پرش به محتوا

پیش‌نویس:تشبیب: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
زدن لینک داخلی
imported>شاهرودی
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:تشبیب۱.jpg|جایگزین=تشبیب - ملک الشعرای بهار|بندانگشتی|تصویر خیالی هوش مصنوعی از قصیده تشبیب ملک الشعرای بهار؛ تصویر ۶۸۲۹ از ۱۵۲۱۰ فانوس خیال؛]]
[[پرونده:تشبیب۱.jpg|جایگزین=تشبیب - ملک الشعرای بهار|بندانگشتی|تصویر خیالی هوش مصنوعی از قصیده تشبیب ملک الشعرای بهار؛ تصویر ۶۸۲۹ از ۱۵۲۱۰ فانوس خیال؛]]
'''<big>تشبیب</big>'''؛ بیان ویژگی‌ها و زیبایی‌های زن در قالب شعر.
'''{{درشت|تشبیب}}'''؛ بیان ویژگی‌ها و زیبایی‌های زن در قالب شعر.


'''تشبیب'''، شعری است که در آن شاعر به ذکر اوصاف و زیبایی‌های زن مورد علاقه‌اش می‌پردازد. این سبک، بیشتر برای اظهار عشق و برشمردن [[زیبایی]] جسمانی زنان به‌کار می‌رود. از منظر [[فقه اسلامی]]، این عمل در مواردی که سبب اذیّت زن، [[هتک حرمت مومن|هتک حرمت]] او و تمایل مردان به وی باشد، [[حرام]] دانسته شده است.
'''تشبیب'''، شعری است که در آن شاعر به ذکر اوصاف و زیبایی‌های زن مورد علاقه‌اش می‌پردازد. این سبک، بیشتر برای اظهار عشق و برشمردن [[زیبایی]] جسمانی زنان به‌کار می‌رود. از منظر [[فقه اسلامی]]، این عمل در مواردی که سبب اذیّت زن، [[هتک حرمت مومن|هتک حرمت]] او و تمایل مردان به وی باشد، [[حرام]] دانسته شده است.


==مفهوم تشبیب==
== مفهوم تشبیب ==
«[[تشبیب]]» به‌معنای یادآوری ایّام [[جوانی]] و احوال مربوط به دوران عاشقی است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص72]؛ [http://ensani.ir/fa/article/456585/%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%91%D9%84-%D8%AA%D8%B4%D8%A8%DB%8C%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%DB%8C حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118.]</ref> تشبیب در لغت به‌معنای وصف جمال زن و ابراز عشق به او معرفی شده<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AA%D8%B4%D8%A8%DB%8C%D8%A8?q=%D8%AA%D8%B4%D8%A8%DB%8C%D8%A8 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه تشبیب.]</ref> و در اصطلاح، به‌معنای ذكر زيبايی‌هاى زن یا پسربچه در شعر و اظهار عشق به آنان است.<ref>انصاری، المكاسب، 1415ق، ج1، ص177.     </ref>
«تشبیب» به‌معنای یادآوری ایّام [[جوانی]] و احوال مربوط به دوران عاشقی است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص72]؛ [http://ensani.ir/fa/article/456585/سیر-تحوّل-تشبیب-در-شعر-سبک-های-خراسانی-و-عراقی حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118.]</ref> تشبیب در لغت به‌معنای وصف جمال زن و ابراز عشق به او معرفی شده<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/تشبیب?q=تشبیب دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه تشبیب.]</ref> و در اصطلاح، به‌معنای ذکر زیبایی‌های زن یا پسربچه در شعر و اظهار عشق به آنان است.<ref>انصاری، المکاسب، 1415ق، ج1، ص177.</ref>


