پیشنویس:مسجد: تفاوت میان نسخهها
حذف ردهها |
imported>شاهرودی ابرابزار |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | '''{{درشت|مسجد}}'''؛ از مکانهای عبادی مسلمانان.{{سخ}} | ||
مسجد از اولین مکانهای عبادی [[مسلمانان]] است که از جایگاه رفیعی برخودار بوده و احکام و آداب خاصی نیز دارد. | مسجد از اولین مکانهای عبادی [[مسلمانان]] است که از جایگاه رفیعی برخودار بوده و احکام و آداب خاصی نیز دارد. | ||
==مفهومشناسی== | == مفهومشناسی == | ||
واژهٔ عربی «مسجد»، اسم مکان و بهمعنای محل سجده است.<ref>محمدی ریشهری، فرهنگنامه مسجد، 1387ش، ص۹.</ref> [[دهخدا]]، مسجد را برگرفته از «مَزْگِت» میداند که از زبان آرامی وارد زبانهای [[عربی]] و [[فارسی]] شده و بهمعنای نمازخانه یا خانهٔ خدا بوده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/مسجد#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه]</ref> | |||
در اصطلاح نیز مسجد به نیایشگاه | در اصطلاح نیز مسجد به نیایشگاه ویژهٔ [[مسلمانان]] و محل [[نماز]] خواندن آنها گفته میشود<ref>[https://fa.wikishia.net/view/مسجد#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.]</ref> که برای این کارکرد، [[وقف]] شده باشد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/مسجد#cite_note-1 کمالی، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref> | ||
==تاریخچه== | |||
«[[کعبه]]» را نخستین خانهای دانستهاند که برای عبادت خدا، ساخته شد. [[مسجدالأقصی]] نیز از مکانهای قدیمی است که برای عبادت ساخته شد.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/ | == تاریخچه == | ||
نخستین مسجدی که پس از ظهور [[اسلام]] ساخته شد، مسجد قبا بود.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/ | «[[کعبه]]» را نخستین خانهای دانستهاند که برای عبادت خدا، ساخته شد. [[مسجدالأقصی]] نیز از مکانهای قدیمی است که برای عبادت ساخته شد.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/مسجد#foot-main12 «مسجد» ویکی فقه]؛ [https://wiki.ahlolbait.com/مسجد#cite_note-1 کمالی، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref> | ||
در جریان فتوحات [[عراق]] و شمال [[آفریقا]] در قرن اول [[هجری قمری|هجری]]، مسلمانان با الگوبرداری از پیامبر، فضایی را که در مرکز اردوگاههای آنها قرار داشت به مسجد اختصاص میدادند. با تبدیل شدن پادگانها به شهرهایی چون [[بصره]]، [[کوفه]]، فسطاط و قیروان، این محلهای عبادت نیز به بناهایی دائمی تبدیل شدند. در سال ۱۷ق [[مسجد کوفه]]، سال ۲۱ق مسجد فسطاط و سال ۲۴ق مسجد بصره توسط مسلمانان ساخته شد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/ | نخستین مسجدی که پس از ظهور [[اسلام]] ساخته شد، مسجد قبا بود.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/مسجد#foot-main12 «مسجد» ویکی فقه]؛ [https://wiki.ahlolbait.com/مسجد#cite_note-1 کمالی، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref> [[پیامبر اکرم]] در مسیر هجرت به [[مدینه]]، یک هفته در منطقهٔ قبا توقف کرد؛ در این مدت به درخواست مردم این مسجد در قبا ساخته شد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/مسجد#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.]</ref> سپس در [[مدینه]] نیز مکانی برای [[نماز]] ساخته شد که [[مسجدالنبی]] نام گرفت.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/مسجد#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.]</ref> پس از آن، هر یک از طوایف عرب در ناحیهٔ خود مسجدی ساختند. آنها از پیامبر درخواست میکردند تا در نقطهای که برای مسجد انتخاب کرده بودند، نماز بگزارد. سپس محل نماز او را بهعنوان مسجد محلهٔ خود بنا میکردند.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/مسجد#foot-main12 «مسجد»، ویکی فقه.]</ref> | ||
