پیشنویس:همای رحمت: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:همای رحمت.jpg | [[پرونده:همای رحمت.jpg|thumb|تابلو معرق «علی ای همای رحمت» به خط استاد فرادی|جایگزین=تابلو معرق «علی ای همای رحمت» به خط استاد فرادی]] | ||
{{درشت|'''همای رحمت؛'''}} غزلی در مدح امام علی، از سید محمدحسین بهجت تبریزی (شهریار). | |||
همای رحمت، از ماندگارترین و زیباترین شعرها در ادبیات آیینی و | همای رحمت، از ماندگارترین و زیباترین شعرها در ادبیات آیینی و سرودهٔ معروف از [[شهریار (شاعر)|شهریار]]، شاعر پرآوازهٔ ایرانی، در مدح [[امام علی]] است که تصویری بیهمتا از شخصیت او ارائه میکند. این شعر با فرهنگ مردم عجین شده و در ادبیات روزمره و هنر معرق، خوشنویسی و [[موسیقی سنتی ایران|موسیقی سنتی]] بازتاب گسترده یافته است. همچنین این شعر مورد توجه شاعران، مداحان، روضهخوانان و گویندگان مذهبی واقع شده و بسیاری از عالمان دینی آن را ستودهاند. | ||
==معرفی== | |||
همای رحمت، غزلی است که توسط شاعر معاصر، «سید محمدحسین بهجت تبریزی»، معروف به «شهریار» در مدح | ==معرفی همای رحمت== | ||
==اهمیت و جایگاه== | [[پرونده:علی ای همای رحمت.jpg|جایگزین=استاد شهریار |بندانگشتی|استاد شهریار ]] | ||
بسیاری از پژوهشگران، غزل «همای رحمت» را از ماندگارترین شعرها در وصف امام علی در تاریخ ادبیات فارسی و شعر آیینی میدانند که در بین همه اقشار مردم رسوخ پیدا کرده و جاودانه شده است؛ بههمین دلیل، هرکسی این شعر را میخواند تحت تأثیر مضامین دینی و اندیشههای عرفانی آن قرار میگیرد. <ref>[https://dana.ir/962044/ | همای رحمت، غزلی است که توسط شاعر معاصر، «سید محمدحسین بهجت تبریزی»، معروف به «شهریار» در مدح «[[امام علی]]» در ۱۳۱۶ش سروده شده است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/06/26/2349963/مبارزه-متفاوت-شهریار-با-رضا-شاه-علی-ای-همای-رحمت-چه-زمانی-سروده-شد «مبارزه متفاوت شهریار با رضا شاه/ «علی ای همای رحمت» چه زمانی سروده شد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> این غزل، با مصرع «علی ای همای رحمت» آغاز میشود و محققان، آن را مظهر عشق و اخلاص شاعر به امام علی دانستهاند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1066566/سیمرغ-سهند-سیری-در-احوالات-و-اثار-مرحوم-شهریار فتحیپور، «سیمرغ سهند»، ۱۳۸۰ش، ص۱۹۰.]</ref> شهریار در این شعر به جنبههایی از رحمت، جوانمردی، بخشندگی، [[وفای به عهد|وفای بهعهد]] و عدالت امام علی اشاره میکند.<ref>[https://dana.ir/962044/بررسی-ابعاد-مختلف-شعر-علی-ای-همای-رحمت#gsc.tab=0 واحدپور، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی دانا.]</ref> | ||
==متن شعر== | |||
علی ای همای رحمت، تو چه آیتی خدا را<ref>[[شهریار، گزیدۀ غزلیات، غزل شماره 2، وبسایت گنجور.https://ganjoor.net/shahriar/gozidegh/sh2|شهریار، | ==اهمیت و جایگاه همای رحمت== | ||
بسیاری از پژوهشگران، غزل «همای رحمت» را از ماندگارترین شعرها در وصف امام علی در تاریخ ادبیات فارسی و شعر آیینی میدانند که در بین همه اقشار مردم رسوخ پیدا کرده و جاودانه شده است؛ بههمین دلیل، هرکسی این شعر را میخواند تحت تأثیر مضامین دینی و اندیشههای عرفانی آن قرار میگیرد.<ref>[https://dana.ir/962044/بررسی-ابعاد-مختلف-شعر-علی-ای-همای-رحمت#gsc.tab=0 واحدپور، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی دانا.]</ref> این غزل در مجالس مذهبی توسط روضهخوانان، مداحان و گویندههای مذهبی خوانده میشود. | |||
==متن شعر همای رحمت== | |||
علی ای همای رحمت، تو چه آیتی خدا را<ref>[[شهریار، گزیدۀ غزلیات، غزل شماره 2، وبسایت گنجور.https://ganjoor.net/shahriar/gozidegh/sh2|شهریار، گزیدهٔ غزلیات، غزل شماره 2، وبسایت گنجور.]]</ref> | |||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|علی ای همای رحمت، تو چه آیتی خدا را |که به ماسوا فکندی همه | {{ب|علی ای همای رحمت، تو چه آیتی خدا را |که به ماسوا فکندی همه سایهٔ هما را}} | ||
{{ب|دل اگر خداشناسی، همه در رخ علی بین |به علی شناختم من به خدا قسم خدا را}} | {{ب|دل اگر خداشناسی، همه در رخ علی بین |به علی شناختم من به خدا قسم خدا را}} | ||
{{ب|به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند|چو علی گرفته باشد سر | {{ب|به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند|چو علی گرفته باشد سر چشمهٔ بقا را}} | ||
