پرش به محتوا

پیش‌نویس:تربیت دینی کودک: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>شاهرودی
ابرابزار
 
(۲۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۹ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''تربیت دینی کودک'''</big>؛ پرورش کودک بر اساس فطرت و به‌منظور رسیدن به هدف آفرینش.
[[پرونده:هویت-دینی-کودک.jpg|بندانگشتی|312x312پیکسل|آموزش مسائل دینی به کودکان؛ مسجدی در شهر بیرجند]]
{{درشت|'''تربیت دینی کودک'''}}؛ پرورش کودک بر اساس فطرت و به‌منظور رسیدن به هدف آفرینش.


تربیت دینی کودک در راستای بیداری و شکوفایی فطرت او مورد توجه قرار می‌گیرد. توجه به اصل تدریج و عدم اجبار در انتقال مفاهیم دینی از اصول اولیۀ این نوع تربیت است. تربیت دینی کودک باید با بیان ظریف و هنرمندانه و ادبیات مختص کودکان صورت بگیرد.
تربیت دینی کودک در راستای بیداری و شکوفایی [[فطرت]] او مورد توجه قرار می‌گیرد. توجه به اصل تدریج و عدم اجبار در انتقال مفاهیم دینی از اصول اولیهٔ این نوع تربیت است. تربیت دینی کودک باید با بیان ظریف و هنرمندانه و ادبیات مختص کودکان صورت بگیرد.


==مفهوم‌شناسی==
== مفهوم‌شناسی تربیت دینی کودک ==
تربیت دینی به‌معنای فراهم‌سازی زمینه‌های لازم برای ایجاد آگاهی از اصول و قواعد دینی و پایبندی قلبی و عملی به گزاره‌های آن است؛ به‌‌گونه‌ای که ناشی از اختیار فرد و هماهنگ با فطرت او برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی باشد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/326426/%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87?q=%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA%20%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%8A%20%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87&score=25.0&rownumber=1 احسانی، «تربیت دینی خانواده»، 1378ش، ص26.]</ref> بر اساس آموزه‌های اسلام، همۀ کودکان با فطرت توحیدی به‌دنیا می‌آیند و تربیت دینی، نقش شکوفاسازی فطرت دینی را ایفا می‌کند.<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/13108?pageNumber=39&viewType=pdf   یوسفیان، تربیت دینی فرزندان، 1386ش، ص39.]</ref>
[[تربیت دینی]] به‌معنای فراهم‌سازی زمینه‌های لازم برای ایجاد آگاهی از اصول و قواعد دینی و پایبندی قلبی و عملی به گزاره‌های آن است؛ به‌گونه‌ای که ناشی از اختیار فرد و هماهنگ با فطرت او برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی باشد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/326426/تربیت-دینی-خانواده?q=تربيت%20ديني%20خانواده&score=25.0&rownumber=1 احسانی، «تربیت دینی خانواده»، 1378ش، ص26.]</ref> بر اساس آموزه‌های اسلام، همهٔ [[کودک|کودکان]] با فطرت توحیدی به‌دنیا می‌آیند و تربیت دینی، نقش شکوفاسازی فطرت دینی را ایفا می‌کند.<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/13108?pageNumber=39&viewType=pdf یوسفیان، تربیت دینی فرزندان، 1386ش، ص39.]</ref>


==اهمیت==
== اهمیت تربیت دینی کودک ==
پرورش کودکان به شیوۀ دینی سبب نهادینه‌سازی دین و فرهنگ اسلامی در بزرگسالی می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1607184/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%AA%D8%B0%D9%87%DB%8C%D8%A8-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%86%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86?q=%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA%20%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%8A%20%D9%83%D9%88%D8%AF%D9%83%D8%A7%D9%86&score=23.0&rownumber=3   پایدارفرد و شفیعی، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان  نوجوانان»، 1398ش، ص32.]</ref> عدم توجه به تربیت دینی کودکان و انتقال آن به دوران نوجوانی و جوانی سبب می‌شود که فرد آمادگی روحی و انس لازم را برای انجام دادن تکالیف دینی نداشته باشد.<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/13108?pageNumber=39&viewType=pdf   یوسفیان، تربیت دینی فرزندان، 1386ش، ص45.]</ref> همچنین اعتقادات، امور قابل مشاهده‌ای نیستند و انتقال آنها به کودکان دشوار بوده و نیازمند به‌کارگیری ظرافت‌هایی است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1607184/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%88-%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%AA%D8%B0%D9%87%DB%8C%D8%A8-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%86%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86?q=%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA%20%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%8A%20%D9%83%D9%88%D8%AF%D9%83%D8%A7%D9%86&score=23.0&rownumber=3   پایدارفرد و شفیعی، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان  نوجوانان»، 1398ش، ص32.]</ref>
پرورش کودکان به شیوهٔ دینی سبب نهادینه‌سازی [[دین]] و فرهنگ اسلامی در بزرگسالی می‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1607184/نقش-و-جایگاه-هنر-تذهیب-قرانی-در-تربیت-دینی-کودکان-و-نوجوانان?q=تربيت%20ديني%20كودكان&score=23.0&rownumber=3 پایدارفرد و شفیعی، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان  نوجوانان»، 1398ش، ص32.]</ref> عدم توجه به [[تربیت دینی کودک|تربیت دینی کودکان]] و انتقال آن به دوران [[نوجوانی]] و [[جوانی]] سبب می‌شود که فرد آمادگی روحی و انس لازم را برای انجام دادن تکالیف دینی نداشته باشد.<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/13108?pageNumber=39&viewType=pdf یوسفیان، تربیت دینی فرزندان، 1386ش، ص45.]</ref> همچنین اعتقادات، امور قابل مشاهده‌ای نیستند و انتقال آنها به کودکان دشوار بوده و نیازمند به‌کارگیری ظرافت‌هایی است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1607184/نقش-و-جایگاه-هنر-تذهیب-قرانی-در-تربیت-دینی-کودکان-و-نوجوانان?q=تربيت%20ديني%20كودكان&score=23.0&rownumber=3 پایدارفرد و شفیعی، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان  نوجوانان»، 1398ش، ص32.]</ref>


==اهداف==
== اهداف تربیت دینی کودک ==
هدف از تربیت دینی دستیابی به قرب الهی است که در این میان دورۀ کودکی دربرگیرندۀ اهداف میانی و جزئی‌تری است که از جملۀ آنها می‌توان به بیداری فطرت کودک، ایجاد انگیزه برای محور قرار دادن دین در زندگی، محدود ندانستن تربیت دینی در انجام شرعیات بلکه توجه به تربیت شناختی، تربیت عاطفۀ دینی، تربیت اخلاقی و رفتاری و تقویت حس زیباشناختی کودک، اشاره داشت.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1401038/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82-%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8-%D9%86%D8%B8%D8%B1%D8%A7%D9%86?q=%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA%20%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%8A%20%D9%83%D9%88%D8%AF%D9%83%D8%A7%D9%86&score=23.0&rownumber=7   شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص45-46.]</ref>
هدف از تربیت دینی دستیابی به قرب الهی است که در این میان دورهٔ کودکی دربرگیرندهٔ اهداف میانی و جزئی‌تری است که از جملهٔ آنها می‌توان به بیداری فطرت کودک، ایجاد انگیزه برای محور قرار دادن دین در زندگی، محدود ندانستن تربیت دینی در انجام شرعیات بلکه توجه به تربیت شناختی، تربیت عاطفهٔ دینی، تربیت اخلاقی و رفتاری و تقویت حس زیباشناختی کودک، اشاره داشت.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1401038/ارایه-الگوی-بومی-تربیت-دینی-کودکان-پیش-دبستانی-از-طریق-مصاحبه-با-صاحب-نظران?q=تربيت%20ديني%20كودكان&score=23.0&rownumber=7 شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص45-46.]</ref>