==خاستگاه تشبیب==
== خاستگاه تشبیب ==
گرایش مرد و زن به یکدیگر، امری فطری است و عامل زندگی اجتماعی، ازدیاد نسل و بقای آن دانسته شده است. در ادیان الهی و مکاتب بشری این کشش مورد توجه بوده و برای آن مقررات ویژه‌ای وضع شده است. [[دین]] [[اسلام]] نیز به‌منظور هدایت انسان‌ها و سالم‌سازی جامعه، دستوراتی در این زمینه بیان کرده است. در روایات، علاقه به زن از [[اخلاق]] پیامبران دانسته شده و [[قرآن]] نیز دوستیِ زن را فطری و عامل پیوند زن و مرد معرفی کرده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص74.]</ref>
گرایش مرد و زن به یکدیگر، امری فطری است و عامل زندگی اجتماعی، ازدیاد نسل و بقای آن دانسته شده است. در ادیان الهی و مکاتب بشری این کشش مورد توجه بوده و برای آن مقررات ویژه‌ای وضع شده است. [[دین]] [[اسلام]] نیز به‌منظور هدایت انسان‌ها و سالم‌سازی جامعه، دستوراتی در این زمینه بیان کرده است. در روایات، علاقه به زن از [[اخلاق]] پیامبران دانسته شده و [[قرآن]] نیز دوستیِ زن را فطری و عامل پیوند زن و مرد معرفی کرده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص74.]</ref>
==قالب شعری تشبیب==
 
== قالب شعری تشبیب ==
[[پرونده:تشبیب.png|جایگزین=تشبیب-ملک الشعرای بهار|بندانگشتی|استفاده از تشبیب در اشعار ملک الشعرای بهار؛ دیوان اشعار ملک الشعرای بهار (بر اساس نسخه چاپ ۱۳۴۴)]]
[[پرونده:تشبیب.png|جایگزین=تشبیب-ملک الشعرای بهار|بندانگشتی|استفاده از تشبیب در اشعار ملک الشعرای بهار؛ دیوان اشعار ملک الشعرای بهار (بر اساس نسخه چاپ ۱۳۴۴)]]
قالب شعری تشبیب معمولاً به‌عنوان بخشی از قصیده در ادبیات فارسی ظاهر می‌شود و به‌عنوان مقدمه‌ای عاشقانه یا غنایی شناخته می‌شود. تشبیب معمولاً اوایل قصیده قرار دارد و در آن شاعر به وصف معشوق، یاد جوانی و گاهی طبیعت و احوال عاشق می‌پردازد. شاعران از تشبیب به‌عنوان مقدمه‌ای جذاب برای سرودن قصیده، بهره برده‌اند و کمتر قصیده‌ای بدون تشبیب وجود داشته است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/456585/%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%91%D9%84-%D8%AA%D8%B4%D8%A8%DB%8C%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%DB%8C حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118].</ref>  
قالب شعری تشبیب معمولاً به‌عنوان بخشی از قصیده در ادبیات فارسی ظاهر می‌شود و به‌عنوان مقدمه‌ای عاشقانه یا غنایی شناخته می‌شود. تشبیب معمولاً اوایل قصیده قرار دارد و در آن شاعر به وصف معشوق، یاد جوانی و گاهی طبیعت و احوال عاشق می‌پردازد. شاعران از تشبیب به‌عنوان مقدمه‌ای جذاب برای سرودن قصیده، بهره برده‌اند و کمتر قصیده‌ای بدون تشبیب وجود داشته است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/456585/سیر-تحوّل-تشبیب-در-شعر-سبک-های-خراسانی-و-عراقی حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118].</ref>


