پرش به محتوا

پیش‌نویس:عزاداری: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
ابرابزار
 
(۵۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:عزاداری.jpg|بندانگشتی]]
[[پرونده:عزاداری.jpg|بندانگشتی|عزاداری در [[شهادت]] [[امام حسین]]، در یک [[هیئت|هیئت مذهبی]]]]
<big>'''عزاداری؛'''</big> آیین و سنت به سوگ نشستن در مرگ کسی یا شهادت پیشوایان دینی و مذهبی.
{{درشت|'''عزاداری؛'''}} آیین و سنت به سوگ نشستن در مرگ کسی یا شهادت پیشوایان دینی و مذهبی.


عزاداری، یک سنت اجتماعی است که به‌دلیل پیوند عاطفی یا دینی بازماندگان با متوفی به‌منظور گرامی‎داشت یاد و خاطرۀ او برگزار می‌شود. در عرف [[مسلمانان]] به‌ویژه [[شیعیان]]، عزاداری به آیین گرامی‌داشت رحلت [[پیامبر اکرم|پیامبر]] خدا یا [[شهادت]] خاندان او اطلاق می‌شود. به باور کارشناسان تربیتی و جامعه‌شناختی، عزاداری دارای کارکردهای مختلف سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و دینی است و نزد شیعیان اهمیت و جایگاه خاصی دارد.
عزاداری سنتی اجتماعی، انسانی و جهانی برای گرامی‌داشت یاد درگذشتگان است که در فرهنگ‌های مختلف با آداب و رسوم گوناگون برگزار می‌شود. هدف اصلی آن یادآوری مرگ به‌عنوان واقعیتی اجتناب‌ناپذیر و تسکین غم فقدان عزیزان است. این آیین به افراد کمک می‌کند تا احساسات خود را بیان کرده و با حمایت اجتماعی و فرهنگی، فقدان را بهتر بپذیرند. در عرف مسلمانان به‌ویژه شیعیان، عزاداری به آیین گرامی‌داشت رحلت پیامبر خدا یا شهادت خاندان او اطلاق می‌شود. این آیین کارکردهای دینی، اجتماعی، سیاسی، روان‌شناختی و اخلاقی دارد و با وجود مخالفت برخی گروه‌ها، نقش مهمی در هویت و همبستگی شیعیان ایفا می‌کند.
==مفهوم‌شناسی عزاداری==
واژۀ «عزا» در لغت به‌معنی اندوه شدیدی است که بر اثر مرگ کسی برای دیگری پیش می‌آید و «عزاداری» به‌معنی در سوگ کسی اندوهگین بودن، ناله و زاری کردن و یا مراسمی که در مرگ کسی برگزار می‌شود، آمده است.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، 1381ش، ج5، ص5011-5012.</ref> در عرف مسلمانان به‌ویژه شیعیان، «عزاداری» به مراسمی اطلاق می‌شود که در غم رحلت پیامبر اسلام یا شهادت خاندان او بر پا می‌شود که اوج آن در ماه [[محرم]] و [[صفر]] است.<ref> [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C محدثی، «فلسفۀ غزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.]</ref>


===تفاوت داغ‌دیدگی و عزاداری===
== مفهوم‌شناسی عزاداری ==
داغ‌دیدگی، واکنشی شخصی و غیرارادی است که ریشه در عمق روان فرد دارد. این حالت درونی، اغلب باعث می‌شود فرد داغ‌دار از جریان عادی زندگی خارج شود و با احساسات شدیدی همچون غم، اندوه، خشم یا بی‌حسی دست‌وپنجه نرم کند.
واژهٔ «عزا» در لغت به‌معنی اندوه شدیدی است که بر اثر مرگ کسی برای دیگری پیش می‌آید و «عزاداری» به‌معنی در سوگ کسی اندوهگین بودن، ناله و زاری کردن یا مراسمی آمده است که در مرگ کسی برگزار می‌شود.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، 1381ش، ج5، ص5011-5012.</ref> در عرف [[مسلمان|مسلمانان]] به‌ویژه [[شیعه|شیعیان]]، «عزاداری» به مراسمی اطلاق می‌شود که در غم رحلت [[حضرت محمد|پیامبر اسلام]] یا [[شهادت]] [[آل (خاندان)|خاندان او]] بر پا می‌شود که اوج آن در ماه [[محرم]] و [[صفر]] است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/فلسفه-عزاداری محدثی، «فلسفۀ عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.]</ref>


در مقابل، عزاداری معمولاً یک عمل اجتماعی و کاملاً اختیاری است که با برنامه‌ریزی و آگاهی انجام می‌شود. عزاداری می‌تواند شامل مجموعه‌ای از آداب و رسوم، مراسم‌ها و رفتارهایی باشد که فرد برای ابراز همدردی، یادبود و تسلیت به بازماندگان انجام می‌دهد. این فعالیت‌ها نه تنها بخشی از برنامه‌های زندگی عادی افراد محسوب می‌شوند، بلکه می‌توانند نقش مهمی در عادی‌سازی زندگی فرد داغدار و تسکین آلام او ایفا کنند. عزاداری فرصتی را فراهم می‌آورد تا فرد داغدار با حمایت و همدلی جامعه، به تدریج به زندگی عادی خود بازگردد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Question/View/12302/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
=== تفاوت داغ‌دیدگی و عزاداری ===
داغ‌دیدگی، واکنشی شخصی و غیرارادی است که ریشه در عمق روان فرد دارد. این حالت درونی، اغلب باعث می‌شود فرد داغ‌دار از جریان عادی زندگی خارج شود و با احساسات شدیدی همچون غم، اندوه، خشم یا بی‌حسی دست‌وپنجه نرم کند. در مقابل، عزاداری معمولاً یک عمل اجتماعی و کاملاً اختیاری است که با برنامه‌ریزی و آگاهی انجام می‌شود. عزاداری می‌تواند شامل مجموعه‌ای از آداب و رسوم و رفتارهایی باشد که فرد برای ابراز همدردی، یادبود و تسلیت به بازماندگان انجام می‌دهد. عزاداری فرصتی را فراهم می‌آورد تا فرد داغدار با حمایت و همدلی جامعه، به‌تدریج به زندگی عادی خود بازگردد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Question/View/12302/شیعه-و-عزاداری «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


==تاریخچه عزاداری==
=== تسلیت در عزاداری ===
سوگواری، تجلی طبیعی واکنش‌های عاطفی انسان‌ها به فقدان و از دست دادن عزیزان یا هر آنچه ارزشمند تلقی می‌شود، در طول تاریخ همواره به اشکال گوناگون نمایان شده است. این ابراز تأثر که معمولاً با حزن و گریه همراه است، در تمدن‌های مختلف و اعصار گوناگون، به روش‌های متنوعی صورت پذیرفته است. بسیاری از این روش‌ها، چه در قالب آیین‌های مذهبی و چه در هیئت سنت‌های فرهنگی و اجتماعی، تا به امروز نیز رواج دارند و بخش جدایی‌ناپذیری از میراث بشری محسوب می‌شوند.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B4%D9%8A%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>
در مواجهه با فشارهای روانی شدید، افراد نیازمند همدردی و همدلی برای کاهش بار غم و بازگرداندن تعادل روانی هستند. فشارهای روانی می‌تواند منجر به رفتارهای ناسازگار و بیماری شود و تسلیت و دلداری نقش مهمی در کاهش این فشارها دارد. این روند با استفاده از کلمات آرامش‌بخش آغاز می‌شود که واکنش‌های هیجانی را کنترل می‌کند. قرآن کریم نیز اهمیت این سخنان را تأکید می‌کند و نمونه‌هایی مانند «لاتحزن» و «لاتخف» را به‌عنوان راهکار تسکین رنج روانی معرفی می‌کند. مهم‌ترین هدف تسلیت و دلداری، زدودن اندوه و ترس از دل فرد مصیبت‌دیده است. این اقدام، انواع مختلفی دارد و با توجه به ماهیت مصیبت، شکل متفاوتی به خود می‌گیرد. خداوند در قرآن به خانواده شهدا با یادآوری جایگاه رفیع آنان دلداری می‌دهد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/647346/مهمترین-آداب-و-سبک-عزاداری-برای-ائمه-معصومین-ع «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.]</ref>


==='''نمونه‌های تاریخی سوگواری در ایران باستان و در اسلام'''===
== تاریخچه عزاداری ==
تاریخ فرهنگی ایران، نمونه‌های متعددی از آیین‌های سوگواری را به خود دیده است. فردوسی، در شاهنامه به آداب‌ورسوم ایرانیان عهد باستان در برپایی عزاداری‌ها اشاره می‌کند. او به نمونه‌هایی چون سوگواری کیومرث در مرگ سیاوش، فریدون در فقدان فرزندش و سیاوش در مرگ مادرش اشاره می‌کند و جزئیاتی از نحوه عزاداری‌ها و نمادهای آن را برمی‌شمارد. این آداب شامل گریستن و بر سر و روی زدن، موی کندن، خاک بر سر و روی ریختن، روی خراشیدن و کندن گوشت بازو با دندان، سیاه‌پوشیدن، نوحه‌خوانی، عزاداری زنانه، دادن خیرات و برگزاری تعزیه و شبیه‌خوانی می‌شد که نشان از تنوع و عمق این آیین‌ها دارد.
سوگواری، در طول تاریخ همواره به‌اشکال گوناگون نمایان شده است. این ابراز تأثر در تمدن‌های مختلف و اعصار گوناگون، به روش‌های متنوعی صورت پذیرفته است. بسیاری از این روش‌ها، چه در قالب آیین‌های مذهبی و چه در هیئت سنت‌های فرهنگی و اجتماعی، تا امروز نیز رواج دارند و بخش جدایی‌ناپذیری از میراث بشری محسوب می‌شوند.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/بررسی-تطبیقی-شيوه-ها-و-كاركردهاي-عزاد/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>


در متون دینی اسلام نیز، اشاراتی به سوگواری اولیای الهی و جواز آن وجود دارد. قرآن کریم به سوگواری حضرت یعقوب در فراق حضرت یوسف اشاره می‌کند. همچنین، روایات متعددی از معصومین بر جواز گریه و عزاداری دلالت دارد. امام صادق نیز در این باره بر ضرورت جاری شدن اشک و نوحه‌سرایی زنان در مصیبت‌ها تأکید دارد، مشروط بر آنکه سخنان باطل بر زبان نیاورند.
=== پیشینه سوگواری به روایت شاهنامه ===
تاریخ فرهنگی ایران، نمونه‌های متعددی از آیین‌های سوگواری را به خود دیده است. [[فردوسی]]، در [[شاهنامه]] به آداب‌ورسوم ایرانیان عهد باستان در برپایی عزاداری‌ها اشاره می‌کند. او به نمونه‌هایی چون سوگواری کیومرث در مرگ سیاوش،<ref>[https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/siavosh/sh14 فردوسی، شاهنامه «داستان سیاوش»، وب‌سایت گنجور.]</ref> فریدون در فقدان فرزندش<ref>[https://ganjoor.net/ferdousi/shahname/fereydoon/sh11 فردوسی، شاهنامه «فریدون»، وب‌سایت گنجور.]</ref> و سیاوش در مرگ مادرش<ref>[//fa.wikisource.org/wiki/شاهنامه_(تصحیح_ژول_مل)/وفات_یافتن_مادر_سیاوش «وفات یافتن مادر سیاوش»، ویکی‌نبشته.]</ref> اشاره می‌کند و جزئیاتی از نحوه عزاداری‌ها و نمادهای آن را برمی‌شمارد. این آداب شامل گریستن و بر سر و روی زدن، موی کندن، خاک بر سر و روی ریختن، روی خراشیدن و کندن گوشت بازو با دندان، سیاه‌پوشیدن، نوحه‌خوانی، عزاداری زنانه، دادن خیرات و برگزاری تعزیه و شبیه‌خوانی می‌شد که نشان از تنوع و عمق این آیین‌ها دارد.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/بررسی-تطبیقی-شيوه-ها-و-كاركردهاي-عزاد/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>


عزاداری در میان مسلمانان نیز سابقه‌ای طولانی دارد. پس از جنگ احد، مردم مدینه بر شهدای خود گریستند و پیامبر اسلام از اینکه برای عمویش حمزه کسی نمی‌گرید، ابراز اندوه کرد. خود پیامبر نیز در سوگ حمزه بسیار گریست و با صدای بلند، اوصاف نیک وی را برشمرد. همچنین پیامبر در شهادت جعفر در جنگ موته و در سوگ فرزندش ابراهیم گریست. پس از رحلت پیامبر نیز، مردم مدینه به گریه و ندبه پرداختند. در شهادت امام علی و امام حسن نیز، فرزندان و مردم به سوگواری پرداختند و محمّد حنفیه برای امام حسن مرثیه‌سرایی کرد.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B4%D9%8A%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>
== جایگاه عزاداری در اسلام ==
در متون دینی اسلام، اشاراتی به سوگواری اولیای الهی و جواز آن وجود دارد. قرآن کریم به سوگواری حضرت یعقوب در فراق حضرت یوسف اشاره می‌کند.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/آیه_84_سوره_یوسف سورۀ یوسف، آیۀ 84.]</ref> همچنین، روایات متعددی از [[اهل‌بیت]] بر جواز گریه و عزاداری دلالت دارد. [[امام جعفر صادق|امام صادق]] نیز در این باره بر ضرورت جاری‌شدن اشک و نوحه‌سرایی زنان در مصیبت‌ها تأکید دارد، مشروط بر آنکه سخنان باطل بر زبان نیاورند.<ref>[https://lib.eshia.ir/10083/8/325 طوسی، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، 1365ش، ج8، ص325.]</ref>


==='''ماهیت عزاداری در صدر اسلام'''===
رفتار عزاداری، مشمول احکام پنجگانه فقهی (واجب، مستحب، مباح، مکروه، حرام) می‌شود. عزاداری در [[اسلام]]، منع نشده و در مواردی مستحب و حتی مستحب مؤکد شمرده شده است. روایات متعددی به برپایی مراسم برای تعزیت و تعظیم پیامبر اکرم و اهل‌بیت، سفارش کرده‌اند.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/647346/مهمترین-آداب-و-سبک-عزاداری-برای-ائمه-معصومین-ع «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.]</ref>
در سال‌های آغازین ظهور اسلام، عزاداری‌ها عمدتاً به شیوه واکنش‌های احساسی و ابراز تأثر در سوگ درگذشتگان، شامل گریه، ذکر احوال، سوگواری توسط زنان، لطمه زدن بر سر و صورت و نوحه‌سرایی صورت می‌گرفت. تا پیش از واقعه کربلا، این عزاداری‌ها بیشتر با هدف ابراز همدردی با بازماندگان و بزرگداشت یاد و خاطره از دست رفتگان و در قالب سنت‌های قبیله‌ای و خانوادگی برگزار می‌شد و بار سیاسی و اجتماعی چندانی نداشت. شیوه‌های عزاداری در این دوره، ادامۀ همان سنت‌های رایج در میان مردم پیش از اسلام بود.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B4%D9%8A%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>


===عزاداری برای امام حسین===
=== نمونه‌های عزاداری در صدر اسلام ===
عزاداری شیعیان به‌صورت گسترده، بلافاصله بعد از شهادت امام حسین و یاران او شروع شد. اولین عزاداری دسته‌جمعی در عصر عاشورای سال 61ق، در کربلا و توسط خانواده‌های شهدای کربلا آغاز شد و توسط زنان بنی‌اسد در کربلا، اسرای اهل‌بیت در شام، کربلا و مدینه ادامه یافت. برگزاری مجالس عزاداری توسط توابین و مختار سقفی از دیگر موارد برگزاری عزاداری شیعیان است. [[امام علی بن الحسین|امام سجاد]]، [[امام باقر العلوم|امام باقر]]، [[امام صادق]] و [[امام علی بن موسی|امام رضا]] با برپایی مجالس سوگواری ضمن تقدیر از شاعران نوحه‌سرا و ذکر فضایل برگزاری مجالس عزاداری اهل‌بیت، شیعیان را به عزاداری در شهادت امام حسین تشویق می‌کردند تا یاد و آرمان‌های اهل‌بیت را زنده نگه‌دارند.
عزاداری میان مسلمانان سابقه‌ای طولانی دارد. پس از جنگ احد، مردم مدینه بر شهدای مسلمان گریستند و [[حضرت محمد|پیامبر اسلام]] از اینکه برای عمویش حمزه کسی نمی‌گریست، ابراز اندوه کرد. خود پیامبر نیز در سوگ حمزه بسیار گریست و با صدای بلند، اوصاف نیک وی را برشمرد. همچنین پیامبر در شهادت جعفر در جنگ موته و در سوگ فرزندش ابراهیم گریست. پس از رحلت پیامبر نیز، مردم مدینه به گریه و ندبه پرداختند. در شهادت [[امام علی]] و [[امام حسن]] نیز، مردم به سوگواری پرداختند و محمّد حنفیه برای امام حسن مرثیه‌سرایی کرد.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/بررسی-تطبیقی-شيوه-ها-و-كاركردهاي-عزاد/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>