==مراحل تربیت دینی کودک==
== مراحل تربیت دینی کودک ==
===پیش از تولد===
=== پیش از تولد ===
از مراقبت‌های پیش از تولد کودک در زمینۀ تربیت دینی می‌توان به دعا و درخواست فرزند صالح از خداوند، استفاده از غذای حلال، معاشرت با افراد خوب، شنیدن صوت قرآن، شرکت در مجالس دینی، غذای نذری به‌قصد تبرک و توجه به شرایط انعقاد نطفه اشاره کرد.<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/13108?pageNumber=39&viewType=pdf   یوسفیان، تربیت دینی فرزندان، 1386ش، ص39-40.]</ref>  
[[پرونده:تربیت دینی کودک.jpg|جایگزین=خواندن اذان و اقامه در گوش نوزاد توسط امام خمینی|بندانگشتی|خواندن اذان و اقامه در گوش نوزاد توسط [[امام خمینی]]]]
از مراقبت‌های پیش از تولد کودک در زمینهٔ تربیت دینی می‌توان به [[دعا]] و درخواست فرزند صالح از خداوند، استفاده از غذای حلال، معاشرت با افراد خوب، شنیدن صوت قرآن، شرکت در مجالس دینی، غذای [[نذری]] به‌قصد [[تبرک]] و توجه به شرایط انعقاد نطفه اشاره کرد.<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/13108?pageNumber=39&viewType=pdf یوسفیان، تربیت دینی فرزندان، 1386ش، ص39-40.]</ref>


===تولد تا شش‌سالگی===
=== تولد تا شش‌سالگی ===
پس از تولد نیز برخی آداب و رسوم مورد تأکید آموزه‌های اسلام قرار گرفته است؛ از جمله: برداشتن کام نوزاد با تربت کربلا،<ref>[https://lib.eshia.ir/11025/21/407 شیخ حرعاملی، وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، 1412ق، ج21، ص407.]</ref> گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد<ref>[https://lib.eshia.ir/11024/15/136   شیخ حر عاملی، وسائل‌الشیعه، 1412ق، ج15، ص136.]</ref> و نام نیکو نهادن بر نوزاد.<ref>[https://lib.eshia.ir/11008/27/95   علامه مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج27، ص95.]</ref> در این سنین کودک را بایستی به‌صورت تدریجی با مسائل دینی آشنا کرد؛ از جمله آموزش‌هایی که در روایات آمده؛ آموزش ذکر «لااله‌الاالله» در سه‌سالگی، آموختن شهادت به رسالت پیامبر در 3-5 سالگی، آموختن صلوات در 4-5 سالگی، آموزش سجده در پنج‌سالگی، آموختن رکوع و سجود و سایر اجزای نماز در شش‌سالگی، آموزش وضو در هفت‌سالگی، آموزش نماز برای دختران پیش از نه‌سالگی و مداومت بر آن.<ref>[https://lib.eshia.ir/11024/15/193   شیخ حر عاملی، وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، 1412ق، ج15، ص193.]</ref>
پس از تولد نیز برخی [[آداب]] و رسوم مورد تأکید آموزه‌های [[اسلام]] قرار گرفته است؛ از جمله: برداشتن کام نوزاد با [[تربت امام حسین|تربت]] [[کربلا]]،<ref>[https://lib.eshia.ir/11025/21/407 شیخ حرعاملی، وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، 1412ق، ج21، ص407.]</ref> گفتن [[اذان]] و اقامه در گوش نوزاد<ref>[https://lib.eshia.ir/11024/15/136 شیخ حر عاملی، وسائل‌الشیعه، 1412ق، ج15، ص136.]</ref> و نام نیکو نهادن بر نوزاد.<ref>[https://lib.eshia.ir/11008/27/95 علامه مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج27، ص95.]</ref> در این سنین کودک را بایستی به‌صورت تدریجی با مسائل دینی آشنا کرد؛ از جمله آموزش‌هایی که در روایات آمده؛ آموزش ذکر «لااله‌الاالله» در سه‌سالگی، آموختن [[شهادت]] به رسالت [[حضرت محمد|پیامبر]] در ۳–۵ سالگی، آموختن صلوات در ۴–۵ سالگی، آموزش سجده در پنج‌سالگی، آموختن رکوع و سجود و سایر اجزای [[نماز]] در شش‌سالگی، آموزش [[وضو]] در هفت‌سالگی، آموزش نماز برای [[دختر|دختران]] پیش از نه‌سالگی و مداومت بر آن.<ref>[https://lib.eshia.ir/11024/15/193 شیخ حر عاملی، وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، 1412ق، ج15، ص193.]</ref>
پرورش دینی کودک در سنین ابتدایی بایستی همراه بازی و سرگرمی و بدون هر نوع فشار و اجبار و به‌دور از خسته کردن کودک باشد.<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/19717?pageNumber=56&viewType=pdf  قائمی، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، 1364ش، ص56.]</ref>  والدین بایستی در حضور کودک اعمال عبادی را انجام دهند؛ زیرا کودک از چهارسالگی به‌شیوه تقلید و مشاهده، اعمال عبادی را می‌آموزد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1809466/%d8%aa%d8%af%d9%88%db%8c%d9%86-%d8%a7%d9%84%da%af%d9%88%db%8c-%d8%ac%d8%a7%d9%85%d8%b9-%d8%aa%d8%b1%d8%a8%db%8c%d8%aa-%d8%af%db%8c%d9%86%db%8c-%da%a9%d9%88%d8%af%da%a9-%d8%a8%d8%b1-%d8%a7%d8%b3%d8%a7%d8%b3-%d8%a7%d9%86%d8%af%db%8c%d8%b4%d9%87-%d8%aa%d8%b1%d8%a8%db%8c%d8%aa%db%8c-%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%b3%db%8c%d9%86%d8%a7?q=%d8%aa%d8%b1%d8%a8%d9%8a%d8%aa%20%d8%af%d9%8a%d9%86%d9%8a%20%d9%83%d9%88%d8%af%d9%83&score=23.0&rownumber=5  حیدری و دیگران، «تدوین الگوی جامع تربیت دینی کودک بر اساس اندیشۀ تربیتی ابن‌سینا»، 1399ش، ص27. ]</ref>
===شش تا سیزده‌سالگی===
انجام دادن برخی عبادات و جشن‌ها به‌شکل جمعی در این سنین موجب نشاط‌ و انگیزه‌بخشی است. با توجه به ویژگی عادت‌پذیری کودکان در این دوره، آموزش اعمال و احکام دینی و انجام دادن و تکرار آن، نتیجه‌بخش خواهد بود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1809466/%d8%aa%d8%af%d9%88%db%8c%d9%86-%d8%a7%d9%84%da%af%d9%88%db%8c-%d8%ac%d8%a7%d9%85%d8%b9-%d8%aa%d8%b1%d8%a8%db%8c%d8%aa-%d8%af%db%8c%d9%86%db%8c-%da%a9%d9%88%d8%af%da%a9-%d8%a8%d8%b1-%d8%a7%d8%b3%d8%a7%d8%b3-%d8%a7%d9%86%d8%af%db%8c%d8%b4%d9%87-%d8%aa%d8%b1%d8%a8%db%8c%d8%aa%db%8c-%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%b3%db%8c%d9%86%d8%a7?q=%d8%aa%d8%b1%d8%a8%d9%8a%d8%aa%20%d8%af%d9%8a%d9%86%d9%8a%20%d9%83%d9%88%d8%af%d9%83&score=23.0&rownumber=5  حیدری و دیگران، «تدوین الگوی جامع تربیت دینی کودک بر اساس اندیشۀ تربیتی ابن‌سینا»، 1399ش، ص27. ]</ref>  از سنین 8 و 9 سالگی می‌توان اصول اعتقادی همچون توحید، معرفی اولیای خدا، معاد، احکام دینی، حقوق و حدود الهی و بهشت و جهنم را به‌صورت داستان‌وار و همراه با دلیل برای کودک توضیح داد. ایمان حقیقی به دین از 12 سالگی در کودک ایجاد می‌شود و آموزه‌های کامل‌تر دینی را در این سن می‌توان به او انتقال داد.<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/19717?pageNumber=56&viewType=pdf  قائمی، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، 1364ش، ص58-62 و 96 و 99.]</ref>


