|
|
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''<big>میله سمنک؛</big>''' آیین پخت نوعی حلوای افغانستانی در برخی مناسبتهای دینی و ملی.
| | #تغییر_مسیر [[جشنوارههای محلی افغانستان]] |
| | |
| میلۀ سَمَنَک، که از آن بهعنوان نذر سمنک هم یاد میشود از آیینهای نوروزی در افغانستان است که یک یا چند شب مانده به نوروز، انجام میشود. سمنک (سمنو)، نوعی حلوا است که از شیرۀ گندم سبزشده درست میشود و در سفرۀ هفتسین میگذارند.
| |
| ==تاریخچه==
| |
| آیین سمنکپزان، رسمی کهن در افغانستان بوده<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8393876/%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9-%D9%BE%D8%B2%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85 «سمنکپزی آیین مشترک ایران و افغانستان»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> و همانند [[جشن نوروز]]، پیشینۀ آن به عهد باستان برمیگردد<ref>[https://armaghanmille.wordpress.com/2014/03/23/%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%86%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9/ نوری، «مختصری دربارۀ میلۀ عنعنوی سمنک»، وبسایت ارمغان ملی.]</ref> و بخشی از فرهنگ دیرینۀ این سرزمین بهشمار میرود.<ref>[https://tolonews.com/fa/afghanistan/%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%E2%80%8C%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%84%D8%AE-%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF «دختران دانشآموز در بلخ جشن سمنک برگزار کردند»، وبسایت طلوعنیوز.]</ref> پس از آمدن اسلام در افغانستان، این مراسم جنبۀ مذهبی یافته است.<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص87-88.</ref>
| |
| ==گسترۀ جغرافیایی==
| |
| جغرافیای پخت سمنک، آسیای میانه و ایران را شامل میشود. مردم افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و قیرقیرستان، سمنک را در شب نوروز تهیه میکنند، اما در ایران سمنو را علاوه بر روزهای نزدیک به سال نو،<ref>[https://salmator.com/blog/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B3%D9%85%D9%86%D9%88/ دیانی، «تاریخچه سمنو در ایران باستان»، وبسایت سالماطور.]</ref> در مناسبتهای مذهبی بهخصوص در ایام شهادت [[فاطمه زهرا|فاطمۀ زهرا]] نیز میپزند.<ref>[https://isamano.com/articles/history-samano «تاریخچۀ سمنو»، وبسایت آیسمنو، تاریخ درج مطلب: 31 خرداد 1399ش.]</ref> سمنک شباهت بسیار به نوعی پودینگ محبوب در فنلاند و سوئد دارد.<ref>[http://pana.ir/news/1170756 «خواص شگفتانگیز سمنو که از آن بیخبرید»، خبرگزاری پانا.]</ref>
| |
| ==مواد اولیه==
| |
| سمنک از ترکیب [[آرد]]، آب و جوانۀ گندم تهیه میشود.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8393876/%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9-%D9%BE%D8%B2%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85 «سمنکپزی آیین مشترک ایران و افغانستان»، وبسایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> برای بهدستآوردن 10 لیتر سمنک، 3 کیلو گندم و مقداری آرد لازم است<ref>«آشپزخانه نبیه»، وبسایت یوتیوب.</ref> و در صورت تمایل مغز [[پسته]]، گردو و بادام هم به آن اضافه میشود.<ref>[http://dokhtarana.com/httpdokhtarana-comp313/ «طرز تهیه سمنک»، وبسایت دخترانه.«طرز تهیه سمنک»، وبسایت دخترانه.]</ref>
| |
| ==روش تهیۀ سمنک==
| |
