پرش به محتوا

پیش‌نویس:شب اسفندی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>محمدمهدی محمدی
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>شاهرودی
 
(۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''<big>شب اسفندی</big>'''؛ جشن باستانی ایرانیان برای استقبال از بهار با آداب و رسوم خاص.
[[پرونده:15683028 752.jpg|جایگزین=مراسم شب اسفندی - کاشان|بندانگشتی|مراسم شب اسفندی در کاشان]]
'''{{درشت|شب اسفندی}}'''؛ جشن باستانی ایرانیان برای استقبال از بهار با آداب و رسوم خاص.


شب اسفندی (اسپندی) از جشن‌های [[ایران]] باستان است که مانند بسیاری از جشن‌های ایرانیان مرتبط به گاه‌شماری ایام است. بر این اساس شب 25 بهمن را شب اول [[اسفند]] در نظر می‌گرفتند و معتقد بودند در این ایام، بادی می‌وزد که نشانۀ [[بهار]] است و آداب‌ورسوم خاصی را در این شب برگزار می‌کردند. امروزه این جشن در برخی شهرهای ایران، به جشن رعیتی معروف است و نمودی از فرهنگ باستانی ایرانیان است.
شب اسفندی (اسپندی) از جشن‌های [[ایران]] باستان است که مانند بسیاری از جشن‌های ایرانیان مرتبط به گاه‌شماری ایام است. بر این اساس شب ۲۵ بهمن را شب اول [[اسفند]] در نظر می‌گرفتند و معتقد بودند در این ایام، بادی می‌وزد که نشانهٔ [[بهار]] است و آداب‌ورسوم خاصی را در این شب برگزار می‌کردند. امروزه این جشن در برخی شهرهای [[ایران]]، به جشن رعیتی معروف است و نمودی از فرهنگ باستانی ایرانیان است.