در عصر غیبت، از دورۀ آل‌بویه، عزاداری به‌صورت ملی رسمیت پیدا کرد. احمد معزالدوله، در محرم 352ق، دستور داد که بازارها تعطیل و خریدوفروش ممنوع شود و سقاخانه‌هایی در بازارها برای آب دادن به عزاداران دایر شود. این نخستین بار بود که عزای امام حسین توسط حکومت برگزار می‌شد و سنت عزاداری دهۀ اول محرم، از آن زمان تاکنون باقی مانده است. بعد از آل‌بویه، در عصر تیموریان عزاداری گسترش پیدا کرد و در عصر صفویه به اوج خود رسید.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
در سال‌های آغازین ظهور اسلام، عزاداری‌ها اغلب به‌شیوه واکنش‌های احساسی و ابراز تأثر در سوگ درگذشتگان، شامل گریه، ذکر احوال، سوگواری توسط زنان، لطمه زدن بر سر و صورت و نوحه‌سرایی صورت می‌گرفت. تا پیش از واقعه [[کربلا]]، این عزاداری‌ها بیشتر با هدف ابراز همدردی با بازماندگان و بزرگداشت یاد و خاطره از دست رفتگان و در قالب سنت‌های قبیله‌ای و خانوادگی برگزار می‌شد و بار سیاسی و اجتماعی چندانی نداشت. شیوه‌های عزاداری در این دوره، ادامهٔ همان سنت‌های رایج میان مردم پیش از اسلام بود.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/بررسی-تطبیقی-شيوه-ها-و-كاركردهاي-عزاد/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>
==انواع عزاداری==
===غیرمذهبی===
ابراز احساسات عاطفی بازماندگان به فرد درگذشته، امری فراتر از [[دین]]، مذهب، قومیت و ملیت خاص است و سوگواری به‌خاطر درگذشت عزیزان، همواره در میان بشر به شیوه‌های گوناگون وجود داشته است. به‌عنوان مثال در کره جنوبی، فقط هم‌جنس‌های متوفی كه قبل از مرگ او حضور داشته‌اند، حق حضور در مراسم و گریه بر میت را دارند. آنها تا سه روز غذا بر مزار متوفی می‌برند و برای او عزاداری می‌کنند. در آفریقای جنوبی، سوگواری در مرگ عزیزان، از یك هفته تا یک ‌ماه ادامه دارد. عزاداران با پوشیدن لباس سیاه، یا گره زدن پارچۀ مشكی در لباس خود، در سوگ عزیز ازدست‌رفته، گریه می‌کنند. مردم هند 13 روز برای شخصی متوفی عزاداری کرده و در این مدت از پوشیدن لباس نو و خوردن غذاهای شیرین پرهیز می‌کنند.<ref> [https://www.beytoote.com/art/city-country/peculiar-burial2-world.html «عجیب‌ترین رسوم كفن‌ و دفن در دنیا»، وب‌سایت بیتوته].</ref>
===مذهبی===
عزاداری مذهبی، بیشتر در فرهنگ مسلمانان و به‌ویژه شیعیان، نمود یافته است. شیعیان به‌مناسبت رحلت پیامبر اسلام و شهادت خاندان او، از صدر اسلام تاکنون، آیین و سنت عزاداری را برپا داشته‌اند. اوج سنت عزاداری شیعیان در محرم و صفر به‌مناسبت شهادت [[امام حسین]]، اسارت [[اهل‌بیت]] او و نیز در سال‌روز رحلت پیامبر اسلام و [[ایام فاطمیه]] به مناسبت [[شهادت]] [[حضرت فاطمه|فاطمه زهرا]] است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C آقاجانی، « تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه].</ref>


==زمان عزاداری==
== عزاداری مذهبی ==
'''محدودیت زمانی عزاداری در فقه اسلامی'''
عزاداری مذهبی، بیشتر در فرهنگ مسلمانان و به‌ویژه شیعیان، نمود یافته است. شیعیان به‌مناسبت رحلت پیامبر اسلام و شهادت خاندان او، از صدر اسلام تاکنون، آیین و سنت عزاداری را برپا داشته‌اند. اوج سنت عزاداری شیعیان در محرم و صفر به‌مناسبت شهادت [[امام حسین]]، اسارت [[اهل‌بیت]] او و نیز در سال‌روز رحلت پیامبر اسلام و [[ایام فاطمیه]] به مناسبت [[شهادت]] [[حضرت فاطمه|فاطمه زهرا]] است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی آقاجانی، « تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه].</ref> در فرهنگ شیعیان، عزاداری نشانهٔ وفاداری و پیوند دوستی با خاندان پیامبر اسلام است که در غم رحلت و شهادت آنها ماتم به‌پا می‌کنند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/فلسفه-عزاداری محدثی، «فلسفۀ عزاداری»،  پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.]</ref> سنت عزاداری در سیرهٔ پیامبر خدا و امامان تأیید شده و برای آن ثواب‌های زیادی ذکر کرده‌اند.<ref>[https://lib.eshia.ir/86827/1/100 ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، 1356ش، ج1، ص100.]</ref>


در فقه اسلامی، مدت عزاداری و برپایی مجلس عزا را به سه روز محدود کرده‌اند. در این دیدگاه، برگزاری مجلس عزا برای متوفی از روز فوت به مدت سه روز جایز است و ترک زینت برای بیش از سه شب برای زنان (به جز برای همسر که چهار ماه و ده روز است) جایز نیست.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B4%D9%8A%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>
=== آداب عزاداری ===
* '''دلدادگی'''؛ نشان‌دادن عشق و ارادت واقعی در دل، به‌خصوص نسبت به امام حسین.
* '''حزن و اندوه'''؛ داشتن غم و اندوه قلبی؛ زیرا شیعیان با ائمه در غم و شادی شریک‌اند.
* '''گریه'''؛ گریستن در مصائب اهل‌بیت، موجب شادی در بهشت می‌شود.
* '''پرهیز از شادی و بیهودگی'''؛
* '''نوحه'''؛ شیون‌کردن و گریستن در سوگ ائمه.
* '''ندبه'''؛ ذکر فضایل و مناقب همراه با گریه.
* ا'''نشاد و سرایش؛''' خواندن شعر و مرثیه در وصف فضایل و مصائب ائمه.
* '''رثاء'''؛ بیان تاسف و غم همراه با یاد فضایل و مصائب که در شعر و نوحه‌خوانی نمود پیدا می‌کند.
* '''گریاندن دیگران'''؛ تلاش برای برانگیختن احساسات و گریاندن دیگران از طریق شعر و نوحه که پاداش بزرگی نزد خداوند دارد.
* '''شعرسرایی؛''' سرودن شعر در مورد ائمه، موجب بنا شدن خانه‌ای در بهشت برای شاعر می‌شود.
* '''مدح؛''' ستایش و ذکر فضائل ائمه، یاوری برای آنان در دنیا و آخرت است.
* '''مراسم خانگی؛''' برگزاری مراسم عزاداری در خانه و دستور به خانواده برای گریستن، از آداب توصیه شده است.
* '''جزع و بی‌تابی؛''' اظهار غم و اندوه و بی‌صبری، از نشانه‌های دلسوختگی برای ائمه است.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/647346/مهمترین-آداب-و-سبک-عزاداری-برای-ائمه-معصومین-ع «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.]</ref>


'''زمان عزاداری برای امام حسین'''
=== مناسبت‌های عزاداری در فرهنگ شیعیان ===
==== دهه آخر ماه صفر ====
در روزهای دهه آخر [[صفر|ماه صفر]]، شیعیان به مناسبت [[اربعین]] شهادت [[امام حسین]]، رحلت [[حضرت محمد|پیامبر خدا]]، شهادت [[امام حسن|امام حسن مجتبی]] و شهادت امام رضا، عزاداری می‌کنند. در روز ۲۸ ماه صفر به مناسبت رحلت پیامبر و همچنین در روز آخر ماه صفر به‌مناسبت شهادت امام رضا، ایران غرق در سوگواری است؛ به‌ویژه [[مشهد]] که میزبان هیئت‌ها و عزاداران بی‌شماری از سراسر کشور می‌شود. این آیین‌ها، که شامل [[تعزیه‌خوانی]]، [[نذری]] دادن، و حضور پرشور جوانان در [[دسته عزا|دسته‌های عزاداری]] است، به قدری اهمیت دارد که به ثبت ملی رسیده است. پس از [[پیاده‌روی اربعین]]، تعداد زیادی از زائران پیاده از شهرها و استان‌های مجاور به سوی [[مشهد]] حرکت می‌کنند و در طول مسیر در [[ایستگاه صلواتی|ایستگاه‌های صلواتی]] پذیرایی می‌شوند. خطبه‌خوانی در شب شهادت [[امام رضا]] از جمله آیین‌های رایج در حرم رضوی است.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/khorasan-during2-imamreza.html «آداب و رسوم خراسان رضوی در ایام شهادت امام رضا (ع)»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>


حکم فقهی در خصوص محدودیت زمانی عزاداری، شامل عزاداری برای امام حسین نمی‌شود. شواهد متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد معصومین در مناسبت‌ها و فرصت‌های گوناگون به‌ویژه ایام محرم و روز عاشورا به عزاداری برای شهدای کربلا می‌پرداختند. با وجود اهمیت ویژه ماه محرم و به‌ویژه روز عاشورا، سیره معصومین نشان می‌دهد که عزاداری برای امام حسین منحصر به این ایام نبوده است. آنها از هر فرصت مناسبی که پیش می‌آمد، برای عزاداری، تبیین اهداف قیام امام حسین و افشای جنایات بنی امیه بهره می‌بردند.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%B4%D9%8A%D9%88%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D9%83%D8%A7%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%8A-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref>
==== دهه اول ماه محرم ====
در ۱۰ روز نخست [[ماه محرم]] و به‌ویژه در روزهای [[تاسوعا]] و [[عاشورا]]، شیعیان به مناسبت واقعه کربلا و شهادت امام حسین، به‌صورت گسترده، عزاداری می‌کنند. پیشینهٔ سنت عزاداری به‌مناسبت شهادت امام حسین، به عصر عاشورای سال ۶۱ق بازمی‌گردد که توسط خانواده‌های شهدا در کربلا برگزار شد و توسط زنان بنی‌اسد در کربلا و اسرای [[اهل‌بیت]] در شام و مدینه ادامه یافت. [[امام سجاد]]، [[امام باقر]]، [[امام جعفر صادق|امام صادق]] و [[امام رضا]] با برپایی مجالس سوگواری ضمن تقدیر از نوحه‌سرایان، شیعیان را به عزاداری در [[شهادت]] [[امام حسین]] تشویق می‌کردند تا فلسفه نهضت کربلا را زنده نگه‌دارند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> از دورهٔ آل‌بویه، عزاداری روز عاشورا رسمیت پیدا کرد و احمد معزالدوله در محرم ۳۵۲ق، دستور داد که بازارها تعطیل و خریدوفروش ممنوع شود و سقاخانه‌هایی در بازارها برای آب دادن به عزاداران دایر شود. بعد از آل‌بویه، در عصر تیموریان عزاداری گسترش پیدا کرد و در عصر صفویه به اوج خود رسید.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


==اهمیت و جایگاه عزاداری==
==== شهادت امام علی ====
در فرهنگ شیعیان، عزاداری نشانۀ وفاداری و پیوند دوستی با خاندان پیامبر اسلام است که در غم رحلت و شهادت آنها ماتم به‌پا می‌کنند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C محدثی، «فلسفۀ غزاداری»،  پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.]</ref>  سنت عزاداری در سیرۀ پیامبر خدا و امامان تأیید شده و برای آن ثواب‌های زیادی ذکر کرده‌اند.<ref>ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، 1356ش، ص100.</ref>
ایام شهادت [[امام علی|حضرت علی]] از ۱۹ تا ۲۱ [[رمضان|ماه رمضان]] دورهٔ سوگواری و عزاداری ویژه برای آن امام است که با تعطیلی کسب‌وکارها و تغییرات در فعالیت‌های عمومی همراه است. مراسم [[تعزیه]]، سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و [[دعا]] در [[مسجد|مساجد]] و اماکن مذهبی برگزار می‌شود. آیین‌های معمول شامل برگزاری مجالس [[تعزیه]]، حرکت دسته‌های عزاداری با بیرق و طبل، سینه‌زنی و زنجیرزنی در حرم‌ها، پرهیز دامداران از دوشیدن و چرا دادن دام‌ها و [[نذر]] شیر به نیازمندان است. همچنین لعن و نفرین قاتل حضرت علی، ابن‌ملجم مرادی، از بخش‌های مراسم است.<ref>[https://fetrat.com/روزهای-تیغ-یا-ایام-شهادت-حضرت-علی/ «روزهای تیغ یا ایام شهادت حضرت علی (ع)»، وب‌سایت فرهنگی اعتقادی فطرت.]</ref>


== تسلیت و تعزیت در عزاداری ==
==== ایام فاطمیه ====
در مواجهه با فشارهای روانی فزاینده، افراد به‌طور طبیعی به دنبال کسانی هستند که با ابراز همدردی و همدلی، بار غم و اندوه را از دوش‌شان برداشته و به بازگشت تعادل روانی و رفتاری یاری رسانند. فشارهای روانی شدید، تعادل انسان را بر هم زده و می‌تواند منجر به رفتارهای ناسازگار و حتی بیماری‌های زیان‌بار شود. تسلیت و دلداری، تلاشی است از سوی دیگران برای کاهش این فشارهای روانی. اولین گام در این فرآیند، استفاده از کلمات و عباراتی است که آرامش‌بخش بوده و واکنش‌های هیجانی شدید را کنترل کنند. قرآن کریم نیز بر اهمیت این سخنان آرامش‌بخش تأکید دارد و نشان می‌دهد که چگونه خداوند با خطاب قرار دادن پیامبر و اولیای الهی با عباراتی چون «لاتحزن» (غمگین مباش) و «لاتخف» (مترس)، رنج روانی آنان را تسکین می‌داده است.
به‌دلیل اختلاف در تاریخ دقیق شهادت [[حضرت فاطمه]]، دو دهه عزاداری با نام‌های فاطمیه اول و دوم برگزار می‌شود. در این ایام، با بیان فضایل، مصائب و سیره عملی حضرت زهرا، یاد وی گرامی داشته می‌شود. این مراسم در [[مسجد|مساجد]]، [[حسینیه]]‌ها و منازل برگزار می‌شود. در ایران، روز سوم [[جمادی الثانی|جمادی‌الثانی]] به‌مناسبت [[شهادت]] حضرت فاطمه تعطیل رسمی است.<ref>[https://rasekhoon.net/news/show/1644093/آیا-در-واقع-ایام-فاطمیه-20-روز-است «آیا در واقع ایام فاطمیه 20 روز است؟»، وب‌سایت راسخون.]</ref>


مهمترین هدف تسلیت و دلداری، زدودن اندوه و ترس از دل فرد مصیبت‌دیده است. این اقدام، انواع مختلفی دارد و با توجه به ماهیت مصیبت، شکل متفاوتی به خود می‌گیرد.
=== انحرافات عزاداری مذهبی ===
==== تحریف محتوایی ====
گاهی در مجالس عزاداری، مطالب نادرست یا نامعتبر بیان می‌شود تا عواطف و احساسات عزاداران را بیشتر برانگیزند. همچنین در برخی سخنرانی‌ها یا نوحه‌سرایی‌ها تصویرسازی نادرست و غلوآمیز از اهل‌بیت موجب وهن تشیع و غیرعقلانی جلوه‌دادن این مذهب می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/341837/اسیب-شناسی-مجالس-عزاداری بابایی، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، 1386ش، ص28-36.]</ref>