{{ب|مگر ای سحاب رحمت تو بباری ارنه دوزخ |به شرار قهر سوزد همه جان ماسوا را}} | {{ب|مگر ای سحاب رحمت تو بباری ارنه دوزخ |به شرار قهر سوزد همه جان ماسوا را}} | ||
{{ب|برو ای گدای مسکین در | {{ب|برو ای گدای مسکین در خانهٔ علی زن|که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را}} | ||
{{ب|بجز از علی که گوید به پسر که قاتل من|چو اسیر توست اکنون به اسیر کن مدارا}} | {{ب|بجز از علی که گوید به پسر که قاتل من|چو اسیر توست اکنون به اسیر کن مدارا}} | ||
{{ب|بجز از علی که آرد پسری ابوالعجائب |که علم کند به عالم شهدای کربلا را}} | {{ب|بجز از علی که آرد پسری ابوالعجائب |که علم کند به عالم شهدای کربلا را}} | ||
| خط ۲۶: | خط ۳۰: | ||
{{ب|چه زنم چو نای هردم ز نوای شوق او دم|که لسان غیب خوشتر بنوازد این نوا را}} | {{ب|چه زنم چو نای هردم ز نوای شوق او دم|که لسان غیب خوشتر بنوازد این نوا را}} | ||
{{ب|«همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی| به پیام آشنایی بنوازد آشنا را»}} | {{ب|«همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی| به پیام آشنایی بنوازد آشنا را»}} | ||
{{ب|ز نوای مرغ یاحق بشنو که در دل شب|غم دل به دوست گفتن چه خوش است شهریارا }} | {{ب|ز نوای مرغ یاحق بشنو که در دل شب|غم دل به دوست گفتن چه خوش است شهریارا}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
== | |||
در بیت | ==درونمایهٔ شعر== | ||
== | در بیت اول، سعادت همهٔ هستی مرهون امام علی دانسته شده و او را از نشانههای الهی بر روی زمین معرفی میکند. در بیت دوم، شاعر معتقد است که بدون شناخت علی، شناخت خدا نیز ممکن نیست. مضمون «برو ای گدای مسکین در خانهٔ علی زن» در بیت پنجم، به آیهٔ ۵۵ سورهٔ مائده، معروف به آیه «ولایت» و خاتمبخشی امام علی در حال رکوع اشاره دارد که گویای شایستگی امام علی برای جانشینی پیامبر دانسته شده است. بیت هشتم «چو به دوست عهد بندد ز میان پاکبازان»، امام علی را مظهر وفاداری معرفی کرده و وفای بهعهد، جوانمردی و پایداری او را یادآوری میکند. بیت نهم در عین اشاره به بزرگی [[امام علی]] و عبارت «لا فَتی اِلاّ عَلی و لا سَیفَ اِلاّ ذُوالفَقار»، غلو دربارهٔ او را انکار و امام علی را مظهر حق میشمارد.<ref>تنها، اهلبیت در شعر سید حیدر آملی و شهریار، ۱۳۹۳ش، ص134-136.</ref> | ||
=== | |||
غزل همای رحمت در زمانی سروده شد که اوج طراحی و اجرای سیاست و برنامههای ضد دینی حاکمیت پهلوی در ایران بود. حاکمیت نمیخواست نشانهای از عزاداری امام حسین و دیگر مظاهر دین در جامعه وجود داشته باشد. در این زمان، یکباره همای رحمت به میدان آمد و خلاف جریان حرکت کرد زبانبهزبان نقل و در ذهن و زبان جامعه ماندگار | ==اثرگذاریهای آهنگ همای رحمت== | ||
=== | |||
شعر همای رحمت بهزودی مورد توجه علما و شاعران قرار گرفت و چندین شعر با وام گرفتن مصرع یا ابیاتی از آن با همان وزن و قافیه سروده شده است.<ref>احمدی بیرجندی، در ساحل غدیر، ۱۳۷۷ش، ص۱۴۵.</ref> | ===انسجام سیاسی و دینی مردم=== | ||
=== | غزل همای رحمت در زمانی سروده شد که اوج طراحی و اجرای سیاست و برنامههای ضد دینی حاکمیت پهلوی در ایران بود. حاکمیت نمیخواست نشانهای از عزاداری [[امام حسین]] و دیگر مظاهر [[دین]] در جامعه وجود داشته باشد. در این زمان، یکباره همای رحمت به میدان آمد و خلاف جریان حرکت کرد زبانبهزبان نقل و در ذهن و زبان جامعه ماندگار شد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/06/26/2349963/مبارزه-متفاوت-شهریار-با-رضا-شاه-علی-ای-همای-رحمت-چه-زمانی-سروده-شد «مبارزه متفاوت شهریار با رضاشاه/ «علی ای همای رحمت» چه زمانی سروده شد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> | ||
همای رحمت بیرون از مرز | |||
==نظر دیگران | ===اقتباس شاعران=== | ||
=== | شعر همای رحمت بهزودی مورد توجه علما و شاعران قرار گرفت و چندین شعر با وام گرفتن مصرع یا ابیاتی از آن با همان وزن و قافیه سروده شده است.<ref>احمدی بیرجندی، در ساحل غدیر، ۱۳۷۷ش، ص۱۴۵.</ref> | ||
سید رضا بهاءالدینی، فقیه و عارف شیعه معتقد است که از میان اشعاری که در مدح ائمه سروده شده، هیچ شعری مانند «علی ای همای | |||
=== | ===بازتاب در خارج از ایران=== | ||