ساختار تشبیب معمولاً شامل چند بیت است که قبل از رسیدن به موضوع اصلی قصیده بیان می‌شود. بعد از تشبیب، شاعران معمولاً با یک یا دو بیت به‌نام «تخلص» یا «گزیر» از این بخش جدا شده و به اصل موضوع قصیده می‌پردازند. قالب شعری تشبیب، معمولاً دارای وزن عروضی قصیده است و قافیه‌ها در آن رعایت می‌شود. این قالب گاهی به شکل مستقل در قالب‌های دیگر شعری نیز به‌کار رفته و به‌مرور زمان به شکل مستقل‌تری چون قالب غزل تکامل یافته است.<ref>[https://blog.faradars.org/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A8-%D8%B4%D8%B9%D8%B1/ «انواع قالب شعر – توضیح به زبان ساده»، وب‌سایت سازمان علمی و آموزشی فرادرس.]</ref>
ساختار تشبیب معمولاً شامل چند بیت است که قبل از رسیدن به موضوع اصلی قصیده بیان می‌شود. بعد از تشبیب، شاعران معمولاً با یک یا دو بیت به‌نام «تخلص» یا «گزیر» از این بخش جدا شده و به اصل موضوع قصیده می‌پردازند. قالب شعری تشبیب، معمولاً دارای وزن عروضی قصیده است و قافیه‌ها در آن رعایت می‌شود. این قالب گاهی به شکل مستقل در قالب‌های دیگر شعری نیز به‌کار رفته و به‌مرور زمان به شکل مستقل‌تری چون قالب غزل تکامل یافته است.<ref>[https://blog.faradars.org/انواع-قالب-شعر/ «انواع قالب شعر – توضیح به زبان ساده»، وب‌سایت سازمان علمی و آموزشی فرادرس.]</ref>


==حکم فقهی تشبیب==
== حکم فقهی تشبیب ==
حکم فقهی تشبیب در شعر و ادبیات اسلامی موضوعی است که در فقه الفنون (فقه هنر) مورد بررسی قرار گرفته است.<ref>[https://ostadmarvi.ir/%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%A8-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%D9%87/%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D8%AA%D8%B4%D8%A8%DB%8C%D8%A8/ «مورد چهارم: تشبیب»، پایگاه اطلاع‌رسانی استاد حاج شیخ جواد مروی.]</ref> برخی فقها، تشبیب زن را با شرایطی [[حلال]] و جایز دانسته‌اند؛ اما بسیاری از فقها، با توجه به سویه‌های اغفال‌کننده و شهوت‌انگیز تشبیب، آن را حرام می‌دانند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص76].</ref>  
حکم فقهی تشبیب در شعر و ادبیات اسلامی موضوعی است که در فقه الفنون (فقه هنر) مورد بررسی قرار گرفته است.<ref>[https://ostadmarvi.ir/مکاسب-محرمه/مورد-چهارم-تشبیب/ «مورد چهارم: تشبیب»، پایگاه اطلاع‌رسانی استاد حاج شیخ جواد مروی.]</ref> برخی فقها، تشبیب زن را با شرایطی [[حلال]] و جایز دانسته‌اند؛ اما بسیاری از فقها، با توجه به سویه‌های اغفال‌کننده و شهوت‌انگیز تشبیب، آن را حرام می‌دانند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص76].</ref>


از دیدگاه فقها تشبیب در شعر به سه صورت می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد:
از دیدگاه فقها تشبیب در شعر به سه صورت می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد:
# اگر تشبیب به زنی باشد که مباشرت با او برای شاعر جایز است، مانند همسر، نامزد یا زنی که قصد [[ازدواج]] با او را دارد، این نوع تشبیب جایز و حلال است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص77.]</ref>
# اگر تشبیب به زنی مبهم و خیالی باشد که مشخص نیست و زنی که شاعر او را می‌شناسد ولی شنونده زن را نمی‌شناسد نیز اشکال ندارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص77.]</ref>
# اما اگر تشبیب به زنی باشد که مباشرت با او جایز نیست، مانند زن [[بیوه]] یا زن دیگر که متعلق به غیر است، این نوع تشبیب حرام است.<ref>سعیدزاده، «تشبیب از دیدگاه شیخ انصاری»، 1373ش، ص 17.</ref>