==اصول تربیت دینی کودک==
پرورش دینی کودک در سنین ابتدایی بایستی همراه [[بازی]] و سرگرمی و بدون هر نوع فشار و اجبار و به‌دور از خسته کردن کودک باشد.<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/19717?pageNumber=56&viewType=pdf قائمی، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، 1364ش، ص56.]</ref> والدین بایستی در حضور کودک اعمال عبادی را انجام دهند؛ زیرا کودک از چهارسالگی به‌شیوه تقلید و مشاهده، اعمال عبادی را می‌آموزد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1809466/تدوین-الگوی-جامع-تربیت-دینی-کودک-بر-اساس-اندیشه-تربیتی-ابن-سینا?q=تربيت%20ديني%20كودك&score=23.0&rownumber=5 حیدری و دیگران، «تدوین الگوی جامع تربیت دینی کودک بر اساس اندیشۀ تربیتی ابن‌سینا»، 1399ش، ص27.]</ref>
در نظر داشتن برخی اصول در تربیت دینی کودک بایسته است؛ از جمله: تناسب تربیت با ویژگی‌های کودک، محبت و انس، بزرگداشت شخصیت کودک، آزادی عمل و پرهیز از هر نوع اجبار، فطرت پاک او، رعایت اصل اعتدال و پرهیز از افراط و تفرط در آموزش، اثرگذاری محیط بر کودک و کودک بر محیط، لذت بردن و علاقه، تأمل و تفکر پیش از تلقین، رعایت اصل تدریج، صداقت، توجه به کیفیت یادگیری و نه کمیت، گسترش دین در تمام زندگی، اصل تذکر و یادآوری الهی.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1401038/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82-%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8-%D9%86%D8%B8%D8%B1%D8%A7%D9%86?q=%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA%20%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%8A%20%D9%83%D9%88%D8%AF%D9%83%D8%A7%D9%86&score=23.0&rownumber=7  شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص44.]</ref>


==محتوای تربیت دینی کودکان==
=== شش تا سیزده‌سالگی ===
محتوای تربیت دینی گسترده بوده و همۀ جوانب و ابعاد زندگی را دربر می‌گیرد.<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/19717?pageNumber=56&viewType=pdf  قائمی، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، 1364ش، ص56.]</ref>  مطابق دیدگاه صاحب‌نظران، موضوعات محتوای تربیت دینی کودکان، بایستی بر پایۀ آموزش آداب بر اساس روایات دینی، آشنایی با سیرۀ پیامبران و امامان، آموزش مسائل اخلاقی، آشنایی با مفهوم خدا و در نهایت مناسک و عبادات باشد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1401038/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B4-%D8%AF%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82-%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8-%D9%86%D8%B8%D8%B1%D8%A7%D9%86?q=%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA%20%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%8A%20%D9%83%D9%88%D8%AF%D9%83%D8%A7%D9%86&score=23.0&rownumber=7  شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص47.]</ref>
انجام دادن برخی [[عبادت|عبادات]] و [[جشن]]‌ها به‌شکل جمعی در این سنین موجب نشاط و انگیزه‌بخشی است. با توجه به ویژگی عادت‌پذیری کودکان در این دوره، آموزش اعمال و احکام دینی و انجام دادن و تکرار آن، نتیجه‌بخش خواهد بود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1809466/تدوین-الگوی-جامع-تربیت-دینی-کودک-بر-اساس-اندیشه-تربیتی-ابن-سینا?q=تربيت%20ديني%20كودك&score=23.0&rownumber=5 حیدری و دیگران، «تدوین الگوی جامع تربیت دینی کودک بر اساس اندیشۀ تربیتی ابن‌سینا»، 1399ش، ص27.]</ref> از سنین ۸ و ۹ سالگی می‌توان اصول اعتقادی همچون [[توحید]]، معرفی اولیای خدا، [[معاد]]، احکام دینی، حقوق و حدود الهی و [[بهشت]] و جهنم را به‌صورت داستان‌وار و همراه با دلیل برای کودک توضیح داد. [[ایمان]] حقیقی به [[دین]] از ۱۲ سالگی در کودک ایجاد می‌شود و آموزه‌های کامل‌تر دینی را در این سن می‌توان به او انتقال داد.<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/19717?pageNumber=56&viewType=pdf قائمی، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، 1364ش، ص58-62 و 96 و 99.]</ref>


==ویژگی‌های محتوای تربیت دینی==
== اصول تربیت دینی کودک ==
محتوای دینی ارائه شده به کودک باید دارای ویژگی‌ خیال‌پروری، عشق‌ورزی و زیباشناسی باشد. این محتوا شامل همه جنبه‌های ارتباطی کودک، یعنی ارتباط با خود، خدا، جهان هستی و انسان‌های دیگر است.  ویژگی‌های دیگر محتوای تربیت دینی عبارت است از:
در نظر داشتن برخی اصول در تربیت دینی کودک بایسته است؛ از جمله: تناسب تربیت با ویژگی‌های کودک، محبت و انس، بزرگداشت شخصیت کودک، آزادی عمل و پرهیز از هر نوع اجبار، [[فطرت]] پاک او، رعایت اصل اعتدال و پرهیز از افراط و تفرط در آموزش، اثرگذاری محیط بر کودک و کودک بر محیط، [[لذت‌جویی|لذت بردن]] و علاقه، تأمل و تفکر پیش از تلقین، رعایت اصل تدریج، [[صداقت]]، توجه به کیفیت یادگیری و نه کمیت، گسترش دین در تمام [[زندگی]]، اصل تذکر و یادآوری الهی.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1401038/ارایه-الگوی-بومی-تربیت-دینی-کودکان-پیش-دبستانی-از-طریق-مصاحبه-با-صاحب-نظران?q=تربيت%20ديني%20كودكان&score=23.0&rownumber=7 شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص44.]</ref>
ارائۀ تصویری ساده و قابل درک از محتواهای دینی؛
همراه با ادبیات کودکان و بیان هنرمندانه مطالب؛
به‌صورت تلفیقی و درهم‌تنیده (جدا نکردن دین از سایر امور زندگی)؛
بسترسازی پیش از ارائۀ مطالب؛
رشد کودک در تمام مراحل زندگی؛
قابل بیان به روش غیرمستقیم.  