خداوند در قرآن به خانواده شهدا با یادآوری جایگاه رفیع آنان دلداری می‌دهد.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/647346/%D9%85%D9%87%D9%85%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%A6%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B9 «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.]</ref>
==== انحراف رفتاری ====
برخی به‌عنوان عزادارای، به [[قمه زنی|قمه‌زنی]] و شکافتن سر و جاری ساختن خون از آن می‌پردازند که موجب وهن و بدنام شدن مذهب تشیع است و طبق فتوای فقیهان شیعه، این عمل در هیچ حالتی جایز نیست.<ref>[https://raj.smc.ac.ir/article_2707_977fd00d2dfd5d307a584f13da37bd92.pdf نجفی، «اعمال نامتعارف در عزاداری اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، 1387ش، ص21-24.]</ref> همچنین استفاده از سبک‌ها، آهنگ‌ها و ابیات نامناسب در مداحی و نوحه‌ها، موجب دوری از سبک اصیل عزاداری و تداعی‌کننده مراسم نامطلوب است. سلب آرامش عمومی هنگام عزاداری با صدای بلندگوها یا در ساعات استراحت مردم نیز انحراف رفتاری در عزاداری به‌شمار می‌آید.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/341837/اسیب-شناسی-مجالس-عزاداری بابایی، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، 1386ش، ص28-36.]</ref>


==دلایل مخالفین عزاداری==
== عزاداری شیعیان در جهان ==
'''عدم تأیید در متون دینی و احتمال بدعت:''' استدلال می‌شود که عزاداری در متون دینی صریحاً تأیید نشده و ممکن است بدعت باشد. همچنین، به اعمالی مانند اضرار به نفس، پاره کردن یقه، خونی کردن صورت، پریشان کردن مو و بلند گریه کردن اشاره می‌شود که در روایات از آن‌ها منع شده است.
=== ایران ===
ایرانیان از دوران آل‌بویه، عزاداری در شهادت امام حسین را رسمیت بخشیدند. با پیروزی [[انقلاب اسلامی]] در ۱۳۵۷ش، دامنه و شکل عزاداری گسترش پیدا کرد. امروزه، عزاداری در [[مساجد]]، [[حسینیه]]‌ها، بیوت مراجع تقلید و نیز در خیابان‌های سراسر ایران، باشکوه برگزار می‌شود. سینه‌زنی و زنجیرزنی، از جمله رسم‌های عزاداری در ایران است.<ref>آ[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی قاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> مراسم آتش‌زنی خیمه، علم‌کِشی، [[آیین نخل گردانی|نخل‌گردانی]] در [[شهر یزد|یزد]]، سنج و دمام در [[عزاداری بوشهری|بوشهر]]، بیل‌زنی خراسانی‌ها، گِل‌مالی لُرستانی‌ها و قربانی هزاران رأس دام در [[عزاداری حسینیه اعظم زنجان|حسینیه اعظم زنجان]] از دیگر برنامه‌های ایرانیان در مراسم عزاداری بر شهادت امام حسین است.<ref>[https://www.otaghak.com/blog/customs-of-moharram-days-in-iran/ شریفی، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وب‌سایت مجلۀ اتاقک.]</ref>


'''مغایرت با تسلیم در برابر قضا و قدر الهی:''' گفته می‌شود عزاداری نوعی مخالفت با قضا و قدر الهی است و نشان می‌دهد که فرد تسلیم مشیت الهی نیست، در حالی که قرآن بر تسلیم در برابر قضا و قدر الهی تأکید دارد.
==== افغانستان ====
[[پرونده:عزاداری-در-افغانستان.jpg|بندانگشتی|عزاداری در افغانستان]]
مراسم عزاداری در افغانستان هر سال در نقاط مختلف این کشور با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. مراسم عزاداری، با ذکر [[صلوات]] آغاز و با قرائت اشعار ذاکر، روضهٔ دیباچه‌خوان و سخنرانی ادامه یافته و با مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی پایان می‌یابد. [[منقبت‌خوانی]]، گهواره‌گردانی و دادن غذای [[نذری]] به عزاداران از دیگر برنامه‌های شیعیان افغانستان در [[عزاداری امام حسین]] است.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/160917 آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا.]</ref>


'''عدم لزوم عزاداری برای گذشتگان:''' این سؤال مطرح می‌شود که چه نیازی به عزاداری برای افرادی است که قرن‌ها پیش شهید شده‌اند و به مقام والایی رسیده‌اند؟<ref>[https://hawzah.net/fa/Question/View/12302/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
==== پاکستان ====
 
[[پرونده:عزاداری-در-پاکستان.jpg|بندانگشتی|آراستن ذوالجناح و عزاداری در پاکستان]]
==عزاداری در ادیان و مذاهب مختلف==
عزاداری در پاکستان با شور خاصی برگزار می‌شود و روز [[عاشورا]] از تعطیلات رسمی در این کشور است. پوشیدن جامهٔ سیاه، خاموش‌کردن چراغ‌های منازل، جمع‌کردن رختخواب، خاموش‌کردن اجاق پخت‌وپز، پرهیز از اصلاح سروصورت و آرایش و زیورآلات، روضه‌خوانی، سینه‌زنی، زنجیرزنی، تزیین علم حضرت عباس، ساختن ماکت حرم امام حسین، تابوت شهدای کربلا، آراستن ذوالجناح و سردادن نعرهٔ حیدری از آداب و رسوم عزاداری در پاکستان است.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/customs-pakistan1-muharram.html «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>
 
===عزاداری مسلمانان===
در آیین اسلام، مسلمانان معمولاً مراسم سوگواری را پس از خاکسپاری متوفی برگزار می‌کنند. این مراسم ابتدا در خانه فرد درگذشته و سپس در روز سوم در مسجد برگزار می‌شود. همچنین، مراسمی در روزهای هفتم، چهلم و سالگرد فوت فرد نیز برپا می‌شود. در مراسم ختم، قاری قرآن و مداح اشعار مذهبی می‌خوانند و از شرکت‌کنندگان با حلوا و خرما پذیرایی می‌شود. معمولاً در این مجالس آیاتی از سوره الرحمن تلاوت می‌شود. در مراسم هفتم، چهلم و سالگرد متوفی، صاحبان عزا و خویشان بر سر مزار او حاضر می‌شوند. بردن تاج‌های گل به آرامگاه در مراسم خاکسپاری و شب هفت در مراسم بزرگ رایج است. برخی از صاحبان عزا، هزینه مراسم هفتم، چهلم و سالگرد را صرف امور خیریه می‌کنند. پس از مراسم ختم یا شب هفت، گاهی همکاران یا کسبه محل به خانه فرد درگذشته می‌روند و از صاحبان عزا می‌خواهند که به سر کار بازگردند. هدف از این رسم، کمک به خانواده متوفی برای بازگشت به زندگی عادی است. پس از برگزاری مراسم چهلم و گاهی پس از سالگرد، خویشان نزدیک هدایایی مانند پارچه رنگین برای صاحبان عزا می‌برند تا لباس‌های سیاه خود را کنار بگذارند.


در بعضی از شهرهای ایران، مراسم شام غریبان برگزار می‌شود که شب اول پس از مرگ است. در این شب، شمع روشن می‌کنند، قرآن می‌خوانند و برای آمرزش روح درگذشته دعا می‌کنند. برخی از خانواده‌ها در غم از دست دادن جوانان و ناکامی آن‌ها، حجله می‌بندند.<ref>[https://chaharfasl.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81 «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.]</ref>
==== هند ====
تاریخ عزاداری در هند، به قبل از سلطهٔ سلطان محمود غزنوی می‌رسد. شیعیان، اهل‌سنت و برخی دیگر از فرقه‌های دوست‌دار امام حسین، در روزهای محرم در امام‌باره‌ها، جمع می‌شوند و به عزاداری می‌پردازند. این مراسم با شور خاص برگزار می‌شود و گاهی تا [[اربعین]] ادامه می‌یابد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»،  پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه].</ref> شیعیان هند در عزاداری [[ماه محرم|محرم]]، هر شبی از دههٔ محرم را به نام یکی از شهدای کربلا عزاداری می‌کنند. دادن نذری‌هایی همچون شربت، غذا و [[شیر]]، سینه‌زنی، زنجیرزنی، قمه‌زنی و راه رفتن با پای‌برهنه روی آتش، از جمله برنامه‌های عزاداری شیعیان هند در محرم است. آنها در ایام عزا از برپایی هرگونه جشن تولد، [[مراسم عروسی]]، خریدن و پوشیدن لباس نو پرهیز می‌کنند.<ref>[https://www.karbobala.com/articles/info/840 «نگاهی به آداب و رسوم ویژۀ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین.]</ref>


===عزاداری در میان اهل‌سنت===
==== عراق ====
در فقه اهل‌سنت، اصل مشروعیت عزاداری پذیرفته شده است؛ اما این مشروعیت اغلب به گریه و ندبه پس از وفات میت، آن هم تا سه روز، محدود می‌شود. البته برخی از حنابله تسلیت گفتن پس از سه روز را نیز جایز می‌دانند. مالکیه و حنفیه گریه با صدای بلند و فریاد زدن را حرام می‌دانند؛ در حالی که شافعیه و حنابله آن را مباح می‌شمارند؛ اما ریختن اشک بدون صدا به اتفاق همه علما مباح است. بسیاری از اهل‌سنت، برگزاری مراسم سالگرد وفات را به‌دلیل عدم سابقه در شریعت، جایز نمی‌دانند و چنین امری در سیره عملی آنان مشاهده نمی‌شود. همچنین مراسم بزرگداشت و اقامۀ عزا در سالگرد وفات اولیای دین و در رأس آنها پیامبر اکرم نیز دیده نمی‌شود.
شیعیان عراق از زمان شهادت امام حسین، برای او عزاداری می‌کردند؛ اما در عصر عباسیان به‌ویژه عصر مأمون، عزاداری رونق بیشتری داشت. در عصر آل‌بویه و فتح بغداد در ۳۳۴ق، توسط احمد معزالدوله، عزاداری به‌صورت عمومی رسمیت یافت.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> نصب پرچم‌های عزا بر بام خانه‌ها، کوچه‌ها، خیابان‌ها، سیاه‌پوش کردن شهرها و اماکن زیارتی، مقتل‌خوانی و تشکیل [[دسته عزا|دسته‌های عزاداری]] از جمله رسم‌های شیعیان عراق در عزاداری‌ها است.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/1833360/ «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>


با این حال، اقامه عزا برای امام حسین در عملکرد گروه کثیری از محبان امام حسین از علمای اهل سنت در طول تاریخ مشاهده می‌شود. ریشۀ این امر به بدعت ندانستن عزاداری از دیدگاه آنان و همچنین متفاوت بودن داستان اقامه عزا برای امام حسین باز می‌گردد.<ref>[https://javabcity.ir/node/1720 «عزاداری در اهل‌سنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وب‌سایت جواب سیتی.]</ref>
==== لبنان ====
مردم شامات در عصر امویان، از برگزاری مراسم عزاداری امام حسین محروم بودند؛ اما امروزه در لبنان، عزاداری رونق یافته و مجالس عزاداری باشکوهی به‌ویژه در جبل‌عامل برگزار می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


===عزاداری زرتشتیان===
==== سایر کشورها ====
در میان زرتشتیان، هرگونه سوگواری به‌معنای مرسوم آن به‌شدت منع می‌شود. آنها بیان سوزناک و نالۀ عزاداری را اختراع شیطان و شیون و مویه را باعث آزار و رنج روان درگذشته می‌دانند. به همین دلیل، در آیین زرتشتی، هیچ‌گاه مراسم تدفین با شیون و آه و ناله همراه نبوده است.  
شیعیان و محبان اهل‌بیت در کشورهای بنگلادش، مالزی، اندونزی، فیلیپین، تایلند، کانادا، آمریکا، آلمان، استرالیا و دیگر کشورهایی که شیعیان حضور دارند مراسم عزاداری امام حسین را برپا می‌کنند و یاد و نام آن امام را گرامی می‌دارند و با آرمان او بیعت می‌کنند.<ref>آ[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/تاریخ-عزاداری-و-عزای-تاریخی قاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


مراسم رسمی درگذشتگان در آیین زرتشتی شامل مراحل مختلفی است که در روز سوم، چهارم، دهم، سی‌‌ام انجام می‌شود. مراسم «روزه» به‌صورت ماهانه تا یک سال پس از فوت برپا شده و در پایان سال، مراسم سالگرد برگزار می‌شود. این مراسم سالیانه، تا سی سال پس از فوت، ادامه می‌یابد.
=== کارکردهای عزاداری مذهبی ===
* '''اجتماعی'''؛ به باور جامعه‌شناسان، عزاداری زیر یک پرچم، در قالب سخنرانی و روضه‌خوانی، عواطف، اندیشه و شعور افراد را برمی‌انگیزد، احساسات را به‌هم گره‌زده، عقلانیت جمعی را بر فردی مقدم داشته، زمینه را برای همدلی، هم‌اندیشی و همکاری مشترک میان افراد جامعه آماده می‌کند و کمیت و کیفیت انجام فعالیت‌های اجتماعی را بالا می‌برد. جمع شدن اقشار مختلف جامعه از هر قوم و نژاد، با هر گرایش و سلیقه زیر پرچم عزاداری و ادای احترام و تکریم به همدیگر از دیگر کارکردهای اجتماعی عزاداری است.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/n138024/کارکرد_های_اجتماعی_عزاداری_امام_حسین_علیه_السلام_1_با_مقایسه_اندیشه_های_امام_خمینی_و_امیل موسوی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسۀ اندیشه‌های امام خمینی و امیل دورکیم»، وب‌سایت پرتال امام خمینی.]</ref>
* '''سیاسی'''؛ تقویت و احیای روحیهٔ استقلال‌طلبی، ظلم‌ستیزی، مبارزه با بی‌عدالتی، استبداد و فساد اجتماعی و نقد عملکرد حاکمان ظالم و مستبد، از آثار سیاسی عزاداری است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/فلسفه-عزاداری محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه].</ref>
* '''دینی'''؛ در عزاداری، فرهنگ و شعایر دینی احیا و پیوندهای دینی و عاطفی با اولیای [[دین]] برقرار می‌شود. عزاداری باعث تقویت دینداری، تعهّد به انجام وظایف دینی و پاک‌زیستی افراد می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/فلسفه-عزاداری محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> به باور کارشناسان تربیتی، در مجالس عزاداری، بیان معارف دینی، توسل به اهل‌بیت باعث تقرب به‌خداوند، ارتقای معرفت دینی، تحکیم باورها و تحریک هیجانات مذهبی می‌شود که میزان پایبندی افراد را به دین بیشتر و نقش فزاینده‌ای در دینداری افراد دارد.<ref>«[http://www.shabestan.ir/detail/News/415893 عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان].</ref>
* '''روان‌شناختی'''؛ عزاداری باعث آرامش روحی و روانی افراد می‌شود. از نظر دینی ذکر و یاد خدا در انسان ایجاد آرامش می‌کند،<ref>سورهٔ رعد، آیهٔ 28.</ref> ذکر و یاد اهل‌بیت پیامبر اسلام نیز چون ذکر و یاد خدا است که موجب آرامش روانی انسان می‌شود.<ref>«[http://www.shabestan.ir/detail/News/415893 عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان.]</ref>
* '''اخلاقی'''؛ بیان فضایل اخلاقی در مجالس عزاداری همچون اخلاص، جوانمردی، [[ایثار]]، فداکاری، وفاداری، [[عزت نفس|عزت‌نفس]]، غیرت، شجاعت، حق‌طلبی، فضیلت‌خواهی، کمال‌طلبی، نقش مهمی در تربیت اخلاقی افراد دارد.<ref>[http://bmqom.ir/index.aspx?pageid=132&newsview=1122 «آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی].</ref> همچنین در مجالس عزاداری، خاندان پیامبر اسلام، به‌عنوان الگو و اسوه‌های تربیتی بشر معرفی می‌شوند تا نسل امروز برای رسیدن به کمال و سعادت ابدی، از آنها پیروی کنند.<ref>[http://bmqom.ir/index.aspx?pageid=132&newsview=1122 «آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.]</ref>