#اگر تشبیب به زنی باشد که مباشرت با او برای شاعر جایز است، مانند همسر، نامزد یا زنی که قصد [[ازدواج]] با او را دارد، این نوع تشبیب جایز و حلال است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص77.]</ref>
از منظر فقه اسلامی، سرودن اشعار عاشقانه دربارهٔ پسربچه حتی به‌صورت مبهم و خیالی، حرام است.<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28</ref> از نظر برخی فقها، حرمت تشبیب اختصاص به شعر ندارد و در غیر شعر نیز حرام است.<ref>هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، 1382ق، ج2، ص487.</ref> شنیدن تشبیب حرام نیز حرام است.<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28.</ref>
#اگر تشبیب به زنی مبهم و خیالی باشد که مشخص نیست و زنی که شاعر او را می‌شناسد ولی شنونده زن را نمی‌شناسد نیز اشکال ندارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/93932/fa رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص77.]</ref>
#اما اگر تشبیب به زنی باشد که مباشرت با او جایز نیست، مانند زن [[بیوه]] یا زن دیگر که متعلق به غیر است، این نوع تشبیب حرام است.<ref>سعید‌زاده، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، 1373ش، ص 17.</ref>


از منظر فقه اسلامی، سرودن اشعار عاشقانه دربارۀ پسربچه حتی به‌صورت مبهم و خیالی، حرام است.<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28</ref> از نظر برخی فقها، حرمت تشبيب اختصاص به شعر ندارد و در غير شعر نيز حرام است.<ref>هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، 1382ق، ج2، ص487.</ref> شنیدن تشبيب حرام نيز حرام است.<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28.  </ref>
== پیامدهای تشبیب حرام ==
حکم فقهی تشبیب به نیت و موضوع اشاره دارد و از نظر برخی فقها، سرودن یا بیان تشبیب به زن [[نامحرم]] در شعر موجب فسق و حرمت است. همچنین بحث کرد و مناقشه دربارهٔ حکم تشبیب در آثار علمی مانند مکاسب محرمه وجود دارد که برخی آن را یکی از مصادیق حرام در حوزهٔ هنر می‌دانند؛ زیرا ممکن است موجب تحریک شهوت، ترویج فحشا و هتک حرمت زن شده و پیامدهایی مانند رسوایی، اذیت و هتک حرمت زن یا خانواده‌اش و کشاندن مردان فاسق به‌سوی زن را به‌دنبال داشته باشد.<ref>سعیدزاده، «تشبیب از دیدگاه شیخ انصاری»، 1373ش، ص17؛ ذهنی تهرانی، 1369ش، تشریح المطالب، ج2، ص376.</ref> همچنین تشبیب حرام موجب فسق شاعر شده و حتی شهادت او پذیرفته نمی‌شود. به‌همین ترتیب، درآمدی که از راه تشبیب حرام به‌دست آید نیز حرام شمرده شده است.<ref>انصاری، المکاسب،1415ق، ج1، ص163-177؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، 1382ق، ج۲، ص487.</ref>


==پیامدهای تشبیب حرام==
== پانویس ==
حکم فقهی تشبیب به نیت و موضوع اشاره دارد و از نظر برخی فقها، سرودن یا بیان تشبیب به زن [[نامحرم]] در شعر موجب فسق و حرمت است. همچنین بحث کرد و مناقشه دربارۀ حکم تشبیب در آثار علمی مانند مکاسب محرمه وجود دارد که برخی آن را یکی از مصادیق حرام در حوزۀ هنر می‌دانند؛ زیرا ممکن است موجب تحریک شهوت، ترویج فحشا و هتک حرمت زن شده و پیامدهایی مانند رسوایی، اذیت و هتک حرمت زن یا خانواده‌اش و کشاندن مردان فاسق به‌سوی زن را به‌دنبال داشته باشد.<ref>سعید‌زاده، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، 1373ش، ص17؛ ذهنی تهرانی، 1369ش، تشريح المطالب، ج2، ص376.</ref> همچنین تشبیب حرام موجب فسق شاعر شده و حتی شهادت او پذیرفته نمی‌شود. به‌همین ترتیب، درآمدی که از راه تشبيب حرام به‌دست آید نیز حرام شمرده شده است.<ref>انصاری، المكاسب،1415ق، ج1، ص163-177؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، 1382ق، ج۲، ص487. </ref>
{{پانویس}}