==روش‌های تربیت دینی کودکان==
== محتوای تربیت دینی کودکان ==
محتوای تربیت دینی گسترده بوده و همهٔ جوانب و ابعاد زندگی را دربر می‌گیرد.<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/19717?pageNumber=56&viewType=pdf قائمی، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، 1364ش، ص56.]</ref> مطابق دیدگاه صاحب‌نظران، موضوعات محتوای تربیت دینی کودکان، بایستی بر پایهٔ آموزش [[آداب]] بر اساس روایات دینی، آشنایی با سیرهٔ پیامبران و امامان، آموزش مسائل اخلاقی، آشنایی با مفهوم [[خدا]] و در نهایت مناسک و عبادات باشد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1401038/ارایه-الگوی-بومی-تربیت-دینی-کودکان-پیش-دبستانی-از-طریق-مصاحبه-با-صاحب-نظران?q=تربيت%20ديني%20كودكان&score=23.0&rownumber=7 شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص47.]</ref>
 
== ویژگی‌های محتوای تربیت دینی ==
محتوای دینی ارائه شده به کودک باید دارای ویژگی خیال‌پروری، عشق‌ورزی و زیباشناسی باشد. این محتوا شامل همه جنبه‌های ارتباطی کودک، یعنی ارتباط با خود، خدا، جهان هستی و انسان‌های دیگر است. ویژگی‌های دیگر محتوای تربیت دینی عبارت است از:
* ارائهٔ تصویری ساده و قابل درک از محتواهای دینی؛
* همراه با ادبیات کودکان و بیان هنرمندانه مطالب؛
* به‌صورت تلفیقی و درهم‌تنیده (جدا نکردن دین از سایر امور زندگی)؛
* بسترسازی پیش از ارائهٔ مطالب؛
* رشد کودک در تمام مراحل زندگی؛
* قابل بیان به روش غیرمستقیم.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1401038/ارایه-الگوی-بومی-تربیت-دینی-کودکان-پیش-دبستانی-از-طریق-مصاحبه-با-صاحب-نظران?q=تربيت%20ديني%20كودكان&score=23.0&rownumber=7 شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص44 و 46-47.]</ref>
 
== روش‌های تربیت دینی کودکان ==
[[پرونده:تربیت دینی کودک۱.jpg|جایگزین=دختر خردسال و مادرش در نماز جمعه تهران|بندانگشتی|یک دختر خردسال به همراه مادرش در نماز جمعه دانشگاه تهران؛ ۴ خرداد ۱۳۸۶ش]]
صاحب‌نظران در تربیت دینی کودک به روش‌های زیر توجه کرده‌اند:
صاحب‌نظران در تربیت دینی کودک به روش‌های زیر توجه کرده‌اند:
* تشویق کودک به تفکر دربارۀ طبیعت؛
* تشویق کودک به تفکر دربارهٔ طبیعت؛
* نشان‌دادن راه‌های افزایش محبت به خدا؛
* نشان‌دادن راه‌های افزایش محبت به خدا؛
* واکنش مناسب و به‌موقع به عکس‌العمل‌های دینی کودک؛
* واکنش مناسب و به‌موقع به عکس‌العمل‌های دینی کودک؛
* انجام‌دادن اعمال مذهبی در مدرسه و خانه؛
* انجام‌دادن اعمال مذهبی در [[مدرسه]] و [[خانه]]؛
* استفاده از شیوه‌های غیرمستقیم شعر، نقاشی، قصه، بازی و نمایش؛
* استفاده از شیوه‌های غیرمستقیم شعر، [[نقاشی]]، قصه، [[بازی]] و نمایش؛
* نشان‌دادن مصادیق عینی برای آموختن تأثیرات خوب و بد؛
* نشان‌دادن مصادیق عینی برای آموختن تأثیرات خوب و بد؛
* استفاده از روش‌های طبیعی و فطری در تربیت دینی؛
* استفاده از روش‌های طبیعی و فطری در تربیت دینی؛
* عملی و کاربردی کردن مفاهیم؛
* عملی و کاربردی کردن مفاهیم؛
* زمینه‌سازی برای تربیت دینی؛
* زمینه‌سازی برای تربیت دینی؛
* آموزش خانواده در جهت هم‌راستا کردن خانه و مدرسه؛
* آموزش [[خانواده]] در جهت هم‌راستا کردن خانه و مدرسه؛
* استفاده از روش عادت؛
* استفاده از روش عادت؛
* آموزش به روش تلقین؛
* آموزش به روش تلقین؛
خط ۵۹: خط ۶۳:
* محبت‌ورزی به کودک؛
* محبت‌ورزی به کودک؛
* پخش فیلم و کارتون و انیمیشن‌های مذهبی؛
* پخش فیلم و کارتون و انیمیشن‌های مذهبی؛
* یادآوری نعمت‌های الهی؛  
* یادآوری نعمت‌های الهی؛<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1401038/ارایه-الگوی-بومی-تربیت-دینی-کودکان-پیش-دبستانی-از-طریق-مصاحبه-با-صاحب-نظران?q=تربيت%20ديني%20كودكان&score=23.0&rownumber=7 شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص45.]</ref>
* پاسداشت سنن و آداب مذهبی به‌ویژه مراسم سرور و شادی اهل‌بیت و نیز عزاداری ماه محرم توسط والدین و همراه‌کردن کودکان خود در این مجالس؛  
* پاسداشت سنن و آداب مذهبی به‌ویژه مراسم سرور و [[شادی]] [[اهل‌بیت]] و نیز [[عزاداری]] ماه [[محرم]] توسط والدین و همراه‌کردن کودکان خود در این مجالس؛
* بردن کودکان به زیارت امامان و اهل‌بیت آنان و ایجاد رابطۀ قلبی با شناساندن آنان؛  
* بردن کودکان به [[زیارت در فرهنگ شیعه|زیارت]] امامان و اهل‌بیت آنان و ایجاد رابطهٔ قلبی با شناساندن آنان؛<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/55557?pageNumber=13&viewType=pdf محدثی، تربیت دینی فرزندان، 1391ش، ص13-14 و 36-38.]</ref>
* آماده‌سازی تدریجی برای انجام تکالیف دینی؛ مثلاً پیش از روزه کامل، با روزۀ کله‌گنجشکی به تمرین روزه‌داری بپردازد و انس و عادت در او پدیدار شود.
* آماده‌سازی تدریجی برای انجام تکالیف دینی؛ مثلاً پیش از [[روزه]] کامل، با روزهٔ کله‌گنجشکی به تمرین روزه‌داری بپردازد و انس و عادت در او پدیدار شود.
* حفظ سوره‌های کوتاه قرآن و گوش کردن به صوت‌های زیبای قرآن در مواقع نقاشی کشیدن یا بازی؛  
* حفظ سوره‌های کوتاه [[قرآن]] و گوش کردن به صوت‌های زیبای قرآن در مواقع [[نقاشی]] کشیدن یا بازی؛<ref>[https://noorlib.ir/en/book/view/13108?pageNumber=39&viewType=pdf یوسفیان، تربیت دینی فرزندان، 1386ش، ص45-46.]</ref>
* برقراری انس میان قرآن و کودک به‌وسیلۀ مطالعه مستمر و شناخت قرآنی  و الگوی مناسب رفتاری از طریق بیان قصه‌های قرآنی به‌گونۀ تصویرسازی از آن؛  
* برقراری انس میان قرآن و کودک به‌وسیلهٔ مطالعه مستمر و شناخت قرآنی<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1607184/نقش-و-جایگاه-هنر-تذهیب-قرانی-در-تربیت-دینی-کودکان-و-نوجوانان?q=تربيت%20ديني%20كودكان&score=23.0&rownumber=3 پایدارفرد و شفیعی، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان نوجوانان»، 1398ش، ص32.]</ref> و الگوی مناسب رفتاری از طریق بیان قصه‌های قرآنی<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/976938/بررسی-تاثیر-تربیتی-قصه-های-قرانی-در-تربیت-دینی-کودکان?q=تربيت%20ديني%20كودكان&score=23.0&rownumber=6 خلجی، «بررسی تأثیر تربیتی قصه‌های قرآنی در تربیت دینی کودکان»، 1391ش، ص99.]</ref> به‌گونهٔ تصویرسازی از آن؛<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1607184/نقش-و-جایگاه-هنر-تذهیب-قرانی-در-تربیت-دینی-کودکان-و-نوجوانان?q=تربيت%20ديني%20كودكان&score=23.0&rownumber=3 پایدارفرد و شفیعی، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان نوجوانان»، 1398ش، ص32.]</ref>
* تشویق و پاداش با رعایت اعتدال در آن.
* تشویق و پاداش با رعایت اعتدال در آن.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4693/4726/37781/روش-های-تربیت-دینی-کودکان میرزایی، «روش‌های تربیت دینی کودکان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
==نکات مورد توجه والدین در تربیت دینی کودکان==
* ترساندن کودک از موجودات خیالی با انگیزه اطاعت‌پذیری کودک سبب می‌شود در بزرگسالی وجود جهنم را انکار کند و آن را دست‌آویزی برای فریب و اطاعت‌پذیر کردن مردم قلمداد کند.
* عدم تحمل صداقت کودکان از سوی والدین سبب پرورش نفاق و تظاهر در آنان می‌شود.  
* تحقیر فرزندان حین نصیحت و اجبار همراه با تحقیر برای انجام دادن عبادات سبب می‌شود که فرزند در بزرگسالی دچار فسق و فجور شود.  
* از آنجا که فرزند در کودکی پدر را به‌جای خدا رازق می‌داند، اگر پدر بتواند اعتماد کودک را جلب کند، منجر به اعتماد کودک به خدا می‌شود. رفتار کودک با پدر، ترسیم نوع رفتار او در بزرگسالی با خدا خواهد بود.  


