پیشنویس:مثنوی نهسپهر: تفاوت میان نسخهها
imported>شاهرودی +رده:کتابهای شعر فارسی، +رده:ادبیات عرفانی، +رده:آثار عرفانی (هاتکت)، ابرابزار |
imported>محمد داوود محمددوست بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:مثنوی نهسپهر (2).jpg|جایگزین=نه سپهر امیرخسرو|بندانگشتی|تصویری از صفحه عنوان نهسپهر امیرخسرو، یک اثر تاریخی و ادبی مهم به زبان فارسی]] | |||
{{درشت|'''مثنوی نهسپهر،'''}} کتاب شعر در قالب مثنوی از امیر خسرو دهلوی. | {{درشت|'''مثنوی نهسپهر،'''}} کتاب شعر در قالب مثنوی از امیر خسرو دهلوی. | ||
مثنوی نهسپهر، اثر شعری در قالب [[مثنوی]] از امیر خسرو دهلوی است که با استفاده از تکنیکهای زبانی و صنعت ادبی، نوآوریهای زیادی در [[زبان فارسی]] داشته است. اقتباس از مفاهیم قرآنی و مضامین احادیث، از جلوههای مهم معنایی و معرفتی این اثر است که مخاطب را با زبان شعر با دنیای عرفان و میراث اسلامی، آشنا میکند. | مثنوی نهسپهر، اثر شعری در قالب [[مثنوی]] از امیر خسرو دهلوی است که با استفاده از تکنیکهای زبانی و صنعت ادبی، نوآوریهای زیادی در [[زبان فارسی]] داشته است. اقتباس از مفاهیم قرآنی و مضامین احادیث، از جلوههای مهم معنایی و معرفتی این اثر است که مخاطب را با زبان شعر با دنیای عرفان و میراث اسلامی، آشنا میکند. | ||
== معرفی مثنوی نهسپهر == | ==معرفی مثنوی نهسپهر== | ||
مثنوی نهسپهر اثر امیرخسرو دهلوی، شاعر و عارف پارسیگوی هند است که در سالهای آخر عمر خود ۷۱۸ق سروده شده است. امیرخسرو دهلوی به [[سعدی شیرازی|سعدی]] هند معروف است<ref>[https://ketab.cafe/دانلود-کتاب-مثنوی-نه-سپهر-؛-اميرخسرو/ «دانلود کتاب مثنوی نهسپهر، امیر خسرو دهلوی»، وبسایت کافه کتاب.]</ref> و مثنوی نهسپهر یکی از شاهکارهای او محسوب میشود که نسخههای چاپی و نسخههای دستی نایاب آن در دسترس است.<ref>[https://journals.iau.ir/article_519976.html عالی محمودی و نوریان، «سبک شعر امیرخسرو دهلوی (مطالعة موردی؛ مثنوی نه سپهر)»، 1397ش، ص137.]</ref> این اثر در قالب «مثنوی»، در نه فصل، هر فصل یک سپهر، نگاشته شده است که شامل چهارهزار بیت میشود.<ref>عالی محمودی، «گونههای مختلف ایهام در مثنوی نهسپهر امیر خسرو دهلوی»، 1401ش، ص205.</ref> | مثنوی نهسپهر اثر امیرخسرو دهلوی، شاعر و عارف پارسیگوی هند است که در سالهای آخر عمر خود ۷۱۸ق سروده شده است. امیرخسرو دهلوی به [[سعدی شیرازی|سعدی]] هند معروف است<ref>[https://ketab.cafe/دانلود-کتاب-مثنوی-نه-سپهر-؛-اميرخسرو/ «دانلود کتاب مثنوی نهسپهر، امیر خسرو دهلوی»، وبسایت کافه کتاب.]</ref> و مثنوی نهسپهر یکی از شاهکارهای او محسوب میشود که نسخههای چاپی و نسخههای دستی نایاب آن در دسترس است.<ref>[https://journals.iau.ir/article_519976.html عالی محمودی و نوریان، «سبک شعر امیرخسرو دهلوی (مطالعة موردی؛ مثنوی نه سپهر)»، 1397ش، ص137.]</ref> این اثر در قالب «مثنوی»، در نه فصل، هر فصل یک سپهر، نگاشته شده است که شامل چهارهزار بیت میشود.<ref>عالی محمودی، «گونههای مختلف ایهام در مثنوی نهسپهر امیر خسرو دهلوی»، 1401ش، ص205.</ref> | ||