==تاریخچه==  
== تاریخچه شب اسفندی ==
در گذشته ماه‌های سال را بر اساس یکی از گاه‌شماری‌های رایج<ref> [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/253263/%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D9%86%D9%85%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%BE%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%B0?q=%D8%B4%D8%A8%20%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C&score=16.0&rownumber=2 جعفری، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، ص84.]</ref> در تقویم ایران باستان، سی روزه حساب می‌‌کردند. بدین ترتیب یک سال دارای ۳۶۰ روز بوده که پنج‌ روز باقیمانده را، ‌پنجه یا پنگه می‌گفتند. ازاین‌رو بیست‌و‌پنجم بهمن‌ماه در تقویم رسمى شب اول [[اسفند]] بوده که آن را شب اسفندی یا شب اسپند رعیتى و یا زراعتى مى‌نامیدند.<ref> «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر.</ref> آنها عقیده داشتند باد معتدلی در این ایام می‌وزد، که به پِیک بهار معروف است و با فرارسیدن اسفند، اثر سرما کم می‌شود. ایرانیان باستان براى این روز آیین خاصی داشتند<ref> [http://kashannews.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref> و این روز را جشن می‌گرفتند؛ اما عنوان جشن در آن لحاظ نشده است.<ref> ‌[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240446/%D8%AC%D8%B4%D9%86 جعفری، سلیمی،«جشن»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> ماه اسفند برای ایرانیان باستان، دربردارندۀ دوستی، محبت و از خودگذشتی بود.<ref> [https://www.irna.ir/news/82841288/%D8%A2%D9%8A%D9%8A%D9%86-%D9%83%D9%87%D9%86-%D9%BE%D8%AE%D8%AA-%D8%A2%D8%B4-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%D9%8A-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%84%D9%8A%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF «آيين كهن پخت آش اسفندي در دليجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> 
در گذشته ماه‌های سال را بر اساس یکی از گاه‌شماری‌های رایج<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/253263/ایین-ها-جشن-اسفندی-نمودی-از-سپندارمذ?q=شب%20اسفندی&score=16.0&rownumber=2 جعفری، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، ص84.]</ref> در تقویم ایران باستان، سی روزه حساب می‌کردند. بدین ترتیب یک سال دارای ۳۶۰ روز بوده که پنج روز باقیمانده را، پنجه یا پنگه می‌گفتند. ازاین‌رو بیست‌وپنجم بهمن‌ماه در تقویم رسمی شب اول [[اسفند]] بوده که آن را شب اسفندی یا شب اسپند رعیتی یا زراعتی می‌نامیدند.<ref>«برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر.</ref> آنها عقیده داشتند باد معتدلی در این ایام می‌وزد، که به پِیک بهار معروف است و با فرارسیدن اسفند، اثر سرما کم می‌شود. ایرانیان باستان برای این روز آیین خاصی داشتند<ref>[http://kashannews.net/مراسم-اسفندی-کاشان-و-تشابه-آن-با-ولنتای/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref> و این روز را [[جشن]] می‌گرفتند؛ اما عنوان جشن در آن لحاظ نشده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/240446/جشن جعفری، سلیمی،«جشن»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> ماه اسفند برای ایرانیان باستان، دربردارندهٔ دوستی، محبت و از خودگذشتی بود.<ref>[https://www.irna.ir/news/82841288/آيين-كهن-پخت-آش-اسفندي-در-دليجان-برگزار-شد «آیین کهن پخت آش اسفندی در دلیجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
==مکان و زمان مراسم==
در میان ایرانیان باستان، آخرین ماه سال دارای آداب و سنت‌های متنوعی بود که یكی از این آداب و رسومِ قدیمی مردم در نواحی مختلف [[ایران]]، آیین شب اسفندی است.<ref>  [http://radioiran.ir/VideoDetails/?m=015110&n=995477 «آیین شب اسفندی در نقاط مختلف ایران»، رادیو ایران.]</ref>  این مراسم در 25 [[بهمن]] یا اول اسفند بسته به گاه‌شماری تقویم<ref>  [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1106527/%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%86-%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85?q=%D8%B4%D8%A8%20%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C&score=16.0&rownumber=3 هاشمی، «تعاون؛ همکاری سنتی در فرهنگ مردم»، ص125-126.]</ref>  در برخی شهرهای ایران از جمله کاشان و شهرستان‌های اطراف آن مانند آران و بیدگل،<ref>[https://kashanefarda.ir/2019/02/14/%d8%b4%d8%a8-%d8%a7%d8%b3%d9%81%d9%86%d8%af-%d8%b1%d8%b9%db%8c%d8%aa%db%8c-%d8%af%d8%b1-%d8%a2%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d9%88-%d8%a8%db%8c%d8%af%da%af%d9%84/ «شب اسفند رعیتی در آران بیدگل»، وب‌سایت کاشان فردا.]</ref>  [[اصفهان]]، [[یزد]]، [[کرمان]] و استان [[مرکزی]] برگزار می‌شد.<ref>  [http://radioiran.ir/VideoDetails/?m=015110&n=995477 «آیین شب اسفندی در نقاط مختلف ایران»، رادیو ایران.]</ref>
==آداب ورسوم==
از مهم‌ترین رسوم شب اسفندی دیدار نوعروسان با تازه دامادها بود.<ref>  [https://salahshorannaragh.blog.ir/1397/04/16/%D8%B4%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%DB%8C%D8%A7-%D8%B4%D8%A8-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%82%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%82 «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق.]</ref>  دامادهای جوان در این شب، با مراسمی ویژه، هدایایی با عنوان اسفندی، متناسب با شرایط مالی خود برای همسران‌شان می‌فرستادند؛<ref>  [https://www.mehrnews.com/news/4542363/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D8%B9%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%85%DA%A9-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86 «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر.]</ref>  زیرا در ايران باستان، در روزهای خاصی از ماه اسفند، مردان به زنان هديه مي‌دادند و زنان نیز به پاسداشت اين هديه، آش می‌پختند.<ref>  [https://www.irna.ir/news/82841288/%D8%A2%D9%8A%D9%8A%D9%86-%D9%83%D9%87%D9%86-%D9%BE%D8%AE%D8%AA-%D8%A2%D8%B4-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%D9%8A-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%84%D9%8A%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF «آيين كهن پخت آش اسفندي در دليجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>  آنها معتقد بودند باید افراد یک محل، در حیاط خانه‌ها جمع شوند و با کوبیدن [[جو]] و [[گندم]] در هاون سنگی، مشغول آماده‌‌کردن مواد آش برای شب اسفند شوند.<ref>  [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1106527/%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%86-%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85?q=%D8%B4%D8%A8%20%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C&score=16.0&rownumber=3 هاشمی،«تعاون؛ همکاری سنتی در فرهنگ مردم»، ص125-126.]</ref>  آنها پختِ آش شب اسفندی را مایۀ برکت زندگی و روشنی خانه برای سال بعد می‌دانستند.<ref>  [https://www.irna.ir/news/82841288/%D8%A2%D9%8A%D9%8A%D9%86-%D9%83%D9%87%D9%86-%D9%BE%D8%AE%D8%AA-%D8%A2%D8%B4-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%D9%8A-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%84%D9%8A%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF «آيين كهن پخت آش اسفندي در دليجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> امروزه نیز در استان‌هایی نظیر [[كاشان]]، [[اصفهان]]، [[یزد]] و استان مركزی پخت این آش رواج دارد.<ref>  [http://radioiran.ir/VideoDetails/?m=015110&n=995477 «آیین شب اسفندی در نقاط مختلف ایران»، رادیو ایران.]</ref> 
این شب در بیشتر نقاط [[ایران]] با آداب‌ورسوم خاصی برگزار می‌شد. به‌طور مثال دورهم بودن، خوردن پلو، آجیل اسفندی و خاطره‌گویی از جمله سنت‌های این شب بود.<ref>[https://salahshorannaragh.blog.ir/1397/04/16/%D8%B4%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%DB%8C%D8%A7-%D8%B4%D8%A8-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%82%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%82 «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق.] </ref>  در این شب زودتر از شب‌هاى دیگر چراغ خانه‌ها را روشن مى‌کردند. از سنت‌های غذایی این شب پخت پلو بود؛ زیرا آن‌ها معتقد بودند، پختِ پلو موجب روشنایی اجاق خانه تا سال آینده می‌شود. در این شب غذاى خانواده‌ها چلو ماهی‌دودی یا چلو با کوکو یا کشمش‌پلو بود. برخی افراد نیز در این شب چلو و [[قورمه‌سبزی]] مى‌خوردند که همیشه سرسبز و شاد و خرم بمانند.<ref> [http://kashannews.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref>  در گذشته اکثر مردم [[کشاورز]] بودند و درآمد چندانی نداشتند که همیشه پلو بخورند؛ اما در این شب، شام ضیافت برپا می‌کردند و معتقد بودند،<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4542363/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D8%B9%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%85%DA%A9-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86 «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر]</ref>  حتماً یکى از پلوها را در سفره قرار دهند؛ همچنین گذاشتن پنیر و ماست در سفره را خوش‌یُمن می‌دانستند.<ref> [http://kashannews.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref> 