== | در جریان فتوحات [[عراق]] و شمال [[آفریقا]] در قرن اول [[هجری قمری|هجری]]، مسلمانان با الگوبرداری از پیامبر، فضایی را که در مرکز اردوگاههای آنها قرار داشت به مسجد اختصاص میدادند. با تبدیل شدن پادگانها به شهرهایی چون [[بصره]]، [[کوفه]]، فسطاط و قیروان، این محلهای عبادت نیز به بناهایی دائمی تبدیل شدند. در سال ۱۷ق [[مسجد کوفه]]، سال ۲۱ق مسجد فسطاط و سال ۲۴ق مسجد بصره توسط مسلمانان ساخته شد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/مسجد#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.]</ref> از همین الگو در بنیانگذاری بغداد در قرن دوم [[هجری قمری|هجری]] و [[قاهره]] در قرن چهارم [[هجری قمری|هجری]] استفاده شد. [[مسلمانان]] در شهرهایی که فتح میکردند مانند [[دمشق]]، [[بیتالمقدس]] و مدائن، مساجد خود را در محل معابد کلیساها و قصرها بنا میکردند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/مسجد#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.]</ref> | ||
در مجموع ۱۵ آیه در قرآن اختصاص به [[مسجدالحرام]] دارد که آیات ۱۴۴، ۱۴۹ و ۱۵۰ | == واژهٔ مسجد در قرآن == | ||
==جایگاه مسجد در آموزههای اسلام== | کلمهٔ مسجد ۲۲ بار بهصورت مفرد و ۶ بار بهصورت جمع (مساجد) در [[قرآن]] آمده است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1855778/نگاهی-بر-جايگاه-مسجد-در-قرآن-كريم- «نگاهی بر جایگاه مسجد در قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن]؛ [https://fa.wikifeqh.ir/مسجد#foot-main12 «مسجد»، ویکی فقه.]</ref> این واژه در بسیاری از کاربردهای قرآنی به «[[مسجد الحرام]]»، در یک مورد به «مسجد الاقصی» و در یک مورد دیگر به «مسجد ضرار» اشاره دارد.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1855778/نگاهی-بر-جايگاه-مسجد-در-قرآن-كريم- «نگاهی بر جایگاه مسجد در قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.]</ref> همچنین از ۶ مورد جمع (مساجد)، ۳ مورد به قید «الله» مقید بوده و ۳ مورد دیگر بهطور مطلق بیان شده است.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/1855778/نگاهی-بر-جايگاه-مسجد-در-قرآن-كريم- «نگاهی بر جایگاه مسجد در قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.]</ref> | ||
مسجد در [[قرآن]] به [[خداوند]] منسوب شده تا مزیت آن بر دیگر مکانها روشن شود.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/ | در مجموع ۱۵ آیه در قرآن اختصاص به [[مسجدالحرام]] دارد که آیات ۱۴۴، ۱۴۹ و ۱۵۰ سورهٔ بقره در رابطه با [[تغییر قبله]] بوده و از مجموع آیات مربوط به [[مسجدالحرام]] آیهٔ ۱۹۶ سورهٔ بقره، آیات ۲۵ و ۲۷ سورهٔ فتح، در رابطه با برنامهٔ [[حج]] است. آیهٔ ۲۱۷، آیات ۱۹۱ تا ۱۹۴ سورهٔ بقره، آیهٔ ۲ سورهٔ مائده، آیهٔ ۳۴ سورهٔ انفال و آیات ۱۹ و ۲۸ سورهٔ توبه، دربارهٔ جنگ با مشرکان است. همچنین دو آیه در سورهٔ إسراء در رابطه با [[مسجدالاقصی]] است و اشاره به [[معراج]] [[پیامبر اکرم]] دارد.<ref>[https://www.isna.ir/news/97053016256/اهمیت-مسجد-در-آیات-قرآنی بهرامی، علیرضا، «اهمیت مسجد در آیات قرآنی»، خبرگزاری دانشجویان ایران.]</ref> | ||
در سخن [[پیامبر اکرم]] و [[امامان شیعه]] از مسجد با عنوان | |||
==اقسام مسجد== | == جایگاه مسجد در آموزههای اسلام == | ||
مسجد بهلحاظ نوع کارکرد آن چهار قسم است: | مسجد در [[قرآن]] به [[خداوند]] منسوب شده تا مزیت آن بر دیگر مکانها روشن شود.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/مسجد#foot-main12 «مسجد»، ویکی فقه.]</ref> [[قرآن]] از مسجد بهعنوان نخستین خانهٔ توحید یاد کرده است.<ref>سوره آلعمران، آیه ۹۶.</ref> همچنین قرآن برپاداشتن و حفظ مسجد را کار کسانی خوانده که به [[خدا]] و [[روز قیامت]] ایمان دارند<ref>سوره توبه، آیه ۱۸.</ref> و مشرکان حق تعمیر و آباد کردن آن را ندارند.<ref>سوره توبه، آیه ۱۷.</ref> | ||
# مسجد محله؛ | در سخن [[پیامبر اکرم]] و [[امامان شیعه]] از مسجد با عنوان مهمانخانهٔ [[خدا]] در زمین، جایگاه جلوس پیامبران، خانهٔ پرهیزکاران، جایگاه نزول خیرات و برکات آسمانی، خانهٔ آگاهی و عبادت، تجلیگاه [[بهشت]] در زمین و تفریحگاه یکتاپرستان یاد شده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/58657/مسجد-در-فرهنگ-اسلامی شریفی، محمود، «مسجد در فرهنگ اسلامی»، پرتال جامع علوم انسانی.]</ref> | ||
# [[مسجد جامع]] برای نمازگزاران شهر؛ | |||
# مصلاّیی برای مراسم [[نماز عید]] برای تمامی مردم یک منطقه؛ | == اقسام مسجد == | ||
# [[مسجدالحرام]] برای حضور | مسجد بهلحاظ نوع کارکرد آن چهار قسم است: | ||
مسجد، همچنین، از نظر نوع معماری نیز سه قسم است: | # مسجد محله؛ | ||