این اثر ارزشمند منظومهای است که مضامین قرآنی و احادیث نبوی در آن به شکل تلمیح و اقتباسهای هنرمندانه بهکار رفته و زبان آن پر از ایهامهای دقیق و فنون ادبی ظریف است. نهسپهر علاوه بر اهمیت ادبی، منبع قابل اعتنایی برای مطالعهٔ علم [[موسیقی]] و مفردات مربوط به آن نیز بهشمار میرود؛ زیرا امیرخسرو علاوه بر شاعر بودن، در زمینههای موسیقی، تصوف و نجوم نیز دانش و تجربه داشته است.<ref>[https://journals.iau.ir/article_519976.html عالی محمودی و نوریان، «سبک شعر امیرخسرو دهلوی (مطالعة موردی؛ مثنوی نه سپهر)»، 1397ش، ص137.]</ref> | این اثر ارزشمند منظومهای است که مضامین قرآنی و احادیث نبوی در آن به شکل تلمیح و اقتباسهای هنرمندانه بهکار رفته و زبان آن پر از ایهامهای دقیق و فنون ادبی ظریف است. نهسپهر علاوه بر اهمیت ادبی، منبع قابل اعتنایی برای مطالعهٔ علم [[موسیقی]] و مفردات مربوط به آن نیز بهشمار میرود؛ زیرا امیرخسرو علاوه بر شاعر بودن، در زمینههای موسیقی، تصوف و نجوم نیز دانش و تجربه داشته است.<ref>[https://journals.iau.ir/article_519976.html عالی محمودی و نوریان، «سبک شعر امیرخسرو دهلوی (مطالعة موردی؛ مثنوی نه سپهر)»، 1397ش، ص137.]</ref> | ||
== ویژگی مثنوی نهسپهر == | ==ویژگی مثنوی نهسپهر== | ||
مثنوی نهسپهر، سرشار از فنون هنری و ظرافت ادبی است که شناخت آنها در درک درست گذشتهٔ ادبیات فارسی بسیار اهمیت دارد. در بسیاری از ابیات این اثر، صنعت «ایهام» بهصورت هنرمندانه بهکار رفته است و مخاطب با دقت در ساختار ایهامی آن، متوجه مجموعهای از واژگان چند معنایی میشود.<ref>عالی محمودی، «گونههای مختلف ایهام در مثنوی نهسپهر امیر خسرو دهلوی»، 1401ش، ص205.</ref> | مثنوی نهسپهر، سرشار از فنون هنری و ظرافت ادبی است که شناخت آنها در درک درست گذشتهٔ ادبیات فارسی بسیار اهمیت دارد. در بسیاری از ابیات این اثر، صنعت «ایهام» بهصورت هنرمندانه بهکار رفته است و مخاطب با دقت در ساختار ایهامی آن، متوجه مجموعهای از واژگان چند معنایی میشود.<ref>عالی محمودی، «گونههای مختلف ایهام در مثنوی نهسپهر امیر خسرو دهلوی»، 1401ش، ص205.</ref> | ||
اقتباس از رموز قرآنی و مفاهیم حدیثی و استفادهٔ گسترده از تمثیل در گونههای مختلف آن برای بیان معانی دقیق اسلامی، از ویژگیهای مهم دیگر این اثر است. همچنین در این اثر، از نمادهای مذهبی، اساطیری و ملی و گاهی تقابل نمادها در ساختن تمثیلها بهره گرفته شده است. تأثیر فرهنگ سرزمین هند و آیین هندو نیز در ساختن برخی از تمثیلها دیده میشود.<ref>کریمی، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، 1401ش، ص65.</ref> مثنوی نهسپهر نمایندهٔ ویژهای از ترکیب فرهنگهای ایرانی، اسلامی و هندی است و بهعنوان یکی از آثار مهم در فهم سیر تحول [[زبان فارسی|زبان و ادب فارسی]] در شبه قارهٔ هند شناخته میشود.<ref>[https://journal.ut.ac.ir/article_75249.html عالی محمودی، «ایهام موسیقایی در مثنوی نُه سپهر امیرخسرو دهلوی»، 1399ش، ص68.]</ref> | اقتباس از رموز قرآنی و مفاهیم حدیثی و استفادهٔ گسترده از تمثیل در گونههای مختلف آن برای بیان معانی دقیق اسلامی، از ویژگیهای مهم دیگر این اثر است. همچنین در این اثر، از نمادهای مذهبی، اساطیری و ملی و گاهی تقابل نمادها در ساختن تمثیلها بهره گرفته شده است. تأثیر فرهنگ سرزمین هند و آیین هندو نیز در ساختن برخی از تمثیلها دیده میشود.<ref>کریمی، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، 1401ش، ص65.</ref> مثنوی نهسپهر نمایندهٔ ویژهای از ترکیب فرهنگهای ایرانی، اسلامی و هندی است و بهعنوان یکی از آثار مهم در فهم سیر تحول [[زبان فارسی|زبان و ادب فارسی]] در شبه قارهٔ هند شناخته میشود.<ref>[https://journal.ut.ac.ir/article_75249.html عالی محمودی، «ایهام موسیقایی در مثنوی نُه سپهر امیرخسرو دهلوی»، 1399ش، ص68.]</ref> | ||