هنگام خوردن شام، افراد [[خانواده]] دور کرسی جمع می‌شدند و شام آماده شده را در یک سینیِ مسیِ دور کنگره‌دار باهم میل می‌کردند.<ref> [https://kashanefarda.ir/2019/02/14/%d8%b4%d8%a8-%d8%a7%d8%b3%d9%81%d9%86%d8%af-%d8%b1%d8%b9%db%8c%d8%aa%db%8c-%d8%af%d8%b1-%d8%a2%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d9%88-%d8%a8%db%8c%d8%af%da%af%d9%84/ «شب اسفند رعیتی در آران بیدگل»، وب‌سایت کاشان فردا.]</ref>   علاوه ‌بر غذا، سرِ سفره، وسایل [[هفت‌سین]] مانند؛ [[سیر]]، [[سنجد]]، [[سرکه]]، [[سیب]]، [[سماق]]، [[سمنو]]، سبزى و [[سنگک]] مى‌گذاشتند و بعد از اتمام شام شب [[اسفند]]، با «شوچره» (شب‌چره) که تنقلاتی است برای شب‌نشینی، از مهمانان پذیرایی می‌کردند. بعضی از این رسوم در برخی شهرها هنوز هم پابرجا است.<ref> [http://kashannews.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب سایت کاشان نیوز]</ref>  
== مکان و زمان مراسم شب اسفندی ==
در شهرهای کویری، کسبه به شاگردان خود مقداری [[برنج]] و [[روغن]] هدیه می‌دادند<ref> [https://www.mehrnews.com/news/4542363/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D8%B9%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%85%DA%A9-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86 «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر]</ref> یا در [[کاشان]] دکان‌دارها دکان‌هاى خود را چراغانی<ref> [https://yabex.net/blog/customs-culture-kashan/ «آشنایی با آداب و فرهنگ کاشان»، مجله گردشگری یابکس.]</ref> و سبزى‌فروش‌ها ریشۀ پیازچه‌ها و تربچه‌ها را رنگ‌آمیزى مى‌کردند و آنها را برروی سکوى دکان مى‌چیدند. بُنَکدارها نیز کپه‌هاى [[برنج]]، [[عدس]]، [[نخود]]، [[لوبیا]]، ماش، کشمش‌ پلویى و [[تخم‌مرغ]] را رنگ‌کرده و به شکل زیبایی می‌چیدند. آجیل‌فروشان هم برای شب اسفندی آجیل آچار<ref> آجیل آچار یا آجیل ترش که با آبلیمو آن را ترش و با گل‌رنگ و زردچوبه معطر و خوش‌رنگش مى‌کنند.</ref>  درست مى‌کردند و این‌گونه در شادی مردم سهیم می‌شدند.<ref> [http://kashannews.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref> 
در میان ایرانیان باستان، آخرین ماه سال دارای [[آداب]] و سنت‌های متنوعی بود که یکی از این آداب و رسومِ قدیمی مردم در نواحی مختلف [[ایران]]، آیین شب اسفندی است.<ref>[http://radioiran.ir/VideoDetails/?m=015110&n=995477 «آیین شب اسفندی در نقاط مختلف ایران»، رادیو ایران.]</ref> این مراسم در ۲۵ [[بهمن]] یا اول اسفند بسته به گاه‌شماری تقویم<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1106527/تعاون-همیاری-سنتی-در-فرهنگ-مردم?q=شب%20اسفندی&score=16.0&rownumber=3 هاشمی، «تعاون؛ همکاری سنتی در فرهنگ مردم»، ص125-126.]</ref> در برخی شهرهای ایران از جمله [[کاشان]] و شهرستان‌های اطراف آن مانند آران و بیدگل،<ref>[https://kashanefarda.ir/2019/02/14/شب-اسفند-رعیتی-در-آران-و-بیدگل/ «شب اسفند رعیتی در آران بیدگل»، وب‌سایت کاشان فردا.]</ref> [[اصفهان]]، [[یزد]]، [[کرمان]] و استان [[مرکزی]] برگزار می‌شد.<ref>[http://radioiran.ir/VideoDetails/?m=015110&n=995477 «آیین شب اسفندی در نقاط مختلف ایران»، رادیو ایران.]</ref>
==نمادشناسی==
 
این شب در بین مردم آن دوره، نماد عشق و معروف به شب عاشقی<ref> [http://kashannews.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref>   برای عروس‌خانم‌ها و آقادامادها بود و آنها لحظات خوشی را در کنار خانواده‌ها باهم سپری می‌کردند؛<ref>  [https://salahshorannaragh.blog.ir/1397/04/16/%D8%B4%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%DB%8C%D8%A7-%D8%B4%D8%A8-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%82%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%82 «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق.]</ref>  زیرا اسفندارمَذ<ref>   ماه دورازدهم از سال شمسی ایرانی .</ref> از نمادهای مادر خدایی اهورا‌مزدا به‌شمار می‌آمد و نماد دوست‌داری و صبوری و از خودگذشتگی اهورمزدا در جهان بود و منتسب به جشن زنان که در [[ایران]] باستان مورد توجه بود.<ref> [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/253263/%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D9%86%D9%85%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%BE%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%B0?q=%D8%B4%D8%A8%20%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C&score=16.0&rownumber=2 جعفری، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، ص84.]</ref> همچنین مراسم شب اسپندی علاوه بر عشق میان انسان‌ها، نمادی از توجه به مستمندان و انسانیت نیز بوده است.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/4542363/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D8%B9%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%85%DA%A9-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86 «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر.]</ref>  
== آداب ورسوم شب اسفندی ==
==باورهای عامیانه==
[[پرونده:شب اسفندی.jpg|جایگزین=مراسم شب اسفندی - کاشان|بندانگشتی|مراسم شب اسفندی در کاشان]]
بر اساس، باورهای عامیانه در این شب برای در امان‌ماندن از گزند حشرات و خزندگان افسون‌هایی می‌نوشتند و معتقد بودند با این کار تا چند سال آینده در امان می‌مانند. آنها از آغاز سپیده‌دم تا طلوع آفتاب این افسانه را بر کاغذهای چهارگوش می‌نوشتند. در برخی منابع نام این افسون را «بسم الله الرحمن الرحیم» قید کرده‌اند. مراسم دیگری در برخی روستاها در این شب وجود داشت که در آن، کودکی دور خانه می‌چرخید و می‌گفت همه حشرات را کشتم. این رسم به «اَنگَنه‌بریدن» معروف بود و معتقد بودند با این کار تا آخر سال در خانه‌های‌شان هیچ حشره‌ای پیدا نخواهد شد.<ref> [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/253263/%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D9%86%D9%85%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%BE%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%B0?q=%D8%B4%D8%A8%20%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C&score=16.0&rownumber=2 جعفری، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، ص85.]</ref>
 