سید شهابالدین مرعشی نجفی، از عالمان بزرگ و مرجعه تقلید شیعیان معتقد است که در سرودن این غزل، به شهریار الهام شده است که توانسته چنین غزلی با این مضامین عالی بسراید. <ref>ربانی، درسهایی از تاریخ فقیهان شیعه، بیتا، ج۱، ص۲۲۷.</ref> | همای رحمت بیرون از مرز [[ایران]]، در میان مسلمانان جهان اثرگذار بوده و بازتاب پیدا کرده است. برای مثال، در [[افغانستان]]، توسط هنرمندان در خوشنویسی و [[موسیقی]] اجرا شده است. از جمله حمید سخیزاده، خوانندهٔ افغانستانی تصنیف همای رحمت را خوانده است.<ref>[https://www.aparat.com/v/oT07g «آهنگ علی ای همای رحمت از سخیزاده»، وبسایت آپارات.]</ref> | ||
=== | |||
سید علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، غزل همای رحمت را در میان اشعار مدح امام علی، شعری با فضای نو و متفاوت میداند که از نظر الفاظ، شیرین و شیوا و از لحاظ مضمون، جدید است. بهباور وی، چنین شعری که در | ==نظر دیگران دربارهٔ همای رحمت== | ||
=== | ===سیدرضا بهاءالدینی=== | ||
جمشید علیزاده، از شهریارشناسان ایران، غزل همای رحمت را آیینهدار تاریخ تشیع در ایران میداند.<ref>[https://www.isna.ir/news/92070302021/ | سید رضا بهاءالدینی، فقیه و عارف [[شیعه]] معتقد است که از میان اشعاری که در مدح ائمه سروده شده، هیچ شعری مانند «علی ای همای رحمت» ِ شهریار تبریزی جذابیت ندارد.<ref>تنها، اهلبیت در شعر سید حیدر آملی و شهریار، ۱۳۹۳ش، ص۱۳۳.</ref> | ||
===سید شهابالدین مرعشی نجفی=== | |||
سید شهابالدین مرعشی نجفی، از عالمان بزرگ و مرجعه تقلید [[شیعیان]] معتقد است که در سرودن این غزل، به [[شهریار (شاعر)|شهریار]] الهام شده است که توانسته چنین غزلی با این مضامین عالی بسراید.<ref>ربانی، درسهایی از تاریخ فقیهان شیعه، بیتا، ج۱، ص۲۲۷.</ref> | |||
===سید علی خامنهای=== | |||
[[پرونده:علی ای همای رحمت۱.jpg|جایگزین=استاد شهریار در کنار آیتالله سیدعلی خامنهای|بندانگشتی|استاد شهریار در کنار آیتالله سیدعلی خامنهای]] | |||
سید علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، غزل همای رحمت را در میان اشعار مدح امام علی، شعری با فضای نو و متفاوت میداند که از نظر الفاظ، شیرین و شیوا و از لحاظ مضمون، جدید است. بهباور وی، چنین شعری که در فاصلهٔ بسیار کم، آنچنان رواج پیدا میکند که در مجالس مذهبی توسط [[روضهخوانی|روضهخوانان]] و مداحان و گویندههای مذهبی خوانده میشود، شعری ممتاز است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=36184 «اولین بار که آیتالله خامنهای شعر علی ای همای رحمت را شنیدند»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.]</ref> | |||
===جمشید علیزاده=== | |||
جمشید علیزاده، از شهریارشناسان ایران، غزل همای رحمت را آیینهدار تاریخ تشیع در ایران میداند.<ref>[https://www.isna.ir/news/92070302021/منشأ-شعر-علی-ای-همای-رحمت-شهریار-پیدا-شد-عکس خسروشاهی، «منشأ شعر علی ای همای رحمت» شهریار پیدا شد»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> | |||
==جلوههای هنری== | ==جلوههای هنری== | ||
=== | ===معرقکاری و خطاطی=== | ||
از مطلع غزل همای رحمت تابلوهای هنری زیادی بهصورت معرقکاری و خطاطی (خوشنویسی) توسط هنرمندان مختلف خلق شده است. از جمله، میتوان به تابلوی معرقکاری «سهیل مالکی» اشاره کرد که با خط نستعلیق روی چوب سرو خطاطی شده است.<ref>[https://mansourwood.ir/product/moaragh-227/ «تابلوی معرق علی ای همای رحمت خط استاد فرادی»، وبسایت منصور.]</ref> | از مطلع غزل همای رحمت تابلوهای هنری زیادی بهصورت معرقکاری و خطاطی (خوشنویسی) توسط هنرمندان مختلف خلق شده است. از جمله، میتوان به تابلوی معرقکاری «سهیل مالکی» اشاره کرد که با خط نستعلیق روی چوب سرو خطاطی شده است.<ref>[https://mansourwood.ir/product/moaragh-227/ «تابلوی معرق علی ای همای رحمت خط استاد فرادی»، وبسایت منصور.]</ref> | ||
=== | |||
غزل همای رحمت، توسط خوانندگان معروف ایرانی از جمله، علی فانی، هایده، لیلا فروهر، محسن ابراهیمزاده و علی راغب در موسیقی سنتی ایران اجرا شده است. برای مثال تصنیف همای رحمت «محمد اصفهانی»، | ===موسیقی سنتی=== | ||
==منشأ سرایش== | غزل همای رحمت، توسط خوانندگان معروف ایرانی از جمله، علی فانی، هایده، لیلا فروهر، محسن ابراهیمزاده و علی راغب در موسیقی سنتی [[ایران]] اجرا شده است. برای مثال تصنیف همای رحمت «محمد اصفهانی»، خوانندهٔ معروف ایرانی در این زمینه مورد استقبال عمومی قرار گرفته است.<ref>[https://music-fa.com/download-song/11467/ «دانلود آهنگ علی ای همای رحمت محمد اصفهانی»، وبسایت موزیکفا.]</ref> | ||