== درونمایهٔ کتاب == | ==درونمایهٔ کتاب== | ||
[[پرونده:مثنوی نهسپهر (1).jpg|جایگزین=مثنوی نهسپهر-شکارنامه|بندانگشتی|برگی از فصل پنجم مثنوی نهسپهر بهعنوان «شکارنامه»]] | |||
درونمایهٔ اصلی کتاب در نهسپهر که نُه «جهان معنایی» است، پس از حمد [[خدا]] و تمجید [[پیامبر اکرم|پیامبر]]، به نظم درآمده است: | درونمایهٔ اصلی کتاب در نهسپهر که نُه «جهان معنایی» است، پس از حمد [[خدا]] و تمجید [[پیامبر اکرم|پیامبر]]، به نظم درآمده است: | ||
# پندنامه که حکایتهایی در اهمیت مشورتخواهی، قدرت اراده، هوشیاری، رعایت حق مردم و توصیف عدل و انصاف است؛ | #پندنامه که حکایتهایی در اهمیت مشورتخواهی، قدرت اراده، هوشیاری، رعایت حق مردم و توصیف عدل و انصاف است؛ | ||
# آداب و رسوم کهن [[هند]] و توصیفی از پرندگان و جانوران هندی؛ | #آداب و رسوم کهن [[هند]] و توصیفی از پرندگان و جانوران هندی؛ | ||
# مقدمات فرمانروایی و شرح مراسم تاجگذاری قطبالدین مبارکشاه در بیستوچهارم [[ماه محرم|محرم]] ۷۱۶ق و گزارش مقابله با بتپرستان و تأسیس بنای [[مسجد جامع]] و بناهای دیگر بهنام «حصن دارالخلافه»؛ | #مقدمات فرمانروایی و شرح مراسم تاجگذاری قطبالدین مبارکشاه در بیستوچهارم [[ماه محرم|محرم]] ۷۱۶ق و گزارش مقابله با بتپرستان و تأسیس بنای [[مسجد جامع]] و بناهای دیگر بهنام «حصن دارالخلافه»؛ | ||
# درونمایهٔ سپهر پنجم یک دوره «هندشناسی» است که این کشور از نظر آبوهوا، میوهجات و علوم و فنون توصیف شده است. در این فصل، هند بهعنوان [[بهشت]] توصیف شده و هبوط آدم از بهشت نیز در این کشور صورت گرفته است. همچنین، عدد صفر در ریاضیات، ابداع «[[کلیله و دمنه]]» و بازی شطرنج همه منبعث از فکر هندی توصیف شده است؛ | #درونمایهٔ سپهر پنجم یک دوره «هندشناسی» است که این کشور از نظر آبوهوا، میوهجات و علوم و فنون توصیف شده است. در این فصل، هند بهعنوان [[بهشت]] توصیف شده و هبوط آدم از بهشت نیز در این کشور صورت گرفته است. همچنین، عدد صفر در ریاضیات، ابداع «[[کلیله و دمنه]]» و بازی شطرنج همه منبعث از فکر هندی توصیف شده است؛ | ||
# فصل پنج بهعنوان «شکارنامه» با وصف جلوهٔ «دیماه» در هند آغاز میشود و سپس حرکت پادشاه بهسوی سبزهزار را توصیف میکند؛ | #فصل پنج بهعنوان «شکارنامه» با وصف جلوهٔ «دیماه» در هند آغاز میشود و سپس حرکت پادشاه بهسوی سبزهزار را توصیف میکند؛ | ||
# در سپهر ششم، به تقارن دو حادثه در یکسال؛ یکی زیادی محصول و دیگری ولادت نوزادی در خاندان مبارکشاه آمده است؛ | #در سپهر ششم، به تقارن دو حادثه در یکسال؛ یکی زیادی محصول و دیگری ولادت نوزادی در خاندان مبارکشاه آمده است؛ | ||
# وصف [[بهار]]، [[جشن نوروز]]، شرح جلوهٔ هر یک از گلهای بهاری، معرفی مرغان نواساز، آراستن [[جشن]] و شرح هنر بازیگری در فصل هفتم به تفصیل آمده است؛ | #وصف [[بهار]]، [[جشن نوروز]]، شرح جلوهٔ هر یک از گلهای بهاری، معرفی مرغان نواساز، آراستن [[جشن]] و شرح هنر بازیگری در فصل هفتم به تفصیل آمده است؛ | ||
# در فصل هشتم، «گُوی باختن» شاه و تقابل «گوی» با «[[چوگان]]» توصیف شده است؛ | #در فصل هشتم، «گُوی باختن» شاه و تقابل «گوی» با «[[چوگان]]» توصیف شده است؛ | ||
# در آخرین سپهر، مقام شاعری خود را با «عطارد» مقایسه کرده است.