=== هدیه اسفندی به نوعروسان به‌عنوان رسم اصلی ===
از دیگر باورهای این شب نام‌گذاري آش اسفندي  است که به ماجراي اسفنديار و نحوه کشته‌شدن و برگشتن او مرتبط است.<ref> [https://www.irna.ir/news/82841288/%D8%A2%D9%8A%D9%8A%D9%86-%D9%83%D9%87%D9%86-%D9%BE%D8%AE%D8%AA-%D8%A2%D8%B4-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%D9%8A-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%84%D9%8A%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF «آيين كهن پخت آش اسفندي در دليجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> همچنین در این شب از [[تخم‌مرغ]] استفاده نمی‌کردند؛ زیرا معتقد بودند تخم‌مرغ جزء سرمایه است و باید آن را در خانه نگاه ‌داشت.<ref> [http://kashannews.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref>
از مهم‌ترین رسوم شب اسفندی دیدار نوعروسان با تازه دامادها بود.<ref>[https://salahshorannaragh.blog.ir/1397/04/16/شب-اسفند-یا-شب-عاشقی-از-سنت-های-دیرینه-مردم-شهر-نراق «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق.]</ref> دامادهای جوان در این شب، با مراسمی ویژه، هدایایی با عنوان اسفندی، متناسب با شرایط مالی خود برای همسران‌شان می‌فرستادند؛<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4542363/برگزاری-شب-اسفند-رعیتی-در-آران-و-بیدگل-سنتی-برای-کمک-به-مستمندان «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر.]</ref> زیرا در ایران باستان، در روزهای خاصی از ماه اسفند، مردان به زنان هدیه می‌دادند<ref>[https://www.irna.ir/news/82841288/آيين-كهن-پخت-آش-اسفندي-در-دليجان-برگزار-شد «آیین کهن پخت آش اسفندی در دلیجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
==شب اسفندی در آثار مکتوب==
 
ابوریحان بیرونی در کتاب الباقیه و التفهیم به جشن شب اسفندی اشاره کرده<ref> [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/253263/%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%A7-%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D9%86%D9%85%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%BE%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%B0?q=%D8%B4%D8%A8%20%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C&score=16.0&rownumber=2 جعفری، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، ص84.]</ref>  و آن را نمودی از جشن باستانی دانسته که برای گرامیداشت زنان برگزار می‌کردند.<ref> [http://kashannews.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref>
=== پختن آش شب اسفندی به‌عنوان نماد برکت و روشنایی ===
==وضعیت کنونی==
پختن [[آش]] از سوی زنان به پاس [[هدیه]] مردان یکی از مراسم خاص این شب است. آنها معتقد بودند باید افراد یک محل، در حیاط [[خانه]]‌ها جمع شوند و با کوبیدن [[جو]] و [[گندم]] در هاون سنگی، مشغول آماده‌کردن مواد آش برای شب اسفند شوند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1106527/تعاون-همیاری-سنتی-در-فرهنگ-مردم?q=شب%20اسفندی&score=16.0&rownumber=3 هاشمی،«تعاون؛ همکاری سنتی در فرهنگ مردم»، ص125-126.]</ref> آنها پختِ آش شب اسفندی را مایهٔ [[برکت]] [[زندگی]] و روشنی خانه برای سال بعد می‌دانستند.<ref>[https://www.irna.ir/news/82841288/آيين-كهن-پخت-آش-اسفندي-در-دليجان-برگزار-شد «آیین کهن پخت آش اسفندی در دلیجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> امروزه نیز در استان‌هایی نظیر [[اصفهان]]، [[یزد]] و استان مرکزی پخت این آش رواج دارد.<ref>[http://radioiran.ir/VideoDetails/?m=015110&n=995477 «آیین شب اسفندی در نقاط مختلف ایران»، رادیو ایران.]</ref>
امروزه این جشن به‌شکل محدود و باعنوان مراسم اسپندی برگزار می‌شود.<ref> [http://kashannews.net/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref> به‌عنوان مثال در شهر نراق  همچنان نوعروسان و دامادها در شب اول [[اسفند]] مراسمی را با آداب و رسوم امروزی برگزار می‌کنند.<ref>  [https://salahshorannaragh.blog.ir/1397/04/16/%D8%B4%D8%A8-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF-%DB%8C%D8%A7-%D8%B4%D8%A8-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%82%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%82 «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق.]</ref>  همچنین در سال 1396ش جشن «آش شب اسفندی» در فهرست آثار ناملموس ملی به ثبت رسیده است.<ref> [https://www.delijan.ir/default.aspx?PortalName=FaraPoratl&cid=10279&pageid=1&site=Primery «آش اسفندی»، پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری دلیجان.]</ref>  
 
==پانویس==
=== آداب سفره شام: پلو و خوراکی‌های نمادین ===
این شب در بیشتر نقاط [[ایران]] با آداب‌ورسوم خاصی برگزار می‌شد. به‌طور مثال دورهم بودن، خوردن [[پلو]]، [[آجیل]] اسفندی و خاطره‌گویی از جمله سنت‌های این شب بود.<ref>[https://salahshorannaragh.blog.ir/1397/04/16/شب-اسفند-یا-شب-عاشقی-از-سنت-های-دیرینه-مردم-شهر-نراق «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق.]</ref> در این شب زودتر از شب‌های دیگر چراغ خانه‌ها را روشن می‌کردند. از سنت‌های غذایی این شب پخت پلو بود؛ زیرا آن‌ها معتقد بودند، پختِ پلو موجب روشنایی اجاق خانه تا سال آینده می‌شود. در این شب غذای خانواده‌ها چلو ماهی‌دودی یا چلو با کوکو یا کشمش‌پلو بود. برخی افراد نیز در این شب چلو و [[قورمه‌سبزی]] می‌خوردند که همیشه سرسبز و شاد و خرم بمانند.<ref>[http://kashannews.net/مراسم-اسفندی-کاشان-و-تشابه-آن-با-ولنتای/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref>
 
در گذشته اکثر مردم کشاورز بودند و درآمد چندانی نداشتند که همیشه پلو بخورند؛ اما در این شب، شام ضیافت برپا می‌کردند و معتقد بودند،<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4542363/برگزاری-شب-اسفند-رعیتی-در-آران-و-بیدگل-سنتی-برای-کمک-به-مستمندان «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر]</ref> حتماً یکی از پلوها را در سفره قرار دهند؛ همچنین گذاشتن [[پنیر]] و ماست در سفره را خوش‌یُمن می‌دانستند.<ref>[http://kashannews.net/مراسم-اسفندی-کاشان-و-تشابه-آن-با-ولنتای/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref>
 
=== رسوم عمومی و خانوادگی ===
[[پرونده:3046754.jpg|جایگزین=مراسم شب اسفندی|بندانگشتی|جشن سنتی نوروزگاه در خانه باغ تاریخی شاکر آران و بیدگل]]
هنگام خوردن شام، افراد [[خانواده]] دور [[کرسی]] جمع می‌شدند و شام آماده شده را در یک سینیِ مسیِ دور کنگره‌دار باهم میل می‌کردند.<ref>[https://kashanefarda.ir/2019/02/14/شب-اسفند-رعیتی-در-آران-و-بیدگل/ «شب اسفند رعیتی در آران بیدگل»، وب‌سایت کاشان فردا.]</ref>
 