بهنظر برخی از پژوهشگران ادبی، غزل همای رحمت، یک اقتباس ادبی بوده که به استقبال از شعر «مفتون همدانی» سروده شده و شعر ناکامل مفتون همدانی با | |||
==منشأ سرایش همای رحمت== | |||
==همای رحمت و خواب سید شهابالدین مرعشی نجفی== | بهنظر برخی از پژوهشگران ادبی، غزل همای رحمت، یک اقتباس ادبی بوده که به استقبال از شعر «مفتون همدانی» سروده شده و شعر ناکامل مفتون همدانی با قریحهٔ شعری و قدرت ادبی کمنظیر شهریار، کامل شده است.<ref>[https://www.isna.ir/news/92070302021/منشأ-شعر-علی-ای-همای-رحمت-شهریار-پیدا-شد-عکس خسروشاهی، «منشأ شعر علی ای همای رحمت» شهریار پیدا شد»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> | ||
گفته میشود سید شهابالدین مرعشی نجفی از مراجع تقلید شیعه یک شب، امام علی را در خواب میبیند که در مسجد | ==همای رحمت و خواب سید شهابالدین مرعشی نجفی== | ||
گفته میشود سید شهابالدین مرعشی نجفی از مراجع تقلید [[شیعه]] یک شب، امام علی را در [[خواب]] میبیند که در مسجد کوفهٔ عراق، شاعران [[اهلبیت]] را دعوت میکند و پس از آمدن شماری از شاعران، امام علی میپرسد «شهریار ما کجاست؟» شهریار در این زمان وارد میشود و امام علی به او دستور میدهد که «شعرت را بخوان» و شهریار غزل همای رحمت را میخواند. بر این اساس، مرعشی نجفی پس از این خواب، شهریار را به [[قم]] دعوت میکند و زمان سرودن شعر را از او میپرسد. شهریار با اظهار تعجب میگوید که این شعر تازه سروده شده و کسی از آن خبر ندارد. هنگامی که شهریار زمان سرودن غزل را میگوید، معلوم میشود که شعر همای رحمت همزمان با خواب مرعشی نجفی سروده شده است.<ref>تنها، اهلبیت در شعر سید حیدر آملی و شهریار، ۱۳۹۳ش، ص133-134.</ref> | |||
==راز ماندگاری== | ==راز ماندگاری== | ||
=== | ===جایگاه و منزلت امام علی در نزد مخاطب=== | ||
یکی از دلایل ماندگاری و مقبولیت عام این شعر، جایگاه و منزلت موضوع شعر، یعنی امام علی نزد مسلمانان است. شاعر نیز بههمین موضوع اشاره میکند و در نظر او، امام علی مقام بسیار متعالی دارد و در یک بیت از این شعر، متحیر میشود که «شهِ مُلکِ لا فتی» را نه خدا میتواند بخواند و نه بشر.<ref>[https://dana.ir/962044/ | یکی از دلایل ماندگاری و مقبولیت عام این شعر، جایگاه و منزلت موضوع شعر، یعنی امام علی نزد [[مسلمانان]] است. شاعر نیز بههمین موضوع اشاره میکند و در نظر او، امام علی مقام بسیار متعالی دارد و در یک بیت از این شعر، متحیر میشود که «شهِ مُلکِ لا فتی» را نه خدا میتواند بخواند و نه بشر.<ref>[https://dana.ir/962044/بررسی-ابعاد-مختلف-شعر-علی-ای-همای-رحمت#gsc.tab=0 واحدپور، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی دانا.]</ref> | ||
=== | |||
شهریار، در برخورد با فرهنگ اجتماعی و باورهای مردمی، صمیمیت و خلوص نیت ویژهای داشت و با زبان ساده و صمیمی حرف دل مردم را بیان میکرد. شعر همای رحمت نیز از این قاعده استثنا نیست و بههمین دلیل، مردم بین خود و شاعر فاصلهای نمیبینند و غزل همای رحمت را حرف دل خود مییابند.<ref>[https://azarsh.farhang.gov.ir/fa/news/596825/ | ===صمیمیت و خلوص شاعر=== | ||
=== | شهریار، در برخورد با فرهنگ اجتماعی و باورهای مردمی، صمیمیت و خلوص نیت ویژهای داشت و با زبان ساده و صمیمی حرف دل مردم را بیان میکرد. شعر همای رحمت نیز از این قاعده استثنا نیست و بههمین دلیل، مردم بین خود و شاعر فاصلهای نمیبینند و غزل همای رحمت را حرف دل خود مییابند.<ref>[https://azarsh.farhang.gov.ir/fa/news/596825/شهریار-در-زبان-فارسی-صاحب-سبک-و-مکتب-بوده-است «شهریار در زبان فارسی، صاحب سبک و مکتب بوده است»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.]</ref> بسیاری از محققان، همای رحمت را نشانهٔ اعتقاد و اخلاص شهریار به [[امام علی]] دانستهاند که با بهرهگیری از ترکیبات خوشآهنگ و معانی عمیق عارفانه، سروده شده است.<ref>تنها، اهلبیت در شعر سید حیدر آملی و شهریار، ۱۳۹۳ش، ص133.</ref> | ||
یکی از دلایل ماندگاری آثار هنری، احساسات ناب دینی، مذهبی و انسانی است که از منظر کارشناسان، در این شعر وجود دارد. <ref>[https://dana.ir/962044/ | |||
=== | ===درونمایهٔ بلند دینی و انسانی=== | ||