در شب سوم مراسم، سه بار برای فرد درگذشته ختم گرفته می‌شود. همزمان، یک دست لباس کامل خیرات شده و حیوانی به نیابت از روح درگذشته قربانی می‌شود. در روز چهارم، هنگام طلوع آفتاب، دنبه حیوانی که روز قبل قربانی شده بود، نذر ایزد آذر شده و در آتش نهاده می‌شود. در سی روز اول پس از فوت، هر روز برای روان خوراک خیرات می‌شود. پس از این سی روز، حیوانی دیگر برای درگذشته قربانی می‌گردد و از آن پس هر سی روز یک بار، خیرات ادامه می‌یابد تا پایان سال. در پایان سال اول، یک بار دیگر مراسم مذهبی همراه با قربانی سوم حیوان برگزار شده و خوراک و لباس خیرات می‌شود. پس از این، تنها مراسم سالگرد به همراه خیرات برگزار می‌شود که باید تا سی سال پس از مرگ ادامه یابد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/180516/%D9%85%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%87-%D8%AA%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A2%D9%86%D9%87%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%DB%8C%DA%A9%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1 «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
== سوگواری غیرمذهبی ==
سوگواری غیرمذهبی عموماً معطوف به برپایی آیین‌های سوگ در مرگ عزیزان و آشنایان است. ابراز احساسات عاطفی بازماندگان به فرد درگذشته، امری فراتر از [[دین]]، مذهب، قومیت و ملیت خاص است و سوگواری به‌خاطر درگذشت عزیزان، همواره به شیوه‌های گوناگون وجود داشته است. به‌عنوان مثال در کره جنوبی، فقط هم‌جنس‌های متوفی که قبل از مرگ او حضور داشته‌اند، حق حضور در مراسم و گریه بر میت را دارند. آنها تا سه روز غذا بر مزار متوفی می‌برند و برای او عزاداری می‌کنند. در آفریقای جنوبی، سوگواری در مرگ عزیزان، از یک هفته تا یک ماه ادامه دارد. عزاداران با پوشیدن لباس سیاه، یا گره‌زدن پارچهٔ مشکی در لباس خود، در سوگ عزیز ازدست‌رفته، گریه می‌کنند. مردم هند ۱۳ روز برای شخصی متوفی عزاداری کرده و در این مدت از پوشیدن لباس نو و خوردن غذاهای شیرین پرهیز می‌کنند.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/peculiar-burial2-world.html «عجیب‌ترین رسوم کفن و دفن در دنیا»، وب‌سایت بیتوته].</ref>


====عزاداری زرتشتیان برای امام حسین====
=== فلسفهٔ سوگواری ===
زرتشتیان ایران، به چهار شیوه، احترام خود را به امام حسین و ایام عزاداری محرم و صفر ابراز می‌کنند:
به گفته کارشناسان، فلسفه اصلی برگزاری مراسم ترحیم، یادآوری مرگ به‌عنوان یک واقعیت حتمی برای زندگان است. در این میان، دور هم جمع شدن افراد در شرایط سخت و بحرانی، به آنها آرامش روحی و روانی می‌بخشد و از میزان تألم ناشی از فقدان عزیزان می‌کاهد. این سنت حسنه، نسل به نسل منتقل شده و تا به امروز به‌عنوان یکی از راهکارهای التیام‌بخش در مواجهه با غم و اندوه، جایگاه خود را حفظ کرده است.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/347954/درباره-بدعت-نوازندگی-در-مراسم-ترحیم-%7C-سوگواری-زیر-سایه-سازها «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.]</ref>


1. تعطیلی جشن‌ها و مراسم شاد؛ زرتشتیان در مواجهه با ایام محرم و صفر، حتی اگر با جشن‌های سنتی و مهمشان (مانند نوروز، جشن سده، یا شب یلدا) مقارن شود، مراسم شاد خود را تعطیل کرده یا زمان آن را تغییر می‌دهند.
=== سوگواری از منظر ادیان و مذاهب ===
* '''سوگواری در آیین یهود''': یهودیان در مراسم عزاداری سرودهای مذهبی و نوحه می‌خوانند و گریه می‌کنند. مدت سوگواری اصلی برای اعضای خانواده متوفی، یک هفته تعیین شده است که بیشتر این دوره در کنیسه برگزار می‌شود. در طول این مدت، شمعی را در خانه فرد درگذشته روشن نگه می‌دارند و روی آینه‌های خانه را می‌پوشانند تا فضایی متناسب با سوگواری ایجاد شود. معمولاً سوگواری تا یک ماه ادامه پیدا می‌کند. همچنین، پسر برای مرگ پدر و مادرش، به مدت یازده ماه، دعاهایی از تورات را می‌خواند.<ref>[https://chaharfasl.net/مراسم-سوگواری-در-ادیان-مختلف «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.]</ref>
* '''سوگواری در آیین مسیحیت''': مسیحیان، به‌ویژه کاتولیک‌ها، مراسم سوگواری خود را پیش از خاکسپاری برگزار می‌کنند. این مراسم در کلیسا و همراه با عشای ربانی انجام می‌شود. عشای ربانی، یادبودی از شام آخر عیسی مسیح و یاران او است. در این مراسم، زنان لباس سیاه بر تن می‌کنند و تور یا روسری سیاه بر سر می‌اندازند.<ref>[https://chaharfasl.net/مراسم-سوگواری-در-ادیان-مختلف «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.]</ref>
* '''سوگواری در آیین زرتشت''': در آیین زرتشت، سوگواری به‌شکل ناله و شیون ممنوع است و موجب آزار روح درگذشته دانسته می‌شود. مراسم رسمی شامل چند مرحله در روزهای سوم، چهارم، دهم و سی‌ام است و پس از آن، مراسم ماهانه «روزه» به مدت یک سال و سالگردها تا سی سال ادامه دارد. در شب سوم، ختم سه‌باره گرفته شده، یک‌دست لباس کامل خیرات می‌شود و حیوانی به نیابت قربانی می‌شود. روز چهارم، بخشی از قربانی به آتش گذاشته می‌شود. در سی روز اول پس از فوت، هر روز خیرات خوراک انجام می‌شود و پس از آن، هر سی روز یک بار قربانی و خیرات تکرار می‌شود. پایان سال اول مراسم ویژه‌ای با قربانی سوم برگزار می‌شود و پس از آن، سالگردها همراه خیرات تا سی سال ادامه دارد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/180516/مقایسه-تطبیقی-آیین-مرگ-در-بین-مسلمانان-و-زرتشتیان-و-بررسی-میزان-تأثیرپذیری-آنها-از-یکدیگر «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
* '''سوگواری در آیین اسلام''': مسلمانان مراسم سوگواری را پس از خاکسپاری متوفی برگزار می‌کنند. در فقه اهل‌سنت، عزاداری پس از فوت میت به‌طور کلی پذیرفته است؛ اما معمولاً محدود به گریه و ندبه تا سه روز می‌شود؛ برخی از حنابله تسلیت پس از این مدت را نیز جایز می‌دانند.<ref>[https://lib.efatwa.ir/43950/12/288 مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ج12، ص288،]</ref> مالکیه و حنفیه گریه بلند و فریاد زدن را حرام می‌دانند، در حالی که شافعیه و حنابله آن را مباح می‌دانند؛ اما همه علما ریختن اشک بدون صدا را مجاز می‌شمارند.<ref>[https://pdf.lib.efatwa.ir/92492/1/484 الجزیری، الفقه علی المذاهب الأربعة، 1419ق، ج۱، ص۴۸۴.]</ref> برگزاری مراسم سالگرد وفات نزد اهل‌سنت معمول نیست.<ref name=":0">[https://javabcity.ir/node/1720 «عزاداری در اهل‌سنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وب‌سایت جواب سیتی.]</ref> وهابی‌ها که شاخه‌ای از سلفیه هستند، سوگواری در مرگ عزیزان را جایز نمی‌دانند؛ از منظر آنها سوگواری در متون دینی صریحاً تأیید نشده و ممکن است بدعت باشد. همچنین سوگواری می‌تواند نشانه مخالفت با قضا و قدر الهی تلقی شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Question/View/12302/شیعه-و-عزاداری «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>


2.  حضور در مراسم مسلمانان؛ زرتشتیان در عزاداری‌های مسلمانان نیز شرکت می‌کنند. آن‌ها با پوشیدن لباس‌های سفید در آتشکده‌ها گرد هم آمده و برای امام حسین سوگواری می‌کنند. این احترام، ریشه در باوری دارد که امام حسین را داماد ایرانیان می‌دانند. زرتشتیان با احترام خاصی در تعزیه‌ها شرکت می‌کنند. حتی در برخی مناطق، در روضه‌خوانی‌های امام حسین حضور می‌یابند و مسلمانان نیز برای احترام به آنها، در روزهای خاص زرتشتی که از گوشت پرهیز می‌کنند، غذاهای بدون گوشت طبخ می‌کنند.
=== کارکرد سوگواری ===
* '''پذیرش واقعیت مرگ'''؛ افراد با مرگ عزیزان دچار شوک و ناباوری می‌شوند، اما دیدن جسد و به‌ویژه شرکت در مراسم تدفین و یادبود، گام مهمی در پذیرش تدریجی واقعیت از دست دادن عزیز است. این مراسم فرصتی برای وداع با فرد از دست رفته فراهم می‌کند.
* '''بیان و پردازش احساسات'''؛ سوگواری فرآیندی پر از احساسات و گاه متناقض مانند بهت، کرختی، بی‌قراری، دلتنگی شدید، خشم، احساس گناه و حتی حس رهایی است. عزاداری به افراد اجازه می‌دهد این احساسات دشوار را تجربه کنند، مرور کنند و به‌تدریج با آن‌ها کنار بیایند. گریه کردن، فکر کردن به خاطرات خوب و بد و خلوت‌گزینی، همگی بخشی از این پردازش هستند.
* '''بهره‌گیری از حمایت اجتماعی و فرهنگی'''؛ مردم فرهنگ‌های مختلف با مرگ با روش‌های خاص خود کنار می‌آیند و آداب و مراسم سوگواری و عزاداری می‌تواند خیلی عمومی و نمایشی یا خصوصی و آرام باشد. این نشان می‌دهد که عزاداری یک بستر اجتماعی و فرهنگی است که به فرد سوگوار کمک می‌کند تا در قالب یک چارچوب شناخته شده، درد خود را بیان کند و از حمایت اطرافیان و سنت‌ها بهره‌مند شود.
* '''بازگشت به زندگی و شروع مجدد'''؛ با گذشت زمان و طی کردن مراحل سوگواری، درد اولیه کاهش یافته و فرد به‌تدریج می‌تواند به آینده فکر کند. عزاداری به فرد کمک می‌کند تا انرژی از دست رفته خود را بازیابد و به فعالیت‌های معمول بازگردد.<ref>[https://www.isna.ir/news/97111508317/سوگواری-چه-تاثیری-روی-بازماندگان-می-گذارد «سوگواری چه تأثیری روی بازماندگان می‌گذارد؟»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>


3.  اهدای نذورات؛ این مرحله، اوج احترام و محبت زرتشتیان را نشان می‌دهد. آن‌ها نیز مانند مسلمانان، نذری می‌دهند و با پخت غذا و خواندن دعا، برای امام حسین و ادامه‌دهندگان راه آزادگان دعا می‌کنند.<ref>[https://www.shiaquest.net/kalam-adyan/2456-2015-03-27-10-58-18.html «ارادت زرتشتیان به امام حسین علیه السلام»، وب‌سایت شیعه کوئست.]</ref>
=== فرهنگ‌سازی در سوگواری ===
 
روایات اسلامی تصریح دارند که پس از مرگ، تنها باقیات الصالحات برای متوفی سودمند خواهند بود؛ ازجمله دعا و طلب مغفرت، قرائت قرآن و انجام نماز و روزه‌های قضا به نیابت از متوفی، سفرهای زیارتی نیابتی، پرداخت حقوق الهی و مردمی که بر ذمه‌اش بوده و همچنین کمک به امور خیریه به یاد او. تشریفات مراسم عزاداری برای متوفی بی‌فایده است. در فرهنگ مسلمانی، این باور رایج است که تا سه روز نباید در منزل صاحب عزا غذا صرف شود و همسایگان و بستگان در این مدت، غذای خانواده عزادار را تأمین می‌کنند.<ref>[https://www.irna.ir/news/85576908/بدعت-گذاری-های-ناروا-در-مراسم-های-عزا «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> پس از سپری شدن روزهای نخست سوگواری و کاهش شدت غم، بهتر است بازماندگان صدقات و امور خیریه را به یاد متوفا انجام دهند، ازجمله یاری نیازمندان، حمایت از درماندگان، فراهم کردن جهیزیه دختران مستمند و دیگر اقدامات نیکوکارانه. این راهکار علاوه بر جلوگیری از برگزاری مراسمی که ممکن است برای درگذشته سودی نداشته و موجب زحمت اطرافیان شود، شیوه‌ای ارزشمند برای حفظ یاد و خاطره او به‌شمار می‌آید.<ref>[http://motkazin.ir/?p=6904 «بدعت‌گذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وب‌سایت متکازین.]</ref>
===عزاداری یهودیان===
یهودیان در مراسم عزاداری سرودهای مذهبی و نوحه‌ می‌خوانند و گریه می‌کنند. مدت سوگواری اصلی برای اعضای خانواده متوفی، یک هفته تعیین شده است که بیشتر این دوره در کنیسه برگزار می‌شود. در طول این مدت، شمعی را در خانه فرد درگذشته روشن نگه می‌دارند و روی آینه‌های خانه را می‌پوشانند تا فضایی متناسب با سوگواری ایجاد شود. معمولاً سوگواری تا یک ماه ادامه پیدا می‌کند. همچنین، پسر برای مرگ پدر و مادرش، به مدت یازده ماه، دعاهایی از تورات را می‌خواند.<ref>[https://chaharfasl.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81 «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.]</ref>
 
===عزاداری مسیحیان===
مسیحیان، به‌ویژه کاتولیک‌ها، مراسم سوگواری خود را پیش از خاکسپاری برگزار می‌کنند. این مراسم در کلیسا و همراه با عشای ربانی انجام می‌شود. عشای ربانی، یادبودی از شام آخر حضرت عیسی مسیح و یاران او است. در این مراسم، زنان لباس سیاه بر تن می‌کنند و تور یا روسری سیاه بر سر می‌اندازند.<ref>[https://chaharfasl.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81 «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.]</ref>
 
==عزاداری ایام فاطمیه==
ایام فاطمیه در تقویم شیعیان جایگاه ویژه‌ای دارد. به‌دلیل اختلاف نظر در تاریخ دقیق شهادت حضرت فاطمه، شیعیان برای گرامیداشت این ایام، دو دهه عزاداری ویژه برگزار می‌کنند؛ فاطمیه اول و فاطمیه دوم. در این دو دهه، شیعیان با بیان فضایل، مصائب و سیره عملی وی، یاد این بانو را گرامی می‌دارند. این سنت عزاداری، دارای کارکرد تاریخی، اجتماعی و فرهنگی است و در ترویج اصول اسلامی در جوامع شیعی نقش دارد. ایام فاطمیه، با محوریت بیان مصائب، فضائل و سیره حضرت زهرا، در مساجد، حسینیه‌ها و منازل با روضه‌خوانی و سخنرانی مذهبی برگزار می‌شود. در ایران، فاطمیه دوم تعطیل رسمی است و مراسم باشکوهی در سوم جمادی‌الثانی برگزار می‌شود.بزرگان دین بر حفظ حرمت و شأن مراسم و پرهیز از وهن این ایام تأکید دارند. این ایام، علاوه بر بعد مذهبی، فرصتی برای گردهمایی اجتماعی و تقویت وحدت ملی است. برپایی مراسم به ایجاد همبستگی و همدلی کمک می‌کند. حضرت زهرا به عنوان الگوی زن مسلمان معرفی می‌شود و آموزه‌های ایشان در زمینه دفاع از ولایت و توجه به خانواده مورد تأکید قرار می‌گیرد. وی با ویژگی‌هایی چون پاکدامنی، تقوا و دفاع از ولایت، الگویی کامل برای زنان و مردان هستند. ابعاد مختلف زندگی ایشان، مانند ازدواج با امام علی و مقام مادری، به‌عنوان الگوهای عملی معرفی می‌شود. بزرگان دینی تأکید دارند که عزاداری‌ها نباید موجب تفرقه شود و هر روایتی باید با قرآن ارزیابی شود.<ref>[https://rasekhoon.net/news/show/1644093/%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9-%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D9%87-20-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «آیا در واقع ایام فاطمیه 20 روز است؟»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
 
