد فضایل و مصائب که در شعر و نوحه‌خوانی نمود پیدا می‌کند.
*'''گریاندن دیگران'''؛ تلاش برای برانگیختن احساسات و گریاندن دیگران از طریق شعر و نوحه که پاداش بزرگی نزد خداوند دارد.
 
*'''شعرسرایی؛''' سرودن شعر در مورد ائمه، موجب بنا شدن خانه‌ای در بهشت برای شاعر می‌شود.
*'''مدح؛''' ستایش و ذکر فضائل ائمه، یاوری برای آنان در دنیا و آخرت است.
 
*'''اشک‌ریزی؛''' جاری شدن اشک بر مصائب اهل‌بیت، بهشتی شدن را در پی دارد و حجابی در برابر آتش جهنم است.
*'''خناق و خفگی؛''' احساس خفگی ناشی از شدت اندوه، نشان از تعزیت عمیق بر مصائب ائمه دارد.
*'''مراسم خانگی؛''' برگزاری مراسم عزاداری در خانه و دستور به خانواده برای گریستن، از آداب توصیه شده است.
*'''جزع و بی‌تابی؛''' اظهار غم و اندوه و بی‌صبری (نه فریاد و جیغ)، از نشانه‌های دلسوختگی برای ائمه است.
*'''پرهیز از بیهودگی؛''' خودداری از گفتن سخنان بیهوده و خشم‌آور در هنگام مصیبت.
 
*'''احیای خط امامت؛''' زنده‌نگه داشتن خط فکری و حکومتی ائمه با ذکر روایات و احادیث.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/647346/%D9%85%D9%87%D9%85%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%A6%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B9 «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.]</ref>
 
===عزاداری شیعیان در جهان===
 
====ایران====
[[پرونده:عزاداری-در-افغانستان.jpg|بندانگشتی|عزاداری در افغانستان]]
[[پرونده:عزاداری-در-افغانستان.jpg|بندانگشتی|عزاداری در افغانستان]]
قبیلۀ بنی‌حمراء، از قبایل ایرانی‌تبار و شیعه‌مذهب در کوفه، نخستین کسانی بودند که پس از واقعۀ کربلا، در عصر توابین آشکارا مجالس عزاداری [[امام حسین]] را بر پا کردند. سنت عزاداری بر شهادت [[امام حسین]]، در عصر آل‌بویه، [[تیموریان]]، [[صفویه]] و [[قاجاریه]]، رونق بیشتری یافت و در دوران پهلوی با ممانعت همراه بود. با پیروزی [[انقلاب اسلامی]] در 1357ش، دامنه و شکل عزاداری گسترش پیدا کرد. امروزه، عزاداری در [[مساجد]]، حسینیه‌ها، خانه مراجع تقلید و نیز در خیابان‌های سراسر ایران، باشکوه برگزار می‌شود. سینه‌زنی و زنجیرزنی، از جمله رسم‌های عزاداری در ایران است.<ref>آ[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C قاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>  مراسم آتش‌زنی خیمه، علم‌کِشی، [[آیین نخل گردانی|نخل‌گردانی]] در یزد، سنج‌ و دمام در بوشهر، بیل‌زنی خراسانی‌ها، گِل‌مالی لُرستانی‌ها و قربانی هزاران رأس دام در [[عزاداری حسینیه اعظم زنجان|زنجان]] از دیگر برنامه‌های ایرانیان در مراسم عزاداری بر شهادت امام حسین است.<ref>[https://www.otaghak.com/blog/customs-of-moharram-days-in-iran/ شریفی، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وب‌سایت مجلۀ اتاقک.]</ref>
مراسم عزاداری در افغانستان هر سال در نقاط مختلف این کشور با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. مراسم عزاداری، با ذکر [[صلوات]] آغاز و با قرائت اشعار ذاکر، روضهٔ دیباچه‌خوان و سخنرانی ادامه یافته و با مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی پایان می‌یابد. [[منقبت‌خوانی]]، گهواره‌گردانی و دادن غذای [[نذری]] به عزاداران از دیگر برنامه‌های شیعیان افغانستان در [[عزاداری امام حسین]] است.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/160917 آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا.]</ref>
 
====افغانستان====
مراسم عزاداری در افغانستان هر سال در نقاط مختلف این کشور با آداب ‌و رسوم خاصی برگزار می‌شود. مراسم عزاداری، با ذکر [[صلوات]] آغاز و با قرائت اشعار ذاکر، روضۀ دیباچه‌خوان و سخنرانی ادامه یافته و با مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی پایان می‌یابد. [[منقبت‌خوانی]]، گهواره‌گردانی و دادن غذای [[نذری]] به عزاداران از دیگر برنامه‌های شیعیان افغانستان در عزاداری امام حسین است.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/160917 آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا.]</ref>


====پاکستان====
==== پاکستان ====
[[پرونده:عزاداری-در-پاکستان.jpg|بندانگشتی|آراستن ذوالجناح و عزاداری در پاکستان]]
[[پرونده:عزاداری-در-پاکستان.jpg|بندانگشتی|آراستن ذوالجناح و عزاداری در پاکستان]]
عزاداری در پاکستان با شور خاصی برگزار می‌شود و روز [[عاشورا]] از تعطیلات رسمی در این کشور است. پوشیدن جامۀ سیاه، خاموش‌کردن چراغ‌های منازل، جمع‌کردن رختخواب، خاموش‌کردن اجاق پخت‌وپز، پرهیز از اصلاح سروصورت و آرایش و زیورآلات، روضه‌خوانی، سینه‌زنی، زنجیرزنی، تزیین علم حضرت عباس، ساختن ماکت حرم امام حسین، تابوت شهدای کربلا، آراستن ذوالجناح و سردادن نعرۀ حیدری از آداب و رسوم عزاداری در پاکستان است.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/customs-pakistan1-muharram.html «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>
عزاداری در پاکستان با شور خاصی برگزار می‌شود و روز [[عاشورا]] از تعطیلات رسمی در این کشور است. پوشیدن جامهٔ سیاه، خاموش‌کردن چراغ‌های منازل، جمع‌کردن رختخواب، خاموش‌کردن اجاق پخت‌وپز، پرهیز از اصلاح سروصورت و آرایش و زیورآلات، روضه‌خوانی، سینه‌زنی، زنجیرزنی، تزیین علم حضرت عباس، ساختن ماکت حرم امام حسین، تابوت شهدای کربلا، آراستن ذوالجناح و سردادن نعرهٔ حیدری از آداب و رسوم عزاداری در پاکستان است.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/customs-pakistan1-muharram.html «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>


====هند====
==== هند ====
تاریخ عزاداری در هند، به قبل از سلطۀ سلطان محمود غزنوی می‌رسد. شیعیان، اهل‌سنت و برخی دیگر از فرقه‌های دوست‌دار امام حسین، در روزهای محرم در امام‌باره‌ها، جمع می‌شوند و به عزاداری می‌پردازند. این مراسم با شور خاص برگزار می‌شود و گاهی تا [[اربعین]] ادامه می‌یابد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»،  پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه].</ref> شیعیان هند در عزاداری محرم، هر شبی از دهۀ محرم را به ‌نام یکی از شهدای کربلا عزاداری می‌کنند. دادن نذری‌هایی همچون شربت، غذا و شیر، سینه‌زنی، زنجیرزنی، قمه‌زنی و راه رفتن با پای‌برهنه روی آتش، از جمله برنامه‌های عزاداری شیعیان هند در محرم است. آنها در ایام عزا از برپایی هرگونه جشن تولد، مراسم عروسی، خریدن و پوشیدن لباس نو پرهیز می‌کنند.<ref>[https://www.karbobala.com/articles/info/840 «نگاهی به آداب و رسوم ویژۀ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین.]</ref>
تاریخ عزاداری در هند، به قبل از سلطهٔ سلطان محمود غزنوی می‌رسد. شیعیان، اهل‌سنت و برخی دیگر از فرقه‌های دوست‌دار امام حسین، در روزهای محرم در امام‌باره‌ها، جمع می‌شوند و به عزاداری می‌پردازند. این مراسم با شور خاص برگزار می‌شود و گاهی تا [[اربعین]] ادامه می‌یابد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»،  پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه].</ref> شیعیان هند در عزاداری [[ماه محرم|محرم]]، هر شبی از دههٔ محرم را به نام یکی از شهدای کربلا عزاداری می‌کنند. دادن نذری‌هایی همچون شربت، غذا و [[شیر]]، سینه‌زنی، زنجیرزنی، قمه‌زنی و راه رفتن با پای‌برهنه روی آتش، از جمله برنامه‌های عزاداری شیعیان هند در محرم است. آنها در ایام عزا از برپایی هرگونه جشن تولد، [[مراسم عروسی]]، خریدن و پوشیدن لباس نو پرهیز می‌کنند.<ref>[https://www.karbobala.com/articles/info/840 «نگاهی به آداب و رسوم ویژۀ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین.]</ref>


====عراق====
==== عراق ====
شیعیان عراق از زمان شهادت امام حسین، برای او عزاداری می‌کردند؛ اما در عصر عباسیان به‌ویژه عصر مأمون، عزاداری رونق بیشتری داشت. در عصر آل‌بویه و فتح بغداد در 334ق، توسط احمد معزالدوله، عزاداری به‌صورت عمومی رسمیت یافت.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> نصب پرچم‌های عزا بر بام خانه‌ها، کوچه‌ها، خیابان‌ها، سیاه‌پوش کردن شهرها و اماکن زیارتی، مقتل‌خوانی و تشکیل دسته‌های عزاداری از جمله رسم‌های شیعیان عراق در عزاداری‌ها است.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/1833360/ «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>
شیعیان عراق از زمان شهادت امام حسین، برای او عزاداری می‌کردند؛ اما در عصر عباسیان به‌ویژه عصر مأمون، عزاداری رونق بیشتری داشت. در عصر آل‌بویه و فتح بغداد در ۳۳۴ق، توسط احمد معزالدوله، عزاداری به‌صورت عمومی رسمیت یافت.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> نصب پرچم‌های عزا بر بام خانه‌ها، کوچه‌ها، خیابان‌ها، سیاه‌پوش کردن شهرها و اماکن زیارتی، مقتل‌خوانی و تشکیل [[دسته عزا|دسته‌های عزاداری]] از جمله رسم‌های شیعیان عراق در عزاداری‌ها است.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/1833360/ «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>


====لبنان====
==== لبنان ====
مردم شامات در عصر امویان، از برگزاری مراسم عزاداری امام حسین محروم بودند؛ اما امروزه در لبنان، عزاداری رونق یافته و مجالس عزاداری‌های باشکوهی به‌ویژه در جبل‌‌عامل برگزار می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
مردم شامات در عصر امویان، از برگزاری مراسم عزاداری امام حسین محروم بودند؛ اما امروزه در لبنان، عزاداری رونق یافته و مجالس عزاداری باشکوهی به‌ویژه در جبل‌عامل برگزار می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


====سایر کشورها====
==== سایر کشورها ====
شیعیان و محبان اهل‌بیت در کشورهای بنگلادش، مالزی، اندونزی، فیلیپین، تایلند، کانادا، امریکا، آلمان، استرالیا و دیگر کشورهایی که شیعیان حضور دارند مراسم عزاداری امام حسین را برپا می‌کنند و یاد و نام آن امام را گرامی می‌دارند و با آرمان او بیعت می‌کنند.<ref>آ[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C قاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
شیعیان و محبان اهل‌بیت در کشورهای بنگلادش، مالزی، اندونزی، فیلیپین، تایلند، کانادا، آمریکا، آلمان، استرالیا و دیگر کشورهایی که شیعیان حضور دارند مراسم عزاداری امام حسین را برپا می‌کنند و یاد و نام آن امام را گرامی می‌دارند و با آرمان او بیعت می‌کنند.<ref>آ[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی قاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