آشنایی کامل شهریار با زبان شعری، تسلط وی بر ظرافتهای شعرسرایی، انتخاب وزن مناسب و واژگان شعری شایسته که تأثیر زیادی در برانگیختگی احساسات و عواطف خوانندگان دارد، از دلایل دیگری است که در ماندگاری این شعر نقش داشته است.<ref>[https://dana.ir/962044/ | یکی از دلایل ماندگاری آثار هنری، احساسات ناب دینی، مذهبی و انسانی است که از منظر کارشناسان، در این شعر وجود دارد.<ref>[https://dana.ir/962044/بررسی-ابعاد-مختلف-شعر-علی-ای-همای-رحمت#gsc.tab=0 واحدپور، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی دانا.]</ref> | ||
===زبان و ظرافت شعری=== | |||
آشنایی کامل شهریار با زبان شعری، تسلط وی بر ظرافتهای شعرسرایی، انتخاب وزن مناسب و واژگان شعری شایسته که تأثیر زیادی در برانگیختگی احساسات و عواطف خوانندگان دارد، از دلایل دیگری است که در ماندگاری این شعر نقش داشته است.<ref>[https://dana.ir/962044/بررسی-ابعاد-مختلف-شعر-علی-ای-همای-رحمت#gsc.tab=0 واحدپور، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی دانا.]</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* «آهنگ علی ای همای رحمت از سخیزاده»، وبسایت آپارات، تاریخ بازدید: | {{آغاز منابع}} | ||
* احمدی بیرجندی، احمد، در ساحل غدیر: غدیریههای فارسی، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. | *«آهنگ علی ای همای رحمت از سخیزاده»، وبسایت آپارات، تاریخ بازدید: ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. | ||
* «اولین بار که آیتالله خامنهای شعر علی ای همای رحمت را شنیدند»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: | *احمدی بیرجندی، احمد، در ساحل غدیر: غدیریههای فارسی، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. | ||
* «تابلوی معرق علی ای همای رحمت خط استاد فرادی»، وبسایت منصور، تاریخ بازدید: | *«اولین بار که آیتالله خامنهای شعر علی ای همای رحمت را شنیدند»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۱ فروردین ۱۳۹۶ش. | ||
* تنها، گلثوم، اهلبیت در شعر سیدحیدر آملی و شهریار، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۳ش. | *«تابلوی معرق علی ای همای رحمت خط استاد فرادی»، وبسایت منصور، تاریخ بازدید: ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. | ||
* خسروشاهی، طاهر، «منشأ شعر علی ای همای رحمت شهریار پیدا شد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳ مهر ۱۳۹۲ش. | *تنها، گلثوم، اهلبیت در شعر سیدحیدر آملی و شهریار، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۳ش. | ||
* «دانلود آهنگ علی ای همای رحمت محمد اصفهانی»، وبسایت موزیکفا، تاریخ درج مطلب: | *خسروشاهی، طاهر، «منشأ شعر علی ای همای رحمت شهریار پیدا شد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳ مهر ۱۳۹۲ش. | ||
* ربانی، محمدحسن، درسهایی از تاریخ فقیهان شیعه، تهران، شرکت چاپ و نشر بینالملل، بیتا. | *«دانلود آهنگ علی ای همای رحمت محمد اصفهانی»، وبسایت موزیکفا، تاریخ درج مطلب: ۵ خرداد ۱۳۹۸ش. | ||
* «شهریار در زبان فارسی، صاحب سبک و مکتب بوده است»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۴۰۰ش. | *ربانی، محمدحسن، درسهایی از تاریخ فقیهان شیعه، تهران، شرکت چاپ و نشر بینالملل، بیتا. | ||
* شهریار، | *«شهریار در زبان فارسی، صاحب سبک و مکتب بوده است»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۴۰۰ش. | ||
* فتحیپور، رضا و داوود فتحیپور، «سیمرغ سهند سیری در احوالات و آثار مرحوم شهریار»، | *شهریار، گزیدهٔ غزلیات، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ش. | ||
* | *فتحیپور، رضا و داوود فتحیپور، «سیمرغ سهند سیری در احوالات و آثار مرحوم شهریار»، ماهنامهٔ هنر دینی، شمارهٔ ۸، تابستان ۱۳۸۰ش. | ||
* واحدپور، مجید، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت | *«مبارزهٔ متفاوت شهریار با رضاشاه/ علی ای همای رحمت چه زمانی سروده شد؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهریور ۱۳۹۹س. | ||
*واحدپور، مجید، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت شبکهٔ اطلاعرسانی دانا، تاریخ درج مطلب: ۸ آذر ۱۳۹۵ش. | |||
{{پایان منابع}} | |||
[[رده: | {{ادبیات فارسی-افقی}} | ||
[[رده: | |||
[[رده:ترانهها]] | |||
[[رده:شعر فارسی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۰:۲۱
همای رحمت؛ غزلی در مدح امام علی، از سید محمدحسین بهجت تبریزی (شهریار).