==عزاداری مذهبی شیعیان در جهان==
===ایران===
[[پرونده:عزاداری-در-افغانستان.jpg|بندانگشتی|عزاداری در افغانستان]]
قبیلۀ بنی‌حمراء، از قبایل ایرانی‌تبار و شیعه‌مذهب در کوفه، نخستین کسانی بودند که پس از واقعۀ کربلا، در عصر توابین آشکارا مجالس عزاداری امام حسین را بر پا کردند. سنت عزاداری بر شهادت امام حسین، در عصر آل‌بویه، [[تیموریان]]، صفویه و قاجاریه، رونق بیشتری یافت و در دوران پهلوی با ممانعت همراه بود. با پیروزی [[انقلاب اسلامی]] در 1357ش، دامنه و شکل عزاداری گسترش پیدا کرد. امروزه، عزاداری در [[مساجد]]، حسینیه‌ها، خانه مراجع تقلید و نیز در خیابان‌های سراسر ایران، باشکوه برگزار می‌شود. سینه‌زنی و زنجیرزنی، از جمله رسم‌های عزاداری در ایران است.<ref>آ[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C قاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>  مراسم آتش‌زنی خیمه، علم‌کِشی، نخل‌گردانی در یزد، سنج‌ و دمام در بوشهر، بیل‌زنی خراسانی‌ها، گِل‌مالی لُرستانی‌ها و قربانی هزاران رأس دام در [[عزاداری حسینیه اعظم زنجان|زنجان]] از دیگر برنامه‌های ایرانیان در مراسم عزاداری بر شهادت امام حسین است.<ref>[https://www.otaghak.com/blog/customs-of-moharram-days-in-iran/ شریفی، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وب‌سایت مجلۀ اتاقک.]</ref>
 
===افغانستان===
مراسم عزاداری در افغانستان هر سال در نقاط مختلف این کشور با آداب ‌و رسوم خاصی برگزار می‌شود. مراسم عزاداری، با ذکر [[صلوات]] آغاز و با قرائت اشعار ذاکر، روضۀ دیباچه‌خوان و سخنرانی ادامه یافته و با مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی پایان می‌یابد. [[منقبت‌خوانی]]، گهواره‌گردانی و دادن غذای [[نذری]] به عزاداران از دیگر برنامه‌های شیعیان افغانستان در عزاداری امام حسین است.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/160917 آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا.]</ref>
===پاکستان===
[[پرونده:عزاداری-در-پاکستان.jpg|بندانگشتی|آراستن ذوالجناح و عزاداری در پاکستان]]
عزاداری در پاکستان با شور خاصی برگزار می‌شود و روز [[عاشورا]] از تعطیلات رسمی در این کشور است. پوشیدن جامۀ سیاه، خاموش‌کردن چراغ‌های منازل، جمع‌کردن رختخواب، خاموش‌کردن اجاق پخت‌وپز، پرهیز از اصلاح سروصورت و آرایش و زیورآلات، روضه‌خوانی، سینه‌زنی، زنجیرزنی، تزیین علم حضرت عباس، ساختن ماکت حرم امام حسین، تابوت شهدای کربلا، آراستن ذوالجناح و سردادن نعرۀ حیدری از آداب و رسوم عزاداری در پاکستان است.<ref>[https://www.beytoote.com/art/city-country/customs-pakistan1-muharram.html «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وب‌سایت بیتوته.]</ref>  


===هند===
=== سوگواری در فرهنگ ایرانی ===
تاریخ عزاداری در هند، به قبل از سلطۀ سلطان محمود غزنوی می‌رسد. شیعیان، اهل‌سنت و برخی دیگر از فرقه‌های دوست‌دار امام حسین، در روزهای محرم در امام‌باره‌ها، جمع می‌شوند و به عزاداری می‌پردازند. این مراسم با شور خاص برگزار می‌شود و گاهی تا [[اربعین]] ادامه می‌یابد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»،  پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه].</ref>  شیعیان هند در عزاداری محرم، هر شبی از دهۀ محرم را به ‌نام یکی از شهدای کربلا عزاداری می‌کنند. دادن نذری‌هایی همچون شربت، غذا و شیر، سینه‌زنی، زنجیرزنی، قمه‌زنی و راه رفتن با پای‌برهنه روی آتش، از جمله برنامه‌های عزاداری شیعیان هند در محرم است. آنها در ایام عزا از برپایی هرگونه جشن تولد، مراسم عروسی، خریدن و پوشیدن لباس نو پرهیز می‌کنند.<ref>[https://www.karbobala.com/articles/info/840 «نگاهی به آداب و رسوم ویژۀ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین.]</ref>
شیعیان ایران، عموماً در برگزاری مجالس سوگواری به آموزه‌های دین اسلام، توجه ویژه‌ای دارند و این آیین را با نام مجلس ترحیم برگزار می‌کنند. در فقه شیعه، سفارش شده است که مدت عزاداری و برپایی مجلس سوگواری بر عزیزان بیش از سه روز نباشد.<ref>[https://iranianstudies.org/fa/1398/06/10/بررسی-تطبیقی-شيوه-ها-و-كاركردهاي-عزاد/ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.]</ref> همچنین ایرانیان از دیرباز، مجالس ترحیم را در مساجد برگزار می‌کرده‌اند.<ref>[https://shahraranews.ir/fa/news/347954/درباره-بدعت-نوازندگی-در-مراسم-ترحیم-%7C-سوگواری-زیر-سایه-سازها «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.]</ref> مراسم مهم شامل هفتم، چهلم و سالگرد فوت است که در آن‌ها قرآن‌خوانی، مدیحه‌سرایی و پذیرایی با [[حلوا]] و [[خرما]] صورت می‌گیرد. عزاداران بر سر مزار حاضر شده و برای متوفا فاتحه می‌خوانند و از خدا برای او آمرزش می‌طلبند. پس از چهلم و سالگرد، خویشان هدایایی برای صاحبان عزا می‌آورند تا لباس سیاه را از تن به‌در کنند. در برخی مناطق مراسم شام غریبان شب اول پس از مرگ برگزار می‌شود که شامل روشن کردن شمع، قرآن‌خوانی و [[دعا]] برای آمرزش است. خانواده‌هایی که فرزند جوان از دست داده‌اند نیز ممکن است حجله ببندند.<ref>[https://chaharfasl.net/مراسم-سوگواری-در-ادیان-مختلف «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.]</ref>
===عراق===
شیعیان عراق از زمان شهادت امام حسین، برای او عزاداری می‌کردند؛ اما در عصر عباسیان به‌ویژه عصر مأمون، عزاداری رونق بیشتری داشت. در عصر آل‌بویه و فتح بغداد در 334ق، توسط احمد معزالدوله، عزاداری به‌صورت عمومی رسمیت یافت.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> نصب پرچم‌های عزا بر بام خانه‌ها، کوچه‌ها، خیابان‌ها، سیاه‌پوش کردن شهرها و اماکن زیارتی، مقتل‌خوانی و تشکیل دسته‌های عزاداری از جمله رسم‌های شیعیان عراق در عزاداری‌ها است.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/1833360/ «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref>  
===لبنان===
مردم شامات در عصر امویان، از برگزاری مراسم عزاداری امام حسین محروم بودند؛ اما امروزه در لبنان، عزاداری رونق یافته و مجالس عزاداری‌های باشکوهی به‌ویژه در جبل‌‌عامل برگزار می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
===سایر کشورها===
شیعیان و محبان اهل‌بیت در کشورهای بنگلادش، مالزی، اندونزی، فیلیپین، تایلند، کانادا، امریکا، آلمان، استرالیا و دیگر کشورهایی که شیعیان حضور دارند مراسم عزاداری امام حسین را برپا می‌کنند و یاد و نام آن امام را گرامی می‌دارند و با آرمان او بیعت می‌کنند.<ref>آ[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3814/7111/86459/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C قاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>  
==کارکردها==
===اجتماعی===
به باور جامعه‌شناسان، عزاداری زیر یک پرچم، در قالب سخنرانی و روضه‌خوانی، عواطف، اندیشه و شعور افراد را برمی‌انگیزد، احساسات را به‌هم گره‌زده، عقلانیت جمعی را بر فردی مقدم داشته، زمینه را برای همدلی، هم‌اندیشی و همکاری مشترک میان افراد جامعه آماده می‌کند و کمیت و کیفیت انجام فعالیت‌های اجتماعی را بالا می‌برد. جمع شدن اقشار مختلف جامعه از هر قوم و نژاد، با هر گرایش و سلیقه زیر پرچم عزاداری و ادای احترام و تکریم به همدیگر از دیگر کارکردهای اجتماعی عزاداری است.<ref> [http://www.imam-khomeini.ir/fa/n138024/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C_%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_1_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D9%88_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%84 موسوی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسۀ اندیشه‌های امام خمینی و امیل دورکیم»، وب‌سایت پرتال امام خمینی.]</ref>
===سیاسی===
تقویت و احیای روحیۀ استقلال‌طلبی، ظلم‌ستیزی، مبارزه با بی‌عدالتی، استبداد و فساد اجتماعی و نقد عملکرد حاکمان ظالم و مستبد، از آثار سیاسی عزاداری است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه].</ref>
===دینی===
در عزاداری، فرهنگ و شعایر دینی احیا و پیوندهای دینی و عاطفی با اولیای [[دین]] برقرار می‌شود. عزاداری باعث تقویت دینداری، تعهّد به انجام وظایف دینی و پاک‌زیستی افراد می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/6085/63790/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>  به ‌باور کارشناسان تربیتی، در مجالس عزاداری، بیان معارف دینی، توسل به اهل‌بیت باعث تقرب به‌خداوند، ارتقای معرفت دینی، تحکیم باورها و تحریک هیجانات مذهبی می‌شود که میزان پایبندی افراد را به ‌دین بیشتر و نقش فزاینده‌ای در دینداری افراد دارد.<ref>«[http://www.shabestan.ir/detail/News/415893 عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان].</ref>


===روان‌شناختی===
در سال‌های اخیر، برخی مراسم ترحیم از مساجد و حسینیه‌ها به تالارهای مجلل منتقل شده و گرفتار تشریفات ظاهری با صرف هزینهٔ بسیار شده‌اند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/375463/ رحمانی و قربانی، «تدفین به‌مثابۀ یک یدپدۀ بروکراتیک؛ آیین‌های مرگ در بهشت زهرا»، 1396ش، ص419.]</ref> تهیهٔ بسته‌های خوراک گران‌قیمت یا چندین شبانه‌روز پذیرایی از مردم،<ref>[https://www.irna.ir/news/4547782/%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AA-%DB%8C%D8% «تشریفات و بدعت‌ها در برگزاری آیین‌های وفات‌یافتگان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> از رسم‌هایی است که سنت اصیل حلوا و خرمای عزا را به غذاها و دسرهای رنگی تغییر داده و مراسم ترحیم را تجملی‌تر از مراسم عروسی می‌سازد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5359628/%D9%85%D8%B1%DA%AF-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%DA%86%D8%B4%D9%85-%D9%88-%D9%87%D9%85-%DA%86%D8%B4%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AC%D8%A7%D9%84%D8%B3-%D8%AA%D8%B1%D8%AD%D «مرگ سنت‌ها در سایۀ چشم‌وهم‌چشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر]</ref> نواختن دف، ساز، نی و پیانو در مجلس ترحیم به‌جای یاد خدا، از رسم‌های نوپدید در برخی مجالس ترحیم است.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/1395292/ختم-های-لاکچری-با-دف-و-گیتارنوازی-چند-من-مافیای-بهشت-زهرا «ختم‌های لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟/ من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرق‌نیوز.]</ref> همچنین در حالی که مجالس سوگواری ایرانیان از دوران زرتشت با آرامش و حرمت همراه بود، امروزه گاهی با موسیقی و حرکات موزون همراه می‌شود و از فضای طلب مغفرت برای متوفا، فاصله می‌گیرد.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/1307851/رقاصی-در-مجلس-عزاداری-سبک-تازه-به-دوران-رسیده-به-یاد-مردگان «رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وب‌سایت خبری-تحلیلی تابناک.]</ref> اهدای تاج گل و نصب چندین پارچه‌نوشته بر سردر منزل متوفی، نصب عکس‌ها و تصاویر بزرگ در معابر عمومی، اقامت طولانی‌مدت در منزل صاحبان عزا، پذیرایی با انواع نوشیدنی‌ها و خوراک‌ها، از جمله بدعت‌های آیین سوگواری در دوران معاصر است.<ref>[https://www.irna.ir/news/85576908/بدعت-گذاری-های-ناروا-در-مراسم-های-عزا «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
عزاداری باعث آرامش روحی و روانی افراد می‌شود. از نظر دینی ذکر و یاد خدا در انسان ایجاد آرامش می‌کند،<ref>سورۀ رعد، آیۀ 28.</ref> ذکر و یاد اهل‌بیت پیامبر اسلام نیز چون ذکر و یاد خدا است که موجب آرامش روانی انسان می‌شود.<ref>«[http://www.shabestan.ir/detail/News/415893 عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان.]</ref>  
===اخلاقی===
بیان فضایل اخلاقی در مجالس عزاداری همچون اخلاص، جوانمردی، [[ایثار]]، فداکاری، وفاداری، [[عزت نفس|عزت‌نفس]]، غیرت، شجاعت، حق‌طلبی، فضیلت‌خواهی، کمال‌طلبی، نقش مهمی در تربیت اخلاقی افراد دارد.<ref>[http://bmqom.ir/index.aspx?pageid=132&newsview=1122 «آموزه‌هاي تربيتي در قيام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی].</ref>


===ارائه الگو===
== تفاوت‌های عزاداری مذهبی و سوگواری غیرمذهبی ==
در مجالس عزاداری، خاندان پیامبر اسلام، به‌عنوان الگو و اسوه‌های تربيتي بشر معرفي می‌شوند تا نسل امروز برای رسيدن به کمال و سعادت ابدي، از آنها پیروی کنند.<ref>[http://bmqom.ir/index.aspx?pageid=132&newsview=1122 «آموزه‌هاي تربيتي در قيام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.]</ref>
عزاداری بر اولیای الهی از سوگواری بر میت معمولی متفاوت است؛ زیرا گریه و سوگواری بر نزدیکان و خویشان بیشتر جنبه عاطفی و ترحمی دارد و ارتباط زیادی با مسائل دینی ندارد. از سوی دیگر، گریه و عزاداری بر مصائب اولیای الهی وجه دینی و الهی دارد و روایات بسیاری در مورد یادآوری و گریه بر آنان وارد شده است. این تفاوت باعث می‌شود که در مواردی مانند عزاداری بر اهل‌بیت، گریه و یادآوری مصائب‌شان تشویق و حتی سفارش شود؛ در حالی که دربارهٔ سایر مصیبت‌ها صبر و شکیبایی توصیه شده است. روایات متعددی بر اهمیت گریه و حتی گریاندن دیگران در مصیبت اهل بیت وارد شده است؛ چنان‌که حتی جزع و بی‌تابی در این مصیبت روا شمرده شده، در حالی که جزع بر میت معمولی حرام است.<ref>[https://www.porseman.com/article/سه-روز-عزاداري-براي-ميت!/131955 «سه روز عزاداری برای میت!»، وب‌سایت پرسمان.]</ref>
==عزاداری در ادبیات فارسی==
واژۀ «عزا» و «عزاداری» در ادبیات و اشعار شاعران فارسی‌زبان، بیشتر در عزاداری مذهبی (مصیبت اهل‌بیت) استعمال شده است؛ به‌عنوان ‌مثال محتشم کاشانی می‌سراید:<ref>[https://ganjoor.net/mohtasham/divan-moh/tarjeeha/sh1 محتشم کاشانی، دیوان اشعار، ترکیب‌بندها، شمارۀ 1، وب‌سایت گنجور.]</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب| جن و ملک بر آدمیان نوحه می‌کنند | گویا عزای اشرف اولاد آدم است }}
{{پایان شعر}} 
{{پایان نستعلیق}}