| چند هفته مانده بهسال نو، مقداری گندم را پاک کرده، یک یا دوبار آن را با آب سرد میشویند و برای جوانه زدن خیس میکنند؛ طوری که بهاندازۀ یکبند انگشت آب روی گندم در ظرف باشد. زمان خیسخوردن گندم سه روز بهطول میانجامد و در این مدت آب آن را چندبار عوض میکنند. پس از خیساندن، گندم را در ظرف مناسب پهن میکنند روی آن پارچۀ نازک نخی<ref>[http://dokhtarana.com/httpdokhtarana-comp313/ «طرز تهیه سمنک»، وبسایت دخترانه.]</ref> میگذارند تا جوانه بزند. هر روز روی پارچه کمی آب میپاشند تا جوانهها رشد کنند. جوانۀ گندم بهمدت 15 روز به 20 سانت میرسد. سپس ریشههای گندم جوانهزده چرخ میشود تا شیرۀ آن بیرون بیاید. شیرۀ گندم با مقداری متناسب آب و آرد مخلوط میشود.<ref>[https://armaghanmille.wordpress.com/2014/03/23/%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%86%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9/ نوری، «مختصری دربارۀ میلۀ عنعنوی سمنک»، وبسایت ارمغان ملی.]</ref>
| |
| ==مراحل پخت سمنک==
| |
| ابتدا آرد را داخل دیگ مناسب ریخته، شیرۀ گندم را بهتدریج به آن اضافه میکنند تا بهصورت مایع رقیق درآید. سپس ظرف را روی حرارت قرار داده و هم میزنند تا غلظت آن بیشتر شود و طی چند مرحله پخته شود. همزدن مرتب سمنک، مانع از گلولهشدن آرد، سوختن و تهگرفتن آن میشود. آشپزان آنقدر به همزدن ادامه میدهند تا آب سمنک بهطور کامل گرفته شود. پس از آن کمی تفت میدهند و آب سرد به آن اضافه میکنند، این عمل سمنک را رقیق و خوشرنگتر میکند. سپس برای دمکردن سمنک، آن را بهمدت نیمساعت داخل ظرف مدوری میریزند و سر دیگ را میپوشانند. در این مرحله میتوان خلال بادام، پسته یا گردو هم بهسمنک اضافه کرد. سمنک شیرینی طبیعی دارد و شکر اضافه نمیشود.<ref>[https://armaghanmille.wordpress.com/2014/03/23/%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%86%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9/ نوری، «مختصری دربارۀ میلۀ عنعنوی سمنک»، وبسایت ارمغان ملی.]</ref>
| |
| ==مناسبت پخت==
| |
| این غذای مقوی را برای مصرف خانگی نیز تهیه میکنند اما آیین سمنکپزان در آستانۀ سال نو بهصورت جمعی توسط زنان و دختران برگزار میشود و همچنین آن را برای مراسم یادبود پیشوایان مذهب [[شیعه]]، تهیه میکنند.<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص88.</ref>
| |
| ==آیین زنانه==
| |
| میلۀ سمنک یک مراسم زنانه است و بهصورت کامل توسط زنان و دختران، همراه با ساز و خواندن اشعار مختلف بهویژه شعر مخصوص سمنکپزان، اجرا میشود.<ref>[http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=49562 «جشن سمنک؛ بزم زنانه در نوروز»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی افغانستان.]</ref>
| |
| ==آداب و رسوم==
| |
| ===هنگام پختن===
| |
| پخت نذر سمنک، بهطور معمول از سر شب تا صبح، زمان میبرد، و گاهی پخت آن تا یکشبانهروز هم طول میکشد.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/8393876/%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9-%D9%BE%D8%B2%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85 «سمنکپزی آیین مشترک ایران و افغانستان»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> زنان و دختران با شادی و خوشحالی در کنار دوستان خود همراه با ساز و آواز مخصوص سمنکپزان برای پخت آن بیدار میمانند. تعدادی به قصهگویی، گروهی به شادمانی و تعدادی هم بهنوبت بههمزدن سمنک مشغول میشوند.<ref>[http://www.nargishashimi.blogfa.com/post/5 هاشمی، «نذر سمنک»، وبلاگ اوج سماع.]</ref> کودکان هم در حیاط خانه آتش روشن کرده به بازی و نشاط میپردازند.<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص92.</ref>
| |
| ===بعد از پختن===
| |
| پس از آنکه سمنک خوب دم کشید و آمادۀ خوردن شد، بانوان و دوشیزگان بعد از ادای نماز صبح، دور دیگ سمنک جمع شده به دعا و خواستن حوایج میپردازند. بعد از آن درب دیگ را برداشته، نذر سمنک را بین خود، فامیل، خویشان و همسایگان تقسیم میکنند<ref>[http://www.nargishashimi.blogfa.com/post/5 هاشمی، «نذر سمنک»، وبلاگ اوج سماع.]</ref> و سهم همسایگان را توسط کودکان درحالی که لباسهای [[عید نوروز]] را بر تن دارند، صبح زود میفرستند. در مقابل، خانوادههایی که سمنک را دریافت کردهاند مقداری پول نقد<ref>[http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=49562 «جشن سمنک؛ بزم زنانه در نوروز»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی افغانستان.]</ref> یا شیرینی، میوۀ خشک، نمک و پنبه بهدست کودکان میدهند.<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص92.</ref>