همای رحمت، از ماندگارترین و زیباترین شعرها در ادبیات آیینی و سرودهٔ معروف از شهریار، شاعر پرآوازهٔ ایرانی، در مدح امام علی است که تصویری بیهمتا از شخصیت او ارائه میکند. این شعر با فرهنگ مردم عجین شده و در ادبیات روزمره و هنر معرق، خوشنویسی و موسیقی سنتی بازتاب گسترده یافته است. همچنین این شعر مورد توجه شاعران، مداحان، روضهخوانان و گویندگان مذهبی واقع شده و بسیاری از عالمان دینی آن را ستودهاند.
معرفی همای رحمت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
همای رحمت، غزلی است که توسط شاعر معاصر، «سید محمدحسین بهجت تبریزی»، معروف به «شهریار» در مدح «امام علی» در ۱۳۱۶ش سروده شده است.[۱] این غزل، با مصرع «علی ای همای رحمت» آغاز میشود و محققان، آن را مظهر عشق و اخلاص شاعر به امام علی دانستهاند.[۲] شهریار در این شعر به جنبههایی از رحمت، جوانمردی، بخشندگی، وفای بهعهد و عدالت امام علی اشاره میکند.[۳]
اهمیت و جایگاه همای رحمت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بسیاری از پژوهشگران، غزل «همای رحمت» را از ماندگارترین شعرها در وصف امام علی در تاریخ ادبیات فارسی و شعر آیینی میدانند که در بین همه اقشار مردم رسوخ پیدا کرده و جاودانه شده است؛ بههمین دلیل، هرکسی این شعر را میخواند تحت تأثیر مضامین دینی و اندیشههای عرفانی آن قرار میگیرد.[۴] این غزل در مجالس مذهبی توسط روضهخوانان، مداحان و گویندههای مذهبی خوانده میشود.
متن شعر همای رحمت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]علی ای همای رحمت، تو چه آیتی خدا را[۵]
الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:پایان شعر
درونمایهٔ شعر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در بیت اول، سعادت همهٔ هستی مرهون امام علی دانسته شده و او را از نشانههای الهی بر روی زمین معرفی میکند. در بیت دوم، شاعر معتقد است که بدون شناخت علی، شناخت خدا نیز ممکن نیست. مضمون «برو ای گدای مسکین در خانهٔ علی زن» در بیت پنجم، به آیهٔ ۵۵ سورهٔ مائده، معروف به آیه «ولایت» و خاتمبخشی امام علی در حال رکوع اشاره دارد که گویای شایستگی امام علی برای جانشینی پیامبر دانسته شده است. بیت هشتم «چو به دوست عهد بندد ز میان پاکبازان»، امام علی را مظهر وفاداری معرفی کرده و وفای بهعهد، جوانمردی و پایداری او را یادآوری میکند. بیت نهم در عین اشاره به بزرگی امام علی و عبارت «لا فَتی اِلاّ عَلی و لا سَیفَ اِلاّ ذُوالفَقار»، غلو دربارهٔ او را انکار و امام علی را مظهر حق میشمارد.[۶]
اثرگذاریهای آهنگ همای رحمت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]انسجام سیاسی و دینی مردم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]غزل همای رحمت در زمانی سروده شد که اوج طراحی و اجرای سیاست و برنامههای ضد دینی حاکمیت پهلوی در ایران بود. حاکمیت نمیخواست نشانهای از عزاداری امام حسین و دیگر مظاهر دین در جامعه وجود داشته باشد. در این زمان، یکباره همای رحمت به میدان آمد و خلاف جریان حرکت کرد زبانبهزبان نقل و در ذهن و زبان جامعه ماندگار شد.[۷]
اقتباس شاعران
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شعر همای رحمت بهزودی مورد توجه علما و شاعران قرار گرفت و چندین شعر با وام گرفتن مصرع یا ابیاتی از آن با همان وزن و قافیه سروده شده است.[۸]
بازتاب در خارج از ایران
[ویرایش | ویرایش مبدأ]همای رحمت بیرون از مرز ایران، در میان مسلمانان جهان اثرگذار بوده و بازتاب پیدا کرده است. برای مثال، در افغانستان، توسط هنرمندان در خوشنویسی و موسیقی اجرا شده است. از جمله حمید سخیزاده، خوانندهٔ افغانستانی تصنیف همای رحمت را خوانده است.[۹]
نظر دیگران دربارهٔ همای رحمت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سیدرضا بهاءالدینی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سید رضا بهاءالدینی، فقیه و عارف شیعه معتقد است که از میان اشعاری که در مدح ائمه سروده شده، هیچ شعری مانند «علی ای همای رحمت» ِ شهریار تبریزی جذابیت ندارد.[۱۰]
سید شهابالدین مرعشی نجفی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]سید شهابالدین مرعشی نجفی، از عالمان بزرگ و مرجعه تقلید شیعیان معتقد است که در سرودن این غزل، به شهریار الهام شده است که توانسته چنین غزلی با این مضامین عالی بسراید.[۱۱]
سید علی خامنهای
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