<ref>نیساری، «نوآوریهای امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نه سپهر»، 1393ش، ص23-26.</ref> | #در آخرین سپهر، مقام شاعری خود را با «عطارد» مقایسه کرده است.<ref>نیساری، «نوآوریهای امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نه سپهر»، 1393ش، ص23-26.</ref> | ||
== جایگاه == | ==جایگاه== | ||
مثنوی نهسپهر، از منظر نوآوریها و مرجعبودن در [[ادبیات فارسی]]، جایگاه مهمی دارد؛ بههمین دلیل، در [[لغتنامه دهخدا|لغتنامهٔ دهخدا]]، بسیاری از واژههای «نوترکیب» و جدید، بهعنوان شاهد مثال به این اثر، استناد و ارجاع داده شده است.<ref>نیساری، «نوآوریهای امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نه سپهر»، 1393ش، ص23-26.</ref> | مثنوی نهسپهر، از منظر نوآوریها و مرجعبودن در [[ادبیات فارسی]]، جایگاه مهمی دارد؛ بههمین دلیل، در [[لغتنامه دهخدا|لغتنامهٔ دهخدا]]، بسیاری از واژههای «نوترکیب» و جدید، بهعنوان شاهد مثال به این اثر، استناد و ارجاع داده شده است.<ref>نیساری، «نوآوریهای امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نه سپهر»، 1393ش، ص23-26.</ref> | ||
== جلوههای معنایی و معرفتی == | ==جلوههای معنایی و معرفتی== | ||
=== ۱. اقتباس از قرآن و احادیث === | ===۱. اقتباس از قرآن و احادیث=== | ||
مثنوی نهسپهر، سرشار از مفاهیم قرآنی و مضامین احادیث است که هم علاقهٔ شاعر را به معارف اسلامی بیان میکند و هم توان [[ادبیات فارسی]] در انعکاس رموز قرآنی را به نمایش میگذارد. همچنین، جلوههای معرفتی [[قرآن]] و احادیث بهصورت اقتباس و تلمیح در مثنوی نهسپهر، در شناخت بزرگان حلقهٔ عرفان و شکلگیری سنتهای ادبی و [[زبان فارسی]]، کمک میکند.<ref>عالی محمودی و دیگران، «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، ۱۳۹۶ش، ص50-51.</ref> | مثنوی نهسپهر، سرشار از مفاهیم قرآنی و مضامین احادیث است که هم علاقهٔ شاعر را به معارف اسلامی بیان میکند و هم توان [[ادبیات فارسی]] در انعکاس رموز قرآنی را به نمایش میگذارد. همچنین، جلوههای معرفتی [[قرآن]] و احادیث بهصورت اقتباس و تلمیح در مثنوی نهسپهر، در شناخت بزرگان حلقهٔ عرفان و شکلگیری سنتهای ادبی و [[زبان فارسی]]، کمک میکند.<ref>عالی محمودی و دیگران، «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، ۱۳۹۶ش، ص50-51.</ref> | ||
=== ۲. پیوند مفاهیم متعالی با ادب فارسی === | ===۲. پیوند مفاهیم متعالی با ادب فارسی=== | ||
مثنوی نهسپهر، پیوند [[شعر فارسی|شعر]] و ادب فارسی با مفاهیم [[قرآن]] و معارف اسلامی را بهخوبی نشان میدهد. امیر خسرو دهلوی، در شناساندن این مهم در سرزمین هند بسیار تأثیرگذار بوده است.<ref>عالی محمودی و دیگران، «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، ۱۳۹۶ش، ص50-51.</ref> | مثنوی نهسپهر، پیوند [[شعر فارسی|شعر]] و ادب فارسی با مفاهیم [[قرآن]] و معارف اسلامی را بهخوبی نشان میدهد. امیر خسرو دهلوی، در شناساندن این مهم در سرزمین هند بسیار تأثیرگذار بوده است.<ref>عالی محمودی و دیگران، «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، ۱۳۹۶ش، ص50-51.</ref> | ||