# [[مسجد جامع]] برای نمازگزاران شهر؛ | |||
# مصلاّیی برای مراسم [[نماز عید]] برای تمامی مردم یک منطقه؛ | |||
# [[مسجدالحرام]] برای حضور همهٔ [[مسلمانان]].<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/مسجد#cite_note-1 کمالی، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی.]</ref> | |||
مسجد، همچنین، از نظر نوع معماری نیز سه قسم است: | |||
# مسجد شبستانی: شامل بخش سرپوشیده در جانب [[قبله]] و حیاط مرکزی و ایوان جلوی آن و صفّههایی در اطراف؛ | # مسجد شبستانی: شامل بخش سرپوشیده در جانب [[قبله]] و حیاط مرکزی و ایوان جلوی آن و صفّههایی در اطراف؛ | ||
# مسجد چهار طاقی: شامل چهار ستون در چهار | # مسجد چهار طاقی: شامل چهار ستون در چهار گوشهٔ مربعشکل بوده که بهوسیلهٔ چهار قوس در چهار جهت اصلی نمایان است؛ | ||
# مسجد ایوانی: شامل گونههای دو ایوانی و چهار ایوانی.<ref>[https://archilearn.net/blog/ | # مسجد ایوانی: شامل گونههای دو ایوانی و چهار ایوانی.<ref>[https://archilearn.net/blog/معماری-مسجد-ایرانی-اسلامی/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.]</ref> | ||
==احکام و آداب مسجد== | |||
حفظ طهارت و پاکیزگی مسجد، از آداب | == احکام و آداب مسجد == | ||
==کارکردهای مسجد== | حفظ طهارت و پاکیزگی مسجد، از آداب ویژهٔ این مکان دینی است و آلوده کردن آن نکوهش شده است. در فقه اسلامی دربارهٔ شخص نمازگزار و اشیا و حالات مربوط به او نیز احکام خاصی وضع شده است؛ برای مثال، پوشیدن لباس سفید و پاکیزه برای حضور در مسجد مستحب و لباس سیاه و چرک مکروه است. همچنین ورود به مسجد در حالت [[جنابت]] حرام شمرده شده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/مسجد#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.]</ref> | ||
== کارکردهای مسجد == | |||
با توجه به اهمیت و جایگاه مسجد نزد [[مسلمانان]]، این مکان از صدر [[اسلام]] تاکنون کارکردهای مختلفی داشته است: | با توجه به اهمیت و جایگاه مسجد نزد [[مسلمانان]]، این مکان از صدر [[اسلام]] تاکنون کارکردهای مختلفی داشته است: | ||
===۱. کارکرد دینی ـ تبلیغی=== | |||
[[مسلمانان]]، بسیاری از اعمال عبادی و شعائر دینی خود را در مسجد اقامه میکنند. بزرگترین عبادتی که در مسجد برپا میشود نمازهای جماعت پنجگانه است.<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۵۷.</ref> نمازهای جمعه، عید فطر، عید قربان و نیز [[اعتکاف]] در مسجد برگزار میشود.<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۶۹–۷۰.</ref> | === ۱. کارکرد دینی ـ تبلیغی === | ||
تبلیغ دین و تبیین احکام دین از دیگر کارکردهای مسجد است. مسجد همواره کانون تبلیغات اسلامی بوده است.<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، | [[مسلمانان]]، بسیاری از اعمال عبادی و شعائر دینی خود را در مسجد اقامه میکنند. بزرگترین عبادتی که در مسجد برپا میشود نمازهای جماعت پنجگانه است.<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۵۷.</ref> نمازهای جمعه، عید فطر، عید قربان و نیز [[اعتکاف]] در مسجد برگزار میشود.<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۶۹–۷۰.</ref> | ||
===۲. کارکرد آموزشی ـ فرهنگی=== | تبلیغ دین و تبیین احکام دین از دیگر کارکردهای مسجد است. مسجد همواره کانون تبلیغات اسلامی بوده است.<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۶۳.</ref> امروزه مراسم ختم قرآن، مجالس ترحیم، جشنها، اعیاد، سوگواری در سالگرد وفات پیشوایان دینی و مذهبی و [[جمعه خوانی|جمعهخوانی]] نیز در مساجد کشورهایی مثل [[ایران]] و [[افغانستان]] برگزار میشود. | ||
مسجد همواره در فرهنگ [[مسلمانان]]، مکان مناسبی برای آموزش بوده است.<ref>رستگاری، «مسجد در صدر اسلام و نقش آن در پیروزی انقلاب اسلامی»، ۱۳۸۴ش، ص۱۸۴.</ref> [[پیامبر اکرم]]، [[اصول دین]] و احکام و آموزههای اسلام را در مسجد به مردم آموزش میداد و در این مکان، پاسخگوی سؤالات دینی و فقهی مردم بود.<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۶۴.</ref> پس از آن، آموزش دانشهای مربوط به [[قرآن]]، حدیث، فقه و [[ادبیات عرب]] در مسجد، رواج یافت.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/ | |||