===مخالفین عزاداری===
=== کارکردهای عزاداری مذهبی ===
به‌طور کلی، چهار گروه با عزاداری مخالفت می‌کنند:
* '''اجتماعی'''؛ به باور جامعه‌شناسان، عزاداری زیر یک پرچم، در قالب سخنرانی و روضه‌خوانی، عواطف، اندیشه و شعور افراد را برمی‌انگیزد، احساسات را به‌هم گره‌زده، عقلانیت جمعی را بر فردی مقدم داشته، زمینه را برای همدلی، هم‌اندیشی و همکاری مشترک میان افراد جامعه آماده می‌کند و کمیت و کیفیت انجام فعالیت‌های اجتماعی را بالا می‌برد. جمع شدن اقشار مختلف جامعه از هر قوم و نژاد، با هر گرایش و سلیقه زیر پرچم عزاداری و ادای احترام و تکریم به همدیگر از دیگر کارکردهای اجتماعی عزاداری است.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/n138024/کارکرد_های_اجتماعی_عزاداری_امام_حسین_علیه_السلام_1_با_مقایسه_اندیشه_های_امام_خمینی_و_امیل موسوی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسۀ اندیشه‌های امام خمینی و امیل دورکیم»، وب‌سایت پرتال امام خمینی.]</ref>
* '''سیاسی'''؛ تقویت و احیای روحیهٔ استقلال‌طلبی، ظلم‌ستیزی، مبارزه با بی‌عدالتی، استبداد و فساد اجتماعی و نقد عملکرد حاکمان ظالم و مستبد، از آثار سیاسی عزاداری است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/فلسفه-عزاداری محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه].</ref>
* '''دینی'''؛ در عزاداری، فرهنگ و شعایر دینی احیا و پیوندهای دینی و عاطفی با اولیای [[دین]] برقرار می‌شود. عزاداری باعث تقویت دینداری، تعهّد به انجام وظایف دینی و پاک‌زیستی افراد می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/فلسفه-عزاداری محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> به باور کارشناسان تربیتی، در مجالس عزاداری، بیان معارف دینی، توسل به اهل‌بیت باعث تقرب به‌خداوند، ارتقای معرفت دینی، تحکیم باورها و تحریک هیجانات مذهبی می‌شود که میزان پایبندی افراد را به دین بیشتر و نقش فزاینده‌ای در دینداری افراد دارد.<ref>«[http://www.shabestan.ir/detail/News/415893 عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان].</ref>
* '''روان‌شناختی'''؛ عزاداری باعث آرامش روحی و روانی افراد می‌شود. از نظر دینی ذکر و یاد خدا در انسان ایجاد آرامش می‌کند،<ref>سورهٔ رعد، آیهٔ 28.</ref> ذکر و یاد اهل‌بیت پیامبر اسلام نیز چون ذکر و یاد خدا است که موجب آرامش روانی انسان می‌شود.<ref>«[http://www.shabestan.ir/detail/News/415893 عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان.]</ref>
* '''اخلاقی'''؛ بیان فضایل اخلاقی در مجالس عزاداری همچون اخلاص، جوانمردی، [[ایثار]]، فداکاری، وفاداری، [[عزت نفس|عزت‌نفس]]، غیرت، شجاعت، حق‌طلبی، فضیلت‌خواهی، کمال‌طلبی، نقش مهمی در تربیت اخلاقی افراد دارد.<ref>[http://bmqom.ir/index.aspx?pageid=132&newsview=1122 «آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی].</ref> همچنین در مجالس عزاداری، خاندان پیامبر اسلام، به‌عنوان الگو و اسوه‌های تربیتی بشر معرفی می‌شوند تا نسل امروز برای رسیدن به کمال و سعادت ابدی، از آنها پیروی کنند.<ref>[http://bmqom.ir/index.aspx?pageid=132&newsview=1122 «آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.]</ref>


۱. '''سلفی‌ها و وهابی‌ها؛''' این گروه با استناد به وجوه شرعی، تاریخی و روایی که خودشان می‌تراشند، با عزاداری مخالفت می‌کنند.
== سوگواری غیرمذهبی ==
سوگواری غیرمذهبی عموماً معطوف به برپایی آیین‌های سوگ در مرگ عزیزان و آشنایان است. ابراز احساسات عاطفی بازماندگان به فرد درگذشته، امری فراتر از [[دین]]، مذهب، قومیت و ملیت خاص است و سوگواری به‌خاطر درگذشت عزیزان، همواره به شیوه‌های گوناگون وجود داشته است. به‌عنوان مثال در کره جنوبی، فقط هم‌جنس‌های متوفی که قبل از مرگ او حضور داشته‌اند، حق حضور در مراسم و گریه بر میت را دارند. آنها تا سه روز غذا بر مزار متوفی می‌برند و برای او عزاداری می‌کنند. در آفریقای جنوبی، سوگواری در مرگ عزیزان، از یک هفته تا یک ماه ادامه دارد. عزاداران با پوشیدن لباس سیاه، یا گره‌زدن پارچهٔ مشکی در لباس خود، در سوگ عزیز ازدست‌رفته، گریه می‌کنند. مردم هند ۱۳ روز برای شخصی متوفی عزاداری کرده و در این مدت از پوشیدن لباس نو و خوردن غذاهای شیرین پرهیز می‌کنند.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/peculiar-burial2-world.html «عجیب‌ترین رسوم کفن و دفن در دنیا»، وب‌سایت بیتوته].</ref>


۲. '''مخالفان با نگاه سیاسی؛''' عده‌ای دیگر، گریه و عزاداری برای اهل‌بیت و امام حسین را دارای پیامدهای منفی مذهبی و سیاسی می‌دانند و معتقدند این امر با ملاحظات حکومتی و منافع جامعه مسلمانان در تضاد است.
=== فلسفهٔ سوگواری ===
به گفته کارشناسان، فلسفه اصلی برگزاری مراسم ترحیم، یادآوری مرگ به‌عنوان یک واقعیت حتمی برای زندگان است. در این میان، دور هم جمع شدن افراد در شرایط سخت و بحرانی، به آنها آرامش روحی و روانی می‌بخشد و از میزان تألم ناشی از فقدان عزیزان می‌کاهد. این سنت حسنه، نسل به نسل منتقل شده و تا به امروز به‌عنوان یکی از راهکارهای التیام‌بخش در مواجهه با غم و اندوه، جایگاه خود را حفظ کرده است.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/347954/درباره-بدعت-نوازندگی-در-مراسم-ترحیم-%7C-سوگواری-زیر-سایه-سازها «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.]</ref>


۳. '''عرفان‌گرایان و صوفیان:''' این گروه، با تفسیری عرفانی، عزاداری را نادرست شمرده و بر لزوم شادی تأکید دارند.
=== سوگواری از منظر ادیان و مذاهب ===
* '''سوگواری در آیین یهود''': یهودیان در مراسم عزاداری سرودهای مذهبی و نوحه می‌خوانند و گریه می‌کنند. مدت سوگواری اصلی برای اعضای خانواده متوفی، یک هفته تعیین شده است که بیشتر این دوره در کنیسه برگزار می‌شود. در طول این مدت، شمعی را در خانه فرد درگذشته روشن نگه می‌دارند و روی آینه‌های خانه را می‌پوشانند تا فضایی متناسب با سوگواری ایجاد شود. معمولاً سوگواری تا یک ماه ادامه پیدا می‌کند. همچنین، پسر برای مرگ پدر و مادرش، به مدت یازده ماه، دعاهایی از تورات را می‌خواند.<ref>[https://chaharfasl.net/مراسم-سوگواری-در-ادیان-مختلف «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.]</ref>
* '''سوگواری در آیین مسیحیت''': مسیحیان، به‌ویژه کاتولیک‌ها، مراسم سوگواری خود را پیش از خاکسپاری برگزار می‌کنند. این مراسم در کلیسا و همراه با عشای ربانی انجام می‌شود. عشای ربانی، یادبودی از شام آخر عیسی مسیح و یاران او است. در این مراسم، زنان لباس سیاه بر تن می‌کنند و تور یا روسری سیاه بر سر می‌اندازند.<ref>[https://chaharfasl.net/مراسم-سوگواری-در-ادیان-مختلف «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.]</ref>
* '''سوگواری در آیین زرتشت''': در آیین زرتشت، سوگواری به‌شکل ناله و شیون ممنوع است و موجب آزار روح درگذشته دانسته می‌شود. مراسم رسمی شامل چند مرحله در روزهای سوم، چهارم، دهم و سی‌ام است و پس از آن، مراسم ماهانه «روزه» به مدت یک سال و سالگردها تا سی سال ادامه دارد. در شب سوم، ختم سه‌باره گرفته شده، یک‌دست لباس کامل خیرات می‌شود و حیوانی به نیابت قربانی می‌شود. روز چهارم، بخشی از قربانی به آتش گذاشته می‌شود. در سی روز اول پس از فوت، هر روز خیرات خوراک انجام می‌شود و پس از آن، هر سی روز یک بار قربانی و خیرات تکرار می‌شود. پایان سال اول مراسم ویژه‌ای با قربانی سوم برگزار می‌شود و پس از آن، سالگردها همراه خیرات تا سی سال ادامه دارد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/180516/مقایسه-تطبیقی-آیین-مرگ-در-بین-مسلمانان-و-زرتشتیان-و-بررسی-میزان-تأثیرپذیری-آنها-از-یکدیگر «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
* '''سوگواری در آیین اسلام''': مسلمانان مراسم سوگواری را پس از خاکسپاری متوفی برگزار می‌کنند. در فقه اهل‌سنت، عزاداری پس از فوت میت به‌طور کلی پذیرفته است؛ اما معمولاً محدود به گریه و ندبه تا سه روز می‌شود؛ برخی از حنابله تسلیت پس از این مدت را نیز جایز می‌دانند.<ref>[https://lib.efatwa.ir/43950/12/288 مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ج12، ص288،]</ref> مالکیه و حنفیه گریه بلند و فریاد زدن را حرام می‌دانند، در حالی که شافعیه و حنابله آن را مباح می‌دانند؛ اما همه علما ریختن اشک بدون صدا را مجاز می‌شمارند.<ref>[https://pdf.lib.efatwa.ir/92492/1/484 الجزیری، الفقه علی المذاهب الأربعة، 1419ق، ج۱، ص۴۸۴.]</ref> برگزاری مراسم سالگرد وفات نزد اهل‌سنت معمول نیست.<ref name=":0">[https://javabcity.ir/node/1720 «عزاداری در اهل‌سنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وب‌سایت جواب سیتی.]</ref> وهابی‌ها که شاخه‌ای از سلفیه هستند، سوگواری در مرگ عزیزان را جایز نمی‌دانند؛ از منظر آنها سوگواری در متون دینی صریحاً تأیید نشده و ممکن است بدعت باشد. همچنین سوگواری می‌تواند نشانه مخالفت با قضا و قدر الهی تلقی شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Question/View/12302/شیعه-و-عزاداری «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


۴. '''غرب‌گرایان و طرفداران غرب:''' این دسته، مجالس عزاداری را تهدیدی برای منافع غربی‌ها قلمداد می‌کنند.
=== کارکرد سوگواری ===
* '''پذیرش واقعیت مرگ'''؛ افراد با مرگ عزیزان دچار شوک و ناباوری می‌شوند، اما دیدن جسد و به‌ویژه شرکت در مراسم تدفین و یادبود، گام مهمی در پذیرش تدریجی واقعیت از دست دادن عزیز است. این مراسم فرصتی برای وداع با فرد از دست رفته فراهم می‌کند.
* '''بیان و پردازش احساسات'''؛ سوگواری فرآیندی پر از احساسات و گاه متناقض مانند بهت، کرختی، بی‌قراری، دلتنگی شدید، خشم، احساس گناه و حتی حس رهایی است. عزاداری به افراد اجازه می‌دهد این احساسات دشوار را تجربه کنند، مرور کنند و به‌تدریج با آن‌ها کنار بیایند. گریه کردن، فکر کردن به خاطرات خوب و بد و خلوت‌گزینی، همگی بخشی از این پردازش هستند.
* '''بهره‌گیری از حمایت اجتماعی و فرهنگی'''؛ مردم فرهنگ‌های مختلف با مرگ با روش‌های خاص خود کنار می‌آیند و آداب و مراسم سوگواری و عزاداری می‌تواند خیلی عمومی و نمایشی یا خصوصی و آرام باشد. این نشان می‌دهد که عزاداری یک بستر اجتماعی و فرهنگی است که به فرد سوگوار کمک می‌کند تا در قالب یک چارچوب شناخته شده، درد خود را بیان کند و از حمایت اطرافیان و سنت‌ها بهره‌مند شود.
* '''بازگشت به زندگی و شروع مجدد'''؛ با گذشت زمان و طی کردن مراحل سوگواری، درد اولیه کاهش یافته و فرد به‌تدریج می‌تواند به آینده فکر کند. عزاداری به فرد کمک می‌کند تا انرژی از دست رفته خود را بازیابد و به فعالیت‌های معمول بازگردد.<ref>[https://www.isna.ir/news/97111508317/سوگواری-چه-تاثیری-روی-بازماندگان-می-گذارد «سوگواری چه تأثیری روی بازماندگان می‌گذارد؟»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>


از جمله دلایلی که سلفی‌ها و وهابی‎‌ها در مخالفت با عزاداری مطرح می‌کنند، عبارت است از:
=== فرهنگ‌سازی در سوگواری ===
روایات اسلامی تصریح دارند که پس از مرگ، تنها باقیات الصالحات برای متوفی سودمند خواهند بود؛ ازجمله دعا و طلب مغفرت، قرائت قرآن و انجام نماز و روزه‌های قضا به نیابت از متوفی، سفرهای زیارتی نیابتی، پرداخت حقوق الهی و مردمی که بر ذمه‌اش بوده و همچنین کمک به امور خیریه به یاد او. تشریفات مراسم عزاداری برای متوفی بی‌فایده است. در فرهنگ مسلمانی، این باور رایج است که تا سه روز نباید در منزل صاحب عزا غذا صرف شود و همسایگان و بستگان در این مدت، غذای خانواده عزادار را تأمین می‌کنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/85576908/بدعت-گذاری-های-ناروا-در-مراسم-های-عزا «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> پس از سپری شدن روزهای نخست سوگواری و کاهش شدت غم، بهتر است بازماندگان صدقات و امور خیریه را به یاد متوفا انجام دهند، ازجمله یاری نیازمندان، حمایت از درماندگان، فراهم کردن جهیزیه دختران مستمند و دیگر اقدامات نیکوکارانه. این راهکار علاوه بر جلوگیری از برگزاری مراسمی که ممکن است برای درگذشته سودی نداشته و موجب زحمت اطرافیان شود، شیوه‌ای ارزشمند برای حفظ یاد و خاطره او به‌شمار می‌آید.<ref>[http://motkazin.ir/?p=6904 «بدعت‌گذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وب‌سایت متکازین.]</ref>