==پانویس==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع==
== منابع ==
*«آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: 12 اکتبر 2016م.
{{آغاز منابع}}
*«آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 4 تیر 1402ش.
* قرآن کریم
*«آیا در واقع ایام فاطمیه 20 روز است؟»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1403ش.
* «آداب مجالس روضه و عزاداری امام حسین علیه‌السلام»، وب‌سایت مکتب وحی، تاریخ بازدید: ۵ شهریور ۱۴۰۴ش.
*«ارادت زرتشتیان به امام حسین علیه السلام»، وب‌سایت شیعه کوئست، تاریخ بازدید: 30 مرداد 1404ش.
* «آداب و رسوم خراسان رضوی در ایام شهادت امام رضا (ع)»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۵ شهریور ۱۴۰۴ش.
*آقاجانی، علی «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 3 تیر 1402ش.
* «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اکتبر ۲۰۱۶م.
*«آموزه‌هاي تربيتی در قيام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تاریخ بازدید: 3 تیر 1402ش.
* «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
*ابن‌قولویه، جعفر، کامل‌الزیارات، نجف، دارالمرتضویه، 1356ش.
* «آیا در واقع ایام فاطمیه ۲۰ روز است؟»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آبان ۱۴۰۳ش.
*انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، 1381ش.
* آقاجانی، علی «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
*ربانی، محمدعلی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها  و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین  ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن، تاریخ درج مطلب: 1 سپتامبر 2019م.
* «آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
*شریفی، فاطمه، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وب‌سایت مجله اتاقک، تاریخ درج مطلب: 26 دی 1400ش.
* ابن‌قولویه، جعفر، کامل‌الزیارات، نجف، دارالمرتضویه، ۱۳۵۶ش.
*«شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 2 بهمن 1385ش.
* انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، ۱۳۸۱ش.
*«عجیب‌ترین رسوم كفن‌ و دفن در دنیا»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 4 تیر 1402ش.
* بابایی، رضا، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، پیام ویژه محرم، شمارهٔ ۸۶، ۱۳۸۶ش.
*«عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا وسیما، تاریخ درج مطلب: 12 مهر1396ش.
* «بدعت‌گذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وب‌سایت متکازین، تاریخ درج مطلب: ۱ اسفند ۱۳۹۷ش.
*«عزاداری در اهل‌سنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وب‌سایت جواب سیتی، تاریخ درج مطلب: 9 بهمن 1397ش.
* «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ شهریور ۱۴۰۳ش.
*«عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 20 آبان 1393ش.
* «تشریفات و بدعت‌ها در برگزاری آیین‌های وفات‌یافتگان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۳۷۸ش.
*محتشم کاشانی، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 4 تیر 1402ش.
* الجزایری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الأربعة، دارالثقلین، بیروت'''،''' ۱۴۱۹ق.
*محدثی، جواد، «فلسفۀ عزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 3 تیر 1402ش.
* «ختم‌های لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟ / من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۴۰۱ش.
*«مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل، تاریخ بازدید: 30 مرداد 1404ش.
* «دربارهٔ بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: ۶ مرداد ۱۴۰۴ش.
*«مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1396ش.
* ربانی، محمدعلی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین (ع) و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن، تاریخ درج مطلب: ۱ سپتامبر ۲۰۱۹م.
*موسوی، سیدمحمدعلی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسۀ اندیشه‌های امام خمینی و امیل دورکیم»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: 26 آذر 1396ش.
* رحمانی، جبار و قربانی، هاجر، «تدفین به‌مثابهٔ یک یدپدهٔ بروکراتیک؛ آیین‌های مرگ در بهشت زهرا»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورهٔ ۶، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۳۹۶ش.
*«مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1395ش.
* «رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وب‌سایت خبری-تحلیلی تابناک، تاریخ درج مطلب: ۵ خرداد ۱۴۰۴ش.
*«نگاهی به آداب ‌و رسوم ویژۀ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین، تاریخ بازدید: 4 تیر1402ش.
* «روزهای تیغ یا ایام شهادت حضرت علی (ع)»، وب‌سایت فرهنگی اعتقادی فطرت، تاریخ بازدید: ۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
* «سوگواری چه تأثیری روی بازماندگان می‌گذارد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۳۹۷ش.
* «سه روز عزاداری برای میت!»، وب‌سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب ۱۴ آبان ۱۳۹۱ش.
* شریفی، فاطمه، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وب‌سایت مجله اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۲۶ دی ۱۴۰۰ش.
* «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲ بهمن ۱۳۸۵ش.
* طوسی، حسن، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ش.
* «عجیب‌ترین رسوم کفن و دفن در دنیا»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
* «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا وسیما، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر۱۳۹۶ش.
* «عزاداری در اهل‌سنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وب‌سایت جواب سیتی، تاریخ درج مطلب: ۹ بهمن ۱۳۹۷ش.
* «عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آبان ۱۳۹۳ش.
* فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
* «گونه‌های مخالفت با عزاداری برای امام حسین علیه السّلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
* مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة، الکویت، ۱۴۲۷ق.
* محتشم کاشانی، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
* محدثی، جواد، «فلسفهٔ عزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
* «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ش.
* «مرگ سنت‌ها در سایهٔ چشم‌وهم‌چشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۴۰۰ش.
* «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مهر ۱۳۹۶ش.
* موسوی، سیدمحمدعلی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسهٔ اندیشه‌های امام خمینی و امیل دورکیم»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آذر ۱۳۹۶ش.
* «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۵ش.
* نجفی، زین‌العابدین، «اعمال نامتعارف در عزاداری اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، فصلنامه دین و سیاست، شماره ۱۷ و ۱۸ پاییز و زمستان، ۱۳۸۷ش.
* «نگاهی به آداب و رسوم ویژهٔ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
* «وفات یافتن مادر سیاوش»، ویکی‌نبشته، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
{{پایان منابع}}

نسخهٔ کنونی تا ۲۶ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۰۴

عزاداری در شهادت امام حسین، در یک هیئت مذهبی

عزاداری؛ آیین و سنت به سوگ نشستن در مرگ کسی یا شهادت پیشوایان دینی و مذهبی.

عزاداری سنتی اجتماعی، انسانی و جهانی برای گرامی‌داشت یاد درگذشتگان است که در فرهنگ‌های مختلف با آداب و رسوم گوناگون برگزار می‌شود. هدف اصلی آن یادآوری مرگ به‌عنوان واقعیتی اجتناب‌ناپذیر و تسکین غم فقدان عزیزان است. این آیین به افراد کمک می‌کند تا احساسات خود را بیان کرده و با حمایت اجتماعی و فرهنگی، فقدان را بهتر بپذیرند. در عرف مسلمانان به‌ویژه شیعیان، عزاداری به آیین گرامی‌داشت رحلت پیامبر خدا یا شهادت خاندان او اطلاق می‌شود. این آیین کارکردهای دینی، اجتماعی، سیاسی، روان‌شناختی و اخلاقی دارد و با وجود مخالفت برخی گروه‌ها، نقش مهمی در هویت و همبستگی شیعیان ایفا می‌کند.

مفهوم‌شناسی عزاداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

واژهٔ «عزا» در لغت به‌معنی اندوه شدیدی است که بر اثر مرگ کسی برای دیگری پیش می‌آید و «عزاداری» به‌معنی در سوگ کسی اندوهگین بودن، ناله و زاری کردن یا مراسمی آمده است که در مرگ کسی برگزار می‌شود.[۱] در عرف مسلمانان به‌ویژه شیعیان، «عزاداری» به مراسمی اطلاق می‌شود که در غم رحلت پیامبر اسلام یا شهادت خاندان او بر پا می‌شود که اوج آن در ماه محرم و صفر است.[۲]

تفاوت داغ‌دیدگی و عزاداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

داغ‌دیدگی، واکنشی شخصی و غیرارادی است که ریشه در عمق روان فرد دارد. این حالت درونی، اغلب باعث می‌شود فرد داغ‌دار از جریان عادی زندگی خارج شود و با احساسات شدیدی همچون غم، اندوه، خشم یا بی‌حسی دست‌وپنجه نرم کند. در مقابل، عزاداری معمولاً یک عمل اجتماعی و کاملاً اختیاری است که با برنامه‌ریزی و آگاهی انجام می‌شود. عزاداری می‌تواند شامل مجموعه‌ای از آداب و رسوم و رفتارهایی باشد که فرد برای ابراز همدردی، یادبود و تسلیت به بازماندگان انجام می‌دهد. عزاداری فرصتی را فراهم می‌آورد تا فرد داغدار با حمایت و همدلی جامعه، به‌تدریج به زندگی عادی خود بازگردد.[۳]

تسلیت در عزاداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در مواجهه با فشارهای روانی شدید، افراد نیازمند همدردی و همدلی برای کاهش بار غم و بازگرداندن تعادل روانی هستند. فشارهای روانی می‌تواند منجر به رفتارهای ناسازگار و بیماری شود و تسلیت و دلداری نقش مهمی در کاهش این فشارها دارد. این روند با استفاده از کلمات آرامش‌بخش آغاز می‌شود که واکنش‌های هیجانی را کنترل می‌کند. قرآن کریم نیز اهمیت این سخنان را تأکید می‌کند و نمونه‌هایی مانند «لاتحزن» و «لاتخف» را به‌عنوان راهکار تسکین رنج روانی معرفی می‌کند. مهم‌ترین هدف تسلیت و دلداری، زدودن اندوه و ترس از دل فرد مصیبت‌دیده است. این اقدام، انواع مختلفی دارد و با توجه به ماهیت مصیبت، شکل متفاوتی به خود می‌گیرد. خداوند در قرآن به خانواده شهدا با یادآوری جایگاه رفیع آنان دلداری می‌دهد.[۴]

تاریخچه عزاداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سوگواری، در طول تاریخ همواره به‌اشکال گوناگون نمایان شده است. این ابراز تأثر در تمدن‌های مختلف و اعصار گوناگون، به روش‌های متنوعی صورت پذیرفته است. بسیاری از این روش‌ها، چه در قالب آیین‌های مذهبی و چه در هیئت سنت‌های فرهنگی و اجتماعی، تا امروز نیز رواج دارند و بخش جدایی‌ناپذیری از میراث بشری محسوب می‌شوند.[۵]

پیشینه سوگواری به روایت شاهنامه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تاریخ فرهنگی ایران، نمونه‌های متعددی از آیین‌های سوگواری را به خود دیده است. فردوسی، در شاهنامه به آداب‌ورسوم ایرانیان عهد باستان در برپایی عزاداری‌ها اشاره می‌کند. او به نمونه‌هایی چون سوگواری کیومرث در مرگ سیاوش،[۶] فریدون در فقدان فرزندش[۷] و سیاوش در مرگ مادرش[۸] اشاره می‌کند و جزئیاتی از نحوه عزاداری‌ها و نمادهای آن را برمی‌شمارد. این آداب شامل گریستن و بر سر و روی زدن، موی کندن، خاک بر سر و روی ریختن، روی خراشیدن و کندن گوشت بازو با دندان، سیاه‌پوشیدن، نوحه‌خوانی، عزاداری زنانه، دادن خیرات و برگزاری تعزیه و شبیه‌خوانی می‌شد که نشان از تنوع و عمق این آیین‌ها دارد.[۹]

جایگاه عزاداری در اسلام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در متون دینی اسلام، اشاراتی به سوگواری اولیای الهی و جواز آن وجود دارد. قرآن کریم به سوگواری حضرت یعقوب در فراق حضرت یوسف اشاره می‌کند.[۱۰] همچنین، روایات متعددی از اهل‌بیت بر جواز گریه و عزاداری دلالت دارد. امام صادق نیز در این باره بر ضرورت جاری‌شدن اشک و نوحه‌سرایی زنان در مصیبت‌ها تأکید دارد، مشروط بر آنکه سخنان باطل بر زبان نیاورند.[۱۱]

رفتار عزاداری، مشمول احکام پنجگانه فقهی (واجب، مستحب، مباح، مکروه، حرام) می‌شود. عزاداری در اسلام، منع نشده و در مواردی مستحب و حتی مستحب مؤکد شمرده شده است. روایات متعددی به برپایی مراسم برای تعزیت و تعظیم پیامبر اکرم و اهل‌بیت، سفارش کرده‌اند.[۱۲]

نمونه‌های عزاداری در صدر اسلام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عزاداری میان مسلمانان سابقه‌ای طولانی دارد. پس از جنگ احد، مردم مدینه بر شهدای مسلمان گریستند و پیامبر اسلام از اینکه برای عمویش حمزه کسی نمی‌گریست، ابراز اندوه کرد. خود پیامبر نیز در سوگ حمزه بسیار گریست و با صدای بلند، اوصاف نیک وی را برشمرد. همچنین پیامبر در شهادت جعفر در جنگ موته و در سوگ فرزندش ابراهیم گریست. پس از رحلت پیامبر نیز، مردم مدینه به گریه و ندبه پرداختند. در شهادت امام علی و امام حسن نیز، مردم به سوگواری پرداختند و محمّد حنفیه برای امام حسن مرثیه‌سرایی کرد.[۱۳]

در سال‌های آغازین ظهور اسلام، عزاداری‌ها اغلب به‌شیوه واکنش‌های احساسی و ابراز تأثر در سوگ درگذشتگان، شامل گریه، ذکر احوال، سوگواری توسط زنان، لطمه زدن بر سر و صورت و نوحه‌سرایی صورت می‌گرفت. تا پیش از واقعه کربلا، این عزاداری‌ها بیشتر با هدف ابراز همدردی با بازماندگان و بزرگداشت یاد و خاطره از دست رفتگان و در قالب سنت‌های قبیله‌ای و خانوادگی برگزار می‌شد و بار سیاسی و اجتماعی چندانی نداشت. شیوه‌های عزاداری در این دوره، ادامهٔ همان سنت‌های رایج میان مردم پیش از اسلام بود.[۱۴]

عزاداری مذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عزاداری مذهبی، بیشتر در فرهنگ مسلمانان و به‌ویژه شیعیان، نمود یافته است. شیعیان به‌مناسبت رحلت پیامبر اسلام و شهادت خاندان او، از صدر اسلام تاکنون، آیین و سنت عزاداری را برپا داشته‌اند. اوج سنت عزاداری شیعیان در محرم و صفر به‌مناسبت شهادت امام حسین، اسارت اهل‌بیت او و نیز در سال‌روز رحلت پیامبر اسلام و ایام فاطمیه به مناسبت شهادت فاطمه زهرا است.[۱۵] در فرهنگ شیعیان، عزاداری نشانهٔ وفاداری و پیوند دوستی با خاندان پیامبر اسلام است که در غم رحلت و شهادت آنها ماتم به‌پا می‌کنند.[۱۶] سنت عزاداری در سیرهٔ پیامبر خدا و امامان تأیید شده و برای آن ثواب‌های زیادی ذکر کرده‌اند.[۱۷]

آداب عزاداری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • دلدادگی؛ نشان‌دادن عشق و ارادت واقعی در دل، به‌خصوص نسبت به امام حسین.
  • حزن و اندوه؛ داشتن غم و اندوه قلبی؛ زیرا شیعیان با ائمه در غم و شادی شریک‌اند.
  • گریه؛ گریستن در مصائب اهل‌بیت، موجب شادی در بهشت می‌شود.
  • پرهیز از شادی و بیهودگی؛
  • نوحه؛ شیون‌کردن و گریستن در سوگ ائمه.
  • ندبه؛ ذکر فضایل و مناقب همراه با گریه.
  • انشاد و سرایش؛ خواندن شعر و مرثیه در وصف فضایل و مصائب ائمه.
  • رثاء؛ بیان تاسف و غم همراه با یاد فضایل و مصائب که در شعر و نوحه‌خوانی نمود پیدا می‌کند.
  • گریاندن دیگران؛ تلاش برای برانگیختن احساسات و گریاندن دیگران از طریق شعر و نوحه که پاداش بزرگی نزد خداوند دارد.
  • شعرسرایی؛ سرودن شعر در مورد ائمه، موجب بنا شدن خانه‌ای در بهشت برای شاعر می‌شود.
  • مدح؛ ستایش و ذکر فضائل ائمه، یاوری برای آنان در دنیا و آخرت است.
  • مراسم خانگی؛ برگزاری مراسم عزاداری در خانه و دستور به خانواده برای گریستن، از آداب توصیه شده است.
  • جزع و بی‌تابی؛ اظهار غم و اندوه و بی‌صبری، از نشانه‌های دلسوختگی برای ائمه است.[۱۸]

مناسبت‌های عزاداری در فرهنگ شیعیان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دهه آخر ماه صفر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در روزهای دهه آخر ماه صفر، شیعیان به مناسبت اربعین شهادت امام حسین، رحلت پیامبر خدا، شهادت امام حسن مجتبی و شهادت امام رضا، عزاداری می‌کنند. در روز ۲۸ ماه صفر به مناسبت رحلت پیامبر و همچنین در روز آخر ماه صفر به‌مناسبت شهادت امام رضا، ایران غرق در سوگواری است؛ به‌ویژه مشهد که میزبان هیئت‌ها و عزاداران بی‌شماری از سراسر کشور می‌شود. این آیین‌ها، که شامل تعزیه‌خوانی، نذری دادن، و حضور پرشور جوانان در دسته‌های عزاداری است، به قدری اهمیت دارد که به ثبت ملی رسیده است. پس از پیاده‌روی اربعین، تعداد زیادی از زائران پیاده از شهرها و استان‌های مجاور به سوی مشهد حرکت می‌کنند و در طول مسیر در ایستگاه‌های صلواتی پذیرایی می‌شوند. خطبه‌خوانی در شب شهادت امام رضا از جمله آیین‌های رایج در حرم رضوی است.[۱۹]