امروزه همچنان مساجدی از [[کشورهای مسلمان]] مانند [[افغانستان]]، مکان درس و آموزش است و ملا امامان مساجد علاوه بر | === ۲. کارکرد آموزشی ـ فرهنگی === | ||
===۳. کارکرد سیاسی ـ اجتماعی=== | مسجد همواره در فرهنگ [[مسلمانان]]، مکان مناسبی برای آموزش بوده است.<ref>رستگاری، «مسجد در صدر اسلام و نقش آن در پیروزی انقلاب اسلامی»، ۱۳۸۴ش، ص۱۸۴.</ref> [[پیامبر اکرم]]، [[اصول دین]] و احکام و آموزههای اسلام را در مسجد به مردم آموزش میداد و در این مکان، پاسخگوی سؤالات دینی و فقهی مردم بود.<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۶۴.</ref> پس از آن، آموزش دانشهای مربوط به [[قرآن]]، حدیث، فقه و [[ادبیات عرب]] در مسجد، رواج یافت.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/مسجد#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.]</ref> | ||
مسجد از آغاز، مکانی برای کنشگری سیاسی [[مسلمانان]] بهشمار میرفت<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۷۲.</ref> و [[حضرت محمد]] فرمانهای خود را برای | امروزه همچنان مساجدی از [[کشورهای مسلمان]] مانند [[افغانستان]]، مکان درس و آموزش است و ملا امامان مساجد علاوه بر اقامهٔ نماز و سخنرانی، به کودکان، [[قرآن]] و دروس عربی آموزش میدهند. چنانکه در مسجد جامع هرات، روزانه صدها طلبه برای فراگیری علوم اسلامی مراجعه میکنند. در برخی از مناطق افغانستان نیز مسجد تنها مرکز آموزش و سوادآموزی محسوب میشود.<ref>[https://www.irna.ir/news/5516090/مساجد-در-افغانستان-کارکردها-و-ویژگیها «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگیها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | ||
امروزه نیز مسجد، کارکرد سیاسی خود را حفظ کرده است؛ مسجد در [[انقلاب اسلامی]] [[ایران]]، نقشی تعیینکننده داشت.<ref>[http://fhnews.ir/fa/news/91238/ | |||
از سوی دیگر، حضور در [[نماز جماعت]]، ایجاد همبستگی و پیوستگی [[مسلمانان]]، آشنایی با مؤمنین و اطلاع از حال آنها و کمک در وقت نیاز، از کارکردهای اجتماعی مسجد است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/2689/6965/83989/ | === ۳. کارکرد سیاسی ـ اجتماعی === | ||
===۴. کارکرد قضایی=== | مسجد از آغاز، مکانی برای کنشگری سیاسی [[مسلمانان]] بهشمار میرفت<ref>برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۷۲.</ref> و [[حضرت محمد]] فرمانهای خود را برای ادارهٔ امور جامعه، در مسجد صادر میکرد.<ref>[http://fhnews.ir/fa/news/91238/پیروزی-انقلاب-اسلامی-مدیون-کارکرد-مسجد-است «پبروزی انقلاب اسلامی مدیون کارکرد مسجد است»، وبسایت فرهنگ و هنر.]</ref>{{سخ}} | ||
مسجد در زمان پیامبر، مرکزی برای حلوفصل دعاوی بود و قضاوت یک عمل مقدس بهحساب میآمد.<ref>همتی، «نقش محوری مساجد در تأمین اهداف چند منظوره»، ۱۳۸۴ش، ص۱۶۵.</ref> امروزه نیز در مناطقی از کشورهای مسلمان، مسجد همچنان مکانی جهت رسیدگی به دعاوی حقوقی مردم است.<ref>[https://www.irna.ir/news/5516090/ | امروزه نیز مسجد، کارکرد سیاسی خود را حفظ کرده است؛ مسجد در [[انقلاب اسلامی]] [[ایران]]، نقشی تعیینکننده داشت.<ref>[http://fhnews.ir/fa/news/91238/پیروزی-انقلاب-اسلامی-مدیون-کارکرد-مسجد-است «پبروزی انقلاب اسلامی مدیون کارکرد مسجد است»، وبسایت فرهنگ و هنر.]</ref> در دوران جهاد مردم [[افغانستان]] نیز مسجد، پناهگاه مردم بود و فرماندهی و تصمیمهای جهاد و مقاومت در همین مکان، صورت میگرفت.<ref>[https://www.irna.ir/news/5516090/مساجد-در-افغانستان-کارکردها-و-ویژگیها «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگیها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>{{سخ}} | ||
==معماری مسجد== | از سوی دیگر، حضور در [[نماز جماعت]]، ایجاد همبستگی و پیوستگی [[مسلمانان]]، آشنایی با مؤمنین و اطلاع از حال آنها و کمک در وقت نیاز، از کارکردهای اجتماعی مسجد است.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/2689/6965/83989/آشنایی-با-کارکردهای-مسجد فجری، محمدمهدی، «آشنایی با کارکردهای مسجد»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.]</ref> | ||
ساختن مسجد در فرهنگ [[مسلمانان]]، امری مقدس دانسته میشود و در معماری آن از نشانههای معنایی ویژهای بهرهمند میبرند.<ref>[https://archilearn.net/blog/ | |||