سید علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، غزل همای رحمت را در میان اشعار مدح امام علی، شعری با فضای نو و متفاوت میداند که از نظر الفاظ، شیرین و شیوا و از لحاظ مضمون، جدید است. بهباور وی، چنین شعری که در فاصلهٔ بسیار کم، آنچنان رواج پیدا میکند که در مجالس مذهبی توسط روضهخوانان و مداحان و گویندههای مذهبی خوانده میشود، شعری ممتاز است.[۱۲]
جمشید علیزاده
[ویرایش | ویرایش مبدأ]جمشید علیزاده، از شهریارشناسان ایران، غزل همای رحمت را آیینهدار تاریخ تشیع در ایران میداند.[۱۳]
جلوههای هنری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]معرقکاری و خطاطی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از مطلع غزل همای رحمت تابلوهای هنری زیادی بهصورت معرقکاری و خطاطی (خوشنویسی) توسط هنرمندان مختلف خلق شده است. از جمله، میتوان به تابلوی معرقکاری «سهیل مالکی» اشاره کرد که با خط نستعلیق روی چوب سرو خطاطی شده است.[۱۴]
موسیقی سنتی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]غزل همای رحمت، توسط خوانندگان معروف ایرانی از جمله، علی فانی، هایده، لیلا فروهر، محسن ابراهیمزاده و علی راغب در موسیقی سنتی ایران اجرا شده است. برای مثال تصنیف همای رحمت «محمد اصفهانی»، خوانندهٔ معروف ایرانی در این زمینه مورد استقبال عمومی قرار گرفته است.[۱۵]
منشأ سرایش همای رحمت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]بهنظر برخی از پژوهشگران ادبی، غزل همای رحمت، یک اقتباس ادبی بوده که به استقبال از شعر «مفتون همدانی» سروده شده و شعر ناکامل مفتون همدانی با قریحهٔ شعری و قدرت ادبی کمنظیر شهریار، کامل شده است.[۱۶]
همای رحمت و خواب سید شهابالدین مرعشی نجفی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]گفته میشود سید شهابالدین مرعشی نجفی از مراجع تقلید شیعه یک شب، امام علی را در خواب میبیند که در مسجد کوفهٔ عراق، شاعران اهلبیت را دعوت میکند و پس از آمدن شماری از شاعران، امام علی میپرسد «شهریار ما کجاست؟» شهریار در این زمان وارد میشود و امام علی به او دستور میدهد که «شعرت را بخوان» و شهریار غزل همای رحمت را میخواند. بر این اساس، مرعشی نجفی پس از این خواب، شهریار را به قم دعوت میکند و زمان سرودن شعر را از او میپرسد. شهریار با اظهار تعجب میگوید که این شعر تازه سروده شده و کسی از آن خبر ندارد. هنگامی که شهریار زمان سرودن غزل را میگوید، معلوم میشود که شعر همای رحمت همزمان با خواب مرعشی نجفی سروده شده است.[۱۷]
راز ماندگاری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]جایگاه و منزلت امام علی در نزد مخاطب
[ویرایش | ویرایش مبدأ]یکی از دلایل ماندگاری و مقبولیت عام این شعر، جایگاه و منزلت موضوع شعر، یعنی امام علی نزد مسلمانان است. شاعر نیز بههمین موضوع اشاره میکند و در نظر او، امام علی مقام بسیار متعالی دارد و در یک بیت از این شعر، متحیر میشود که «شهِ مُلکِ لا فتی» را نه خدا میتواند بخواند و نه بشر.[۱۸]
صمیمیت و خلوص شاعر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]شهریار، در برخورد با فرهنگ اجتماعی و باورهای مردمی، صمیمیت و خلوص نیت ویژهای داشت و با زبان ساده و صمیمی حرف دل مردم را بیان میکرد. شعر همای رحمت نیز از این قاعده استثنا نیست و بههمین دلیل، مردم بین خود و شاعر فاصلهای نمیبینند و غزل همای رحمت را حرف دل خود مییابند.[۱۹] بسیاری از محققان، همای رحمت را نشانهٔ اعتقاد و اخلاص شهریار به امام علی دانستهاند که با بهرهگیری از ترکیبات خوشآهنگ و معانی عمیق عارفانه، سروده شده است.[۲۰]
درونمایهٔ بلند دینی و انسانی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]یکی از دلایل ماندگاری آثار هنری، احساسات ناب دینی، مذهبی و انسانی است که از منظر کارشناسان، در این شعر وجود دارد.[۲۱]
زبان و ظرافت شعری
[ویرایش | ویرایش مبدأ]آشنایی کامل شهریار با زبان شعری، تسلط وی بر ظرافتهای شعرسرایی، انتخاب وزن مناسب و واژگان شعری شایسته که تأثیر زیادی در برانگیختگی احساسات و عواطف خوانندگان دارد، از دلایل دیگری است که در ماندگاری این شعر نقش داشته است.[۲۲]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ «مبارزه متفاوت شهریار با رضا شاه/ «علی ای همای رحمت» چه زمانی سروده شد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ فتحیپور، «سیمرغ سهند»، ۱۳۸۰ش، ص۱۹۰.