دهه اول ماه محرم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در ۱۰ روز نخست ماه محرم و به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، شیعیان به مناسبت واقعه کربلا و شهادت امام حسین، به‌صورت گسترده، عزاداری می‌کنند. پیشینهٔ سنت عزاداری به‌مناسبت شهادت امام حسین، به عصر عاشورای سال ۶۱ق بازمی‌گردد که توسط خانواده‌های شهدا در کربلا برگزار شد و توسط زنان بنی‌اسد در کربلا و اسرای اهل‌بیت در شام و مدینه ادامه یافت. امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام رضا با برپایی مجالس سوگواری ضمن تقدیر از نوحه‌سرایان، شیعیان را به عزاداری در شهادت امام حسین تشویق می‌کردند تا فلسفه نهضت کربلا را زنده نگه‌دارند.[۲۰] از دورهٔ آل‌بویه، عزاداری روز عاشورا رسمیت پیدا کرد و احمد معزالدوله در محرم ۳۵۲ق، دستور داد که بازارها تعطیل و خریدوفروش ممنوع شود و سقاخانه‌هایی در بازارها برای آب دادن به عزاداران دایر شود. بعد از آل‌بویه، در عصر تیموریان عزاداری گسترش پیدا کرد و در عصر صفویه به اوج خود رسید.[۲۱]

شهادت امام علی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ایام شهادت حضرت علی از ۱۹ تا ۲۱ ماه رمضان دورهٔ سوگواری و عزاداری ویژه برای آن امام است که با تعطیلی کسب‌وکارها و تغییرات در فعالیت‌های عمومی همراه است. مراسم تعزیه، سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و دعا در مساجد و اماکن مذهبی برگزار می‌شود. آیین‌های معمول شامل برگزاری مجالس تعزیه، حرکت دسته‌های عزاداری با بیرق و طبل، سینه‌زنی و زنجیرزنی در حرم‌ها، پرهیز دامداران از دوشیدن و چرا دادن دام‌ها و نذر شیر به نیازمندان است. همچنین لعن و نفرین قاتل حضرت علی، ابن‌ملجم مرادی، از بخش‌های مراسم است.[۲۲]

ایام فاطمیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به‌دلیل اختلاف در تاریخ دقیق شهادت حضرت فاطمه، دو دهه عزاداری با نام‌های فاطمیه اول و دوم برگزار می‌شود. در این ایام، با بیان فضایل، مصائب و سیره عملی حضرت زهرا، یاد وی گرامی داشته می‌شود. این مراسم در مساجد، حسینیه‌ها و منازل برگزار می‌شود. در ایران، روز سوم جمادی‌الثانی به‌مناسبت شهادت حضرت فاطمه تعطیل رسمی است.[۲۳]

انحرافات عزاداری مذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تحریف محتوایی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گاهی در مجالس عزاداری، مطالب نادرست یا نامعتبر بیان می‌شود تا عواطف و احساسات عزاداران را بیشتر برانگیزند. همچنین در برخی سخنرانی‌ها یا نوحه‌سرایی‌ها تصویرسازی نادرست و غلوآمیز از اهل‌بیت موجب وهن تشیع و غیرعقلانی جلوه‌دادن این مذهب می‌شود.[۲۴]

انحراف رفتاری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی به‌عنوان عزادارای، به قمه‌زنی و شکافتن سر و جاری ساختن خون از آن می‌پردازند که موجب وهن و بدنام شدن مذهب تشیع است و طبق فتوای فقیهان شیعه، این عمل در هیچ حالتی جایز نیست.[۲۵] همچنین استفاده از سبک‌ها، آهنگ‌ها و ابیات نامناسب در مداحی و نوحه‌ها، موجب دوری از سبک اصیل عزاداری و تداعی‌کننده مراسم نامطلوب است. سلب آرامش عمومی هنگام عزاداری با صدای بلندگوها یا در ساعات استراحت مردم نیز انحراف رفتاری در عزاداری به‌شمار می‌آید.[۲۶]

عزاداری شیعیان در جهان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ایرانیان از دوران آل‌بویه، عزاداری در شهادت امام حسین را رسمیت بخشیدند. با پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷ش، دامنه و شکل عزاداری گسترش پیدا کرد. امروزه، عزاداری در مساجد، حسینیه‌ها، بیوت مراجع تقلید و نیز در خیابان‌های سراسر ایران، باشکوه برگزار می‌شود. سینه‌زنی و زنجیرزنی، از جمله رسم‌های عزاداری در ایران است.[۲۷] مراسم آتش‌زنی خیمه، علم‌کِشی، نخل‌گردانی در یزد، سنج و دمام در بوشهر، بیل‌زنی خراسانی‌ها، گِل‌مالی لُرستانی‌ها و قربانی هزاران رأس دام در حسینیه اعظم زنجان از دیگر برنامه‌های ایرانیان در مراسم عزاداری بر شهادت امام حسین است.[۲۸]

افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عزاداری در افغانستان

مراسم عزاداری در افغانستان هر سال در نقاط مختلف این کشور با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. مراسم عزاداری، با ذکر صلوات آغاز و با قرائت اشعار ذاکر، روضهٔ دیباچه‌خوان و سخنرانی ادامه یافته و با مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی پایان می‌یابد. منقبت‌خوانی، گهواره‌گردانی و دادن غذای نذری به عزاداران از دیگر برنامه‌های شیعیان افغانستان در عزاداری امام حسین است.[۲۹]

پاکستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آراستن ذوالجناح و عزاداری در پاکستان

عزاداری در پاکستان با شور خاصی برگزار می‌شود و روز عاشورا از تعطیلات رسمی در این کشور است. پوشیدن جامهٔ سیاه، خاموش‌کردن چراغ‌های منازل، جمع‌کردن رختخواب، خاموش‌کردن اجاق پخت‌وپز، پرهیز از اصلاح سروصورت و آرایش و زیورآلات، روضه‌خوانی، سینه‌زنی، زنجیرزنی، تزیین علم حضرت عباس، ساختن ماکت حرم امام حسین، تابوت شهدای کربلا، آراستن ذوالجناح و سردادن نعرهٔ حیدری از آداب و رسوم عزاداری در پاکستان است.[۳۰]

هند

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تاریخ عزاداری در هند، به قبل از سلطهٔ سلطان محمود غزنوی می‌رسد. شیعیان، اهل‌سنت و برخی دیگر از فرقه‌های دوست‌دار امام حسین، در روزهای محرم در امام‌باره‌ها، جمع می‌شوند و به عزاداری می‌پردازند. این مراسم با شور خاص برگزار می‌شود و گاهی تا اربعین ادامه می‌یابد.[۳۱] شیعیان هند در عزاداری محرم، هر شبی از دههٔ محرم را به نام یکی از شهدای کربلا عزاداری می‌کنند. دادن نذری‌هایی همچون شربت، غذا و شیر، سینه‌زنی، زنجیرزنی، قمه‌زنی و راه رفتن با پای‌برهنه روی آتش، از جمله برنامه‌های عزاداری شیعیان هند در محرم است. آنها در ایام عزا از برپایی هرگونه جشن تولد، مراسم عروسی، خریدن و پوشیدن لباس نو پرهیز می‌کنند.[۳۲]

عراق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شیعیان عراق از زمان شهادت امام حسین، برای او عزاداری می‌کردند؛ اما در عصر عباسیان به‌ویژه عصر مأمون، عزاداری رونق بیشتری داشت. در عصر آل‌بویه و فتح بغداد در ۳۳۴ق، توسط احمد معزالدوله، عزاداری به‌صورت عمومی رسمیت یافت.[۳۳] نصب پرچم‌های عزا بر بام خانه‌ها، کوچه‌ها، خیابان‌ها، سیاه‌پوش کردن شهرها و اماکن زیارتی، مقتل‌خوانی و تشکیل دسته‌های عزاداری از جمله رسم‌های شیعیان عراق در عزاداری‌ها است.[۳۴]

لبنان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم شامات در عصر امویان، از برگزاری مراسم عزاداری امام حسین محروم بودند؛ اما امروزه در لبنان، عزاداری رونق یافته و مجالس عزاداری باشکوهی به‌ویژه در جبل‌عامل برگزار می‌شود.[۳۵]

سایر کشورها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شیعیان و محبان اهل‌بیت در کشورهای بنگلادش، مالزی، اندونزی، فیلیپین، تایلند، کانادا، آمریکا، آلمان، استرالیا و دیگر کشورهایی که شیعیان حضور دارند مراسم عزاداری امام حسین را برپا می‌کنند و یاد و نام آن امام را گرامی می‌دارند و با آرمان او بیعت می‌کنند.[۳۶]

کارکردهای عزاداری مذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • اجتماعی؛ به باور جامعه‌شناسان، عزاداری زیر یک پرچم، در قالب سخنرانی و روضه‌خوانی، عواطف، اندیشه و شعور افراد را برمی‌انگیزد، احساسات را به‌هم گره‌زده، عقلانیت جمعی را بر فردی مقدم داشته، زمینه را برای همدلی، هم‌اندیشی و همکاری مشترک میان افراد جامعه آماده می‌کند و کمیت و کیفیت انجام فعالیت‌های اجتماعی را بالا می‌برد. جمع شدن اقشار مختلف جامعه از هر قوم و نژاد، با هر گرایش و سلیقه زیر پرچم عزاداری و ادای احترام و تکریم به همدیگر از دیگر کارکردهای اجتماعی عزاداری است.[۳۷]
  • سیاسی؛ تقویت و احیای روحیهٔ استقلال‌طلبی، ظلم‌ستیزی، مبارزه با بی‌عدالتی، استبداد و فساد اجتماعی و نقد عملکرد حاکمان ظالم و مستبد، از آثار سیاسی عزاداری است.[۳۸]
  • دینی؛ در عزاداری، فرهنگ و شعایر دینی احیا و پیوندهای دینی و عاطفی با اولیای دین برقرار می‌شود. عزاداری باعث تقویت دینداری، تعهّد به انجام وظایف دینی و پاک‌زیستی افراد می‌شود.[۳۹] به باور کارشناسان تربیتی، در مجالس عزاداری، بیان معارف دینی، توسل به اهل‌بیت باعث تقرب به‌خداوند، ارتقای معرفت دینی، تحکیم باورها و تحریک هیجانات مذهبی می‌شود که میزان پایبندی افراد را به دین بیشتر و نقش فزاینده‌ای در دینداری افراد دارد.[۴۰]
  • روان‌شناختی؛ عزاداری باعث آرامش روحی و روانی افراد می‌شود. از نظر دینی ذکر و یاد خدا در انسان ایجاد آرامش می‌کند،[۴۱] ذکر و یاد اهل‌بیت پیامبر اسلام نیز چون ذکر و یاد خدا است که موجب آرامش روانی انسان می‌شود.[۴۲]
  • اخلاقی؛ بیان فضایل اخلاقی در مجالس عزاداری همچون اخلاص، جوانمردی، ایثار، فداکاری، وفاداری، عزت‌نفس، غیرت، شجاعت، حق‌طلبی، فضیلت‌خواهی، کمال‌طلبی، نقش مهمی در تربیت اخلاقی افراد دارد.[۴۳] همچنین در مجالس عزاداری، خاندان پیامبر اسلام، به‌عنوان الگو و اسوه‌های تربیتی بشر معرفی می‌شوند تا نسل امروز برای رسیدن به کمال و سعادت ابدی، از آنها پیروی کنند.[۴۴]

سوگواری غیرمذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سوگواری غیرمذهبی عموماً معطوف به برپایی آیین‌های سوگ در مرگ عزیزان و آشنایان است. ابراز احساسات عاطفی بازماندگان به فرد درگذشته، امری فراتر از دین، مذهب، قومیت و ملیت خاص است و سوگواری به‌خاطر درگذشت عزیزان، همواره به شیوه‌های گوناگون وجود داشته است. به‌عنوان مثال در کره جنوبی، فقط هم‌جنس‌های متوفی که قبل از مرگ او حضور داشته‌اند، حق حضور در مراسم و گریه بر میت را دارند. آنها تا سه روز غذا بر مزار متوفی می‌برند و برای او عزاداری می‌کنند. در آفریقای جنوبی، سوگواری در مرگ عزیزان، از یک هفته تا یک ماه ادامه دارد. عزاداران با پوشیدن لباس سیاه، یا گره‌زدن پارچهٔ مشکی در لباس خود، در سوگ عزیز ازدست‌رفته، گریه می‌کنند. مردم هند ۱۳ روز برای شخصی متوفی عزاداری کرده و در این مدت از پوشیدن لباس نو و خوردن غذاهای شیرین پرهیز می‌کنند.[۴۵]

فلسفهٔ سوگواری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به گفته کارشناسان، فلسفه اصلی برگزاری مراسم ترحیم، یادآوری مرگ به‌عنوان یک واقعیت حتمی برای زندگان است. در این میان، دور هم جمع شدن افراد در شرایط سخت و بحرانی، به آنها آرامش روحی و روانی می‌بخشد و از میزان تألم ناشی از فقدان عزیزان می‌کاهد. این سنت حسنه، نسل به نسل منتقل شده و تا به امروز به‌عنوان یکی از راهکارهای التیام‌بخش در مواجهه با غم و اندوه، جایگاه خود را حفظ کرده است.[۴۶]

سوگواری از منظر ادیان و مذاهب

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • سوگواری در آیین یهود: یهودیان در مراسم عزاداری سرودهای مذهبی و نوحه می‌خوانند و گریه می‌کنند. مدت سوگواری اصلی برای اعضای خانواده متوفی، یک هفته تعیین شده است که بیشتر این دوره در کنیسه برگزار می‌شود. در طول این مدت، شمعی را در خانه فرد درگذشته روشن نگه می‌دارند و روی آینه‌های خانه را می‌پوشانند تا فضایی متناسب با سوگواری ایجاد شود. معمولاً سوگواری تا یک ماه ادامه پیدا می‌کند. همچنین، پسر برای مرگ پدر و مادرش، به مدت یازده ماه، دعاهایی از تورات را می‌خواند.[۴۷]
  • سوگواری در آیین مسیحیت: مسیحیان، به‌ویژه کاتولیک‌ها، مراسم سوگواری خود را پیش از خاکسپاری برگزار می‌کنند. این مراسم در کلیسا و همراه با عشای ربانی انجام می‌شود. عشای ربانی، یادبودی از شام آخر عیسی مسیح و یاران او است. در این مراسم، زنان لباس سیاه بر تن می‌کنند و تور یا روسری سیاه بر سر می‌اندازند.[۴۸]
  • سوگواری در آیین زرتشت: در آیین زرتشت، سوگواری به‌شکل ناله و شیون ممنوع است و موجب آزار روح درگذشته دانسته می‌شود. مراسم رسمی شامل چند مرحله در روزهای سوم، چهارم، دهم و سی‌ام است و پس از آن، مراسم ماهانه «روزه» به مدت یک سال و سالگردها تا سی سال ادامه دارد. در شب سوم، ختم سه‌باره گرفته شده، یک‌دست لباس کامل خیرات می‌شود و حیوانی به نیابت قربانی می‌شود. روز چهارم، بخشی از قربانی به آتش گذاشته می‌شود. در سی روز اول پس از فوت، هر روز خیرات خوراک انجام می‌شود و پس از آن، هر سی روز یک بار قربانی و خیرات تکرار می‌شود. پایان سال اول مراسم ویژه‌ای با قربانی سوم برگزار می‌شود و پس از آن، سالگردها همراه خیرات تا سی سال ادامه دارد.[۴۹]
  • سوگواری در آیین اسلام: مسلمانان مراسم سوگواری را پس از خاکسپاری متوفی برگزار می‌کنند. در فقه اهل‌سنت، عزاداری پس از فوت میت به‌طور کلی پذیرفته است؛ اما معمولاً محدود به گریه و ندبه تا سه روز می‌شود؛ برخی از حنابله تسلیت پس از این مدت را نیز جایز می‌دانند.[۵۰] مالکیه و حنفیه گریه بلند و فریاد زدن را حرام می‌دانند، در حالی که شافعیه و حنابله آن را مباح می‌دانند؛ اما همه علما ریختن اشک بدون صدا را مجاز می‌شمارند.[۵۱] برگزاری مراسم سالگرد وفات نزد اهل‌سنت معمول نیست.[۵۲] وهابی‌ها که شاخه‌ای از سلفیه هستند، سوگواری در مرگ عزیزان را جایز نمی‌دانند؛ از منظر آنها سوگواری در متون دینی صریحاً تأیید نشده و ممکن است بدعت باشد. همچنین سوگواری می‌تواند نشانه مخالفت با قضا و قدر الهی تلقی شود.[۵۳]