| |
| ==شعر سمنک==
| |
| بخشی از شعر سمنک که دختران همراه با دایره میخوانند این است:<ref>[http://www.afghanpaper.com/nbody.php?id=49562 «جشن سمنک؛ بزم زنانه در نوروز»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی افغانستان.]</ref>
| |
| {{آغاز نستعلیق}}
| |
| {{شعر|نستعلیق}}
| |
| {{ب|سمنک در جوش ما کبچه زنیم| دیگران در خواب ما دبچه زنیم}}
| |
| {{ب|سمنک نذر بهار است |میلۀ شب زندهدار است}}
| |
| {{ب|این خوشی سال یکبار است | سال دیگر یا نصیب}}
| |
| {{ب|آرزو امشب خروشد |سمنک در خود بجوشد}}
| |
| {{ب|دل خوش جامه بپوشد |سال دیگر یا نصیب}}
| |
| {{ب|بیشکر شیرینی داره |خود به خود رنگینی داره}}
| |
| {{ب|طعم خوش چون فرنی داره |سال دیگر یا نصیب}}
| |
| {{ب|سمنک در جوش ما کبچه زنیم| دیگران در خواب ما دبچه زنیم}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
| {{پایان نستعلیق}}
| |
| ==بعد نمادین سمنک==
| |
| سمنک نماد زایش و باروری گیاهان در فصل [[بهار]] محسوب میشود.<ref>[https://armaghanmille.wordpress.com/2014/03/23/%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%86%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9/ نوری، «مختصری دربارۀ میلۀ عنعنوی سمنک»، وبسایت ارمغان ملی.]</ref> آیین سمنکپزان با نیت برآورده شدن حاجتهای عمومی و شخصی همراه است. زنان پخت سمنک را با آرزوی صلح و امنیت در جامعه شروع میکنند.<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/180262/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9-%D8%A8%D9%84%D8%AE «برگزاری میلۀ سمنک در بلخ»، وبسایت خبرگزاری آوا.]</ref> آنها معتقدند سمنک با خود خیر و برکت میآورد<ref>[https://ghasedak24.com/article/62/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نوروز در افغانستان»، وبسایت قاصدک.]</ref> و طعم و رنگ اصلی آن را به فال نیک میگیرند<ref>[https://www.avapress.com/fa/news/180262/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9-%D8%A8%D9%84%D8%AE «برگزاری میله سمنک در بلخ»، وبسایت خبرگزاری آوا.]</ref> و نشانۀ قبولی حاجات میدانند.<ref>هاشمی، «نذر سمنک»، وبلاگ اوج سماع.</ref> آنها قبل از پخت سمنک، به نیایش میپردازند و پس از حکایت تاریخچۀ آن توسط بانوی باسوادی که او را «آتون» مینامند، در حق [[امام حسن]] و [[امام حسین]] که سمنک غذای آنها بوده است [[دعا]] کرده و کار را آغاز میکنند.<ref>عابدوف، آداب، آیین¬ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص90</ref>
| |
| ==کارکردها==
| |
| ===اجتماعی===
| |
| میلۀ سمنکپزان کار گروهی و دوستانه است. از ابتدای این مراسم تعدادی از بانوان و دوشیزگان کنار هم چه در مقدمات تهیۀ سمنک و چه در زمان پخت آن و چه در برنامۀ آوازخوانی و پایکوبی، تا انتهای کار با صمیمیت و نشاط، مشارکت میکنند. این مشارکت به رفع کدورتها و ایجاد صمیمیت بیشتر منجر میشود.<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص100</ref>
| |
| ===اقتصادی===
| |
| در سالهای اخیر فروش سمنک و سبزۀ آن رونق گرفته است و برخی از این طریق، درآمدزایی میکنند.<ref>[https://salmator.com/blog/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B3%D9%85%D9%86%D9%88/ دیانی، «تاریخچه سمنو در ایران باستان»، وبسایت سالماطور.]</ref> خرید و فروش سبزۀ سمنک فقط در فصل بهار و قبل از گرم شدن هوا انجام میشود.<ref>[https://pajhwok.com/fa/2012/03/24/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D8%B3%D8%A8%D8%B2%DB%80-%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%82-%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA/ برهکی، «فروش سبزۀ سمنک در بازار رونق گرفته است»، وبسایت پژواک.]</ref>