==پانویس==
== منابع ==
{{پانویس}}
==منابع==
{{آغاز منابع}}
{{آغاز منابع}}
*انصاری، مرتضی، المکاسب، قم، الموتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة، ۱۴۱۵ق.
* انصاری، مرتضی، المکاسب، قم، الموتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة، ۱۴۱۵ق.
*«انواع قالب شعر – توضیح به زبان ساده»، وب‌سایت سازمان علمی و آموزشی فرادرس، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مرداد ۱۴۰۴ش.
* «انواع قالب شعر – توضیح به زبان ساده»، وب‌سایت سازمان علمی و آموزشی فرادرس، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مرداد ۱۴۰۴ش.
*حسینی، سیده الهام و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، مجله شعرپژوهی، سال ۱۲، شماره ۴، ۱۳۹۹ش.
* حسینی، سیده الهام و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، مجله شعرپژوهی، سال ۱۲، شماره ۴، ۱۳۹۹ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۳ شهریور ۱۴۰۴ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۳ شهریور ۱۴۰۴ش.
*ذهنی تهرانی، محمدجواد، تشريح المطالب: شرح فارسی بر مکاسب، قم، حاذق، ۱۳۶۹ش.
* ذهنی تهرانی، محمدجواد، تشریح المطالب: شرح فارسی بر مکاسب، قم، حاذق، ۱۳۶۹ش.
*رضایی، مائده و عاشری، رقیه، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره ۸۰، ۱۳۹۷ش.
* رضایی، مائده و عاشری، رقیه، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره ۸۰، ۱۳۹۷ش.
*سعید‌زاده، سیدمحسن، «تشبيب از ديدگاه شيخ انصاري»، پيام زن، شماره ۳۴، ۱۳۷۳ش.
* سعیدزاده، سیدمحسن، «تشبیب از دیدگاه شیخ انصاری»، پیام زن، شماره ۳۴، ۱۳۷۳ش.
*محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آل‌البیت الاحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
* محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل‌البیت الاحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
*«مورد چهارم: تشبیب»، پایگاه اطلاع‌رسانی استاد حاج شیخ جواد مروی، تاریخ بازدید: ۳ شهریور ۱۴۰۴ش.
* «مورد چهارم: تشبیب»، پایگاه اطلاع‌رسانی استاد حاج شیخ جواد مروی، تاریخ بازدید: ۳ شهریور ۱۴۰۴ش.
*هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بيت، ۱۳۸۲ق.
* هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت، ۱۳۸۲ق.
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


{{#seo:
<!-- WikiSEO -->
|title=تشبیب چیست ؟ - حکم فقهی تشبیب چیست ؟ - ویکی زندگی
 
|title_mode=Replaced Title
{{ادبیات-افقی}}
|keywords= تشبیب
 
|description= تشبیب چیست - معرفی مفهوم ،خاستگاه و حکم فقهی تشبیب - ویکی زندگی
[[رده:ادبیات غنایی]]
}}
[[رده:شعر]]
[[رده:فنون ادبی]]

نسخهٔ ۵ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۳:۴۰

تشبیب - ملک الشعرای بهار
تصویر خیالی هوش مصنوعی از قصیده تشبیب ملک الشعرای بهار؛ تصویر ۶۸۲۹ از ۱۵۲۱۰ فانوس خیال؛

تشبیب؛ بیان ویژگی‌ها و زیبایی‌های زن در قالب شعر.

تشبیب، شعری است که در آن شاعر به ذکر اوصاف و زیبایی‌های زن مورد علاقه‌اش می‌پردازد. این سبک، بیشتر برای اظهار عشق و برشمردن زیبایی جسمانی زنان به‌کار می‌رود. از منظر فقه اسلامی، این عمل در مواردی که سبب اذیّت زن، هتک حرمت او و تمایل مردان به وی باشد، حرام دانسته شده است.