#'''عدم تأیید در متون دینی و احتمال بدعت'''؛ استدلال می‌شود که عزاداری در متون دینی صریحاً تأیید نشده و ممکن است بدعت باشد. همچنین، به اعمالی مانند اضرار به نفس، پاره کردن یقه، خونی کردن صورت، پریشان کردن مو و بلند گریه کردن اشاره می‌شود که در روایات از آن‌ها منع شده است.
=== سوگواری در فرهنگ ایرانی ===
#'''مغایرت با تسلیم در برابر قضا و قدر الهی؛''' گفته می‌شود عزاداری نوعی مخالفت با قضا و قدر الهی است و نشان می‌دهد که فرد تسلیم مشیت الهی نیست، در حالی که قرآن بر تسلیم در برابر قضا و قدر الهی تأکید دارد.
شیعیان ایران، عموماً در برگزاری مجالس سوگواری به آموزه‌های دین اسلام، توجه ویژه‌ای دارند و این آیین را با نام مجلس ترحیم برگزار می‌کنند. در فقه شیعه، سفارش شده است که مدت عزاداری و برپایی مجلس سوگواری بر عزیزان بیش از سه روز نباشد.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/بررسی-تطبیقی-شيوه-ها-و-كاركردهاي-عزاد/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref> همچنین ایرانیان از دیرباز، مجالس ترحیم را در مساجد برگزار می‌کرده‌اند.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/347954/درباره-بدعت-نوازندگی-در-مراسم-ترحیم-%7C-سوگواری-زیر-سایه-سازها «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.]</ref> مراسم مهم شامل هفتم، چهلم و سالگرد فوت است که در آن‌ها قرآن‌خوانی، مدیحه‌سرایی و پذیرایی با [[حلوا]] و [[خرما]] صورت می‌گیرد. عزاداران بر سر مزار حاضر شده و برای متوفا فاتحه می‌خوانند و از خدا برای او آمرزش می‌طلبند. پس از چهلم و سالگرد، خویشان هدایایی برای صاحبان عزا می‌آورند تا لباس سیاه را از تن به‌در کنند. در برخی مناطق مراسم شام غریبان شب اول پس از مرگ برگزار می‌شود که شامل روشن کردن شمع، قرآن‌خوانی و [[دعا]] برای آمرزش است. خانواده‌هایی که فرزند جوان از دست داده‌اند نیز ممکن است حجله ببندند.<ref>[https://chaharfasl.net/مراسم-سوگواری-در-ادیان-مختلف «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.]</ref>
#'''عدم لزوم عزاداری برای گذشتگان؛''' برخی این سؤال را مطرح می‌کنند که چه نیازی به عزاداری برای افرادی است که قرن‌ها پیش شهید شده‌اند و به مقام والایی رسیده‌اند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Question/View/12302/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


===کارکردهای عزاداری مذهبی===
در سال‌های اخیر، برخی مراسم ترحیم از مساجد و حسینیه‌ها به تالارهای مجلل منتقل شده و گرفتار تشریفات ظاهری با صرف هزینهٔ بسیار شده‌اند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/375463/ رحمانی و قربانی، «تدفین به‌مثابۀ یک یدپدۀ بروکراتیک؛ آیین‌های مرگ در بهشت زهرا»، 1396ش، ص419.]</ref> تهیهٔ بسته‌های خوراک گران‌قیمت یا چندین شبانه‌روز پذیرایی از مردم،<ref>[https://www.irna.ir/news/4547782/%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AA-%DB%8C%D8% «تشریفات و بدعت‌ها در برگزاری آیین‌های وفات‌یافتگان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> از رسم‌هایی است که سنت اصیل حلوا و خرمای عزا را به غذاها و دسرهای رنگی تغییر داده و مراسم ترحیم را تجملی‌تر از مراسم عروسی می‌سازد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5359628/%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%DA%86%D8%B4%D9%85-%D9%88-%D9%87%D9%85-%DA%86%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D9%84%D8%B3-%D8%AA%D8%B1%D8%AD%D «مرگ سنت‌ها در سایۀ چشم‌وهم‌چشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر]</ref> نواختن دف، ساز، نی و پیانو در مجلس ترحیم به‌جای یاد خدا، از رسم‌های نوپدید در برخی مجالس ترحیم است.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/1395292/ختم-های-لاکچری-با-دف-و-گیتارنوازی-چند-من-مافیای-بهشت-زهرا «ختم‌های لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟/ من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرق‌نیوز.]</ref> همچنین در حالی که مجالس سوگواری ایرانیان از دوران زرتشت با آرامش و حرمت همراه بود، امروزه گاهی با موسیقی و حرکات موزون همراه می‌شود و از فضای طلب مغفرت برای متوفا، فاصله می‌گیرد.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/1307851/رقاصی-در-مجلس-عزاداری-سبک-تازه-به-دوران-رسیده-به-یاد-مردگان «رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وب‌سایت خبری-تحلیلی تابناک.]</ref> اهدای تاج گل و نصب چندین پارچه‌نوشته بر سردر منزل متوفی، نصب عکس‌ها و تصاویر بزرگ در معابر عمومی، اقامت طولانی‌مدت در منزل صاحبان عزا، پذیرایی با انواع نوشیدنی‌ها و خوراک‌ها، از جمله بدعت‌های آیین سوگواری در دوران معاصر است.<ref>[https://www.irna.ir/news/85576908/بدعت-گذاری-های-ناروا-در-مراسم-های-عزا «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


====اجتماعی====
== تفاوت‌های عزاداری مذهبی و سوگواری غیرمذهبی ==
به باور جامعه‌شناسان، عزاداری زیر یک پرچم، در قالب سخنرانی و روضه‌خوانی، عواطف، اندیشه و شعور افراد را برمی‌انگیزد، احساسات را به‌هم گره‌زده، عقلانیت جمعی را بر فردی مقدم داشته، زمینه را برای همدلی، هم‌اندیشی و همکاری مشترک میان افراد جامعه آماده می‌کند و کمیت و کیفیت انجام فعالیت‌های اجتماعی را بالا می‌برد. جمع شدن اقشار مختلف جامعه از هر قوم و نژاد، با هر گرایش و سلیقه زیر پرچم عزاداری و ادای احترام و تکریم به همدیگر از دیگر کارکردهای اجتماعی عزاداری است.<ref> [http://www.imam-khomeini.ir/fa/n138024/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C_%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_1_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D9%88_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%84 موسوی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسۀ اندیشه‌های امام خمینی و امیل دورکیم»، وب‌سایت پرتال امام خمینی.]</ref>
عزاداری بر اولیای الهی از سوگواری بر میت معمولی متفاوت است؛ زیرا گریه و سوگواری بر نزدیکان و خویشان بیشتر جنبه عاطفی و ترحمی دارد و ارتباط زیادی با مسائل دینی ندارد. از سوی دیگر، گریه و عزاداری بر مصائب اولیای الهی وجه دینی و الهی دارد و روایات بسیاری در مورد یادآوری و گریه بر آنان وارد شده است. این تفاوت باعث می‌شود که در مواردی مانند عزاداری بر اهل‌بیت، گریه و یادآوری مصائب‌شان تشویق و حتی سفارش شود؛ در حالی که دربارهٔ سایر مصیبت‌ها صبر و شکیبایی توصیه شده است. روایات متعددی بر اهمیت گریه و حتی گریاندن دیگران در مصیبت اهل بیت وارد شده است؛ چنان‌که حتی جزع و بی‌تابی در این مصیبت روا شمرده شده، در حالی که جزع بر میت معمولی حرام است.<ref>[https://www.porseman.com/article/سه-روز-عزاداري-براي-ميت!/131955 «سه روز عزاداری برای میت!»، وب‌سایت پرسمان.]</ref>


====سیاسی====
== پانویس ==
تقویت و احیای روحیۀ استقلال‌طلبی، ظلم‌ستیزی، مبارزه با بی‌عدالتی، استبداد و فساد اجتماعی و نقد عملکرد حاکمان ظالم و مستبد، از آثار سیاسی عزاداری است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه].</ref>
{{پانویس}}
 
====دینی====
در عزاداری، فرهنگ و شعایر دینی احیا و پیوندهای دینی و عاطفی با اولیای [[دین]] برقرار می‌شود. عزاداری باعث تقویت دینداری، تعهّد به انجام وظایف دینی و پاک‌زیستی افراد می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>  به ‌باور کارشناسان تربیتی، در مجالس عزاداری، بیان معارف دینی، توسل به اهل‌بیت باعث تقرب به‌خداوند، ارتقای معرفت دینی، تحکیم باورها و تحریک هیجانات مذهبی می‌شود که میزان پایبندی افراد را به ‌دین بیشتر و نقش فزاینده‌ای در دینداری افراد دارد.<ref>«[http://www.shabestan.ir/detail/News/415893 عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان].</ref>
 
====روان‌شناختی====
عزاداری باعث آرامش روحی و روانی افراد می‌شود. از نظر دینی ذکر و یاد خدا در انسان ایجاد آرامش می‌کند،<ref>سورۀ رعد، آیۀ 28.</ref>  ذکر و یاد اهل‌بیت پیامبر اسلام نیز چون ذکر و یاد خدا است که موجب آرامش روانی انسان می‌شود.<ref>«[http://www.shabestan.ir/detail/News/415893 عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان.]</ref>
 
====اخلاقی====
بیان فضایل اخلاقی در مجالس عزاداری همچون اخلاص، جوانمردی، [[ایثار]]، فداکاری، وفاداری، [[عزت نفس|عزت‌نفس]]، غیرت، شجاعت، حق‌طلبی، فضیلت‌خواهی، کمال‌طلبی، نقش مهمی در تربیت اخلاقی افراد دارد.<ref>[http://bmqom.ir/index.aspx?pageid=132&newsview=1122 «آموزه‌هاي تربيتي در قيام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی].</ref>
 
====ارائه الگو====
در مجالس عزاداری، خاندان پیامبر اسلام، به‌عنوان الگو و اسوه‌های تربيتي بشر معرفي می‌شوند تا نسل امروز برای رسيدن به کمال و سعادت ابدي، از آنها پیروی کنند.<ref>[http://bmqom.ir/index.aspx?pageid=132&newsview=1122 «آموزه‌هاي تربيتي در قيام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.]</ref>
 
==عزاداری غیرمذهبی==
 
===فلسفۀ عزاداری===
به گفته کارشناسان، فلسفه اصلی برگزاری مراسم ترحیم، یادآوری مرگ به‌عنوان یک واقعیت حتمی برای زندگان است. در این میان، دور هم جمع شدن افراد در شرایط سخت و بحرانی، به آنها آرامش روحی و روانی می‌بخشد و از میزان تألم ناشی از فقدان عزیزان می‌کاهد. این سنت حسنه، نسل به نسل منتقل شده و تا به امروز به‌عنوان یکی از راهکارهای التیام‌بخش در مواجهه با غم و اندوه، جایگاه خود را حفظ کرده است.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/347954/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%AA%D8%B1%D8%AD%DB%8C%D9%85-%7C-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%87%D8%A7 «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.]</ref>
 
===زمان عزاداری===
در فقه اسلامی، مدت عزاداری و برپایی مجلس عزا را به سه روز محدود کرده‌اند. در این دیدگاه، برگزاری مجلس عزا برای متوفی از روز فوت به مدت سه روز جایز است و ترک زینت برای بیش از سه شب برای زنان (به جز برای همسر که چهار ماه و ده روز است) جایز نیست.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B4%D9%8A%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>
 
در فقه اهل‌سنت، عزاداری پس از فوت میت به‌طور کلی پذیرفته است؛ اما معمولاً محدود به گریه و ندبه تا سه روز می‌شود؛ برخی از حنابله تسلیت پس از این مدت را نیز جایز می‌دانند.<ref>[https://lib.efatwa.ir/43950/12/288 مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهية الكويتية، ج12، ص288،]</ref> مالکیه و حنفیه گریه بلند و فریاد زدن را حرام می‌دانند، در حالی که شافعیه و حنابله آن را مباح می‌دانند؛ اما همه علما ریختن اشک بدون صدا را مجاز می‌شمارند.<ref>[https://pdf.lib.efatwa.ir/92492/1/484 الجزيري، الفقه على المذاهب الأربعة، 1419ق، ج۱، ص۴۸۴.]</ref>


===مکان برگزاری مراسم عزاداری===
== منابع ==
مساجد، از دیرباز قلب تپنده شهرهای اسلامی بوده‌اند و در تمام شئون زندگی مردم، از شادی و جشن گرفته تا سوگواری و ترحیم، نقش محوری ایفا می‌کردند. طی چند سال گذشته، مراسم ترحیم از مساجد و حسینیه‌ها به تالارهای مجلل منتقل شده است. برخی افراد به‌دلیل شکیل‌تر بودن فضا، تنوع بیشتر و محدودیت کمتر، مراسم عزاداری را در تالار برگزار می‌کنند؛ اما این‌گونه مکان‌ها از جریان اصلی معنوی و مذهبی به دور هستند. <ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/347954/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%AA%D8%B1%D8%AD%DB%8C%D9%85-%7C-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%87%D8%A7 «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.]</ref>
{{آغاز منابع}}
 
* قرآن کریم
===اعمال نامتعارف در عزاداری===
* «آداب مجالس روضه و عزاداری امام حسین علیه‌السلام»، وب‌سایت مکتب وحی، تاریخ بازدید: ۵ شهریور ۱۴۰۴ش.
تعداد زیادی از فقهای شیعه درباره حرمت اعمالی مانند لطمه زدن، خراشیدن بدن، کندن مو و گریبان چاک زدن در عزاداری بر میت، فتوایی صادر کرده‌اند. همچنین گریبان چاک زدن در غیر عزای پدر و برادر جایز نیست و در برخی موارد کفاره دارد. این فتواها تأکید دارند که چنین رفتارهایی به‌دلیل نشان دادن نارضایتی از قضای الهی حرام است؛ اما برخی از فقها این امور را صرفاً به‌عنوان بیان حزن و اندوه پذیرفته‌اند.<ref>[https://raj.smc.ac.ir/article_2707_977fd00d2dfd5d307a584f13da37bd92.pdf نجفی، «اعمال نامتعارف در عزاداري اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، 1387ش، ص9.]</ref>
* «آداب و رسوم خراسان رضوی در ایام شهادت امام رضا (ع)»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۵ شهریور ۱۴۰۴ش.
 