===۱. شبستان=== | === ۴. کارکرد قضایی === | ||
شبستان بخش اصلی هر مسجد بوده و دارای دو بخش زنانه و مردانه است. این قسمت، گاه بهصورت شبستان | مسجد در زمان پیامبر، مرکزی برای حلوفصل دعاوی بود و قضاوت یک عمل مقدس بهحساب میآمد.<ref>همتی، «نقش محوری مساجد در تأمین اهداف چند منظوره»، ۱۳۸۴ش، ص۱۶۵.</ref> امروزه نیز در مناطقی از کشورهای مسلمان، مسجد همچنان مکانی جهت رسیدگی به دعاوی حقوقی مردم است.<ref>[https://www.irna.ir/news/5516090/مساجد-در-افغانستان-کارکردها-و-ویژگیها «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگیها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> | ||
===۲. محراب=== | |||
[[محراب]] یک تورفتگی قوسدار است که در دیوار جلو تعبیه شده و جهت [[قبله]] را نشان میدهد. طراحی [[محراب]] به این شکل، در اواخر قرن اول [[هجری قمری|هجری]] ابداع شد<ref>[https://fa.wikishia.net/view/ | == معماری مسجد == | ||
===۳. منبر=== | ساختن مسجد در فرهنگ [[مسلمانان]]، امری مقدس دانسته میشود و در معماری آن از نشانههای معنایی ویژهای بهرهمند میبرند.<ref>[https://archilearn.net/blog/معماری-مسجد-ایرانی-اسلامی/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.]</ref> معماری مسجد در هر منطقه به ویژگیهای همان منطقه بستگی دارد، اما همگی در عناصری، اشتراک دارند که عبارت است از: | ||
[[منبر]] مکان بلندی است که واعظ و خطیب از آن بالا رفته و به وعظ و خطابه میپردازد.<ref>[https://archilearn.net/blog/ | |||
امروزه [[منبر]] از لوازم دکوراسیون داخلی مسجد بهویژه در شهرهای بزرگ محسوب شده و منبرهای باشکوهی ساخته میشود.<ref>[https://archilearn.net/blog/ | === ۱. شبستان === | ||
===۴. مناره (گلدسته)=== | شبستان بخش اصلی هر مسجد بوده و دارای دو بخش زنانه و مردانه است. این قسمت، گاه بهصورت شبستان ویژهٔ زنانه در طبقهٔ بالا (بهصورت نیمطبقه یا کمرپوش) پیشبینی شده و گاه با پرده یا هر گونه جداکننده از فضای مردانه تفکیک میشود.<ref>[https://archilearn.net/blog/معماری-مسجد-ایرانی-اسلامی/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.]</ref> | ||
[[مناره]]، سازهای برجمانند است که در آغاز، مؤذن بر فراز آن، [[اذان]] میگفت تا مردم از وقت [[نماز]] آگاه شوند. امروزه از وسایل دیگری برای اعلام وقت [[نماز]] و [[اذان]] بهره گرفته میشود و [[منار|منارهها]] بهصورت نمادین ساخته میشوند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/ | |||
===۵. صحن (حیاط)=== | === ۲. محراب === | ||
حیاط مسجد، | [[محراب]] یک تورفتگی قوسدار است که در دیوار جلو تعبیه شده و جهت [[قبله]] را نشان میدهد. طراحی [[محراب]] به این شکل، در اواخر قرن اول [[هجری قمری|هجری]] ابداع شد<ref>[https://fa.wikishia.net/view/مسجد#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.]</ref> و با تزیینات فراوانی همراه است.<ref>[https://archilearn.net/blog/معماری-مسجد-ایرانی-اسلامی/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.]</ref> | ||
===۶. گنبد=== | |||
[[گنبد]] فضای | === ۳. منبر === | ||
==مسجد در ادبیات فارسی== | [[منبر]] مکان بلندی است که واعظ و خطیب از آن بالا رفته و به وعظ و خطابه میپردازد.<ref>[https://archilearn.net/blog/معماری-مسجد-ایرانی-اسلامی/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.]</ref> در صدر اسلام، [[حضرت محمد]] هنگام وعظ، بهصورت ایستاده به ستون چوبی (استوانه حنانه) تکیه میداد تا اینکه برای او منبری با سه یا چهار پله ساختند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/مسجد#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.]</ref>{{سخ}} | ||
بین مسجد و ادبیات تعامل و | امروزه [[منبر]] از لوازم دکوراسیون داخلی مسجد بهویژه در شهرهای بزرگ محسوب شده و منبرهای باشکوهی ساخته میشود.<ref>[https://archilearn.net/blog/معماری-مسجد-ایرانی-اسلامی/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.]</ref> | ||
از شاعران معاصر [[حبیبالله چایچیان]] (حِسان) از مسجد بهعنوان | |||
=== ۴. مناره (گلدسته) === | |||