- ↑ واحدپور، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی دانا.
- ↑ واحدپور، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی دانا.
- ↑ شهریار، گزیدهٔ غزلیات، غزل شماره 2، وبسایت گنجور.
- ↑ تنها، اهلبیت در شعر سید حیدر آملی و شهریار، ۱۳۹۳ش، ص134-136.
- ↑ «مبارزه متفاوت شهریار با رضاشاه/ «علی ای همای رحمت» چه زمانی سروده شد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ احمدی بیرجندی، در ساحل غدیر، ۱۳۷۷ش، ص۱۴۵.
- ↑ «آهنگ علی ای همای رحمت از سخیزاده»، وبسایت آپارات.
- ↑ تنها، اهلبیت در شعر سید حیدر آملی و شهریار، ۱۳۹۳ش، ص۱۳۳.
- ↑ ربانی، درسهایی از تاریخ فقیهان شیعه، بیتا، ج۱، ص۲۲۷.
- ↑ «اولین بار که آیتالله خامنهای شعر علی ای همای رحمت را شنیدند»، وبسایت دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای.
- ↑ خسروشاهی، «منشأ شعر علی ای همای رحمت» شهریار پیدا شد»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «تابلوی معرق علی ای همای رحمت خط استاد فرادی»، وبسایت منصور.
- ↑ «دانلود آهنگ علی ای همای رحمت محمد اصفهانی»، وبسایت موزیکفا.
- ↑ خسروشاهی، «منشأ شعر علی ای همای رحمت» شهریار پیدا شد»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ تنها، اهلبیت در شعر سید حیدر آملی و شهریار، ۱۳۹۳ش، ص133-134.
- ↑ واحدپور، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی دانا.
- ↑ «شهریار در زبان فارسی، صاحب سبک و مکتب بوده است»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ↑ تنها، اهلبیت در شعر سید حیدر آملی و شهریار، ۱۳۹۳ش، ص133.
- ↑ واحدپور، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی دانا.
- ↑ واحدپور، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت شبکۀ اطلاعرسانی دانا.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- «آهنگ علی ای همای رحمت از سخیزاده»، وبسایت آپارات، تاریخ بازدید: ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- احمدی بیرجندی، احمد، در ساحل غدیر: غدیریههای فارسی، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- «اولین بار که آیتالله خامنهای شعر علی ای همای رحمت را شنیدند»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیتالله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۲۱ فروردین ۱۳۹۶ش.
- «تابلوی معرق علی ای همای رحمت خط استاد فرادی»، وبسایت منصور، تاریخ بازدید: ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- تنها، گلثوم، اهلبیت در شعر سیدحیدر آملی و شهریار، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- خسروشاهی، طاهر، «منشأ شعر علی ای همای رحمت شهریار پیدا شد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۳ مهر ۱۳۹۲ش.
- «دانلود آهنگ علی ای همای رحمت محمد اصفهانی»، وبسایت موزیکفا، تاریخ درج مطلب: ۵ خرداد ۱۳۹۸ش.
- ربانی، محمدحسن، درسهایی از تاریخ فقیهان شیعه، تهران، شرکت چاپ و نشر بینالملل، بیتا.
- «شهریار در زبان فارسی، صاحب سبک و مکتب بوده است»، وبسایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۴۰۰ش.
- شهریار، گزیدهٔ غزلیات، وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- فتحیپور، رضا و داوود فتحیپور، «سیمرغ سهند سیری در احوالات و آثار مرحوم شهریار»، ماهنامهٔ هنر دینی، شمارهٔ ۸، تابستان ۱۳۸۰ش.
- «مبارزهٔ متفاوت شهریار با رضاشاه/ علی ای همای رحمت چه زمانی سروده شد؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهریور ۱۳۹۹س.
- واحدپور، مجید، «بررسی ابعاد مختلف شعر علی ای همای رحمت»، وبسایت شبکهٔ اطلاعرسانی دانا، تاریخ درج مطلب: ۸ آذر ۱۳۹۵ش.