* «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اکتبر ۲۰۱۶م.
===اعمال متعارف در عزاداری===
* «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
'''گریه کردن'''؛ گریه بر میت جایز و در هنگام شدت حزن و اندوه، گاهی مستحب نیز هست؛ به‌شرطی که سخنی گفته نشود که موجب خشم پروردگار شود.
* «آیا در واقع ایام فاطمیه ۲۰ روز است؟»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آبان ۱۴۰۳ش.
 
* آقاجانی، علی «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
'''نوحه‌سرایی'''؛ بسیاری از فقها، نوحه‌سرایی بر میت را به‌شرطی که شامل مطالب باطل نباشد، جایز دانسته‌اند. این حکم چه به‌صورت شعر و چه نثر در صورتی که مشتمل بر دروغ و سایر محرمات نباشد، صادق است.<ref>[https://raj.smc.ac.ir/article_2707_977fd00d2dfd5d307a584f13da37bd92.pdf نجفی، «اعمال نامتعارف در عزاداري اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، 1387ش، ص6-7.]</ref>
* «آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
 
* ابن‌قولویه، جعفر، کامل‌الزیارات، نجف، دارالمرتضویه، ۱۳۵۶ش.
===عزاداری در ادیان و مذاهب مختلف===
* انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، ۱۳۸۱ش.
 
* بابایی، رضا، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، پیام ویژه محرم، شمارهٔ ۸۶، ۱۳۸۶ش.
====عزاداری یهودیان====
* «بدعت‌گذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وب‌سایت متکازین، تاریخ درج مطلب: ۱ اسفند ۱۳۹۷ش.
یهودیان در مراسم عزاداری سرودهای مذهبی و نوحه‌ می‌خوانند و گریه می‌کنند. مدت سوگواری اصلی برای اعضای خانواده متوفی، یک هفته تعیین شده است که بیشتر این دوره در کنیسه برگزار می‌شود. در طول این مدت، شمعی را در خانه فرد درگذشته روشن نگه می‌دارند و روی آینه‌های خانه را می‌پوشانند تا فضایی متناسب با سوگواری ایجاد شود. معمولاً سوگواری تا یک ماه ادامه پیدا می‌کند. همچنین، پسر برای مرگ پدر و مادرش، به مدت یازده ماه، دعاهایی از تورات را می‌خواند.<ref>[https://chaharfasl.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81 «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.]</ref>
* «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ شهریور ۱۴۰۳ش.
 
* «تشریفات و بدعت‌ها در برگزاری آیین‌های وفات‌یافتگان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۳۷۸ش.
====عزاداری مسیحیان====
* الجزایری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الأربعة، دارالثقلین، بیروت'''،''' ۱۴۱۹ق.
مسیحیان، به‌ویژه کاتولیک‌ها، مراسم سوگواری خود را پیش از خاکسپاری برگزار می‌کنند. این مراسم در کلیسا و همراه با عشای ربانی انجام می‌شود. عشای ربانی، یادبودی از شام آخر حضرت عیسی مسیح و یاران او است. در این مراسم، زنان لباس سیاه بر تن می‌کنند و تور یا روسری سیاه بر سر می‌اندازند.<ref>[https://chaharfasl.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81 «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.]</ref>
* «ختم‌های لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟ / من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۴۰۱ش.
 
* «دربارهٔ بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: ۶ مرداد ۱۴۰۴ش.
====عزاداری زرتشتیان====
* ربانی، محمدعلی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین (ع) و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن، تاریخ درج مطلب: ۱ سپتامبر ۲۰۱۹م.
در آیین زرتشتی، سوگواری به‌شکل متعارف و معطوف به ناله و شیون ممنوع است و چنین رفتارهایی موجب آزار روح درگذشته دانسته می‌شود. مراسم رسمی فوت شامل چند مرحله در روزهای سوم، چهارم، دهم و سی‌ام است و پس از آن، مراسم ماهانه «روزه» به مدت یک سال و سالگردها تا سی سال ادامه دارد. در شب سوم، ختم سه‌باره گرفته شده، یک‌دست لباس کامل خیرات می‌شود و حیوانی به نیابت قربانی می‌شود. روز چهارم، بخشی از قربانی به آتش گذاشته می‌شود. در سی روز اول پس از فوت، هر روز خیرات خوراک انجام می‌شود و پس از آن، هر سی روز یک بار قربانی و خیرات تکرار می‌شود. پایان سال اول مراسم ویژه‌ای با قربانی سوم برگزار می‌شود و پس از آن، سالگردها همراه خیرات تا سی سال ادامه دارد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/180516/%D9%85%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%87-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A2%D9%86%D9%87%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%DB%8C%DA%A9%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1 «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
* رحمانی، جبار و قربانی، هاجر، «تدفین به‌مثابهٔ یک یدپدهٔ بروکراتیک؛ آیین‌های مرگ در بهشت زهرا»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورهٔ ۶، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۳۹۶ش.
 
* «رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وب‌سایت خبری-تحلیلی تابناک، تاریخ درج مطلب: ۵ خرداد ۱۴۰۴ش.
====عزاداری مسلمانان====
* «روزهای تیغ یا ایام شهادت حضرت علی (ع)»، وب‌سایت فرهنگی اعتقادی فطرت، تاریخ بازدید: ۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
در آیین اسلام، مراسم سوگواری پس از خاکسپاری متوفی برگزار می‌شود که ابتدا در منزل و سپس روز سوم در مسجد برگزار می‌شود. مراسم مهم شامل هفتم، چهلم و سالگرد فوت است که در آن‌ها قرآن‌خوانی، مدیحه‌سرایی و پذیرایی با حلوا و خرما صورت می‌گیرد. عزاداران بر سر مزار حاضر شده و تاج گل می‌آورند. بخشی از هزینه مراسم به امور خیریه اختصاص می‌یابد. پس از مراسم،‌ همکاران فرد عزادار او را به بازگشت به کار تشویق می‌کنند تا به زندگی عادی بازگردد. همچنین پس از چهلم و سالگرد، خویشان هدایایی برای کنار گذاشتن لباس سیاه می‌آورند. در برخی مناطق مراسم شام غریبان شب اول پس از مرگ برگزار می‌شود که شامل روشن کردن شمع، قرآن‌خوانی و دعا برای آمرزش است. خانواده‌هایی که فرزند جوان از دست داده‌اند نیز ممکن است حجله ببندند.<ref>[https://chaharfasl.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81 «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.]</ref>
* «سوگواری چه تأثیری روی بازماندگان می‌گذارد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۳۹۷ش.
 
* «سه روز عزاداری برای میت!»، وب‌سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب ۱۴ آبان ۱۳۹۱ش.
====عزاداری در میان اهل‌سنت====
* شریفی، فاطمه، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وب‌سایت مجله اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۲۶ دی ۱۴۰۰ش.
برگزاری مراسم سالگرد وفات در اهل‌سنت معمول نیست و به‌دلیل نداشتن سابقه شرعی در سیره عملی آنها جایز دانسته نمی‌شود. همچنین بزرگداشت‌ها و عزاداری برای اولیای دین و پیامبر اکرم در سالگرد وفات معمول نیست. با این حال، مراسم عزاداری برای امام حسین در میان عده‌ای از اهل‌سنت رواج دارد که آن را بدعت نمی‌دانند و داستان ویژه امام حسین را متفاوت می‌دانند.<ref name=":0">[https://javabcity.ir/node/1720 «عزاداری در اهل‌سنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وب‌سایت جواب سیتی.]</ref>
* «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲ بهمن ۱۳۸۵ش.
 
* طوسی، حسن، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ش.
===تحولات جدید در شکل مراسم عزاداری===
* «عجیب‌ترین رسوم کفن و دفن در دنیا»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
بعضی مجالس عزاداری گرفتار تشریفات ظاهری با صرف هزینۀ بسیار می‌شوند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/375463/ رحمانی و قربانی، «تدفین به‌مثابۀ یک یدپدۀ بروکراتیک؛ آیین‌های مرگ در بهشت زهرا»، 1396ش، ص419.]</ref> تهیۀ بسته‌های خوراک گران‌قیمت یا چندین شبانه‌روز پذیرایی از مردم،<ref>[https://www.irna.ir/news/4547782/%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AA-%DB%8C%D8% «تشریفات و بدعت‌ها در برگزاری آیین‌های وفات‌یافتگان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> از رسم‌هایی است که سنت اصیل حلوا و خرمای عزا را به غذاها و دسرهای رنگی تغییر داده و مراسم ترحیم را تجملی‌تر از مراسم عروسی می‌سازد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5359628/%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%DA%86%D8%B4%D9%85-%D9%88-%D9%87%D9%85-%DA%86%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D9%84%D8%B3-%D8%AA%D8%B1%D8%AD%D «مرگ سنت‌ها در سایۀ چشم‌و‌هم‌چشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر]</ref> این‌گونه تشریفات نه‌تنها سودی به حال متوفی ندارد، بلکه موجب اخلال در نظم و آرامش خانواده عزادار نیز می‌شود. از جمله این رفتارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
* «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا وسیما، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر۱۳۹۶ش.
 
* «عزاداری در اهل‌سنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وب‌سایت جواب سیتی، تاریخ درج مطلب: ۹ بهمن ۱۳۹۷ش.
===='''خواندن آهنگ و نواختن آلات موسیقی'''====
* «عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آبان ۱۳۹۳ش.
رسمی که این روزها رواج یافته و رونق گرفته، نواختن دف، ساز، نی و پیانو در مجالس عزاداری و ترحیم اموات است. این بدعت که ناشی از چشم‌ و هم‌چشمی و تصور تجملاتی جلوه دادن مجلس درگذشتگان است، هیچ سود و فایده‌ای برای میت ندارد. امروزه در مجالس ختم و کنار قبر میت، به‌جای یاد خدا و اهل‌بیت و ذکر مصیبت خاندان اهل‌بیت که از توصیه‌های امام رضا است، آهنگ‌هایی مانند «عجب رسمیه»، «چرا رفتی» و «من مانده‌ام تنهای تنها» خوانده می‌شود.
* فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
 
* «گونه‌های مخالفت با عزاداری برای امام حسین علیه السّلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
ممکن است چنین تصور شود که رفتارهای مغایر با شرع و دین در این مراسم ریشه در فرهنگ غرب دارد؛ حال آنکه در هیچ یک از مراسم‌های مرسوم در غرب، چنین رسوم و برنامه‌هایی در آیین‌های تدفین یا ترحیم مشاهده نمی‌شود. هرچند ممکن است در مراسم بزرگداشت یک هنرمند، قطعه‌ای از آثار وی پخش شود؛ اما نواختن موسیقی در این‌گونه مراسم رایج نیست. این‌ها رسوم ابداعی هستند که حتی پیروان ادیان مسیحیت و یهودیت نیز بدان ملتزم نیستند.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/1395292/%D8%AE%D8%AA%D9%85-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%84%D8%A7%DA%A9%DA%86%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%D9%81-%D9%88-%DA%AF%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%85%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7 «ختم‌های لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟/ من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرق‌نیوز.]</ref>
* مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة، الکویت، ۱۴۲۷ق.
 
* محتشم کاشانی، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
===='''رقص در مراسم عزاداری'''====
* محدثی، جواد، «فلسفهٔ عزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
ایرانیان همواره سوگواری را با اشک و گریه همراه دانسته‌اند. در آیین‌های کهن زرتشتی، مرگ با سکوت و حرمت همراه بود؛ اما به نظر می‌رسد نسل امروز به‌دنبال شیوه‌های نوینی برای ابراز حزن و اندوه است؛ شیوه‌هایی که به‌جای نوحه‌خوانی گاه با موسیقی و حرکات موزون همراه می‌شود.
* «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ش.
 
* «مرگ سنت‌ها در سایهٔ چشم‌وهم‌چشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۴۰۰ش.
روانشناسان معتقدند این رویکرد برای برخی، راهی برای پذیرش فقدان عزیزان است. با این حال، بخش عمده‌ای از جامعه و فرهنگ ایرانی-اسلامی نگاهی متفاوت به این موضوع دارد. در فرهنگ ایرانی، مجلس ختم به‌عنوان فضایی برای طلب مغفرت و سبک کردن بار گناهان متوفی از طریق ذکر و خیرات شناخته می‌شود؛ نه افزودن بر این بار.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/1307851/%D8%B1%D9%82%D8%A7%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D9%87-%DB%8C%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%B1%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86 «رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وب‌سایت خبری-تحلیلی تابناک.]</ref>
* «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مهر ۱۳۹۶ش.
 