==آسیب‌های موجود در روند تربیت دینی کودک==
== نکات مورد توجه والدین در تربیت دینی کودکان ==
موانع و آسیب‌هایی که در روند تربیت دینی کودکان اخلال ایجاد می‌کند، عبارت است از:  
* [[ترس|ترساندن]] کودک از موجودات خیالی با انگیزه اطاعت‌پذیری کودک سبب می‌شود در بزرگسالی وجود جهنم را انکار کند و آن را دست‌آویزی برای فریب و اطاعت‌پذیر کردن مردم قلمداد کند.
* آموزش معارف به‌صورت زبانی به‌جای عملی؛
* عدم تحمل صداقت کودکان از سوی والدین سبب پرورش [[نفاق]] و [[تظاهر]] در آنان می‌شود.
* عدم مطابقت حرف و عمل والدین و دیگر مربیان تربیتی؛
* [[تحقیر]] فرزندان حین نصیحت و اجبار همراه با تحقیر برای انجام دادن عبادات سبب می‌شود که فرزند در بزرگسالی دچار فسق و فجور شود.
* ارائۀ تصویر ایده‌آل و دست‌نیافتنی از الگوهای دینی یا در مقابل ارائه تصویر سطحی از آنان؛  
* از آنجا که فرزند در کودکی پدر را به‌جای خدا رازق می‌داند، اگر پدر بتواند اعتماد کودک را جلب کند، منجر به [[اعتماد]] کودک به [[خدا]] می‌شود. رفتار کودک با پدر، ترسیم نوع رفتار او در بزرگسالی با خدا خواهد بود.<ref>حائری شیرازی، تربیت دینی کودک، 1399ش، ص186، 193، 195 و 161.</ref>
* مستقل دانستن دین از سایر علوم؛
 
* انباشت اطلاعات دینی و مهم جلوه دادن حفظیات دینی کودک بدون توجه به تأثیرگذاری آن؛  
== آسیب‌های موجود در روند تربیت دینی کودک ==
* اکتفا کردن به تربیت دینی به‌روش مستقیم؛
موانع و آسیب‌هایی که در روند تربیت دینی کودکان اخلال ایجاد می‌کند، عبارت است از:
* معرفی نادرست اسلام و آموزه‌های دینی؛ 
* آموزش معارف به‌صورت زبانی به‌جای عملی؛
* توجه نکردن به اصول مهمی مانند آزادی، فطرت، دین‌محوری، اعتدال و تخیل.
* عدم مطابقت حرف و عمل والدین و دیگر مربیان تربیتی؛
==پانویس==
* ارائهٔ تصویر ایده‌آل و دست‌نیافتنی از الگوهای دینی یا در مقابل ارائه تصویر سطحی از آنان؛<ref>[https://www.balagh.ir/content/19398 دلبری، «آسیب‌شناسی تربیت دینی از دیدگاه شهید بهشتی»، 1390ش.]</ref>
* مستقل دانستن دین از سایر علوم؛
* انباشت اطلاعات دینی و مهم جلوه دادن حفظیات دینی کودک بدون توجه به تأثیرگذاری آن؛<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/898829/اسیب-های-تربیت-دینی-کودکان-مقطع-پیش-دبستانی-از-نظر-متخصصان-علوم-تربیتی-روان-شناسی-علوم-دینی-ادبیات-کودک-و-مربیان-پیش-دبستانی?q=آسیب‌شناسی%20تربیت%20دینی%20کودکان&score=18.0&rownumber=1 شمشیری و نوذری، «آسیب‌های تربیت دینی کودکان مقطع پیش‌دبستانی از نظر متخصصان علوم تربیتی، روان‌شناسی، علوم دینی، ادبیات کودک و مربیان پیش‌دبستانی»، 1390ش، ص58 و 68 .]</ref>
* اکتفا کردن به تربیت دینی به‌روش مستقیم؛
* معرفی نادرست اسلام و [[آموزه‌های دینی]].<ref>[https://www.balagh.ir/content/12606 «آسیب‌شناسی تربیت دینی فرزندان»، وب‌سایت بلاغ.]</ref>
 
== مصداقی از تربیت دینی ==
از مصادیق عینی تربیت دینی نقل داستانی از [[فریده مهدوی دامغانی]] است که در آن چگونگی آشنایی وی با [[امام حسین]] و [[زیارت عاشورا]] در کودکی‌اش را شرح داده است. او از طریق بیان قصه روز [[عاشورا]] از زبان پدرش [[احمد مهدوی دامغانی]] با [[امام حسین]] و [[زیارت عاشورا]] مأنوس شد؛ به‌گونه‌ای که خاطرهٔ شیرین آن پس از سال‌ها همراه او است.<ref>[https://www.ettelaat.com/archives/695272#gsc.tab=0 «داستان زیارت عاشورا در کربلای معلی»، روزنامۀ اطلاعات.]</ref>
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
 