=== ۳. معرفی فرهنگ اسلامی با هنر تمثیل === | ===۳. معرفی فرهنگ اسلامی با هنر تمثیل=== | ||
در مثنوی نهسپهر، هنر تمثیل در گونههای مخلتف [[ضربالمثل]]، حکایت، تشبیه مرکب و استعارهٔ مرکب، برای بیان مفاهیم، استدلال و اقناع مخاطب استفاده شده است و این اثر از لحاظ معرفی فرهنگ اسلامی و ایرانی و هندی و ترکیب آن در ساختن تمثیل اهمیت زیادی دارد؛<ref>کریمی، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، 1401ش، ص65.</ref> زیرا ضربالمثلهای رایج در زبانهای اردو، فارسی و [[زبان عربی|عربی]] در اشعار این کتاب، بهصورت گستردهای استفاده شده است.<ref>کریمی، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، 1401ش، ص65.</ref> | در مثنوی نهسپهر، هنر تمثیل در گونههای مخلتف [[ضربالمثل]]، حکایت، تشبیه مرکب و استعارهٔ مرکب، برای بیان مفاهیم، استدلال و اقناع مخاطب استفاده شده است و این اثر از لحاظ معرفی فرهنگ اسلامی و ایرانی و هندی و ترکیب آن در ساختن تمثیل اهمیت زیادی دارد؛<ref>کریمی، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، 1401ش، ص65.</ref> زیرا ضربالمثلهای رایج در زبانهای اردو، فارسی و [[زبان عربی|عربی]] در اشعار این کتاب، بهصورت گستردهای استفاده شده است.<ref>کریمی، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، 1401ش، ص65.</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
* «دانلود کتاب مثنوی نهسپهر، امیر خسرو دهلوی»، وبسایت کافه کتاب، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش. | *«دانلود کتاب مثنوی نهسپهر، امیر خسرو دهلوی»، وبسایت کافه کتاب، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش. | ||
* عالی محمودی، «ایهام موسیقایی در مثنوی نُه سپهر امیرخسرو دهلوی»، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، دوره ۹، شماره ۱، ۱۳۹۹ش. | *عالی محمودی، «ایهام موسیقایی در مثنوی نُه سپهر امیرخسرو دهلوی»، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، دوره ۹، شماره ۱، ۱۳۹۹ش. | ||
* عالی محمودی، امیدوار، «گونههای مختلف ایهام در مثنوی نهسپهر امیر خسرو دهلوی»، فصلنامهٔ مطالعات شبهقاره، دورهٔ ۱۴، شمارهٔ ۴۲، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش. | *عالی محمودی، امیدوار، «گونههای مختلف ایهام در مثنوی نهسپهر امیر خسرو دهلوی»، فصلنامهٔ مطالعات شبهقاره، دورهٔ ۱۴، شمارهٔ ۴۲، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش. | ||
* عالی محمودی، امیدوار و دیگران، «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ فنون ادبی، سال نهم، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۹۶ش. | *عالی محمودی، امیدوار و دیگران، «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ فنون ادبی، سال نهم، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۹۶ش. | ||
* عالی محمودی، امیدوار و نوریان، سیدمهدی، «سبک شعر امیرخسرو دهلوی (مطالعهٔ موردی؛ مثنوی نه سپهر)»، پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، دوره ۶، شماره ۲۱، ۱۳۹۷ش. | *عالی محمودی، امیدوار و نوریان، سیدمهدی، «سبک شعر امیرخسرو دهلوی (مطالعهٔ موردی؛ مثنوی نه سپهر)»، پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، دوره ۶، شماره ۲۱، ۱۳۹۷ش. | ||