* موسوی، سیدمحمدعلی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسهٔ اندیشه‌های امام خمینی و امیل دورکیم»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آذر ۱۳۹۶ش.
از دیگر تحولات در شکل مراسم عزاداری اهدای تاج گل و پارچه‌نوشته و نصب آن‌ها در منزل متوفی، نصب عکس‌ها و تصاویر بزرگ در معابر عمومی، اقامت طولانی‌مدت در منزل فرد عزادار  به‌قصد همدردی، پذیرایی با انواع نوشیدنی‌ها و شیرینی‌ها، رواج چشم و هم‌چشمی، رقابت‌های ناسالم، استفاده از مداحانی که بیشتر نقش مجری را دارند و هزینه‌های هنگفت آن‌ها، همچنین، برگزاری مراسم‌های هفتم، چهلم و سالگرد، پذیرایی‌های رنگارنگ و پخت و خرید غذا توسط خانواده مصیبت‌دیده، از جمله بدعت‌هایی است که هیچ‌گونه توجیه شرعی، دینی یا عقلی ندارد و موجب گرفتاری دوستان و آشنایان نیز می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/85576908/%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B2%D8%A7 «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
* «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۵ش.
 
* نجفی، زین‌العابدین، «اعمال نامتعارف در عزاداری اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، فصلنامه دین و سیاست، شماره ۱۷ و ۱۸ پاییز و زمستان، ۱۳۸۷ش.
===کارکرد عزاداری غیرمذهبی===
* «نگاهی به آداب و رسوم ویژهٔ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
*'''پذیرش واقعیت مرگ'''؛ در ابتدا، افراد دچار شوک و ناباوری می‌شوند، حتی اگر مرگ قابل انتظار باشد. دیدن جسد و به‌ویژه شرکت در مراسم تدفین و یادبود، گام مهمی در پذیرش تدریجی واقعیت از دست دادن عزیز است. این مراسم فرصتی برای وداع با فرد از دست رفته فراهم می‌کند.
* «وفات یافتن مادر سیاوش»، ویکی‌نبشته، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
*'''بیان و پردازش احساسات'''؛ سوگواری فرآیندی پر از احساسات و گاه متناقض مانند بهت، کرختی، بی‌قراری، دلتنگی شدید، خشم، احساس گناه و حتی حس رهایی است. عزاداری به افراد اجازه می‌دهد این احساسات دشوار را تجربه کنند، مرور کنند و به‌تدریج با آن‌ها کنار بیایند. گریه کردن، فکر کردن به خاطرات خوب و بد و خلوت‌گزینی، همگی بخشی از این پردازش هستند.
{{پایان منابع}}
*'''بهره‌گیری از حمایت اجتماعی و فرهنگی'''؛ مردم فرهنگ‌های مختلف با مرگ با روش‌های خاص خود کنار می‌آیند و آداب و مراسم سوگواری و عزاداری می‌تواند خیلی عمومی و نمایشی و یا خصوصی و آرام باشد. این نشان می‌دهد که عزاداری یک بستر اجتماعی و فرهنگی است که به فرد سوگوار کمک می‌کند تا در قالب یک چارچوب شناخته شده، درد خود را بیان کند و از حمایت اطرافیان و سنت‌ها بهره‌مند شود.
*'''بازگشت به زندگی و شروع مجدد'''؛ با گذشت زمان و طی کردن مراحل سوگواری، درد اولیه کاهش یافته و فرد به‌تدریج می‌تواند به آینده فکر کند. عزاداری به فرد کمک می‌کند تا انرژی از دست رفته خود را بازیابد و به فعالیت‌های معمول بازگردد.<ref>[https://www.isna.ir/news/97111508317/%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8C-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%D8%AF «سوگواری چه تاثیری روی بازماندگان می‌گذارد؟»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
 
==='''فرهنگ‌سازی در عزاداری'''===
روایات اسلامی تصریح دارند که پس از مرگ شخص، تنها باقیات الصالحاتی که برای متوفی سودمند خواهند بود؛ اعمالی چون دعا و طلب مغفرت، قرائت قرآن و انجام نماز و روزه‌های قضا به نیابت از متوفی، سفرهای زیارتی نیابتی، پرداخت حقوق الهی و مردمی که بر ذمه‌اش بوده و همچنین کمک به امور خیریه به یاد او است و تشریفات مراسم عزاداری برای متوفی بی‌فایده است. اسلام، همزمان با توجه به اموات، دغدغه بازماندگان را نیز دارد. در فرهنگ اسلامی و آداب سوگواری، این باور رایج است که تا سه روز پس از فوت، نباید در منزل صاحب عزا غذا صرف شود؛ بلکه برعکس، این همسایگان و بستگان هستند که باید در این مدت، غذای خانواده عزادار را تأمین کنند. خوردن غذا در منزل فرد عزادار نه‌تنها خلاف سنت، بلکه مکروه شمرده می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/85576908/%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B2%D8%A7 «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
پس از سپری شدن روزهای نخستین سوگواری و کاهش شدت غم، بهتر است بازماندگان به‌جای هزینه کردن برای اطعام، آن مبلغ را به نیت شادی روح متوفی در امور خیریه صرف کنند. این کمک‌ها می‌تواند شامل یاری به نیازمندان، حمایت از درماندگان، فراهم کردن جهیزیه برای افراد محروم و دیگر اقدامات نیکوکارانه باشد.
 
همچنین، همان‌طور که در برخی مناطق رایج شده، می‌توان هزینه‌های مربوط به مراسم‌هایی مانند هفتم، چهلم و سالگرد فوت را نیز به نیت مرحوم در کارهای خیر اختصاص داد. این راهکار علاوه بر جلوگیری از برگزاری مراسمی که ممکن است برای درگذشته سودی نداشته و موجب زحمت اطرافیان شود، شیوه‌ای ارزشمند برای حفظ یاد و خاطره او به شمار می‌آید.<ref>[http://motkazin.ir/?p=6904 «بدعت‌گذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وب‌سایت متکازین.]</ref>
 
==عزاداری در ادبیات فارسی==
واژۀ «عزا» و «عزاداری» در ادبیات و اشعار شاعران فارسی‌زبان، بیشتر در عزاداری مذهبی (مصیبت اهل‌بیت) استعمال شده است؛ به‌عنوان ‌مثال محتشم کاشانی می‌سراید:<ref>[https://ganjoor.net/mohtasham/divan-moh/tarjeeha/sh1 محتشم کاشانی، دیوان اشعار، ترکیب‌بندها، شمارۀ 1، وب‌سایت گنجور.]</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب| جن و ملک بر آدمیان نوحه می‌کنند | گویا عزای اشرف اولاد آدم است }}
{{پایان شعر}} 
{{پایان نستعلیق}}
 
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
*قرآن کریم
*«آداب مجالس روضه و عزاداری امام حسین علیه‌السلام»، وب‌سایت مکتب وحی، تاریخ بازدید: 5 شهریور 1404ش.
*«آداب و رسوم خراسان رضوی در ایام شهادت امام رضا (ع)»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 5 شهریور 1404ش.
*«آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: 12 اکتبر 2016م.
*«آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 4 تیر 1402ش.
*«آیا در واقع ایام فاطمیه 20 روز است؟»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1403ش.
*آقاجانی، علی «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 3 تیر 1402ش.
*«آموزه‌هاي تربيتی در قيام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تاریخ بازدید: 3 تیر 1402ش.
*ابن‌قولویه، جعفر، کامل‌الزیارات، نجف، دارالمرتضویه، 1356ش.
*انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، 1381ش.
*بابایی، رضا، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، پیام ویژه محرم، شمارۀ 86، 1386ش.
*«بدعت‌گذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وب‌سایت متکازین، تاریخ درج مطلب: 1 اسفند 1397ش.
*«بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 7 شهریور 1403ش.
*«تشریفات و بدعت‌ها در برگزاری آیین‌های وفات‌یافتگان کهکیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۳۷۸ش.
*الجزایری، عبدالرحمن، الفقه على المذاهب الأربعة، دارالثقلين، بیروت'''،''' 1419ق.
*«ختم‌های لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟/ من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 14 تیر 1401ش.
*«درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: 6 مرداد 1404ش.
*ربانی، محمدعلی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین (ع) و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن، تاریخ درج مطلب: 1 سپتامبر 2019م.
*رحمانی، جبار و قربانی، هاجر، «تدفین به‌مثابۀ یک یدپدۀ بروکراتیک؛ آیین‌های مرگ در بهشت زهرا»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورۀ ۶، شمارۀ ۳، پاییز ۱۳۹۶ش.
*«رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وب‌سایت خبری-تحلیلی تابناک، تاریخ درج مطلب: 5 خرداد 1404ش.
*«روزهای تیغ یا ایام شهادت حضرت علی (ع)»، وب‌سایت فرهنگی اعتقادی فطرت، تاریخ بازدید: 1 شهریور 1404ش.
*«سوگواری چه تاثیری روی بازماندگان می‌گذارد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 15 بهمن 1397ش.
*شریفی، فاطمه، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وب‌سایت مجله اتاقک، تاریخ درج مطلب: 26 دی 1400ش.
*«شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 2 بهمن 1385ش.
*طوسی، حسن، تهذيب الأحكام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1365ش.
*«عجیب‌ترین رسوم كفن‌ و دفن در دنیا»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 4 تیر 1402ش.
*«عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا وسیما، تاریخ درج مطلب: 12 مهر1396ش.
*«عزاداری در اهل‌سنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وب‌سایت جواب سیتی، تاریخ درج مطلب: 9 بهمن 1397ش.
*«عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 20 آبان 1393ش.
*فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1404ش.
*مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهية الكويتية، وزارة الأوقاف والشئون الإسلامية، الكويت، 1427ق.
*محتشم کاشانی، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 تیر 1402ش.
*محدثی، جواد، «فلسفۀ عزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 3 تیر 1402ش.
*«مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل، تاریخ بازدید: 30 مرداد 1404ش.
*«مرگ سنت‌ها در سایۀ چشم‌و‌هم‌چشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۴۰۰ش.
*«مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1396ش.
*موسوی، سیدمحمدعلی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسۀ اندیشه‌های امام خمینی و امیل دورکیم»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: 26 آذر 1396ش.
*«مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1395ش.
*نجفی، زین‌العابدین، «اعمال نامتعارف در عزاداري اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، فصلنامه دین و سیاست، شماره 17 و 18 پاییز و زمستان، 1387ش.
*«نگاهی به آداب ‌و رسوم ویژۀ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین، تاریخ بازدید: 4 تیر 1402ش.
*«وفات یافتن مادر سیاوش»، ویکی‌نبشته، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1404ش.

نسخهٔ کنونی تا ۲۶ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۰۴

عزاداری در شهادت امام حسین، در یک هیئت مذهبی

عزاداری؛ آیین و سنت به سوگ نشستن در مرگ کسی یا شهادت پیشوایان دینی و مذهبی.

عزاداری سنتی اجتماعی، انسانی و جهانی برای گرامی‌داشت یاد درگذشتگان است که در فرهنگ‌های مختلف با آداب و رسوم گوناگون برگزار می‌شود. هدف اصلی آن یادآوری مرگ به‌عنوان واقعیتی اجتناب‌ناپذیر و تسکین غم فقدان عزیزان است. این آیین به افراد کمک می‌کند تا احساسات خود را بیان کرده و با حمایت اجتماعی و فرهنگی، فقدان را بهتر بپذیرند. در عرف مسلمانان به‌ویژه شیعیان، عزاداری به آیین گرامی‌داشت رحلت پیامبر خدا یا شهادت خاندان او اطلاق می‌شود. این آیین کارکردهای دینی، اجتماعی، سیاسی، روان‌شناختی و اخلاقی دارد و با وجود مخالفت برخی گروه‌ها، نقش مهمی در هویت و همبستگی شیعیان ایفا می‌کند.