* «آسیب‌شناسی تربیت دینی فرزندان»، وب‌سایت بلاغ، تاریخ درج مطلب: 26 آذر 1396ش.
== منابع ==
* احسانی، محمد، «تربیت دینی خانواده»، در مجلۀ معرفت، شمارۀ 32، بهمن و اسفند 1378ش.
{{آغاز منابع}}
* پایدارفرد، آرزو و شفیعی، فاطمه، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان و نوجوانان»، در فصلنامۀ تربیت اسلامی، شمارۀ 29، 1398ش.
* «آسیب‌شناسی تربیت دینی فرزندان»، وب‌سایت بلاغ، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آذر ۱۳۹۶ش.
* حائری شیرازی، محی‌الدین، تربیت دینی کودک، قم، معارف، چاپ هفتم، 1399ش.
* احسانی، محمد، «تربیت دینی خانواده»، در مجلهٔ معرفت، شمارهٔ ۳۲، بهمن و اسفند ۱۳۷۸ش.
* حیدری، ناهید و دیگران، «تدوین الگوی جامع تربیت دینی کودک بر اساس اندیشۀ تربیتی ابن‌سینا»، در دوفصلنامۀ اسلام و پژوهش‌های تربیتی، شمارۀ 24، پاییز و زمستان 1399ش.
* پایدارفرد، آرزو و شفیعی، فاطمه، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان و نوجوانان»، در فصلنامهٔ تربیت اسلامی، شمارهٔ ۲۹، ۱۳۹۸ش.
* خلجی، حسن، «بررسی تأثیر تربیتی قصه‌های قرآنی در تربیت دینی کودکان»، در پژوهش‌نامۀ تربیتی تبلیغی، پیش‌شمارۀ 1، پاییز 1391ش.
* حائری شیرازی، محی‌الدین، تربیت دینی کودک، قم، معارف، چاپ هفتم، ۱۳۹۹ش.
* دلبری، سیدمحمد، «آسیب‌شناسی تربیت دینی از دیدگاه شهید بهشتی»، در نشریۀ زمانه نامۀ اندیشه، فرهنگ و ادبیات، شمارۀ 62، 1390ش.
* حیدری، ناهید و دیگران، «تدوین الگوی جامع تربیت دینی کودک بر اساس اندیشهٔ تربیتی ابن‌سینا»، در دوفصلنامهٔ اسلام و پژوهش‌های تربیتی، شمارهٔ ۲۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش.
* شمشیری، بابک، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، در فصلنامۀ رشد آموزش پیش‌دبستانی، پاییز 1397ش.
* خلجی، حسن، «بررسی تأثیر تربیتی قصه‌های قرآنی در تربیت دینی کودکان»، در پژوهش‌نامهٔ تربیتی تبلیغی، پیش‌شمارهٔ ۱، پاییز ۱۳۹۱ش.
* شمشیری، بابک و نوذری، مرضیه، «آسیب‌های تربیت دینی کودکان مقطع پیش‌دبستانی از نظر متخصصان علوم تربیتی، روان‌شناسی، علوم دینی، ادبیات کودک و مربیان پیش‌دبستانی»، در دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی تربیت اسلامی، سال 6، شمارۀ 12، بهار و تابستان 1390ش.
* «داستان زیارت عاشورا در کربلای معلی»، روزنامهٔ اطلاعات، تاریخ انتشار: ۲۷ خرداد ۱۴۰۲ش.
* شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، تهران، کتابچی، 1412ق.
* دلبری، سیدمحمد، «آسیب‌شناسی تربیت دینی از دیدگاه شهید بهشتی»، در نشریهٔ زمانه نامهٔ اندیشه، فرهنگ و ادبیات، شمارهٔ ۶۲، ۱۳۹۰ش.
* قائمی، علی، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، تهران، امیری، 1364ش.
* شمشیری، بابک، «ارائهٔ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، در فصلنامهٔ رشد آموزش پیش‌دبستانی، پاییز ۱۳۹۷ش.
* علامه مجلسی، محمدباقر بن محمد، بحارالانوار، تهران، مؤسسة‌الوفا، 1403ق.
* شمشیری، بابک و نوذری، مرضیه، «آسیب‌های تربیت دینی کودکان مقطع پیش‌دبستانی از نظر متخصصان علوم تربیتی، روان‌شناسی، علوم دینی، ادبیات کودک و مربیان پیش‌دبستانی»، در دوفصلنامهٔ علمی-پژوهشی تربیت اسلامی، سال ۶، شمارهٔ ۱۲، بهار و تابستان ۱۳۹۰ش.
* محدثی، جواد، تربیت دینی فرزندان، مشهد، قدس رضوی، 1391ش.
* شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، تهران، کتابچی، ۱۴۱۲ق.
* میرزایی، حامدحسین، «روش‌های تربیت دینی کودکان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 12 خرداد 1402ش.
* قائمی، علی، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، تهران، امیری، ۱۳۶۴ش.
* یوسفیان، نعمت‌الله، تربیت دینی فرزندان، قم، زمزم هدایت، 1386ش.
* علامه مجلسی، محمدباقر بن محمد، بحارالانوار، تهران، مؤسسةالوفا، ۱۴۰۳ق.
* محدثی، جواد، تربیت دینی فرزندان، مشهد، قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
* میرزایی، حامدحسین، «روش‌های تربیت دینی کودکان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۱۲ خرداد ۱۴۰۲ش.
* یوسفیان، نعمت‌الله، تربیت دینی فرزندان، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
{{پایان منابع}}
 
{{#seo:
|title=تربیت دینی کودک چیست - معرفی اهمیت و اهداف تربیت دینی کودک - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords= تربیت دینی کودک
|description= تربیت دینی کودک چیست - معرفی مراحل تربیت دینی کودک اصول تربیتی آن - ویکی زندگی
}}
 
{{دین‌شناسی-افقی}}
{{خانواده-افقی}}
{{کودک-افقی}}
{{آموزش و پرورش-افقی}}
 
[[رده:اخلاق آموزش و پژوهش]]
[[رده:تربیت فرزند]]
[[رده:دین و دینداری]]
[[رده:روان‌شناسی تربیتی]]
[[رده:کودکی]]

نسخهٔ کنونی تا ۱ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۰۲:۴۹

آموزش مسائل دینی به کودکان؛ مسجدی در شهر بیرجند

تربیت دینی کودک؛ پرورش کودک بر اساس فطرت و به‌منظور رسیدن به هدف آفرینش.

تربیت دینی کودک در راستای بیداری و شکوفایی فطرت او مورد توجه قرار می‌گیرد. توجه به اصل تدریج و عدم اجبار در انتقال مفاهیم دینی از اصول اولیهٔ این نوع تربیت است. تربیت دینی کودک باید با بیان ظریف و هنرمندانه و ادبیات مختص کودکان صورت بگیرد.

مفهوم‌شناسی تربیت دینی کودک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تربیت دینی به‌معنای فراهم‌سازی زمینه‌های لازم برای ایجاد آگاهی از اصول و قواعد دینی و پایبندی قلبی و عملی به گزاره‌های آن است؛ به‌گونه‌ای که ناشی از اختیار فرد و هماهنگ با فطرت او برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی باشد.[۱] بر اساس آموزه‌های اسلام، همهٔ کودکان با فطرت توحیدی به‌دنیا می‌آیند و تربیت دینی، نقش شکوفاسازی فطرت دینی را ایفا می‌کند.[۲]

اهمیت تربیت دینی کودک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پرورش کودکان به شیوهٔ دینی سبب نهادینه‌سازی دین و فرهنگ اسلامی در بزرگسالی می‌شود.[۳] عدم توجه به تربیت دینی کودکان و انتقال آن به دوران نوجوانی و جوانی سبب می‌شود که فرد آمادگی روحی و انس لازم را برای انجام دادن تکالیف دینی نداشته باشد.[۴] همچنین اعتقادات، امور قابل مشاهده‌ای نیستند و انتقال آنها به کودکان دشوار بوده و نیازمند به‌کارگیری ظرافت‌هایی است.[۵]

اهداف تربیت دینی کودک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

هدف از تربیت دینی دستیابی به قرب الهی است که در این میان دورهٔ کودکی دربرگیرندهٔ اهداف میانی و جزئی‌تری است که از جملهٔ آنها می‌توان به بیداری فطرت کودک، ایجاد انگیزه برای محور قرار دادن دین در زندگی، محدود ندانستن تربیت دینی در انجام شرعیات بلکه توجه به تربیت شناختی، تربیت عاطفهٔ دینی، تربیت اخلاقی و رفتاری و تقویت حس زیباشناختی کودک، اشاره داشت.[۶]

مراحل تربیت دینی کودک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پیش از تولد

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
خواندن اذان و اقامه در گوش نوزاد توسط امام خمینی
خواندن اذان و اقامه در گوش نوزاد توسط امام خمینی

از مراقبت‌های پیش از تولد کودک در زمینهٔ تربیت دینی می‌توان به دعا و درخواست فرزند صالح از خداوند، استفاده از غذای حلال، معاشرت با افراد خوب، شنیدن صوت قرآن، شرکت در مجالس دینی، غذای نذری به‌قصد تبرک و توجه به شرایط انعقاد نطفه اشاره کرد.[۷]