علاوه بر غذا، سرِ سفره، وسایل [[هفت‌سین]] مانند؛ [[سیر]]، [[سنجد]]، [[سرکه]]، [[سیب]]، [[سماق]]، [[سمنو]]، سبزی و [[سنگک]] می‌گذاشتند و بعد از اتمام شام شب [[اسفند]]، با «شوچره» (شب‌چره) که تنقلاتی است برای شب‌نشینی، از مهمانان پذیرایی می‌کردند. بعضی از این رسوم در برخی شهرها هنوز هم پابرجا است.<ref>[http://kashannews.net/مراسم-اسفندی-کاشان-و-تشابه-آن-با-ولنتای/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب سایت کاشان نیوز]</ref>
 
در شهرهای کویری، کسبه به شاگردان خود مقداری [[برنج]] و [[روغن]] هدیه می‌دادند<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4542363/برگزاری-شب-اسفند-رعیتی-در-آران-و-بیدگل-سنتی-برای-کمک-به-مستمندان «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر]</ref> یا در [[کاشان]] دکان‌دارها دکان‌های خود را چراغانی<ref>[https://yabex.net/blog/customs-culture-kashan/ «آشنایی با آداب و فرهنگ کاشان»، مجله گردشگری یابکس.]</ref> و سبزی‌فروش‌ها ریشهٔ پیازچه‌ها و تربچه‌ها را رنگ‌آمیزی می‌کردند و آنها را برروی سکوی دکان می‌چیدند.
 
بُنَکدارها نیز کپه‌های [[برنج]]، [[عدس]]، [[نخود]]، [[لوبیا]]، ماش، کشمش پلویی و [[تخم‌مرغ]] را رنگ‌کرده و به شکل زیبایی می‌چیدند. آجیل‌فروشان هم برای شب اسفندی آجیل آچار<ref>آجیل آچار یا آجیل ترش که با آبلیمو آن را ترش و با گل‌رنگ و زردچوبه معطر و خوش‌رنگش می‌کنند.</ref> درست می‌کردند و این‌گونه در [[شادی]] مردم سهیم می‌شدند.<ref>[http://kashannews.net/مراسم-اسفندی-کاشان-و-تشابه-آن-با-ولنتای/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref>
 
== نمادشناسی شب اسفندی ==
[[پرونده:577.jpg|جایگزین=گل - ایزدبانو سپندارمذ|بندانگشتی|گل ویژه ایزدبانو سپندارمذ]]
این شب در بین مردم آن دوره، نماد عشق و معروف به شب عاشقی<ref>[http://kashannews.net/مراسم-اسفندی-کاشان-و-تشابه-آن-با-ولنتای/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref> برای عروس‌خانم‌ها و آقادامادها بود و آنها لحظات خوشی را در کنار خانواده‌ها باهم سپری می‌کردند؛<ref>[https://salahshorannaragh.blog.ir/1397/04/16/شب-اسفند-یا-شب-عاشقی-از-سنت-های-دیرینه-مردم-شهر-نراق «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق.]</ref> زیرا اسفندارمَذ<ref>ماه دورازدهم از سال شمسی ایرانی.</ref> از نمادهای مادر خدایی اهورامزدا به‌شمار می‌آمد و نماد دوست‌داری و صبوری و از خودگذشتگی اهورمزدا در جهان بود و منتسب به جشن زنان که در [[ایران]] باستان مورد توجه بود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/253263/ایین-ها-جشن-اسفندی-نمودی-از-سپندارمذ?q=شب%20اسفندی&score=16.0&rownumber=2 جعفری، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، ص84.]</ref> همچنین مراسم شب اسپندی علاوه بر عشق میان انسان‌ها، نمادی از توجه به مستمندان و انسانیت نیز بوده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4542363/برگزاری-شب-اسفند-رعیتی-در-آران-و-بیدگل-سنتی-برای-کمک-به-مستمندان «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر.]</ref>
 
== باورهای عامیانه در مورد شب اسفندی ==
بر اساس، باورهای عامیانه در این شب برای در امان‌ماندن از گزند حشرات و خزندگان افسون‌هایی می‌نوشتند و معتقد بودند با این کار تا چند سال آینده در امان می‌مانند. آنها از آغاز سپیده‌دم تا طلوع آفتاب این [[افسانه]] را بر کاغذهای چهارگوش می‌نوشتند. در برخی منابع نام این افسون را «بسم الله الرحمن الرحیم» قید کرده‌اند. مراسم دیگری در برخی روستاها در این شب وجود داشت که در آن، کودکی دور خانه می‌چرخید و می‌گفت همه حشرات را کشتم. این رسم به «اَنگَنه‌بریدن» معروف بود و معتقد بودند با این کار تا آخر سال در خانه‌های‌شان هیچ حشره‌ای پیدا نخواهد شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/253263/ایین-ها-جشن-اسفندی-نمودی-از-سپندارمذ?q=شب%20اسفندی&score=16.0&rownumber=2 جعفری، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، ص85.]</ref>
 
از دیگر باورهای این شب نام‌گذاری آش اسفندی است که به ماجرای اسفندیار و نحوه کشته‌شدن و برگشتن او مرتبط است.<ref>[https://www.irna.ir/news/82841288/آيين-كهن-پخت-آش-اسفندي-در-دليجان-برگزار-شد «آیین کهن پخت آش اسفندی در دلیجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> همچنین در این شب از تخم‌مرغ استفاده نمی‌کردند؛ زیرا معتقد بودند تخم‌مرغ جزء سرمایه است و باید آن را در خانه نگاه داشت.<ref>[http://kashannews.net/مراسم-اسفندی-کاشان-و-تشابه-آن-با-ولنتای/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref>
 
== شب اسفندی در آثار مکتوب ==
[[ابوریحان بیرونی]] در [[کتاب]] الباقیه و التفهیم به جشن شب اسفندی اشاره کرده<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/253263/ایین-ها-جشن-اسفندی-نمودی-از-سپندارمذ?q=شب%20اسفندی&score=16.0&rownumber=2 جعفری، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، ص84.]</ref> و آن را نمودی از جشن باستانی دانسته که برای گرامیداشت زنان برگزار می‌کردند.<ref>[http://kashannews.net/مراسم-اسفندی-کاشان-و-تشابه-آن-با-ولنتای/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref>
 