* کریمی، فرزانه، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، دورهٔ ۱۴، شمارهٔ ۵۳، پاییز ۱۴۰۱ش. | *کریمی، فرزانه، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، دورهٔ ۱۴، شمارهٔ ۵۳، پاییز ۱۴۰۱ش. | ||
* نیساری، سلیم، «نوآوریهای امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نهسپهر»، مجلهٔ شبهقاره، شمارهٔ ۲، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش. | *نیساری، سلیم، «نوآوریهای امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نهسپهر»، مجلهٔ شبهقاره، شمارهٔ ۲، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش. | ||
{{ادبیات فارسی-افقی}} | {{ادبیات فارسی-افقی}} | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۷: | ||
[[رده:ادبیات عرفانی]] | [[رده:ادبیات عرفانی]] | ||
[[رده:کتابهای شعر فارسی]] | [[رده:کتابهای شعر فارسی]] | ||
{{#seo: | |||
|title= مثنوی نه سپهر اثر کیست - ویژگی های فرهنگی و ادبی مثنوی نه سپهر - ویکی زندگی | |||
|title_mode=Replaced Title | |||
|keywords= مثنوی نه سپهر | |||
|description= مثنوی نه سپهر و بیوگرافی نویسنده آن - جایگاه و محتوای کتاب مثنوی نه سپهر - ویکی زندگی | |||
}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۷ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۲۵
.jpg)
مثنوی نهسپهر، کتاب شعر در قالب مثنوی از امیر خسرو دهلوی.
مثنوی نهسپهر، اثر شعری در قالب مثنوی از امیر خسرو دهلوی است که با استفاده از تکنیکهای زبانی و صنعت ادبی، نوآوریهای زیادی در زبان فارسی داشته است. اقتباس از مفاهیم قرآنی و مضامین احادیث، از جلوههای مهم معنایی و معرفتی این اثر است که مخاطب را با زبان شعر با دنیای عرفان و میراث اسلامی، آشنا میکند.
معرفی مثنوی نهسپهر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مثنوی نهسپهر اثر امیرخسرو دهلوی، شاعر و عارف پارسیگوی هند است که در سالهای آخر عمر خود ۷۱۸ق سروده شده است. امیرخسرو دهلوی به سعدی هند معروف است[۱] و مثنوی نهسپهر یکی از شاهکارهای او محسوب میشود که نسخههای چاپی و نسخههای دستی نایاب آن در دسترس است.[۲] این اثر در قالب «مثنوی»، در نه فصل، هر فصل یک سپهر، نگاشته شده است که شامل چهارهزار بیت میشود.[۳]
این اثر ارزشمند منظومهای است که مضامین قرآنی و احادیث نبوی در آن به شکل تلمیح و اقتباسهای هنرمندانه بهکار رفته و زبان آن پر از ایهامهای دقیق و فنون ادبی ظریف است. نهسپهر علاوه بر اهمیت ادبی، منبع قابل اعتنایی برای مطالعهٔ علم موسیقی و مفردات مربوط به آن نیز بهشمار میرود؛ زیرا امیرخسرو علاوه بر شاعر بودن، در زمینههای موسیقی، تصوف و نجوم نیز دانش و تجربه داشته است.[۴]
ویژگی مثنوی نهسپهر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مثنوی نهسپهر، سرشار از فنون هنری و ظرافت ادبی است که شناخت آنها در درک درست گذشتهٔ ادبیات فارسی بسیار اهمیت دارد. در بسیاری از ابیات این اثر، صنعت «ایهام» بهصورت هنرمندانه بهکار رفته است و مخاطب با دقت در ساختار ایهامی آن، متوجه مجموعهای از واژگان چند معنایی میشود.[۵]