تولد تا شش‌سالگی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پس از تولد نیز برخی آداب و رسوم مورد تأکید آموزه‌های اسلام قرار گرفته است؛ از جمله: برداشتن کام نوزاد با تربت کربلا،[۸] گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد[۹] و نام نیکو نهادن بر نوزاد.[۱۰] در این سنین کودک را بایستی به‌صورت تدریجی با مسائل دینی آشنا کرد؛ از جمله آموزش‌هایی که در روایات آمده؛ آموزش ذکر «لااله‌الاالله» در سه‌سالگی، آموختن شهادت به رسالت پیامبر در ۳–۵ سالگی، آموختن صلوات در ۴–۵ سالگی، آموزش سجده در پنج‌سالگی، آموختن رکوع و سجود و سایر اجزای نماز در شش‌سالگی، آموزش وضو در هفت‌سالگی، آموزش نماز برای دختران پیش از نه‌سالگی و مداومت بر آن.[۱۱]

پرورش دینی کودک در سنین ابتدایی بایستی همراه بازی و سرگرمی و بدون هر نوع فشار و اجبار و به‌دور از خسته کردن کودک باشد.[۱۲] والدین بایستی در حضور کودک اعمال عبادی را انجام دهند؛ زیرا کودک از چهارسالگی به‌شیوه تقلید و مشاهده، اعمال عبادی را می‌آموزد.[۱۳]

شش تا سیزده‌سالگی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انجام دادن برخی عبادات و جشن‌ها به‌شکل جمعی در این سنین موجب نشاط و انگیزه‌بخشی است. با توجه به ویژگی عادت‌پذیری کودکان در این دوره، آموزش اعمال و احکام دینی و انجام دادن و تکرار آن، نتیجه‌بخش خواهد بود.[۱۴] از سنین ۸ و ۹ سالگی می‌توان اصول اعتقادی همچون توحید، معرفی اولیای خدا، معاد، احکام دینی، حقوق و حدود الهی و بهشت و جهنم را به‌صورت داستان‌وار و همراه با دلیل برای کودک توضیح داد. ایمان حقیقی به دین از ۱۲ سالگی در کودک ایجاد می‌شود و آموزه‌های کامل‌تر دینی را در این سن می‌توان به او انتقال داد.[۱۵]

اصول تربیت دینی کودک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در نظر داشتن برخی اصول در تربیت دینی کودک بایسته است؛ از جمله: تناسب تربیت با ویژگی‌های کودک، محبت و انس، بزرگداشت شخصیت کودک، آزادی عمل و پرهیز از هر نوع اجبار، فطرت پاک او، رعایت اصل اعتدال و پرهیز از افراط و تفرط در آموزش، اثرگذاری محیط بر کودک و کودک بر محیط، لذت بردن و علاقه، تأمل و تفکر پیش از تلقین، رعایت اصل تدریج، صداقت، توجه به کیفیت یادگیری و نه کمیت، گسترش دین در تمام زندگی، اصل تذکر و یادآوری الهی.[۱۶]

محتوای تربیت دینی کودکان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای تربیت دینی گسترده بوده و همهٔ جوانب و ابعاد زندگی را دربر می‌گیرد.[۱۷] مطابق دیدگاه صاحب‌نظران، موضوعات محتوای تربیت دینی کودکان، بایستی بر پایهٔ آموزش آداب بر اساس روایات دینی، آشنایی با سیرهٔ پیامبران و امامان، آموزش مسائل اخلاقی، آشنایی با مفهوم خدا و در نهایت مناسک و عبادات باشد.[۱۸]

ویژگی‌های محتوای تربیت دینی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای دینی ارائه شده به کودک باید دارای ویژگی خیال‌پروری، عشق‌ورزی و زیباشناسی باشد. این محتوا شامل همه جنبه‌های ارتباطی کودک، یعنی ارتباط با خود، خدا، جهان هستی و انسان‌های دیگر است. ویژگی‌های دیگر محتوای تربیت دینی عبارت است از:

  • ارائهٔ تصویری ساده و قابل درک از محتواهای دینی؛
  • همراه با ادبیات کودکان و بیان هنرمندانه مطالب؛
  • به‌صورت تلفیقی و درهم‌تنیده (جدا نکردن دین از سایر امور زندگی)؛
  • بسترسازی پیش از ارائهٔ مطالب؛
  • رشد کودک در تمام مراحل زندگی؛
  • قابل بیان به روش غیرمستقیم.[۱۹]

روش‌های تربیت دینی کودکان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
دختر خردسال و مادرش در نماز جمعه تهران
یک دختر خردسال به همراه مادرش در نماز جمعه دانشگاه تهران؛ ۴ خرداد ۱۳۸۶ش

صاحب‌نظران در تربیت دینی کودک به روش‌های زیر توجه کرده‌اند:

  • تشویق کودک به تفکر دربارهٔ طبیعت؛
  • نشان‌دادن راه‌های افزایش محبت به خدا؛
  • واکنش مناسب و به‌موقع به عکس‌العمل‌های دینی کودک؛
  • انجام‌دادن اعمال مذهبی در مدرسه و خانه؛
  • استفاده از شیوه‌های غیرمستقیم شعر، نقاشی، قصه، بازی و نمایش؛
  • نشان‌دادن مصادیق عینی برای آموختن تأثیرات خوب و بد؛
  • استفاده از روش‌های طبیعی و فطری در تربیت دینی؛
  • عملی و کاربردی کردن مفاهیم؛
  • زمینه‌سازی برای تربیت دینی؛
  • آموزش خانواده در جهت هم‌راستا کردن خانه و مدرسه؛
  • استفاده از روش عادت؛
  • آموزش به روش تلقین؛
  • استفاده از تصاویر و نمادهای دینی در مدرسه و خانه؛
  • الگوسازی، اسطوره‌سازی و تقلید؛
  • تعامل و گفت‌وگو با کودک؛
  • اجرای مراسم و آداب مربوط به مناسبت‌های مذهبی توسط کودکان؛
  • مشاهده اعمال و رفتار خوب دیگران به‌ویژه والدین؛
  • محبت‌ورزی به کودک؛
  • پخش فیلم و کارتون و انیمیشن‌های مذهبی؛
  • یادآوری نعمت‌های الهی؛[۲۰]
  • پاسداشت سنن و آداب مذهبی به‌ویژه مراسم سرور و شادی اهل‌بیت و نیز عزاداری ماه محرم توسط والدین و همراه‌کردن کودکان خود در این مجالس؛
  • بردن کودکان به زیارت امامان و اهل‌بیت آنان و ایجاد رابطهٔ قلبی با شناساندن آنان؛[۲۱]
  • آماده‌سازی تدریجی برای انجام تکالیف دینی؛ مثلاً پیش از روزه کامل، با روزهٔ کله‌گنجشکی به تمرین روزه‌داری بپردازد و انس و عادت در او پدیدار شود.
  • حفظ سوره‌های کوتاه قرآن و گوش کردن به صوت‌های زیبای قرآن در مواقع نقاشی کشیدن یا بازی؛[۲۲]
  • برقراری انس میان قرآن و کودک به‌وسیلهٔ مطالعه مستمر و شناخت قرآنی[۲۳] و الگوی مناسب رفتاری از طریق بیان قصه‌های قرآنی[۲۴] به‌گونهٔ تصویرسازی از آن؛[۲۵]
  • تشویق و پاداش با رعایت اعتدال در آن.[۲۶]

نکات مورد توجه والدین در تربیت دینی کودکان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • ترساندن کودک از موجودات خیالی با انگیزه اطاعت‌پذیری کودک سبب می‌شود در بزرگسالی وجود جهنم را انکار کند و آن را دست‌آویزی برای فریب و اطاعت‌پذیر کردن مردم قلمداد کند.
  • عدم تحمل صداقت کودکان از سوی والدین سبب پرورش نفاق و تظاهر در آنان می‌شود.
  • تحقیر فرزندان حین نصیحت و اجبار همراه با تحقیر برای انجام دادن عبادات سبب می‌شود که فرزند در بزرگسالی دچار فسق و فجور شود.
  • از آنجا که فرزند در کودکی پدر را به‌جای خدا رازق می‌داند، اگر پدر بتواند اعتماد کودک را جلب کند، منجر به اعتماد کودک به خدا می‌شود. رفتار کودک با پدر، ترسیم نوع رفتار او در بزرگسالی با خدا خواهد بود.[۲۷]