== وضعیت کنونی ==
امروزه این جشن به‌شکل محدود و باعنوان مراسم اسپندی برگزار می‌شود.<ref>[http://kashannews.net/مراسم-اسفندی-کاشان-و-تشابه-آن-با-ولنتای/ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.]</ref> به‌عنوان مثال در شهر نراق همچنان نوعروسان و دامادها در شب اول [[اسفند]] مراسمی را با آداب و رسوم امروزی برگزار می‌کنند.<ref>[https://salahshorannaragh.blog.ir/1397/04/16/شب-اسفند-یا-شب-عاشقی-از-سنت-های-دیرینه-مردم-شهر-نراق «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق.]</ref> همچنین در سال ۱۳۹۶ش جشن «آش شب اسفندی» در فهرست آثار ناملموس ملی به ثبت رسیده است.<ref>[https://www.delijan.ir/default.aspx?PortalName=FaraPoratl&cid=10279&pageid=1&site=Primery «آش اسفندی»، پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری دلیجان.]</ref>
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
 
* «آش اسفندی»، پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری دلیجان، تاریخ بازدید: 13 دی 1401ش.
== منابع ==
* «آشنایی با آداب و فرهنگ کاشان»، مجله گردشگری یابکس، تاریخ بازدید: 1 دی 1401ش.
{{آغاز منابع}}
* «آیین شب اسفندی در نقاط مختلف ایران»، رادیو ایران، تاریخ درج مطلب: 1 اسفند 1400ش.
* «آش اسفندی»، پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری دلیجان، تاریخ بازدید: ۱۳ دی ۱۴۰۱ش.
* «آيين كهن پخت آش اسفندي در دليجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 4 اسفند 1396ش.
* «آشنایی با آداب و فرهنگ کاشان»، مجله گردشگری یابکس، تاریخ بازدید: ۱ دی ۱۴۰۱ش.
* ارشدی ابیانه، علی‌اکبر، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز، تاریخ درج مطلب: 26 بهمن 1397ش.
* «آیین شب اسفندی در نقاط مختلف ایران»، رادیو ایران، تاریخ درج مطلب: ۱ اسفند ۱۴۰۰ش.
* «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/ سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1397ش.
* «آیین کهن پخت آش اسفندی در دلیجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۴ اسفند ۱۳۹۶ش.
* جعفری، محمد و سلیمی، مینا، «جشن»، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 7 دی 1398ش.
* ارشدی ابیانه، علی‌اکبر، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۶ بهمن ۱۳۹۷ش.
* جعفری، محمد، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، فرهنگ مردم، شماره 19 و 20، 1385ش.
* «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/ سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۵ بهمن ۱۳۹۷ش.
* «شب اسفند رعیتی در آران بیدگل»، وب‌سایت کاشان فردا.، تاریخ بازدید: 1 دی 1401ش.
* جعفری، محمد و سلیمی، مینا، «جشن»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۷ دی ۱۳۹۸ش.
* «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق، تاریخ بازدید: 30 آذر 1401ش.
* جعفری، محمد، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، فرهنگ مردم، شماره ۱۹ و ۲۰، ۱۳۸۵ش.
* هاشمی، سید علیرضا، «تعاون؛ همکاری سنتی در فرهنگ مردم»، فرهنگ مردم ایران، شماره 35، 1392ش.
* «شب اسفند رعیتی در آران بیدگل»، وب‌سایت کاشان فردا. تاریخ بازدید: ۱ دی ۱۴۰۱ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
* «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۱ش.
[[رده: آیین ملی]]
* هاشمی، سید علیرضا، «تعاون؛ همکاری سنتی در فرهنگ مردم»، فرهنگ مردم ایران، شماره ۳۵، ۱۳۹۲ش.
[[رده: خرده‌فرهنگ]]
{{پایان منابع}}
[[رده: جشن‌ها]]
 
[[رده: سفره ایرانی]]
{{#seo:
|title=شب اسفندی چیست؟ آشنایی با این جشن باستانی استقبال از بهار - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=شب اسفندی، جشن شب اسفندی، جشن رعیتی، آداب و رسوم شب اسفندی، جشن‌های کهن ایرانی، ۲۵ بهمن
|description=شب اسفندی، از جشن‌های ایران باستان برای استقبال از بهار است که در شب ۲۵ بهمن برگزار می‌شود. با آداب و رسوم و فلسفه این جشن کهن ایرانی آشنا شوید - ویکی زندگی
}}
 
{{ایران-افقی}}
 
[[رده:آداب و رسوم محلی در ایران]]
[[رده:جشنواره‌ها در ایران]]
[[رده:جشنواره‌های محلی]]
[[رده:خرده‌فرهنگ]]
[[رده:فرهنگ ایرانی]]

نسخهٔ کنونی تا ۴ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۲۰:۱۳

مراسم شب اسفندی - کاشان
مراسم شب اسفندی در کاشان

شب اسفندی؛ جشن باستانی ایرانیان برای استقبال از بهار با آداب و رسوم خاص.

شب اسفندی (اسپندی) از جشن‌های ایران باستان است که مانند بسیاری از جشن‌های ایرانیان مرتبط به گاه‌شماری ایام است. بر این اساس شب ۲۵ بهمن را شب اول اسفند در نظر می‌گرفتند و معتقد بودند در این ایام، بادی می‌وزد که نشانهٔ بهار است و آداب‌ورسوم خاصی را در این شب برگزار می‌کردند. امروزه این جشن در برخی شهرهای ایران، به جشن رعیتی معروف است و نمودی از فرهنگ باستانی ایرانیان است.