اقتباس از رموز قرآنی و مفاهیم حدیثی و استفادهٔ گسترده از تمثیل در گونههای مختلف آن برای بیان معانی دقیق اسلامی، از ویژگیهای مهم دیگر این اثر است. همچنین در این اثر، از نمادهای مذهبی، اساطیری و ملی و گاهی تقابل نمادها در ساختن تمثیلها بهره گرفته شده است. تأثیر فرهنگ سرزمین هند و آیین هندو نیز در ساختن برخی از تمثیلها دیده میشود.[۶] مثنوی نهسپهر نمایندهٔ ویژهای از ترکیب فرهنگهای ایرانی، اسلامی و هندی است و بهعنوان یکی از آثار مهم در فهم سیر تحول زبان و ادب فارسی در شبه قارهٔ هند شناخته میشود.[۷]
درونمایهٔ کتاب
[ویرایش | ویرایش مبدأ].jpg)
درونمایهٔ اصلی کتاب در نهسپهر که نُه «جهان معنایی» است، پس از حمد خدا و تمجید پیامبر، به نظم درآمده است:
- پندنامه که حکایتهایی در اهمیت مشورتخواهی، قدرت اراده، هوشیاری، رعایت حق مردم و توصیف عدل و انصاف است؛
- آداب و رسوم کهن هند و توصیفی از پرندگان و جانوران هندی؛
- مقدمات فرمانروایی و شرح مراسم تاجگذاری قطبالدین مبارکشاه در بیستوچهارم محرم ۷۱۶ق و گزارش مقابله با بتپرستان و تأسیس بنای مسجد جامع و بناهای دیگر بهنام «حصن دارالخلافه»؛
- درونمایهٔ سپهر پنجم یک دوره «هندشناسی» است که این کشور از نظر آبوهوا، میوهجات و علوم و فنون توصیف شده است. در این فصل، هند بهعنوان بهشت توصیف شده و هبوط آدم از بهشت نیز در این کشور صورت گرفته است. همچنین، عدد صفر در ریاضیات، ابداع «کلیله و دمنه» و بازی شطرنج همه منبعث از فکر هندی توصیف شده است؛
- فصل پنج بهعنوان «شکارنامه» با وصف جلوهٔ «دیماه» در هند آغاز میشود و سپس حرکت پادشاه بهسوی سبزهزار را توصیف میکند؛
- در سپهر ششم، به تقارن دو حادثه در یکسال؛ یکی زیادی محصول و دیگری ولادت نوزادی در خاندان مبارکشاه آمده است؛
- وصف بهار، جشن نوروز، شرح جلوهٔ هر یک از گلهای بهاری، معرفی مرغان نواساز، آراستن جشن و شرح هنر بازیگری در فصل هفتم به تفصیل آمده است؛
- در فصل هشتم، «گُوی باختن» شاه و تقابل «گوی» با «چوگان» توصیف شده است؛
- در آخرین سپهر، مقام شاعری خود را با «عطارد» مقایسه کرده است.[۸]
جایگاه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مثنوی نهسپهر، از منظر نوآوریها و مرجعبودن در ادبیات فارسی، جایگاه مهمی دارد؛ بههمین دلیل، در لغتنامهٔ دهخدا، بسیاری از واژههای «نوترکیب» و جدید، بهعنوان شاهد مثال به این اثر، استناد و ارجاع داده شده است.[۹]
جلوههای معنایی و معرفتی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]۱. اقتباس از قرآن و احادیث
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مثنوی نهسپهر، سرشار از مفاهیم قرآنی و مضامین احادیث است که هم علاقهٔ شاعر را به معارف اسلامی بیان میکند و هم توان ادبیات فارسی در انعکاس رموز قرآنی را به نمایش میگذارد. همچنین، جلوههای معرفتی قرآن و احادیث بهصورت اقتباس و تلمیح در مثنوی نهسپهر، در شناخت بزرگان حلقهٔ عرفان و شکلگیری سنتهای ادبی و زبان فارسی، کمک میکند.[۱۰]
۲. پیوند مفاهیم متعالی با ادب فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مثنوی نهسپهر، پیوند شعر و ادب فارسی با مفاهیم قرآن و معارف اسلامی را بهخوبی نشان میدهد. امیر خسرو دهلوی، در شناساندن این مهم در سرزمین هند بسیار تأثیرگذار بوده است.[۱۱]