آسیب‌های موجود در روند تربیت دینی کودک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

موانع و آسیب‌هایی که در روند تربیت دینی کودکان اخلال ایجاد می‌کند، عبارت است از:

  • آموزش معارف به‌صورت زبانی به‌جای عملی؛
  • عدم مطابقت حرف و عمل والدین و دیگر مربیان تربیتی؛
  • ارائهٔ تصویر ایده‌آل و دست‌نیافتنی از الگوهای دینی یا در مقابل ارائه تصویر سطحی از آنان؛[۲۸]
  • مستقل دانستن دین از سایر علوم؛
  • انباشت اطلاعات دینی و مهم جلوه دادن حفظیات دینی کودک بدون توجه به تأثیرگذاری آن؛[۲۹]
  • اکتفا کردن به تربیت دینی به‌روش مستقیم؛
  • معرفی نادرست اسلام و آموزه‌های دینی.[۳۰]

مصداقی از تربیت دینی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از مصادیق عینی تربیت دینی نقل داستانی از فریده مهدوی دامغانی است که در آن چگونگی آشنایی وی با امام حسین و زیارت عاشورا در کودکی‌اش را شرح داده است. او از طریق بیان قصه روز عاشورا از زبان پدرش احمد مهدوی دامغانی با امام حسین و زیارت عاشورا مأنوس شد؛ به‌گونه‌ای که خاطرهٔ شیرین آن پس از سال‌ها همراه او است.[۳۱]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ احسانی، «تربیت دینی خانواده»، 1378ش، ص26.
  2. ↑ یوسفیان، تربیت دینی فرزندان، 1386ش، ص39.
  3. ↑ پایدارفرد و شفیعی، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان نوجوانان»، 1398ش، ص32.
  4. ↑ یوسفیان، تربیت دینی فرزندان، 1386ش، ص45.
  5. ↑ پایدارفرد و شفیعی، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان نوجوانان»، 1398ش، ص32.
  6. ↑ شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص45-46.
  7. ↑ یوسفیان، تربیت دینی فرزندان، 1386ش، ص39-40.
  8. ↑ شیخ حرعاملی، وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، 1412ق، ج21، ص407.
  9. ↑ شیخ حر عاملی، وسائل‌الشیعه، 1412ق، ج15، ص136.
  10. ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج27، ص95.
  11. ↑ شیخ حر عاملی، وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، 1412ق، ج15، ص193.
  12. ↑ قائمی، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، 1364ش، ص56.
  13. ↑ حیدری و دیگران، «تدوین الگوی جامع تربیت دینی کودک بر اساس اندیشۀ تربیتی ابن‌سینا»، 1399ش، ص27.
  14. ↑ حیدری و دیگران، «تدوین الگوی جامع تربیت دینی کودک بر اساس اندیشۀ تربیتی ابن‌سینا»، 1399ش، ص27.
  15. ↑ قائمی، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، 1364ش، ص58-62 و 96 و 99.
  16. ↑ شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص44.
  17. ↑ قائمی، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، 1364ش، ص56.
  18. ↑ شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص47.
  19. ↑ شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص44 و 46-47.
  20. ↑ شمشیری، «ارائۀ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، 1397ش، ص45.
  21. ↑ محدثی، تربیت دینی فرزندان، 1391ش، ص13-14 و 36-38.
  22. ↑ یوسفیان، تربیت دینی فرزندان، 1386ش، ص45-46.
  23. ↑ پایدارفرد و شفیعی، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان نوجوانان»، 1398ش، ص32.
  24. ↑ خلجی، «بررسی تأثیر تربیتی قصه‌های قرآنی در تربیت دینی کودکان»، 1391ش، ص99.
  25. ↑ پایدارفرد و شفیعی، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان نوجوانان»، 1398ش، ص32.
  26. ↑ میرزایی، «روش‌های تربیت دینی کودکان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  27. ↑ حائری شیرازی، تربیت دینی کودک، 1399ش، ص186، 193، 195 و 161.
  28. ↑ دلبری، «آسیب‌شناسی تربیت دینی از دیدگاه شهید بهشتی»، 1390ش.
  29. ↑ شمشیری و نوذری، «آسیب‌های تربیت دینی کودکان مقطع پیش‌دبستانی از نظر متخصصان علوم تربیتی، روان‌شناسی، علوم دینی، ادبیات کودک و مربیان پیش‌دبستانی»، 1390ش، ص58 و 68 .
  30. ↑ «آسیب‌شناسی تربیت دینی فرزندان»، وب‌سایت بلاغ.
  31. ↑ «داستان زیارت عاشورا در کربلای معلی»، روزنامۀ اطلاعات.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آسیب‌شناسی تربیت دینی فرزندان»، وب‌سایت بلاغ، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آذر ۱۳۹۶ش.
  • احسانی، محمد، «تربیت دینی خانواده»، در مجلهٔ معرفت، شمارهٔ ۳۲، بهمن و اسفند ۱۳۷۸ش.
  • پایدارفرد، آرزو و شفیعی، فاطمه، «نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان و نوجوانان»، در فصلنامهٔ تربیت اسلامی، شمارهٔ ۲۹، ۱۳۹۸ش.
  • حائری شیرازی، محی‌الدین، تربیت دینی کودک، قم، معارف، چاپ هفتم، ۱۳۹۹ش.
  • حیدری، ناهید و دیگران، «تدوین الگوی جامع تربیت دینی کودک بر اساس اندیشهٔ تربیتی ابن‌سینا»، در دوفصلنامهٔ اسلام و پژوهش‌های تربیتی، شمارهٔ ۲۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش.
  • خلجی، حسن، «بررسی تأثیر تربیتی قصه‌های قرآنی در تربیت دینی کودکان»، در پژوهش‌نامهٔ تربیتی تبلیغی، پیش‌شمارهٔ ۱، پاییز ۱۳۹۱ش.
  • «داستان زیارت عاشورا در کربلای معلی»، روزنامهٔ اطلاعات، تاریخ انتشار: ۲۷ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • دلبری، سیدمحمد، «آسیب‌شناسی تربیت دینی از دیدگاه شهید بهشتی»، در نشریهٔ زمانه نامهٔ اندیشه، فرهنگ و ادبیات، شمارهٔ ۶۲، ۱۳۹۰ش.
  • شمشیری، بابک، «ارائهٔ الگوی بومی؛ تربیت دینی کودکان پیش‌دبستانی از طریق مصاحبه با صاحب‌نظران»، در فصلنامهٔ رشد آموزش پیش‌دبستانی، پاییز ۱۳۹۷ش.
  • شمشیری، بابک و نوذری، مرضیه، «آسیب‌های تربیت دینی کودکان مقطع پیش‌دبستانی از نظر متخصصان علوم تربیتی، روان‌شناسی، علوم دینی، ادبیات کودک و مربیان پیش‌دبستانی»، در دوفصلنامهٔ علمی-پژوهشی تربیت اسلامی، سال ۶، شمارهٔ ۱۲، بهار و تابستان ۱۳۹۰ش.
  • شیخ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه، تهران، کتابچی، ۱۴۱۲ق.
  • قائمی، علی، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، تهران، امیری، ۱۳۶۴ش.
  • علامه مجلسی، محمدباقر بن محمد، بحارالانوار، تهران، مؤسسةالوفا، ۱۴۰۳ق.
  • محدثی، جواد، تربیت دینی فرزندان، مشهد، قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
  • میرزایی، حامدحسین، «روش‌های تربیت دینی کودکان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۱۲ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • یوسفیان، نعمت‌الله، تربیت دینی فرزندان، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:تربیت_دینی_کودک&oldid=41280»