مفهوم‌شناسی عزاداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

واژهٔ «عزا» در لغت به‌معنی اندوه شدیدی است که بر اثر مرگ کسی برای دیگری پیش می‌آید و «عزاداری» به‌معنی در سوگ کسی اندوهگین بودن، ناله و زاری کردن یا مراسمی آمده است که در مرگ کسی برگزار می‌شود.[۱] در عرف مسلمانان به‌ویژه شیعیان، «عزاداری» به مراسمی اطلاق می‌شود که در غم رحلت پیامبر اسلام یا شهادت خاندان او بر پا می‌شود که اوج آن در ماه محرم و صفر است.[۲]

تفاوت داغ‌دیدگی و عزاداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

داغ‌دیدگی، واکنشی شخصی و غیرارادی است که ریشه در عمق روان فرد دارد. این حالت درونی، اغلب باعث می‌شود فرد داغ‌دار از جریان عادی زندگی خارج شود و با احساسات شدیدی همچون غم، اندوه، خشم یا بی‌حسی دست‌وپنجه نرم کند. در مقابل، عزاداری معمولاً یک عمل اجتماعی و کاملاً اختیاری است که با برنامه‌ریزی و آگاهی انجام می‌شود. عزاداری می‌تواند شامل مجموعه‌ای از آداب و رسوم و رفتارهایی باشد که فرد برای ابراز همدردی، یادبود و تسلیت به بازماندگان انجام می‌دهد. عزاداری فرصتی را فراهم می‌آورد تا فرد داغدار با حمایت و همدلی جامعه، به‌تدریج به زندگی عادی خود بازگردد.[۳]

تسلیت در عزاداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در مواجهه با فشارهای روانی شدید، افراد نیازمند همدردی و همدلی برای کاهش بار غم و بازگرداندن تعادل روانی هستند. فشارهای روانی می‌تواند منجر به رفتارهای ناسازگار و بیماری شود و تسلیت و دلداری نقش مهمی در کاهش این فشارها دارد. این روند با استفاده از کلمات آرامش‌بخش آغاز می‌شود که واکنش‌های هیجانی را کنترل می‌کند. قرآن کریم نیز اهمیت این سخنان را تأکید می‌کند و نمونه‌هایی مانند «لاتحزن» و «لاتخف» را به‌عنوان راهکار تسکین رنج روانی معرفی می‌کند. مهم‌ترین هدف تسلیت و دلداری، زدودن اندوه و ترس از دل فرد مصیبت‌دیده است. این اقدام، انواع مختلفی دارد و با توجه به ماهیت مصیبت، شکل متفاوتی به خود می‌گیرد. خداوند در قرآن به خانواده شهدا با یادآوری جایگاه رفیع آنان دلداری می‌دهد.[۴]

تاریخچه عزاداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سوگواری، در طول تاریخ همواره به‌اشکال گوناگون نمایان شده است. این ابراز تأثر در تمدن‌های مختلف و اعصار گوناگون، به روش‌های متنوعی صورت پذیرفته است. بسیاری از این روش‌ها، چه در قالب آیین‌های مذهبی و چه در هیئت سنت‌های فرهنگی و اجتماعی، تا امروز نیز رواج دارند و بخش جدایی‌ناپذیری از میراث بشری محسوب می‌شوند.[۵]

پیشینه سوگواری به روایت شاهنامه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تاریخ فرهنگی ایران، نمونه‌های متعددی از آیین‌های سوگواری را به خود دیده است. فردوسی، در شاهنامه به آداب‌ورسوم ایرانیان عهد باستان در برپایی عزاداری‌ها اشاره می‌کند. او به نمونه‌هایی چون سوگواری کیومرث در مرگ سیاوش،[۶] فریدون در فقدان فرزندش[۷] و سیاوش در مرگ مادرش[۸] اشاره می‌کند و جزئیاتی از نحوه عزاداری‌ها و نمادهای آن را برمی‌شمارد. این آداب شامل گریستن و بر سر و روی زدن، موی کندن، خاک بر سر و روی ریختن، روی خراشیدن و کندن گوشت بازو با دندان، سیاه‌پوشیدن، نوحه‌خوانی، عزاداری زنانه، دادن خیرات و برگزاری تعزیه و شبیه‌خوانی می‌شد که نشان از تنوع و عمق این آیین‌ها دارد.[۹]

جایگاه عزاداری در اسلام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در متون دینی اسلام، اشاراتی به سوگواری اولیای الهی و جواز آن وجود دارد. قرآن کریم به سوگواری حضرت یعقوب در فراق حضرت یوسف اشاره می‌کند.[۱۰] همچنین، روایات متعددی از اهل‌بیت بر جواز گریه و عزاداری دلالت دارد. امام صادق نیز در این باره بر ضرورت جاری‌شدن اشک و نوحه‌سرایی زنان در مصیبت‌ها تأکید دارد، مشروط بر آنکه سخنان باطل بر زبان نیاورند.[۱۱]

رفتار عزاداری، مشمول احکام پنجگانه فقهی (واجب، مستحب، مباح، مکروه، حرام) می‌شود. عزاداری در اسلام، منع نشده و در مواردی مستحب و حتی مستحب مؤکد شمرده شده است. روایات متعددی به برپایی مراسم برای تعزیت و تعظیم پیامبر اکرم و اهل‌بیت، سفارش کرده‌اند.[۱۲]

نمونه‌های عزاداری در صدر اسلام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عزاداری میان مسلمانان سابقه‌ای طولانی دارد. پس از جنگ احد، مردم مدینه بر شهدای مسلمان گریستند و پیامبر اسلام از اینکه برای عمویش حمزه کسی نمی‌گریست، ابراز اندوه کرد. خود پیامبر نیز در سوگ حمزه بسیار گریست و با صدای بلند، اوصاف نیک وی را برشمرد. همچنین پیامبر در شهادت جعفر در جنگ موته و در سوگ فرزندش ابراهیم گریست. پس از رحلت پیامبر نیز، مردم مدینه به گریه و ندبه پرداختند. در شهادت امام علی و امام حسن نیز، مردم به سوگواری پرداختند و محمّد حنفیه برای امام حسن مرثیه‌سرایی کرد.[۱۳]

در سال‌های آغازین ظهور اسلام، عزاداری‌ها اغلب به‌شیوه واکنش‌های احساسی و ابراز تأثر در سوگ درگذشتگان، شامل گریه، ذکر احوال، سوگواری توسط زنان، لطمه زدن بر سر و صورت و نوحه‌سرایی صورت می‌گرفت. تا پیش از واقعه کربلا، این عزاداری‌ها بیشتر با هدف ابراز همدردی با بازماندگان و بزرگداشت یاد و خاطره از دست رفتگان و در قالب سنت‌های قبیله‌ای و خانوادگی برگزار می‌شد و بار سیاسی و اجتماعی چندانی نداشت. شیوه‌های عزاداری در این دوره، ادامهٔ همان سنت‌های رایج میان مردم پیش از اسلام بود.[۱۴]

عزاداری مذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عزاداری مذهبی، بیشتر در فرهنگ مسلمانان و به‌ویژه شیعیان، نمود یافته است. شیعیان به‌مناسبت رحلت پیامبر اسلام و شهادت خاندان او، از صدر اسلام تاکنون، آیین و سنت عزاداری را برپا داشته‌اند. اوج سنت عزاداری شیعیان در محرم و صفر به‌مناسبت شهادت امام حسین، اسارت اهل‌بیت او و نیز در سال‌روز رحلت پیامبر اسلام و ایام فاطمیه به مناسبت شهادت فاطمه زهرا است.[۱۵] در فرهنگ شیعیان، عزاداری نشانهٔ وفاداری و پیوند دوستی با خاندان پیامبر اسلام است که در غم رحلت و شهادت آنها ماتم به‌پا می‌کنند.[۱۶] سنت عزاداری در سیرهٔ پیامبر خدا و امامان تأیید شده و برای آن ثواب‌های زیادی ذکر کرده‌اند.[۱۷]

آداب عزاداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • دلدادگی؛ نشان‌دادن عشق و ارادت واقعی در دل، به‌خصوص نسبت به امام حسین.
  • حزن و اندوه؛ داشتن غم و اندوه قلبی؛ زیرا شیعیان با ائمه در غم و شادی شریک‌اند.
  • گریه؛ گریستن در مصائب اهل‌بیت، موجب شادی در بهشت می‌شود.
  • پرهیز از شادی و بیهودگی؛
  • نوحه؛ شیون‌کردن و گریستن در سوگ ائمه.
  • ندبه؛ ذکر فضایل و مناقب همراه با گریه.
  • انشاد و سرایش؛ خواندن شعر و مرثیه در وصف فضایل و مصائب ائمه.
  • رثاء؛ بیان تاسف و غم همراه با یاد فضایل و مصائب که در شعر و نوحه‌خوانی نمود پیدا می‌کند.
  • گریاندن دیگران؛ تلاش برای برانگیختن احساسات و گریاندن دیگران از طریق شعر و نوحه که پاداش بزرگی نزد خداوند دارد.
  • شعرسرایی؛ سرودن شعر در مورد ائمه، موجب بنا شدن خانه‌ای در بهشت برای شاعر می‌شود.
  • مدح؛ ستایش و ذکر فضائل ائمه، یاوری برای آنان در دنیا و آخرت است.
  • مراسم خانگی؛ برگزاری مراسم عزاداری در خانه و دستور به خانواده برای گریستن، از آداب توصیه شده است.
  • جزع و بی‌تابی؛ اظهار غم و اندوه و بی‌صبری، از نشانه‌های دلسوختگی برای ائمه است.[۱۸]

مناسبت‌های عزاداری در فرهنگ شیعیان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دهه آخر ماه صفر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در روزهای دهه آخر ماه صفر، شیعیان به مناسبت اربعین شهادت امام حسین، رحلت پیامبر خدا، شهادت امام حسن مجتبی و شهادت امام رضا، عزاداری می‌کنند. در روز ۲۸ ماه صفر به مناسبت رحلت پیامبر و همچنین در روز آخر ماه صفر به‌مناسبت شهادت امام رضا، ایران غرق در سوگواری است؛ به‌ویژه مشهد که میزبان هیئت‌ها و عزاداران بی‌شماری از سراسر کشور می‌شود. این آیین‌ها، که شامل تعزیه‌خوانی، نذری دادن، و حضور پرشور جوانان در دسته‌های عزاداری است، به قدری اهمیت دارد که به ثبت ملی رسیده است. پس از پیاده‌روی اربعین، تعداد زیادی از زائران پیاده از شهرها و استان‌های مجاور به سوی مشهد حرکت می‌کنند و در طول مسیر در ایستگاه‌های صلواتی پذیرایی می‌شوند. خطبه‌خوانی در شب شهادت امام رضا از جمله آیین‌های رایج در حرم رضوی است.[۱۹]

دهه اول ماه محرم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در ۱۰ روز نخست ماه محرم و به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، شیعیان به مناسبت واقعه کربلا و شهادت امام حسین، به‌صورت گسترده، عزاداری می‌کنند. پیشینهٔ سنت عزاداری به‌مناسبت شهادت امام حسین، به عصر عاشورای سال ۶۱ق بازمی‌گردد که توسط خانواده‌های شهدا در کربلا برگزار شد و توسط زنان بنی‌اسد در کربلا و اسرای اهل‌بیت در شام و مدینه ادامه یافت. امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام رضا با برپایی مجالس سوگواری ضمن تقدیر از نوحه‌سرایان، شیعیان را به عزاداری در شهادت امام حسین تشویق می‌کردند تا فلسفه نهضت کربلا را زنده نگه‌دارند.[۲۰] از دورهٔ آل‌بویه، عزاداری روز عاشورا رسمیت پیدا کرد و احمد معزالدوله در محرم ۳۵۲ق، دستور داد که بازارها تعطیل و خریدوفروش ممنوع شود و سقاخانه‌هایی در بازارها برای آب دادن به عزاداران دایر شود. بعد از آل‌بویه، در عصر تیموریان عزاداری گسترش پیدا کرد و در عصر صفویه به اوج خود رسید.[۲۱]

شهادت امام علی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ایام شهادت حضرت علی از ۱۹ تا ۲۱ ماه رمضان دورهٔ سوگواری و عزاداری ویژه برای آن امام است که با تعطیلی کسب‌وکارها و تغییرات در فعالیت‌های عمومی همراه است. مراسم تعزیه، سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و دعا در مساجد و اماکن مذهبی برگزار می‌شود. آیین‌های معمول شامل برگزاری مجالس تعزیه، حرکت دسته‌های عزاداری با بیرق و طبل، سینه‌زنی و زنجیرزنی در حرم‌ها، پرهیز دامداران از دوشیدن و چرا دادن دام‌ها و نذر شیر به نیازمندان است. همچنین لعن و نفرین قاتل حضرت علی، ابن‌ملجم مرادی، از بخش‌های مراسم است.[۲۲]

ایام فاطمیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به‌دلیل اختلاف در تاریخ دقیق شهادت حضرت فاطمه، دو دهه عزاداری با نام‌های فاطمیه اول و دوم برگزار می‌شود. در این ایام، با بیان فضایل، مصائب و سیره عملی حضرت زهرا، یاد وی گرامی داشته می‌شود. این مراسم در مساجد، حسینیه‌ها و منازل برگزار می‌شود. در ایران، روز سوم جمادی‌الثانی به‌مناسبت شهادت حضرت فاطمه تعطیل رسمی است.[۲۳]

انحرافات عزاداری مذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تحریف محتوایی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گاهی در مجالس عزاداری، مطالب نادرست یا نامعتبر بیان می‌شود تا عواطف و احساسات عزاداران را بیشتر برانگیزند. همچنین در برخی سخنرانی‌ها یا نوحه‌سرایی‌ها تصویرسازی نادرست و غلوآمیز از اهل‌بیت موجب وهن تشیع و غیرعقلانی جلوه‌دادن این مذهب می‌شود.[۲۴]

انحراف رفتاری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی به‌عنوان عزادارای، به قمه‌زنی و شکافتن سر و جاری ساختن خون از آن می‌پردازند که موجب وهن و بدنام شدن مذهب تشیع است و طبق فتوای فقیهان شیعه، این عمل در هیچ حالتی جایز نیست.[۲۵] همچنین استفاده از سبک‌ها، آهنگ‌ها و ابیات نامناسب در مداحی و نوحه‌ها، موجب دوری از سبک اصیل عزاداری و تداعی‌کننده مراسم نامطلوب است. سلب آرامش عمومی هنگام عزاداری با صدای بلندگوها یا در ساعات استراحت مردم نیز انحراف رفتاری در عزاداری به‌شمار می‌آید.[۲۶]

عزاداری شیعیان در جهان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ایرانیان از دوران آل‌بویه، عزاداری در شهادت امام حسین را رسمیت بخشیدند. با پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷ش، دامنه و شکل عزاداری گسترش پیدا کرد. امروزه، عزاداری در مساجد، حسینیه‌ها، بیوت مراجع تقلید و نیز در خیابان‌های سراسر ایران، باشکوه برگزار می‌شود. سینه‌زنی و زنجیرزنی، از جمله رسم‌های عزاداری در ایران است.[۲۷] مراسم آتش‌زنی خیمه، علم‌کِشی، نخل‌گردانی در یزد، سنج و دمام در بوشهر، بیل‌زنی خراسانی‌ها، گِل‌مالی لُرستانی‌ها و قربانی هزاران رأس دام در حسینیه اعظم زنجان از دیگر برنامه‌های ایرانیان در مراسم عزاداری بر شهادت امام حسین است.[۲۸]

افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عزاداری در افغانستان

مراسم عزاداری در افغانستان هر سال در نقاط مختلف این کشور با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. مراسم عزاداری، با ذکر صلوات آغاز و با قرائت اشعار ذاکر، روضهٔ دیباچه‌خوان و سخنرانی ادامه یافته و با مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی پایان می‌یابد. منقبت‌خوانی، گهواره‌گردانی و دادن غذای نذری به عزاداران از دیگر برنامه‌های شیعیان افغانستان در عزاداری امام حسین است.[۲۹]

پاکستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آراستن ذوالجناح و عزاداری در پاکستان

عزاداری در پاکستان با شور خاصی برگزار می‌شود و روز عاشورا از تعطیلات رسمی در این کشور است. پوشیدن جامهٔ سیاه، خاموش‌کردن چراغ‌های منازل، جمع‌کردن رختخواب، خاموش‌کردن اجاق پخت‌وپز، پرهیز از اصلاح سروصورت و آرایش و زیورآلات، روضه‌خوانی، سینه‌زنی، زنجیرزنی، تزیین علم حضرت عباس، ساختن ماکت حرم امام حسین، تابوت شهدای کربلا، آراستن ذوالجناح و سردادن نعرهٔ حیدری از آداب و رسوم عزاداری در پاکستان است.[۳۰]

هند

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تاریخ عزاداری در هند، به قبل از سلطهٔ سلطان محمود غزنوی می‌رسد. شیعیان، اهل‌سنت و برخی دیگر از فرقه‌های دوست‌دار امام حسین، در روزهای محرم در امام‌باره‌ها، جمع می‌شوند و به عزاداری می‌پردازند. این مراسم با شور خاص برگزار می‌شود و گاهی تا اربعین ادامه می‌یابد.[۳۱] شیعیان هند در عزاداری محرم، هر شبی از دههٔ محرم را به نام یکی از شهدای کربلا عزاداری می‌کنند. دادن نذری‌هایی همچون شربت، غذا و شیر، سینه‌زنی، زنجیرزنی، قمه‌زنی و راه رفتن با پای‌برهنه روی آتش، از جمله برنامه‌های عزاداری شیعیان هند در محرم است. آنها در ایام عزا از برپایی هرگونه جشن تولد، مراسم عروسی، خریدن و پوشیدن لباس نو پرهیز می‌کنند.[۳۲]

عراق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شیعیان عراق از زمان شهادت امام حسین، برای او عزاداری می‌کردند؛ اما در عصر عباسیان به‌ویژه عصر مأمون، عزاداری رونق بیشتری داشت. در عصر آل‌بویه و فتح بغداد در ۳۳۴ق، توسط احمد معزالدوله، عزاداری به‌صورت عمومی رسمیت یافت.[۳۳] نصب پرچم‌های عزا بر بام خانه‌ها، کوچه‌ها، خیابان‌ها، سیاه‌پوش کردن شهرها و اماکن زیارتی، مقتل‌خوانی و تشکیل دسته‌های عزاداری از جمله رسم‌های شیعیان عراق در عزاداری‌ها است.[۳۴]

لبنان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم شامات در عصر امویان، از برگزاری مراسم عزاداری امام حسین محروم بودند؛ اما امروزه در لبنان، عزاداری رونق یافته و مجالس عزاداری باشکوهی به‌ویژه در جبل‌عامل برگزار می‌شود.[۳۵]

سایر کشورها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شیعیان و محبان اهل‌بیت در کشورهای بنگلادش، مالزی، اندونزی، فیلیپین، تایلند، کانادا، آمریکا، آلمان، استرالیا و دیگر کشورهایی که شیعیان حضور دارند مراسم عزاداری امام حسین را برپا می‌کنند و یاد و نام آن امام را گرامی می‌دارند و با آرمان او بیعت می‌کنند.[۳۶]

کارکردهای عزاداری مذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • اجتماعی؛ به باور جامعه‌شناسان، عزاداری زیر یک پرچم، در قالب سخنرانی و روضه‌خوانی، عواطف، اندیشه و شعور افراد را برمی‌انگیزد، احساسات را به‌هم گره‌زده، عقلانیت جمعی را بر فردی مقدم داشته، زمینه را برای همدلی، هم‌اندیشی و همکاری مشترک میان افراد جامعه آماده می‌کند و کمیت و کیفیت انجام فعالیت‌های اجتماعی را بالا می‌برد. جمع شدن اقشار مختلف جامعه از هر قوم و نژاد، با هر گرایش و سلیقه زیر پرچم عزاداری و ادای احترام و تکریم به همدیگر از دیگر کارکردهای اجتماعی عزاداری است.[۳۷]
  • سیاسی؛ تقویت و احیای روحیهٔ استقلال‌طلبی، ظلم‌ستیزی، مبارزه با بی‌عدالتی، استبداد و فساد اجتماعی و نقد عملکرد حاکمان ظالم و مستبد، از آثار سیاسی عزاداری است.[۳۸]
  • دینی؛ در عزاداری، فرهنگ و شعایر دینی احیا و پیوندهای دینی و عاطفی با اولیای دین برقرار می‌شود. عزاداری باعث تقویت دینداری، تعهّد به انجام وظایف دینی و پاک‌زیستی افراد می‌شود.[۳۹] به باور کارشناسان تربیتی، در مجالس عزاداری، بیان معارف دینی، توسل به اهل‌بیت باعث تقرب به‌خداوند، ارتقای معرفت دینی، تحکیم باورها و تحریک هیجانات مذهبی می‌شود که میزان پایبندی افراد را به دین بیشتر و نقش فزاینده‌ای در دینداری افراد دارد.[۴۰]
  • روان‌شناختی؛ عزاداری باعث آرامش روحی و روانی افراد می‌شود. از نظر دینی ذکر و یاد خدا در انسان ایجاد آرامش می‌کند،[۴۱] ذکر و یاد اهل‌بیت پیامبر اسلام نیز چون ذکر و یاد خدا است که موجب آرامش روانی انسان می‌شود.[۴۲]
  • اخلاقی؛ بیان فضایل اخلاقی در مجالس عزاداری همچون اخلاص، جوانمردی، ایثار، فداکاری، وفاداری، عزت‌نفس، غیرت، شجاعت، حق‌طلبی، فضیلت‌خواهی، کمال‌طلبی، نقش مهمی در تربیت اخلاقی افراد دارد.[۴۳] همچنین در مجالس عزاداری، خاندان پیامبر اسلام، به‌عنوان الگو و اسوه‌های تربیتی بشر معرفی می‌شوند تا نسل امروز برای رسیدن به کمال و سعادت ابدی، از آنها پیروی کنند.[۴۴]

سوگواری غیرمذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سوگواری غیرمذهبی عموماً معطوف به برپایی آیین‌های سوگ در مرگ عزیزان و آشنایان است. ابراز احساسات عاطفی بازماندگان به فرد درگذشته، امری فراتر از دین، مذهب، قومیت و ملیت خاص است و سوگواری به‌خاطر درگذشت عزیزان، همواره به شیوه‌های گوناگون وجود داشته است. به‌عنوان مثال در کره جنوبی، فقط هم‌جنس‌های متوفی که قبل از مرگ او حضور داشته‌اند، حق حضور در مراسم و گریه بر میت را دارند. آنها تا سه روز غذا بر مزار متوفی می‌برند و برای او عزاداری می‌کنند. در آفریقای جنوبی، سوگواری در مرگ عزیزان، از یک هفته تا یک ماه ادامه دارد. عزاداران با پوشیدن لباس سیاه، یا گره‌زدن پارچهٔ مشکی در لباس خود، در سوگ عزیز ازدست‌رفته، گریه می‌کنند. مردم هند ۱۳ روز برای شخصی متوفی عزاداری کرده و در این مدت از پوشیدن لباس نو و خوردن غذاهای شیرین پرهیز می‌کنند.[۴۵]

فلسفهٔ سوگواری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به گفته کارشناسان، فلسفه اصلی برگزاری مراسم ترحیم، یادآوری مرگ به‌عنوان یک واقعیت حتمی برای زندگان است. در این میان، دور هم جمع شدن افراد در شرایط سخت و بحرانی، به آنها آرامش روحی و روانی می‌بخشد و از میزان تألم ناشی از فقدان عزیزان می‌کاهد. این سنت حسنه، نسل به نسل منتقل شده و تا به امروز به‌عنوان یکی از راهکارهای التیام‌بخش در مواجهه با غم و اندوه، جایگاه خود را حفظ کرده است.[۴۶]

سوگواری از منظر ادیان و مذاهب

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • سوگواری در آیین یهود: یهودیان در مراسم عزاداری سرودهای مذهبی و نوحه می‌خوانند و گریه می‌کنند. مدت سوگواری اصلی برای اعضای خانواده متوفی، یک هفته تعیین شده است که بیشتر این دوره در کنیسه برگزار می‌شود. در طول این مدت، شمعی را در خانه فرد درگذشته روشن نگه می‌دارند و روی آینه‌های خانه را می‌پوشانند تا فضایی متناسب با سوگواری ایجاد شود. معمولاً سوگواری تا یک ماه ادامه پیدا می‌کند. همچنین، پسر برای مرگ پدر و مادرش، به مدت یازده ماه، دعاهایی از تورات را می‌خواند.[۴۷]
  • سوگواری در آیین مسیحیت: مسیحیان، به‌ویژه کاتولیک‌ها، مراسم سوگواری خود را پیش از خاکسپاری برگزار می‌کنند. این مراسم در کلیسا و همراه با عشای ربانی انجام می‌شود. عشای ربانی، یادبودی از شام آخر عیسی مسیح و یاران او است. در این مراسم، زنان لباس سیاه بر تن می‌کنند و تور یا روسری سیاه بر سر می‌اندازند.[۴۸]
  • سوگواری در آیین زرتشت: در آیین زرتشت، سوگواری به‌شکل ناله و شیون ممنوع است و موجب آزار روح درگذشته دانسته می‌شود. مراسم رسمی شامل چند مرحله در روزهای سوم، چهارم، دهم و سی‌ام است و پس از آن، مراسم ماهانه «روزه» به مدت یک سال و سالگردها تا سی سال ادامه دارد. در شب سوم، ختم سه‌باره گرفته شده، یک‌دست لباس کامل خیرات می‌شود و حیوانی به نیابت قربانی می‌شود. روز چهارم، بخشی از قربانی به آتش گذاشته می‌شود. در سی روز اول پس از فوت، هر روز خیرات خوراک انجام می‌شود و پس از آن، هر سی روز یک بار قربانی و خیرات تکرار می‌شود. پایان سال اول مراسم ویژه‌ای با قربانی سوم برگزار می‌شود و پس از آن، سالگردها همراه خیرات تا سی سال ادامه دارد.[۴۹]
  • سوگواری در آیین اسلام: مسلمانان مراسم سوگواری را پس از خاکسپاری متوفی برگزار می‌کنند. در فقه اهل‌سنت، عزاداری پس از فوت میت به‌طور کلی پذیرفته است؛ اما معمولاً محدود به گریه و ندبه تا سه روز می‌شود؛ برخی از حنابله تسلیت پس از این مدت را نیز جایز می‌دانند.[۵۰] مالکیه و حنفیه گریه بلند و فریاد زدن را حرام می‌دانند، در حالی که شافعیه و حنابله آن را مباح می‌دانند؛ اما همه علما ریختن اشک بدون صدا را مجاز می‌شمارند.[۵۱] برگزاری مراسم سالگرد وفات نزد اهل‌سنت معمول نیست.[۵۲] وهابی‌ها که شاخه‌ای از سلفیه هستند، سوگواری در مرگ عزیزان را جایز نمی‌دانند؛ از منظر آنها سوگواری در متون دینی صریحاً تأیید نشده و ممکن است بدعت باشد. همچنین سوگواری می‌تواند نشانه مخالفت با قضا و قدر الهی تلقی شود.[۵۳]

کارکرد سوگواری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • پذیرش واقعیت مرگ؛ افراد با مرگ عزیزان دچار شوک و ناباوری می‌شوند، اما دیدن جسد و به‌ویژه شرکت در مراسم تدفین و یادبود، گام مهمی در پذیرش تدریجی واقعیت از دست دادن عزیز است. این مراسم فرصتی برای وداع با فرد از دست رفته فراهم می‌کند.
  • بیان و پردازش احساسات؛ سوگواری فرآیندی پر از احساسات و گاه متناقض مانند بهت، کرختی، بی‌قراری، دلتنگی شدید، خشم، احساس گناه و حتی حس رهایی است. عزاداری به افراد اجازه می‌دهد این احساسات دشوار را تجربه کنند، مرور کنند و به‌تدریج با آن‌ها کنار بیایند. گریه کردن، فکر کردن به خاطرات خوب و بد و خلوت‌گزینی، همگی بخشی از این پردازش هستند.
  • بهره‌گیری از حمایت اجتماعی و فرهنگی؛ مردم فرهنگ‌های مختلف با مرگ با روش‌های خاص خود کنار می‌آیند و آداب و مراسم سوگواری و عزاداری می‌تواند خیلی عمومی و نمایشی یا خصوصی و آرام باشد. این نشان می‌دهد که عزاداری یک بستر اجتماعی و فرهنگی است که به فرد سوگوار کمک می‌کند تا در قالب یک چارچوب شناخته شده، درد خود را بیان کند و از حمایت اطرافیان و سنت‌ها بهره‌مند شود.
  • بازگشت به زندگی و شروع مجدد؛ با گذشت زمان و طی کردن مراحل سوگواری، درد اولیه کاهش یافته و فرد به‌تدریج می‌تواند به آینده فکر کند. عزاداری به فرد کمک می‌کند تا انرژی از دست رفته خود را بازیابد و به فعالیت‌های معمول بازگردد.[۵۴]