تاریخچه شب اسفندی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گذشته ماه‌های سال را بر اساس یکی از گاه‌شماری‌های رایج[۱] در تقویم ایران باستان، سی روزه حساب می‌کردند. بدین ترتیب یک سال دارای ۳۶۰ روز بوده که پنج روز باقیمانده را، پنجه یا پنگه می‌گفتند. ازاین‌رو بیست‌وپنجم بهمن‌ماه در تقویم رسمی شب اول اسفند بوده که آن را شب اسفندی یا شب اسپند رعیتی یا زراعتی می‌نامیدند.[۲] آنها عقیده داشتند باد معتدلی در این ایام می‌وزد، که به پِیک بهار معروف است و با فرارسیدن اسفند، اثر سرما کم می‌شود. ایرانیان باستان برای این روز آیین خاصی داشتند[۳] و این روز را جشن می‌گرفتند؛ اما عنوان جشن در آن لحاظ نشده است.[۴] ماه اسفند برای ایرانیان باستان، دربردارندهٔ دوستی، محبت و از خودگذشتی بود.[۵]

مکان و زمان مراسم شب اسفندی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در میان ایرانیان باستان، آخرین ماه سال دارای آداب و سنت‌های متنوعی بود که یکی از این آداب و رسومِ قدیمی مردم در نواحی مختلف ایران، آیین شب اسفندی است.[۶] این مراسم در ۲۵ بهمن یا اول اسفند بسته به گاه‌شماری تقویم[۷] در برخی شهرهای ایران از جمله کاشان و شهرستان‌های اطراف آن مانند آران و بیدگل،[۸] اصفهان، یزد، کرمان و استان مرکزی برگزار می‌شد.[۹]

آداب ورسوم شب اسفندی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مراسم شب اسفندی - کاشان
مراسم شب اسفندی در کاشان

هدیه اسفندی به نوعروسان به‌عنوان رسم اصلی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از مهم‌ترین رسوم شب اسفندی دیدار نوعروسان با تازه دامادها بود.[۱۰] دامادهای جوان در این شب، با مراسمی ویژه، هدایایی با عنوان اسفندی، متناسب با شرایط مالی خود برای همسران‌شان می‌فرستادند؛[۱۱] زیرا در ایران باستان، در روزهای خاصی از ماه اسفند، مردان به زنان هدیه می‌دادند[۱۲]

پختن آش شب اسفندی به‌عنوان نماد برکت و روشنایی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پختن آش از سوی زنان به پاس هدیه مردان یکی از مراسم خاص این شب است. آنها معتقد بودند باید افراد یک محل، در حیاط خانه‌ها جمع شوند و با کوبیدن جو و گندم در هاون سنگی، مشغول آماده‌کردن مواد آش برای شب اسفند شوند.[۱۳] آنها پختِ آش شب اسفندی را مایهٔ برکت زندگی و روشنی خانه برای سال بعد می‌دانستند.[۱۴] امروزه نیز در استان‌هایی نظیر اصفهان، یزد و استان مرکزی پخت این آش رواج دارد.[۱۵]

آداب سفره شام: پلو و خوراکی‌های نمادین

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این شب در بیشتر نقاط ایران با آداب‌ورسوم خاصی برگزار می‌شد. به‌طور مثال دورهم بودن، خوردن پلو، آجیل اسفندی و خاطره‌گویی از جمله سنت‌های این شب بود.[۱۶] در این شب زودتر از شب‌های دیگر چراغ خانه‌ها را روشن می‌کردند. از سنت‌های غذایی این شب پخت پلو بود؛ زیرا آن‌ها معتقد بودند، پختِ پلو موجب روشنایی اجاق خانه تا سال آینده می‌شود. در این شب غذای خانواده‌ها چلو ماهی‌دودی یا چلو با کوکو یا کشمش‌پلو بود. برخی افراد نیز در این شب چلو و قورمه‌سبزی می‌خوردند که همیشه سرسبز و شاد و خرم بمانند.[۱۷]

در گذشته اکثر مردم کشاورز بودند و درآمد چندانی نداشتند که همیشه پلو بخورند؛ اما در این شب، شام ضیافت برپا می‌کردند و معتقد بودند،[۱۸] حتماً یکی از پلوها را در سفره قرار دهند؛ همچنین گذاشتن پنیر و ماست در سفره را خوش‌یُمن می‌دانستند.[۱۹]

رسوم عمومی و خانوادگی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مراسم شب اسفندی
جشن سنتی نوروزگاه در خانه باغ تاریخی شاکر آران و بیدگل

هنگام خوردن شام، افراد خانواده دور کرسی جمع می‌شدند و شام آماده شده را در یک سینیِ مسیِ دور کنگره‌دار باهم میل می‌کردند.[۲۰]

علاوه بر غذا، سرِ سفره، وسایل هفت‌سین مانند؛ سیر، سنجد، سرکه، سیب، سماق، سمنو، سبزی و سنگک می‌گذاشتند و بعد از اتمام شام شب اسفند، با «شوچره» (شب‌چره) که تنقلاتی است برای شب‌نشینی، از مهمانان پذیرایی می‌کردند. بعضی از این رسوم در برخی شهرها هنوز هم پابرجا است.[۲۱]

در شهرهای کویری، کسبه به شاگردان خود مقداری برنج و روغن هدیه می‌دادند[۲۲] یا در کاشان دکان‌دارها دکان‌های خود را چراغانی[۲۳] و سبزی‌فروش‌ها ریشهٔ پیازچه‌ها و تربچه‌ها را رنگ‌آمیزی می‌کردند و آنها را برروی سکوی دکان می‌چیدند.

بُنَکدارها نیز کپه‌های برنج، عدس، نخود، لوبیا، ماش، کشمش پلویی و تخم‌مرغ را رنگ‌کرده و به شکل زیبایی می‌چیدند. آجیل‌فروشان هم برای شب اسفندی آجیل آچار[۲۴] درست می‌کردند و این‌گونه در شادی مردم سهیم می‌شدند.[۲۵]

نمادشناسی شب اسفندی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گل - ایزدبانو سپندارمذ
گل ویژه ایزدبانو سپندارمذ

این شب در بین مردم آن دوره، نماد عشق و معروف به شب عاشقی[۲۶] برای عروس‌خانم‌ها و آقادامادها بود و آنها لحظات خوشی را در کنار خانواده‌ها باهم سپری می‌کردند؛[۲۷] زیرا اسفندارمَذ[۲۸] از نمادهای مادر خدایی اهورامزدا به‌شمار می‌آمد و نماد دوست‌داری و صبوری و از خودگذشتگی اهورمزدا در جهان بود و منتسب به جشن زنان که در ایران باستان مورد توجه بود.[۲۹] همچنین مراسم شب اسپندی علاوه بر عشق میان انسان‌ها، نمادی از توجه به مستمندان و انسانیت نیز بوده است.[۳۰]