[[مناره]]، سازهای برجمانند است که در آغاز، مؤذن بر فراز آن، [[اذان]] میگفت تا مردم از وقت [[نماز]] آگاه شوند. امروزه از وسایل دیگری برای اعلام وقت [[نماز]] و [[اذان]] بهره گرفته میشود و [[منار|منارهها]] بهصورت نمادین ساخته میشوند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/مسجد#cite_ref-29 احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.]</ref> | |||
=== ۵. صحن (حیاط) === | |||
حیاط مسجد، معمولاً با پیروی از طرح و نقشهٔ [[مسجدالنبی]]، بهصورت مربع یا مستطیل است. در وسط صحن نیز حوض آبی بهصورت دایره، مربع، مستطیل یا هشتگوش ساخته میشود. فضای گسترده و روحانیِ صحن مسجد،<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/93836/انواع-مساجد-و-عناصر-معماری-مساجد-اسلامی «انواع مساجد و عناصر معماری مساجد اسلامی»، دفتر مطالعات و پژوهشهای مرکز رسیدگی به امور مساجد.]</ref> بیانگر پشت سر گذاشتن دنیای بیروح و کسلکنندهٔ روزمره است.<ref>[https://archilearn.net/blog/معماری-مسجد-ایرانی-اسلامی/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.]</ref> | |||
=== ۶. گنبد === | |||
[[گنبد]] فضای بستهٔ بلندی است که در پایهٔ مربعشکل است و سقف مدور دارد. گنبدها از نظر رنگ و شکل، از مهمترین نمادهای عرفانی در [[مسلمانان|جامعهٔ مسلمان]] هستند.<ref>[https://archilearn.net/blog/معماری-مسجد-ایرانی-اسلامی/ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.]</ref> برخی [[گنبد مسجد]] را همچون سر انسان دانسته و دو [[گلدسته|گلدستهٔ]] آن را مانند دو دست که بهحالت التجا و التماس در کنار سر، رو به خدا بلند شده، میدانند.<ref>[https://archilearn.net/blog/معماری-گنبد-در-مساجد-مراحل-ساخت-و-تاریخ/ «معماری گنبد در مسجد (مراحل ساخت و تاریخچه گنبد)»، وبسایت آرچی لرن.]</ref> | |||
== مسجد در ادبیات فارسی == | |||
بین مسجد و ادبیات تعامل و رابطهٔ دوسویه وجود داشته و مسجد جایگاه خاصی در ادبیات دارد. همانطور که مسجد در باروری، سرایش و مضامین عالی در ادبیات نقش داشته، ادبیات هم در تقویت ابعاد معنوی مسجد نقش ایفا کرده است؛ بهعنوان مثال اشعار شاعران زیادی همچون محتشم کاشانی بر روی کتیبههای مساجد و هیئات مذهبی درج شده است.<ref>[http://shabestan.ir/TextVersionDetail/879851 «تجلی مسجد در شعر فارسی/ خدمات ادبیات و مسجد دوسویه است»، خبرگزاری شبستان.]</ref> | |||
از شاعران معاصر [[حبیبالله چایچیان]] (حِسان) از مسجد بهعنوان «خانهٔ خدا» و «راهنمای انسان» یاد میکند: | |||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|مسجد ای خانه آباد خدا|مسجد ای پایگه یاد خدا}} | {{ب|مسجد ای خانه آباد خدا|مسجد ای پایگه یاد خدا}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|مسجد ای راهنمای انسان|ای ندای تو ندای قرآن}} | {{ب|مسجد ای راهنمای انسان|ای ندای تو ندای قرآن}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}}<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4162379/ | {{پایان نستعلیق}}<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4162379/مسجد-در-میراث-شعر-فارسی-بندگان-را-در-رحمت-اینجاست «مسجد در میراث شعر فارسی/ بندگان را در رحمت اینجاست»، خبرگزاری مهر.]</ref> | ||
==مسجد در | |||
== مسجد در عرصهٔ بیناللمل == | |||
==پانویس== | سیویکم مرداد سال ۱۳۴۸ش [[مسجدالاقصی]] بهدست صهیونیستها به آتش کشیده شد. به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و تصویب اعضای سازمان کنفرانس اسلامی، در سیامین نشست این سازمان در [[تهران]]، سالگرد این واقعه یعنی روز ۲۱ آگوست بهنام [[روز جهانی مسجد]] نامیده شد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/4162379/مسجد-در-میراث-شعر-فارسی-بندگان-را-در-رحمت-اینجاست «علت نامگذاری روز جهانی مساجد چیست؟»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref> | ||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
* احمدیان، ابراهیم، «مسجد»، ویکیشیعه، تاریخ درج مطلب ۱ دسامبر ۲۰۱م. | * احمدیان، ابراهیم، «مسجد»، ویکیشیعه، تاریخ درج مطلب ۱ دسامبر ۲۰۱م. | ||
* «انواع مساجد و عناصر معماری مساجد اسلامی»، دفتر مطالعات و پژوهشهای مرکز رسیدگی به امور مساجد، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۳۹۳ش. | * «انواع مساجد و عناصر معماری مساجد اسلامی»، دفتر مطالعات و پژوهشهای مرکز رسیدگی به امور مساجد، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۳۹۳ش. | ||