فرهنگ‌سازی در سوگواری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روایات اسلامی تصریح دارند که پس از مرگ، تنها باقیات الصالحات برای متوفی سودمند خواهند بود؛ ازجمله دعا و طلب مغفرت، قرائت قرآن و انجام نماز و روزه‌های قضا به نیابت از متوفی، سفرهای زیارتی نیابتی، پرداخت حقوق الهی و مردمی که بر ذمه‌اش بوده و همچنین کمک به امور خیریه به یاد او. تشریفات مراسم عزاداری برای متوفی بی‌فایده است. در فرهنگ مسلمانی، این باور رایج است که تا سه روز نباید در منزل صاحب عزا غذا صرف شود و همسایگان و بستگان در این مدت، غذای خانواده عزادار را تأمین می‌کنند.[۵۵] پس از سپری شدن روزهای نخست سوگواری و کاهش شدت غم، بهتر است بازماندگان صدقات و امور خیریه را به یاد متوفا انجام دهند، ازجمله یاری نیازمندان، حمایت از درماندگان، فراهم کردن جهیزیه دختران مستمند و دیگر اقدامات نیکوکارانه. این راهکار علاوه بر جلوگیری از برگزاری مراسمی که ممکن است برای درگذشته سودی نداشته و موجب زحمت اطرافیان شود، شیوه‌ای ارزشمند برای حفظ یاد و خاطره او به‌شمار می‌آید.[۵۶]

سوگواری در فرهنگ ایرانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شیعیان ایران، عموماً در برگزاری مجالس سوگواری به آموزه‌های دین اسلام، توجه ویژه‌ای دارند و این آیین را با نام مجلس ترحیم برگزار می‌کنند. در فقه شیعه، سفارش شده است که مدت عزاداری و برپایی مجلس سوگواری بر عزیزان بیش از سه روز نباشد.[۵۷] همچنین ایرانیان از دیرباز، مجالس ترحیم را در مساجد برگزار می‌کرده‌اند.[۵۸] مراسم مهم شامل هفتم، چهلم و سالگرد فوت است که در آن‌ها قرآن‌خوانی، مدیحه‌سرایی و پذیرایی با حلوا و خرما صورت می‌گیرد. عزاداران بر سر مزار حاضر شده و برای متوفا فاتحه می‌خوانند و از خدا برای او آمرزش می‌طلبند. پس از چهلم و سالگرد، خویشان هدایایی برای صاحبان عزا می‌آورند تا لباس سیاه را از تن به‌در کنند. در برخی مناطق مراسم شام غریبان شب اول پس از مرگ برگزار می‌شود که شامل روشن کردن شمع، قرآن‌خوانی و دعا برای آمرزش است. خانواده‌هایی که فرزند جوان از دست داده‌اند نیز ممکن است حجله ببندند.[۵۹]

در سال‌های اخیر، برخی مراسم ترحیم از مساجد و حسینیه‌ها به تالارهای مجلل منتقل شده و گرفتار تشریفات ظاهری با صرف هزینهٔ بسیار شده‌اند.[۶۰] تهیهٔ بسته‌های خوراک گران‌قیمت یا چندین شبانه‌روز پذیرایی از مردم،[۶۱] از رسم‌هایی است که سنت اصیل حلوا و خرمای عزا را به غذاها و دسرهای رنگی تغییر داده و مراسم ترحیم را تجملی‌تر از مراسم عروسی می‌سازد.[۶۲] نواختن دف، ساز، نی و پیانو در مجلس ترحیم به‌جای یاد خدا، از رسم‌های نوپدید در برخی مجالس ترحیم است.[۶۳] همچنین در حالی که مجالس سوگواری ایرانیان از دوران زرتشت با آرامش و حرمت همراه بود، امروزه گاهی با موسیقی و حرکات موزون همراه می‌شود و از فضای طلب مغفرت برای متوفا، فاصله می‌گیرد.[۶۴] اهدای تاج گل و نصب چندین پارچه‌نوشته بر سردر منزل متوفی، نصب عکس‌ها و تصاویر بزرگ در معابر عمومی، اقامت طولانی‌مدت در منزل صاحبان عزا، پذیرایی با انواع نوشیدنی‌ها و خوراک‌ها، از جمله بدعت‌های آیین سوگواری در دوران معاصر است.[۶۵]

تفاوت‌های عزاداری مذهبی و سوگواری غیرمذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عزاداری بر اولیای الهی از سوگواری بر میت معمولی متفاوت است؛ زیرا گریه و سوگواری بر نزدیکان و خویشان بیشتر جنبه عاطفی و ترحمی دارد و ارتباط زیادی با مسائل دینی ندارد. از سوی دیگر، گریه و عزاداری بر مصائب اولیای الهی وجه دینی و الهی دارد و روایات بسیاری در مورد یادآوری و گریه بر آنان وارد شده است. این تفاوت باعث می‌شود که در مواردی مانند عزاداری بر اهل‌بیت، گریه و یادآوری مصائب‌شان تشویق و حتی سفارش شود؛ در حالی که دربارهٔ سایر مصیبت‌ها صبر و شکیبایی توصیه شده است. روایات متعددی بر اهمیت گریه و حتی گریاندن دیگران در مصیبت اهل بیت وارد شده است؛ چنان‌که حتی جزع و بی‌تابی در این مصیبت روا شمرده شده، در حالی که جزع بر میت معمولی حرام است.[۶۶]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، 1381ش، ج5، ص5011-5012.
  2. ↑ محدثی، «فلسفۀ عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.
  3. ↑ «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  4. ↑ «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.
  5. ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
  6. ↑ فردوسی، شاهنامه «داستان سیاوش»، وب‌سایت گنجور.
  7. ↑ فردوسی، شاهنامه «فریدون»، وب‌سایت گنجور.
  8. ↑ «وفات یافتن مادر سیاوش»، ویکی‌نبشته.
  9. ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
  10. ↑ سورۀ یوسف، آیۀ 84.
  11. ↑ طوسی، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، 1365ش، ج8، ص325.
  12. ↑ «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.
  13. ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
  14. ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
  15. ↑ آقاجانی، « تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.
  16. ↑ محدثی، «فلسفۀ عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.
  17. ↑ ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، 1356ش، ج1، ص100.
  18. ↑ «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.
  19. ↑ «آداب و رسوم خراسان رضوی در ایام شهادت امام رضا (ع)»، وب‌سایت بیتوته.
  20. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  21. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  22. ↑ «روزهای تیغ یا ایام شهادت حضرت علی (ع)»، وب‌سایت فرهنگی اعتقادی فطرت.
  23. ↑ «آیا در واقع ایام فاطمیه 20 روز است؟»، وب‌سایت راسخون.
  24. ↑ بابایی، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، 1386ش، ص28-36.
  25. ↑ نجفی، «اعمال نامتعارف در عزاداری اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، 1387ش، ص21-24.
  26. ↑ بابایی، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، 1386ش، ص28-36.
  27. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  28. ↑ شریفی، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وب‌سایت مجلۀ اتاقک.
  29. ↑ آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا.
  30. ↑ «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وب‌سایت بیتوته.
  31. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  32. ↑ «نگاهی به آداب و رسوم ویژۀ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین.
  33. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  34. ↑ «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا و سیما.
  35. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  36. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  37. ↑ موسوی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسۀ اندیشه‌های امام خمینی و امیل دورکیم»، وب‌سایت پرتال امام خمینی.
  38. ↑ محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  39. ↑ محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  40. ↑ «عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان.
  41. ↑ سورهٔ رعد، آیهٔ 28.
  42. ↑ «عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان.
  43. ↑ «آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
  44. ↑ «آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
  45. ↑ «عجیب‌ترین رسوم کفن و دفن در دنیا»، وب‌سایت بیتوته.
  46. ↑ «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.
  47. ↑ «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.
  48. ↑ «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.
  49. ↑ «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
  50. ↑ مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ج12، ص288،
  51. ↑ الجزیری، الفقه علی المذاهب الأربعة، 1419ق، ج۱، ص۴۸۴.
  52. ↑ «عزاداری در اهل‌سنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وب‌سایت جواب سیتی.
  53. ↑ «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  54. ↑ «سوگواری چه تأثیری روی بازماندگان می‌گذارد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  55. ↑ «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.
  56. ↑ «بدعت‌گذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وب‌سایت متکازین.
  57. ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
  58. ↑ «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.
  59. ↑ «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.
  60. ↑ رحمانی و قربانی، «تدفین به‌مثابۀ یک یدپدۀ بروکراتیک؛ آیین‌های مرگ در بهشت زهرا»، 1396ش، ص419.
  61. ↑ «تشریفات و بدعت‌ها در برگزاری آیین‌های وفات‌یافتگان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  62. ↑ «مرگ سنت‌ها در سایۀ چشم‌وهم‌چشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر
  63. ↑ «ختم‌های لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟/ من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرق‌نیوز.
  64. ↑ «رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وب‌سایت خبری-تحلیلی تابناک.
  65. ↑ «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.
  66. ↑ «سه روز عزاداری برای میت!»، وب‌سایت پرسمان.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • قرآن کریم
  • «آداب مجالس روضه و عزاداری امام حسین علیه‌السلام»، وب‌سایت مکتب وحی، تاریخ بازدید: ۵ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «آداب و رسوم خراسان رضوی در ایام شهادت امام رضا (ع)»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۵ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اکتبر ۲۰۱۶م.
  • «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «آیا در واقع ایام فاطمیه ۲۰ روز است؟»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آبان ۱۴۰۳ش.
  • آقاجانی، علی «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
  • ابن‌قولویه، جعفر، کامل‌الزیارات، نجف، دارالمرتضویه، ۱۳۵۶ش.
  • انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، ۱۳۸۱ش.
  • بابایی، رضا، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، پیام ویژه محرم، شمارهٔ ۸۶، ۱۳۸۶ش.
  • «بدعت‌گذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وب‌سایت متکازین، تاریخ درج مطلب: ۱ اسفند ۱۳۹۷ش.
  • «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ شهریور ۱۴۰۳ش.
  • «تشریفات و بدعت‌ها در برگزاری آیین‌های وفات‌یافتگان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۳۷۸ش.
  • الجزایری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الأربعة، دارالثقلین، بیروت، ۱۴۱۹ق.
  • «ختم‌های لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟ / من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۴۰۱ش.
  • «دربارهٔ بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: ۶ مرداد ۱۴۰۴ش.
  • ربانی، محمدعلی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین (ع) و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن، تاریخ درج مطلب: ۱ سپتامبر ۲۰۱۹م.
  • رحمانی، جبار و قربانی، هاجر، «تدفین به‌مثابهٔ یک یدپدهٔ بروکراتیک؛ آیین‌های مرگ در بهشت زهرا»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورهٔ ۶، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۳۹۶ش.
  • «رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وب‌سایت خبری-تحلیلی تابناک، تاریخ درج مطلب: ۵ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «روزهای تیغ یا ایام شهادت حضرت علی (ع)»، وب‌سایت فرهنگی اعتقادی فطرت، تاریخ بازدید: ۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «سوگواری چه تأثیری روی بازماندگان می‌گذارد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۳۹۷ش.
  • «سه روز عزاداری برای میت!»، وب‌سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب ۱۴ آبان ۱۳۹۱ش.
  • شریفی، فاطمه، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وب‌سایت مجله اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۲۶ دی ۱۴۰۰ش.
  • «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲ بهمن ۱۳۸۵ش.
  • طوسی، حسن، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ش.
  • «عجیب‌ترین رسوم کفن و دفن در دنیا»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا وسیما، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر۱۳۹۶ش.
  • «عزاداری در اهل‌سنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وب‌سایت جواب سیتی، تاریخ درج مطلب: ۹ بهمن ۱۳۹۷ش.
  • «عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آبان ۱۳۹۳ش.
  • فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «گونه‌های مخالفت با عزاداری برای امام حسین علیه السّلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
  • مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة، الکویت، ۱۴۲۷ق.
  • محتشم کاشانی، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
  • محدثی، جواد، «فلسفهٔ عزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ش.
  • «مرگ سنت‌ها در سایهٔ چشم‌وهم‌چشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۴۰۰ش.
  • «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مهر ۱۳۹۶ش.
  • موسوی، سیدمحمدعلی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسهٔ اندیشه‌های امام خمینی و امیل دورکیم»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آذر ۱۳۹۶ش.
  • «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۵ش.
  • نجفی، زین‌العابدین، «اعمال نامتعارف در عزاداری اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، فصلنامه دین و سیاست، شماره ۱۷ و ۱۸ پاییز و زمستان، ۱۳۸۷ش.
  • «نگاهی به آداب و رسوم ویژهٔ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «وفات یافتن مادر سیاوش»، ویکی‌نبشته، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:عزاداری&oldid=41979»