مفهوم تشبیب

«تشبیب» به‌معنای یادآوری ایّام جوانی و احوال مربوط به دوران عاشقی است.[۱] تشبیب در لغت به‌معنای وصف جمال زن و ابراز عشق به او معرفی شده[۲] و در اصطلاح، به‌معنای ذکر زیبایی‌های زن یا پسربچه در شعر و اظهار عشق به آنان است.[۳]

خاستگاه تشبیب

گرایش مرد و زن به یکدیگر، امری فطری است و عامل زندگی اجتماعی، ازدیاد نسل و بقای آن دانسته شده است. در ادیان الهی و مکاتب بشری این کشش مورد توجه بوده و برای آن مقررات ویژه‌ای وضع شده است. دین اسلام نیز به‌منظور هدایت انسان‌ها و سالم‌سازی جامعه، دستوراتی در این زمینه بیان کرده است. در روایات، علاقه به زن از اخلاق پیامبران دانسته شده و قرآن نیز دوستیِ زن را فطری و عامل پیوند زن و مرد معرفی کرده است.[۴]

قالب شعری تشبیب

تشبیب-ملک الشعرای بهار
استفاده از تشبیب در اشعار ملک الشعرای بهار؛ دیوان اشعار ملک الشعرای بهار (بر اساس نسخه چاپ ۱۳۴۴)

قالب شعری تشبیب معمولاً به‌عنوان بخشی از قصیده در ادبیات فارسی ظاهر می‌شود و به‌عنوان مقدمه‌ای عاشقانه یا غنایی شناخته می‌شود. تشبیب معمولاً اوایل قصیده قرار دارد و در آن شاعر به وصف معشوق، یاد جوانی و گاهی طبیعت و احوال عاشق می‌پردازد. شاعران از تشبیب به‌عنوان مقدمه‌ای جذاب برای سرودن قصیده، بهره برده‌اند و کمتر قصیده‌ای بدون تشبیب وجود داشته است.[۵]

ساختار تشبیب معمولاً شامل چند بیت است که قبل از رسیدن به موضوع اصلی قصیده بیان می‌شود. بعد از تشبیب، شاعران معمولاً با یک یا دو بیت به‌نام «تخلص» یا «گزیر» از این بخش جدا شده و به اصل موضوع قصیده می‌پردازند. قالب شعری تشبیب، معمولاً دارای وزن عروضی قصیده است و قافیه‌ها در آن رعایت می‌شود. این قالب گاهی به شکل مستقل در قالب‌های دیگر شعری نیز به‌کار رفته و به‌مرور زمان به شکل مستقل‌تری چون قالب غزل تکامل یافته است.[۶]

حکم فقهی تشبیب

حکم فقهی تشبیب در شعر و ادبیات اسلامی موضوعی است که در فقه الفنون (فقه هنر) مورد بررسی قرار گرفته است.[۷] برخی فقها، تشبیب زن را با شرایطی حلال و جایز دانسته‌اند؛ اما بسیاری از فقها، با توجه به سویه‌های اغفال‌کننده و شهوت‌انگیز تشبیب، آن را حرام می‌دانند.[۸]

از دیدگاه فقها تشبیب در شعر به سه صورت می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد:

  1. اگر تشبیب به زنی باشد که مباشرت با او برای شاعر جایز است، مانند همسر، نامزد یا زنی که قصد ازدواج با او را دارد، این نوع تشبیب جایز و حلال است.[۹]
  2. اگر تشبیب به زنی مبهم و خیالی باشد که مشخص نیست و زنی که شاعر او را می‌شناسد ولی شنونده زن را نمی‌شناسد نیز اشکال ندارد.[۱۰]
  3. اما اگر تشبیب به زنی باشد که مباشرت با او جایز نیست، مانند زن بیوه یا زن دیگر که متعلق به غیر است، این نوع تشبیب حرام است.[۱۱]