| |
| ===فرهنگی و مذهبی===
| |
| سمنکپزی در میان مردم آسیای میانه و ایران به یک سنت دیرپای تبدیل شده است و خانوادهها سمنک را غذای نذری و متبرک میدانند.<ref>عابدوف، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص92-98.</ref> برخی مردم عقیده دارند کشتکنندۀ سمنک باید فردی نمازخوان، با طهارت و اهل پاکی باشد و کشت سمنک را در گوشه و دور از شلوغی انجام دهد تا نتیجۀ مطلوبی از آن بگیرند و سمنک بهدرستی رشد کند.<ref>[https://pajhwok.com/fa/2012/03/24/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D8%B3%D8%A8%D8%B2%DB%80-%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%82-%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA/ برهکی، «فروش سبزۀ سمنک در بازار رونق گرفته است»، وبسایت پژواک.]</ref>
| |
| ==ارزش غذایی==
| |
| فیبر بالا و آنتیاکسیدانهای موجود در سمنک برای سلامتی افراد و پیشگیری از بیماریهای مختلف از جمله [[سرطان]]، مؤثر است.<ref>[http://pana.ir/news/1170756 «خواص شگفتانگیز سمنو که از آن بی خبرید»، خبرگزاری پانا.]</ref> این غذای مفید، حاوی ویتامینهای B1، B3، B5، B8 و B12، همچنین دارای فسفر آهن K، E و A است. بهباور متخصصان پوست و مو و زیبایی، جوانۀ گندم ریزش مو، جوش صورت، شورۀ سر و ناراحتیهای پوستی را درمان و بهجهت دارا بودن املاح معدنی، از سرطان روده جلوگیری میکند. این مادۀ غذایی در رفع خستگی و بیحالی، دردهای عضلانی و کلسترول بالا مؤثر است.<ref>[https://armaghanmille.wordpress.com/2014/03/23/%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%86%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%B3%D9%85%D9%86%DA%A9/ نوری، «مختصری دربارۀ میلۀ عنعنوی سمنک»، وبسایت ارمغان ملی.]</ref> این نوع غذا بهدلیل خواص زیاد، بیشتر برای کودکان، زنان باردار، سالمندان و بیماران استفاده میشود.<ref>[http://pana.ir/news/1170756 «خواص شگفتانگیز سمنو که از آن بی خبرید»، خبرگزاری پانا.]</ref>
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| ==منابع==
| |
| * «آشپزخانه نبیه»، وبسایت یوتیوب، تاریخ بازدید: 12 خرداد 1402ش.
| |
| * «برگزاری میلۀ سمنک در بلخ»، خبرگزاری آوا، تاریخ درج مطلب: 5 حوت (اسفند) 1397ش.
| |
| * برهکی، ویدا، «فروش سبزۀ سمنک در بازار رونق گرفته است»، وبسایت پژواک، تاریخ درج مطلب: 24 مارچ 2012م.
| |
| * «تاریخچۀ سمنو»، وبسایت آیسمنو، تاریخ درج مطلب: 31 خرداد 1399ش.
| |
| * «خواص شگفتانگیز سمنو که از آن بیخبرید»، خبرگزاری پانا، تاریخ درج مطلب: 24 اسفند 1399ش.
| |
| * «جشن سمنک؛ بزم زنانه در نوروز»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 12 فروردین 1392ش.
| |
| * «دختران دانشآموز در بلخ جشن سمنک برگزار کردند»، وبسایت طلوعنیوز، تاریخ درج مطلب: 9 حمل (فروردین) 1395ش.
| |
| * دیانی، مهلا، «تاریخچۀ سمنو در ایران باستان»، وبسایت سالماطور، تاریخ درج مطلب: 23 بهمن 1401ش.
| |
| * «سمنکپزی آیین مشترک ایران و افغانستان»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 28 اسفند 1401ش.
| |
| * «طرز تهیۀ سمنک»، وبسایت دخترانه، تاریخ درج مطلب: 16 مارچ 2015م.
| |
| * عابدوف، دادا جان، ترجمۀ بهرام امیر احمدیان، آداب، آیینها و باورهای مردم افغانستان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، 1393ش.
| |
| * «نوروز در افغانستان»، وبسایت قاصدک، تاریخ بازدید: 11 خرداد 1402ش.
| |
| * نوری، سید احمد ضیا، «مختصری دربارۀ میلۀ عنعنوی سمنک»، وبسایت ارمغان ملی، تاریخ درج مطلب: 3 حمل (فروردین) 1393ش.
| |
| * هاشمی، نرگس، «نذر سمنک»، وبلاگ اوج سماع، تاریخ درج مطلب: 31 شهریور 1386ش.
| |