باورهای عامیانه در مورد شب اسفندی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس، باورهای عامیانه در این شب برای در امان‌ماندن از گزند حشرات و خزندگان افسون‌هایی می‌نوشتند و معتقد بودند با این کار تا چند سال آینده در امان می‌مانند. آنها از آغاز سپیده‌دم تا طلوع آفتاب این افسانه را بر کاغذهای چهارگوش می‌نوشتند. در برخی منابع نام این افسون را «بسم الله الرحمن الرحیم» قید کرده‌اند. مراسم دیگری در برخی روستاها در این شب وجود داشت که در آن، کودکی دور خانه می‌چرخید و می‌گفت همه حشرات را کشتم. این رسم به «اَنگَنه‌بریدن» معروف بود و معتقد بودند با این کار تا آخر سال در خانه‌های‌شان هیچ حشره‌ای پیدا نخواهد شد.[۳۱]

از دیگر باورهای این شب نام‌گذاری آش اسفندی است که به ماجرای اسفندیار و نحوه کشته‌شدن و برگشتن او مرتبط است.[۳۲] همچنین در این شب از تخم‌مرغ استفاده نمی‌کردند؛ زیرا معتقد بودند تخم‌مرغ جزء سرمایه است و باید آن را در خانه نگاه داشت.[۳۳]

شب اسفندی در آثار مکتوب

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ابوریحان بیرونی در کتاب الباقیه و التفهیم به جشن شب اسفندی اشاره کرده[۳۴] و آن را نمودی از جشن باستانی دانسته که برای گرامیداشت زنان برگزار می‌کردند.[۳۵]

وضعیت کنونی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امروزه این جشن به‌شکل محدود و باعنوان مراسم اسپندی برگزار می‌شود.[۳۶] به‌عنوان مثال در شهر نراق همچنان نوعروسان و دامادها در شب اول اسفند مراسمی را با آداب و رسوم امروزی برگزار می‌کنند.[۳۷] همچنین در سال ۱۳۹۶ش جشن «آش شب اسفندی» در فهرست آثار ناملموس ملی به ثبت رسیده است.[۳۸]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ جعفری، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، ص84.
  2. ↑ «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر.
  3. ↑ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.
  4. ↑ جعفری، سلیمی،«جشن»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
  5. ↑ «آیین کهن پخت آش اسفندی در دلیجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  6. ↑ «آیین شب اسفندی در نقاط مختلف ایران»، رادیو ایران.
  7. ↑ هاشمی، «تعاون؛ همکاری سنتی در فرهنگ مردم»، ص125-126.
  8. ↑ «شب اسفند رعیتی در آران بیدگل»، وب‌سایت کاشان فردا.
  9. ↑ «آیین شب اسفندی در نقاط مختلف ایران»، رادیو ایران.
  10. ↑ «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق.
  11. ↑ «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر.
  12. ↑ «آیین کهن پخت آش اسفندی در دلیجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  13. ↑ هاشمی،«تعاون؛ همکاری سنتی در فرهنگ مردم»، ص125-126.
  14. ↑ «آیین کهن پخت آش اسفندی در دلیجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  15. ↑ «آیین شب اسفندی در نقاط مختلف ایران»، رادیو ایران.
  16. ↑ «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق.
  17. ↑ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.
  18. ↑ «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر
  19. ↑ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.
  20. ↑ «شب اسفند رعیتی در آران بیدگل»، وب‌سایت کاشان فردا.
  21. ↑ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب سایت کاشان نیوز
  22. ↑ «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر
  23. ↑ «آشنایی با آداب و فرهنگ کاشان»، مجله گردشگری یابکس.
  24. ↑ آجیل آچار یا آجیل ترش که با آبلیمو آن را ترش و با گل‌رنگ و زردچوبه معطر و خوش‌رنگش می‌کنند.
  25. ↑ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.
  26. ↑ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.
  27. ↑ «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق.
  28. ↑ ماه دورازدهم از سال شمسی ایرانی.
  29. ↑ جعفری، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، ص84.
  30. ↑ «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر.
  31. ↑ جعفری، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، ص85.
  32. ↑ «آیین کهن پخت آش اسفندی در دلیجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  33. ↑ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.
  34. ↑ جعفری، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، ص84.
  35. ↑ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.
  36. ↑ ارشدی ابیانه، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز.
  37. ↑ «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق.
  38. ↑ «آش اسفندی»، پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری دلیجان.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آش اسفندی»، پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری دلیجان، تاریخ بازدید: ۱۳ دی ۱۴۰۱ش.
  • «آشنایی با آداب و فرهنگ کاشان»، مجله گردشگری یابکس، تاریخ بازدید: ۱ دی ۱۴۰۱ش.
  • «آیین شب اسفندی در نقاط مختلف ایران»، رادیو ایران، تاریخ درج مطلب: ۱ اسفند ۱۴۰۰ش.
  • «آیین کهن پخت آش اسفندی در دلیجان برگزار شد»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۴ اسفند ۱۳۹۶ش.
  • ارشدی ابیانه، علی‌اکبر، «مراسم اسفندی کاشان»، وب‌سایت کاشان نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۶ بهمن ۱۳۹۷ش.
  • «برگزاری شب اسفند رعیتی در آران و بیدگل/ سنتی برای کمک به مستمندان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۵ بهمن ۱۳۹۷ش.
  • جعفری، محمد و سلیمی، مینا، «جشن»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۷ دی ۱۳۹۸ش.
  • جعفری، محمد، «جشن اسفندی نمودی از اسپندارمذ»، فرهنگ مردم، شماره ۱۹ و ۲۰، ۱۳۸۵ش.
  • «شب اسفند رعیتی در آران بیدگل»، وب‌سایت کاشان فردا. تاریخ بازدید: ۱ دی ۱۴۰۱ش.
  • «شب اسفندی یا شب عاشقی»، وب‌سایت سلحشوران شهر نراق، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۱ش.
  • هاشمی، سید علیرضا، «تعاون؛ همکاری سنتی در فرهنگ مردم»، فرهنگ مردم ایران، شماره ۳۵، ۱۳۹۲ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:شب_اسفندی&oldid=36992»