از منظر فقه اسلامی، سرودن اشعار عاشقانه دربارهٔ پسربچه حتی به‌صورت مبهم و خیالی، حرام است.[۱۲] از نظر برخی فقها، حرمت تشبیب اختصاص به شعر ندارد و در غیر شعر نیز حرام است.[۱۳] شنیدن تشبیب حرام نیز حرام است.[۱۴]

پیامدهای تشبیب حرام

حکم فقهی تشبیب به نیت و موضوع اشاره دارد و از نظر برخی فقها، سرودن یا بیان تشبیب به زن نامحرم در شعر موجب فسق و حرمت است. همچنین بحث کرد و مناقشه دربارهٔ حکم تشبیب در آثار علمی مانند مکاسب محرمه وجود دارد که برخی آن را یکی از مصادیق حرام در حوزهٔ هنر می‌دانند؛ زیرا ممکن است موجب تحریک شهوت، ترویج فحشا و هتک حرمت زن شده و پیامدهایی مانند رسوایی، اذیت و هتک حرمت زن یا خانواده‌اش و کشاندن مردان فاسق به‌سوی زن را به‌دنبال داشته باشد.[۱۵] همچنین تشبیب حرام موجب فسق شاعر شده و حتی شهادت او پذیرفته نمی‌شود. به‌همین ترتیب، درآمدی که از راه تشبیب حرام به‌دست آید نیز حرام شمرده شده است.[۱۶]

پانویس

  1. ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص72؛ حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118.
  2. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه تشبیب.
  3. ↑ انصاری، المکاسب، 1415ق، ج1، ص177.
  4. ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص74.
  5. ↑ حسینی و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، 1399ش، ص118.
  6. ↑ «انواع قالب شعر – توضیح به زبان ساده»، وب‌سایت سازمان علمی و آموزشی فرادرس.
  7. ↑ «مورد چهارم: تشبیب»، پایگاه اطلاع‌رسانی استاد حاج شیخ جواد مروی.
  8. ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص76.
  9. ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص77.
  10. ↑ رضایی و عاشری، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، 1397ش، ص77.
  11. ↑ سعیدزاده، «تشبیب از دیدگاه شیخ انصاری»، 1373ش، ص 17.
  12. ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28
  13. ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، 1382ق، ج2، ص487.
  14. ↑ محقق کرکی، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 1414ق، ج4، ص28.
  15. ↑ سعیدزاده، «تشبیب از دیدگاه شیخ انصاری»، 1373ش، ص17؛ ذهنی تهرانی، 1369ش، تشریح المطالب، ج2، ص376.
  16. ↑ انصاری، المکاسب،1415ق، ج1، ص163-177؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، 1382ق، ج۲، ص487.

منابع

  • انصاری، مرتضی، المکاسب، قم، الموتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة، ۱۴۱۵ق.
  • «انواع قالب شعر – توضیح به زبان ساده»، وب‌سایت سازمان علمی و آموزشی فرادرس، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مرداد ۱۴۰۴ش.
  • حسینی، سیده الهام و همکاران، «سیر تحول تشبیب در شعر سبک‌های خراسانی و عراقی»، مجله شعرپژوهی، سال ۱۲، شماره ۴، ۱۳۹۹ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۳ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • ذهنی تهرانی، محمدجواد، تشریح المطالب: شرح فارسی بر مکاسب، قم، حاذق، ۱۳۶۹ش.
  • رضایی، مائده و عاشری، رقیه، «بررسی فقهی تشبیب از دیدگاه فریقین»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره ۸۰، ۱۳۹۷ش.
  • سعیدزاده، سیدمحسن، «تشبیب از دیدگاه شیخ انصاری»، پیام زن، شماره ۳۴، ۱۳۷۳ش.
  • محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل‌البیت الاحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
  • «مورد چهارم: تشبیب»، پایگاه اطلاع‌رسانی استاد حاج شیخ جواد مروی، تاریخ بازدید: ۳ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت، ۱۳۸۲ق.


الگو:ادبیات-افقی

برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:تشبیب&oldid=39511»