* برومند اعلم، عباس، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، تهران، ستاد اقامه نماز، ۱۳۸۰ش. | * برومند اعلم، عباس، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، تهران، ستاد اقامه نماز، ۱۳۸۰ش. | ||
* بهرامی، علیرضا، «اهمیت مسجد در آیات قرآنی»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرداد ۱۳۹۷ش. | * بهرامی، علیرضا، «اهمیت مسجد در آیات قرآنی»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرداد ۱۳۹۷ش. | ||
* «پیروزی انقلاب اسلامی مدیون کارکرد مسجد است»، وبسایت فرهنگ و هنر، تاریخ درج مطلب: ۱۶ بهمن ۱۳۹۵ش. | * «پیروزی انقلاب اسلامی مدیون کارکرد مسجد است»، وبسایت فرهنگ و هنر، تاریخ درج مطلب: ۱۶ بهمن ۱۳۹۵ش. | ||
* «تجلی مسجد در شعر فارسی/ خدمات ادبیات و مسجد دوسویه است»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۳ دی ۱۳۹۸ش. | * «تجلی مسجد در شعر فارسی/ خدمات ادبیات و مسجد دوسویه است»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۳ دی ۱۳۹۸ش. | ||
* رستگاری، مرتضی، «مسجد در صدر اسلام و نقش آن در پیروزی انقلاب اسلامی»، در فروغ مسجد | * رستگاری، مرتضی، «مسجد در صدر اسلام و نقش آن در پیروزی انقلاب اسلامی»، در فروغ مسجد ۲: مجموعه سخنرانیها و مقالات برگزیدهٔ دومین همایش هفته جهانی مساجد، قم، مؤسسه فرهنگی ثقلین، ۱۳۸۴ش. | ||
* شریفی، محمود، «مسجد در فرهنگ اسلامی»، در مجله فرهنگ کوثر، پرتال جامع علوم انسانی، | * شریفی، محمود، «مسجد در فرهنگ اسلامی»، در مجله فرهنگ کوثر، پرتال جامع علوم انسانی، شمارهٔ ۷۷، ۱۳۸۸ش. | ||
* «علت نامگذاری روز جهانی مساجد چیست؟»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۳۹۵ش. | * «علت نامگذاری روز جهانی مساجد چیست؟»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۳۹۵ش. | ||
* فجری، | * فجری، محمدمهدی، «آشنایی با کارکردهای مسجد»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، در ماهنامه مبلغان، شماره ۱۲۰، ۱۳۸۸ش. | ||
* «کارکردهای مسجد در فرهنگ و تمدن اسلامی»، وبسایت پایگاه تخصصی مسجد، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اسفند ۱۳۹۱ش. | * «کارکردهای مسجد در فرهنگ و تمدن اسلامی»، وبسایت پایگاه تخصصی مسجد، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اسفند ۱۳۹۱ش. | ||
* کمالی، مجید، «مسجد»، | * کمالی، مجید، «مسجد»، دانشنامهٔ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۴ ژانویه ۲۰۱۳م. | ||
* «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگیها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: | * «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگیها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرداد ۱۳۸۲ش. | ||
* «مسجد» ویکی فقه، تاریخ بازدید ۱۲ دی ۱۴۰۱ش. | * «مسجد» ویکی فقه، تاریخ بازدید ۱۲ دی ۱۴۰۱ش. | ||
* محمدی ریشهری، محمد، فرهنگنامه مسجد، | * محمدی ریشهری، محمد، فرهنگنامه مسجد، ترجمهٔ مرتضی خوشنصیب، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش. | ||
* «معماری گنبد در مسجد (مراحل ساخت و تاریخچه گنبد)»، وبسایت آرچی لرن، تاریخ بازدید: ۱۳ دی ۱۴۰۱ش. | * «معماری گنبد در مسجد (مراحل ساخت و تاریخچه گنبد)»، وبسایت آرچی لرن، تاریخ بازدید: ۱۳ دی ۱۴۰۱ش. | ||
* «معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)»، وبسایت آرچی لرن، تاریخ بازدید: ۱۳ دی ۱۴۰۱ش. | * «معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)»، وبسایت آرچی لرن، تاریخ بازدید: ۱۳ دی ۱۴۰۱ش. | ||
* «نگاهی بر | * «نگاهی بر جایگاه مسجد در قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آذر ۱۳۸۸ش. | ||
* همتی، عباس، «نقش محوری مساجد در تأمین اهداف چند منظوره»، در فروغ مسجد | * همتی، عباس، «نقش محوری مساجد در تأمین اهداف چند منظوره»، در فروغ مسجد ۲: مجموعه سخنرانیها و مقالات برگزیده دومین همایش هفته جهانی مساجد، قم، مؤسسه فرهنگی ثقلین، ۱۳۸۴ش. | ||
{{معماری ایرانی-افقی}} | |||
نسخهٔ ۲۳ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۲۶
مسجد؛ از مکانهای عبادی مسلمانان.