کارکرد سوگواری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • پذیرش واقعیت مرگ؛ افراد با مرگ عزیزان دچار شوک و ناباوری می‌شوند، اما دیدن جسد و به‌ویژه شرکت در مراسم تدفین و یادبود، گام مهمی در پذیرش تدریجی واقعیت از دست دادن عزیز است. این مراسم فرصتی برای وداع با فرد از دست رفته فراهم می‌کند.
  • بیان و پردازش احساسات؛ سوگواری فرآیندی پر از احساسات و گاه متناقض مانند بهت، کرختی، بی‌قراری، دلتنگی شدید، خشم، احساس گناه و حتی حس رهایی است. عزاداری به افراد اجازه می‌دهد این احساسات دشوار را تجربه کنند، مرور کنند و به‌تدریج با آن‌ها کنار بیایند. گریه کردن، فکر کردن به خاطرات خوب و بد و خلوت‌گزینی، همگی بخشی از این پردازش هستند.
  • بهره‌گیری از حمایت اجتماعی و فرهنگی؛ مردم فرهنگ‌های مختلف با مرگ با روش‌های خاص خود کنار می‌آیند و آداب و مراسم سوگواری و عزاداری می‌تواند خیلی عمومی و نمایشی یا خصوصی و آرام باشد. این نشان می‌دهد که عزاداری یک بستر اجتماعی و فرهنگی است که به فرد سوگوار کمک می‌کند تا در قالب یک چارچوب شناخته شده، درد خود را بیان کند و از حمایت اطرافیان و سنت‌ها بهره‌مند شود.
  • بازگشت به زندگی و شروع مجدد؛ با گذشت زمان و طی کردن مراحل سوگواری، درد اولیه کاهش یافته و فرد به‌تدریج می‌تواند به آینده فکر کند. عزاداری به فرد کمک می‌کند تا انرژی از دست رفته خود را بازیابد و به فعالیت‌های معمول بازگردد.[۵۴]

فرهنگ‌سازی در سوگواری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روایات اسلامی تصریح دارند که پس از مرگ، تنها باقیات الصالحات برای متوفی سودمند خواهند بود؛ ازجمله دعا و طلب مغفرت، قرائت قرآن و انجام نماز و روزه‌های قضا به نیابت از متوفی، سفرهای زیارتی نیابتی، پرداخت حقوق الهی و مردمی که بر ذمه‌اش بوده و همچنین کمک به امور خیریه به یاد او. تشریفات مراسم عزاداری برای متوفی بی‌فایده است. در فرهنگ مسلمانی، این باور رایج است که تا سه روز نباید در منزل صاحب عزا غذا صرف شود و همسایگان و بستگان در این مدت، غذای خانواده عزادار را تأمین می‌کنند.[۵۵] پس از سپری شدن روزهای نخست سوگواری و کاهش شدت غم، بهتر است بازماندگان صدقات و امور خیریه را به یاد متوفا انجام دهند، ازجمله یاری نیازمندان، حمایت از درماندگان، فراهم کردن جهیزیه دختران مستمند و دیگر اقدامات نیکوکارانه. این راهکار علاوه بر جلوگیری از برگزاری مراسمی که ممکن است برای درگذشته سودی نداشته و موجب زحمت اطرافیان شود، شیوه‌ای ارزشمند برای حفظ یاد و خاطره او به‌شمار می‌آید.[۵۶]

سوگواری در فرهنگ ایرانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شیعیان ایران، عموماً در برگزاری مجالس سوگواری به آموزه‌های دین اسلام، توجه ویژه‌ای دارند و این آیین را با نام مجلس ترحیم برگزار می‌کنند. در فقه شیعه، سفارش شده است که مدت عزاداری و برپایی مجلس سوگواری بر عزیزان بیش از سه روز نباشد.[۵۷] همچنین ایرانیان از دیرباز، مجالس ترحیم را در مساجد برگزار می‌کرده‌اند.[۵۸] مراسم مهم شامل هفتم، چهلم و سالگرد فوت است که در آن‌ها قرآن‌خوانی، مدیحه‌سرایی و پذیرایی با حلوا و خرما صورت می‌گیرد. عزاداران بر سر مزار حاضر شده و برای متوفا فاتحه می‌خوانند و از خدا برای او آمرزش می‌طلبند. پس از چهلم و سالگرد، خویشان هدایایی برای صاحبان عزا می‌آورند تا لباس سیاه را از تن به‌در کنند. در برخی مناطق مراسم شام غریبان شب اول پس از مرگ برگزار می‌شود که شامل روشن کردن شمع، قرآن‌خوانی و دعا برای آمرزش است. خانواده‌هایی که فرزند جوان از دست داده‌اند نیز ممکن است حجله ببندند.[۵۹]

در سال‌های اخیر، برخی مراسم ترحیم از مساجد و حسینیه‌ها به تالارهای مجلل منتقل شده و گرفتار تشریفات ظاهری با صرف هزینهٔ بسیار شده‌اند.[۶۰] تهیهٔ بسته‌های خوراک گران‌قیمت یا چندین شبانه‌روز پذیرایی از مردم،[۶۱] از رسم‌هایی است که سنت اصیل حلوا و خرمای عزا را به غذاها و دسرهای رنگی تغییر داده و مراسم ترحیم را تجملی‌تر از مراسم عروسی می‌سازد.[۶۲] نواختن دف، ساز، نی و پیانو در مجلس ترحیم به‌جای یاد خدا، از رسم‌های نوپدید در برخی مجالس ترحیم است.[۶۳] همچنین در حالی که مجالس سوگواری ایرانیان از دوران زرتشت با آرامش و حرمت همراه بود، امروزه گاهی با موسیقی و حرکات موزون همراه می‌شود و از فضای طلب مغفرت برای متوفا، فاصله می‌گیرد.[۶۴] اهدای تاج گل و نصب چندین پارچه‌نوشته بر سردر منزل متوفی، نصب عکس‌ها و تصاویر بزرگ در معابر عمومی، اقامت طولانی‌مدت در منزل صاحبان عزا، پذیرایی با انواع نوشیدنی‌ها و خوراک‌ها، از جمله بدعت‌های آیین سوگواری در دوران معاصر است.[۶۵]

تفاوت‌های عزاداری مذهبی و سوگواری غیرمذهبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

عزاداری بر اولیای الهی از سوگواری بر میت معمولی متفاوت است؛ زیرا گریه و سوگواری بر نزدیکان و خویشان بیشتر جنبه عاطفی و ترحمی دارد و ارتباط زیادی با مسائل دینی ندارد. از سوی دیگر، گریه و عزاداری بر مصائب اولیای الهی وجه دینی و الهی دارد و روایات بسیاری در مورد یادآوری و گریه بر آنان وارد شده است. این تفاوت باعث می‌شود که در مواردی مانند عزاداری بر اهل‌بیت، گریه و یادآوری مصائب‌شان تشویق و حتی سفارش شود؛ در حالی که دربارهٔ سایر مصیبت‌ها صبر و شکیبایی توصیه شده است. روایات متعددی بر اهمیت گریه و حتی گریاندن دیگران در مصیبت اهل بیت وارد شده است؛ چنان‌که حتی جزع و بی‌تابی در این مصیبت روا شمرده شده، در حالی که جزع بر میت معمولی حرام است.[۶۶]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، 1381ش، ج5، ص5011-5012.
  2. ↑ محدثی، «فلسفۀ عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.
  3. ↑ «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  4. ↑ «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.
  5. ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
  6. ↑ فردوسی، شاهنامه «داستان سیاوش»، وب‌سایت گنجور.
  7. ↑ فردوسی، شاهنامه «فریدون»، وب‌سایت گنجور.
  8. ↑ «وفات یافتن مادر سیاوش»، ویکی‌نبشته.
  9. ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
  10. ↑ سورۀ یوسف، آیۀ 84.
  11. ↑ طوسی، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، 1365ش، ج8، ص325.
  12. ↑ «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.
  13. ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
  14. ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
  15. ↑ آقاجانی، « تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.
  16. ↑ محدثی، «فلسفۀ عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه.
  17. ↑ ابن‌قولویه، کامل‌الزیارات، 1356ش، ج1، ص100.
  18. ↑ «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز.
  19. ↑ «آداب و رسوم خراسان رضوی در ایام شهادت امام رضا (ع)»، وب‌سایت بیتوته.
  20. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  21. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  22. ↑ «روزهای تیغ یا ایام شهادت حضرت علی (ع)»، وب‌سایت فرهنگی اعتقادی فطرت.
  23. ↑ «آیا در واقع ایام فاطمیه 20 روز است؟»، وب‌سایت راسخون.
  24. ↑ بابایی، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، 1386ش، ص28-36.
  25. ↑ نجفی، «اعمال نامتعارف در عزاداری اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، 1387ش، ص21-24.
  26. ↑ بابایی، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، 1386ش، ص28-36.
  27. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  28. ↑ شریفی، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وب‌سایت مجلۀ اتاقک.
  29. ↑ آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا.
  30. ↑ «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وب‌سایت بیتوته.
  31. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  32. ↑ «نگاهی به آداب و رسوم ویژۀ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین.
  33. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  34. ↑ «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا و سیما.
  35. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  36. ↑ آقاجانی، «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  37. ↑ موسوی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسۀ اندیشه‌های امام خمینی و امیل دورکیم»، وب‌سایت پرتال امام خمینی.
  38. ↑ محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  39. ↑ محدثی، «فلسفۀ غزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  40. ↑ «عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان.
  41. ↑ سورهٔ رعد، آیهٔ 28.
  42. ↑ «عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان.
  43. ↑ «آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
  44. ↑ «آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
  45. ↑ «عجیب‌ترین رسوم کفن و دفن در دنیا»، وب‌سایت بیتوته.
  46. ↑ «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.
  47. ↑ «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.
  48. ↑ «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.
  49. ↑ «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.
  50. ↑ مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ج12، ص288،
  51. ↑ الجزیری، الفقه علی المذاهب الأربعة، 1419ق، ج۱، ص۴۸۴.
  52. ↑ «عزاداری در اهل‌سنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وب‌سایت جواب سیتی.
  53. ↑ «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  54. ↑ «سوگواری چه تأثیری روی بازماندگان می‌گذارد؟»، خبرگزاری ایسنا.
  55. ↑ «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.
  56. ↑ «بدعت‌گذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وب‌سایت متکازین.
  57. ↑ ربانی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین ع و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
  58. ↑ «درباره بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز.
  59. ↑ «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل.
  60. ↑ رحمانی و قربانی، «تدفین به‌مثابۀ یک یدپدۀ بروکراتیک؛ آیین‌های مرگ در بهشت زهرا»، 1396ش، ص419.
  61. ↑ «تشریفات و بدعت‌ها در برگزاری آیین‌های وفات‌یافتگان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  62. ↑ «مرگ سنت‌ها در سایۀ چشم‌وهم‌چشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر
  63. ↑ «ختم‌های لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟/ من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرق‌نیوز.
  64. ↑ «رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وب‌سایت خبری-تحلیلی تابناک.
  65. ↑ «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا.
  66. ↑ «سه روز عزاداری برای میت!»، وب‌سایت پرسمان.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • قرآن کریم
  • «آداب مجالس روضه و عزاداری امام حسین علیه‌السلام»، وب‌سایت مکتب وحی، تاریخ بازدید: ۵ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «آداب و رسوم خراسان رضوی در ایام شهادت امام رضا (ع)»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۵ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «آداب و رسوم مردم افغانستان در عزاداری اباعبدالله الحسین»، خبرگزاری شفقنا افغانستان، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اکتبر ۲۰۱۶م.
  • «آداب و رسوم مردم پاکستان در ماه محرم»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «آیا در واقع ایام فاطمیه ۲۰ روز است؟»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آبان ۱۴۰۳ش.
  • آقاجانی، علی «تاریخ عزاداری و عزای تاریخی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا»، وب‌سایت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
  • ابن‌قولویه، جعفر، کامل‌الزیارات، نجف، دارالمرتضویه، ۱۳۵۶ش.
  • انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، ۱۳۸۱ش.
  • بابایی، رضا، «آسیب‌شناسی مجالس عزاداری»، پیام ویژه محرم، شمارهٔ ۸۶، ۱۳۸۶ش.
  • «بدعت‌گذاری در مجالس ترحیم و لزوم بازنگری!»، وب‌سایت متکازین، تاریخ درج مطلب: ۱ اسفند ۱۳۹۷ش.
  • «بدعت‌گذاری‌های ناروا در مراسم عزا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ شهریور ۱۴۰۳ش.
  • «تشریفات و بدعت‌ها در برگزاری آیین‌های وفات‌یافتگان کهگیلویه و بویراحمد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۳۷۸ش.
  • الجزایری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الأربعة، دارالثقلین، بیروت، ۱۴۱۹ق.
  • «ختم‌های لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟ / من «مافیای بهشت زهرا» هستم +صوت و فیلم»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۴۰۱ش.
  • «دربارهٔ بدعت نوازندگی در مراسم ترحیم| سوگواری، زیر سایه سازها»، شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: ۶ مرداد ۱۴۰۴ش.
  • ربانی، محمدعلی، «بررسی تطبیقی شیوه‌ها و کارکردهای عزاداری در سیره معصومین (ع) و سنت‌های جاری در میان شیعیان»، آکادمی مطالعات ایرانی لندن، تاریخ درج مطلب: ۱ سپتامبر ۲۰۱۹م.
  • رحمانی، جبار و قربانی، هاجر، «تدفین به‌مثابهٔ یک یدپدهٔ بروکراتیک؛ آیین‌های مرگ در بهشت زهرا»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورهٔ ۶، شمارهٔ ۳، پاییز ۱۳۹۶ش.
  • «رقاصی در مجلس عزاداری؛ «سبک تازه به دوران رسیده» به یاد مردگان»، وب‌سایت خبری-تحلیلی تابناک، تاریخ درج مطلب: ۵ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «روزهای تیغ یا ایام شهادت حضرت علی (ع)»، وب‌سایت فرهنگی اعتقادی فطرت، تاریخ بازدید: ۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «سوگواری چه تأثیری روی بازماندگان می‌گذارد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۳۹۷ش.
  • «سه روز عزاداری برای میت!»، وب‌سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب ۱۴ آبان ۱۳۹۱ش.
  • شریفی، فاطمه، «آداب و رسوم روزهای محرم در شهرهای ایران»، وب‌سایت مجله اتاقک، تاریخ درج مطلب: ۲۶ دی ۱۴۰۰ش.
  • «شیعه و عزاداری»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲ بهمن ۱۳۸۵ش.
  • طوسی، حسن، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ش.
  • «عجیب‌ترین رسوم کفن و دفن در دنیا»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «عراق و سوگواری ماه محرم»، خبرگزاری صدا وسیما، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر۱۳۹۶ش.
  • «عزاداری در اهل‌سنت چگونه است؟ به عبارت دیگر عزاداری مشروع در نزد آنها دارای چه احکامی است؟»، وب‌سایت جواب سیتی، تاریخ درج مطلب: ۹ بهمن ۱۳۹۷ش.
  • «عزاداری مذهبی رفتار سالم است یا ناسالم؟»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آبان ۱۳۹۳ش.
  • فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • «گونه‌های مخالفت با عزاداری برای امام حسین علیه السّلام»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
  • مجموعة من المؤلفین، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیة، الکویت، ۱۴۲۷ق.
  • محتشم کاشانی، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
  • محدثی، جواد، «فلسفهٔ عزاداری» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «مراسم سوگواری در ادیان مختلف»، وب‌سایت چهارفصل، تاریخ بازدید: ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ش.
  • «مرگ سنت‌ها در سایهٔ چشم‌وهم‌چشمی در مجالس ترحیم»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۴۰۰ش.
  • «مقایسه تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر»، مرکز دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مهر ۱۳۹۶ش.
  • موسوی، سیدمحمدعلی، «کارکردهای اجتماعی عزاداری امام حسین، با مقایسهٔ اندیشه‌های امام خمینی و امیل دورکیم»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آذر ۱۳۹۶ش.
  • «مهم‌ترین آداب و سبک عزاداری برای ائمه معصومین (ع)»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۵ش.
  • نجفی، زین‌العابدین، «اعمال نامتعارف در عزاداری اهل‌بیت (ع) از منظر فقه امامیه»، فصلنامه دین و سیاست، شماره ۱۷ و ۱۸ پاییز و زمستان، ۱۳۸۷ش.
  • «نگاهی به آداب و رسوم ویژهٔ عزاداری محرم در میان شیعیان هند»، پایگاه تخصصی امام حسین، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۲ش.
  • «وفات یافتن مادر سیاوش»، ویکی‌نبشته، تاریخ بازدید: ۲۱ شهریور ۱۴۰۴ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:عزاداری&oldid=41979»