۳. معرفی فرهنگ اسلامی با هنر تمثیل
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در مثنوی نهسپهر، هنر تمثیل در گونههای مخلتف ضربالمثل، حکایت، تشبیه مرکب و استعارهٔ مرکب، برای بیان مفاهیم، استدلال و اقناع مخاطب استفاده شده است و این اثر از لحاظ معرفی فرهنگ اسلامی و ایرانی و هندی و ترکیب آن در ساختن تمثیل اهمیت زیادی دارد؛[۱۲] زیرا ضربالمثلهای رایج در زبانهای اردو، فارسی و عربی در اشعار این کتاب، بهصورت گستردهای استفاده شده است.[۱۳]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ «دانلود کتاب مثنوی نهسپهر، امیر خسرو دهلوی»، وبسایت کافه کتاب.
- ↑ عالی محمودی و نوریان، «سبک شعر امیرخسرو دهلوی (مطالعة موردی؛ مثنوی نه سپهر)»، 1397ش، ص137.
- ↑ عالی محمودی، «گونههای مختلف ایهام در مثنوی نهسپهر امیر خسرو دهلوی»، 1401ش، ص205.
- ↑ عالی محمودی و نوریان، «سبک شعر امیرخسرو دهلوی (مطالعة موردی؛ مثنوی نه سپهر)»، 1397ش، ص137.
- ↑ عالی محمودی، «گونههای مختلف ایهام در مثنوی نهسپهر امیر خسرو دهلوی»، 1401ش، ص205.
- ↑ کریمی، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، 1401ش، ص65.
- ↑ عالی محمودی، «ایهام موسیقایی در مثنوی نُه سپهر امیرخسرو دهلوی»، 1399ش، ص68.
- ↑ نیساری، «نوآوریهای امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نه سپهر»، 1393ش، ص23-26.
- ↑ نیساری، «نوآوریهای امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نه سپهر»، 1393ش، ص23-26.
- ↑ عالی محمودی و دیگران، «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، ۱۳۹۶ش، ص50-51.
- ↑ عالی محمودی و دیگران، «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، ۱۳۹۶ش، ص50-51.
- ↑ کریمی، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، 1401ش، ص65.
- ↑ کریمی، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، 1401ش، ص65.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- «دانلود کتاب مثنوی نهسپهر، امیر خسرو دهلوی»، وبسایت کافه کتاب، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
- عالی محمودی، «ایهام موسیقایی در مثنوی نُه سپهر امیرخسرو دهلوی»، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، دوره ۹، شماره ۱، ۱۳۹۹ش.
- عالی محمودی، امیدوار، «گونههای مختلف ایهام در مثنوی نهسپهر امیر خسرو دهلوی»، فصلنامهٔ مطالعات شبهقاره، دورهٔ ۱۴، شمارهٔ ۴۲، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش.
- عالی محمودی، امیدوار و دیگران، «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ فنون ادبی، سال نهم، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۹۶ش.
- عالی محمودی، امیدوار و نوریان، سیدمهدی، «سبک شعر امیرخسرو دهلوی (مطالعهٔ موردی؛ مثنوی نه سپهر)»، پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، دوره ۶، شماره ۲۱، ۱۳۹۷ش.
- کریمی، فرزانه، «بررسی تمثیل و کارکرد آن در مثنوی نهسپهر امیرخسرو دهلوی»، مجلهٔ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، دورهٔ ۱۴، شمارهٔ ۵۳، پاییز ۱۴۰۱ش.
- نیساری، سلیم، «نوآوریهای امیر خسرو دهلوی در ترکیب واژگان زبان فارسی؛ برگرفته از مثنوی نهسپهر»، مجلهٔ شبهقاره، شمارهٔ ۲، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش.