مسجد از اولین مکانهای عبادی مسلمانان است که از جایگاه رفیعی برخودار بوده و احکام و آداب خاصی نیز دارد.
مفهومشناسی
واژهٔ عربی «مسجد»، اسم مکان و بهمعنای محل سجده است.[۱] دهخدا، مسجد را برگرفته از «مَزْگِت» میداند که از زبان آرامی وارد زبانهای عربی و فارسی شده و بهمعنای نمازخانه یا خانهٔ خدا بوده است.[۲] در اصطلاح نیز مسجد به نیایشگاه ویژهٔ مسلمانان و محل نماز خواندن آنها گفته میشود[۳] که برای این کارکرد، وقف شده باشد.[۴]
تاریخچه
«کعبه» را نخستین خانهای دانستهاند که برای عبادت خدا، ساخته شد. مسجدالأقصی نیز از مکانهای قدیمی است که برای عبادت ساخته شد.[۵] نخستین مسجدی که پس از ظهور اسلام ساخته شد، مسجد قبا بود.[۶] پیامبر اکرم در مسیر هجرت به مدینه، یک هفته در منطقهٔ قبا توقف کرد؛ در این مدت به درخواست مردم این مسجد در قبا ساخته شد.[۷] سپس در مدینه نیز مکانی برای نماز ساخته شد که مسجدالنبی نام گرفت.[۸] پس از آن، هر یک از طوایف عرب در ناحیهٔ خود مسجدی ساختند. آنها از پیامبر درخواست میکردند تا در نقطهای که برای مسجد انتخاب کرده بودند، نماز بگزارد. سپس محل نماز او را بهعنوان مسجد محلهٔ خود بنا میکردند.[۹] در جریان فتوحات عراق و شمال آفریقا در قرن اول هجری، مسلمانان با الگوبرداری از پیامبر، فضایی را که در مرکز اردوگاههای آنها قرار داشت به مسجد اختصاص میدادند. با تبدیل شدن پادگانها به شهرهایی چون بصره، کوفه، فسطاط و قیروان، این محلهای عبادت نیز به بناهایی دائمی تبدیل شدند. در سال ۱۷ق مسجد کوفه، سال ۲۱ق مسجد فسطاط و سال ۲۴ق مسجد بصره توسط مسلمانان ساخته شد.[۱۰] از همین الگو در بنیانگذاری بغداد در قرن دوم هجری و قاهره در قرن چهارم هجری استفاده شد. مسلمانان در شهرهایی که فتح میکردند مانند دمشق، بیتالمقدس و مدائن، مساجد خود را در محل معابد کلیساها و قصرها بنا میکردند.[۱۱]
واژهٔ مسجد در قرآن
کلمهٔ مسجد ۲۲ بار بهصورت مفرد و ۶ بار بهصورت جمع (مساجد) در قرآن آمده است.[۱۲] این واژه در بسیاری از کاربردهای قرآنی به «مسجد الحرام»، در یک مورد به «مسجد الاقصی» و در یک مورد دیگر به «مسجد ضرار» اشاره دارد.[۱۳] همچنین از ۶ مورد جمع (مساجد)، ۳ مورد به قید «الله» مقید بوده و ۳ مورد دیگر بهطور مطلق بیان شده است.[۱۴] در مجموع ۱۵ آیه در قرآن اختصاص به مسجدالحرام دارد که آیات ۱۴۴، ۱۴۹ و ۱۵۰ سورهٔ بقره در رابطه با تغییر قبله بوده و از مجموع آیات مربوط به مسجدالحرام آیهٔ ۱۹۶ سورهٔ بقره، آیات ۲۵ و ۲۷ سورهٔ فتح، در رابطه با برنامهٔ حج است. آیهٔ ۲۱۷، آیات ۱۹۱ تا ۱۹۴ سورهٔ بقره، آیهٔ ۲ سورهٔ مائده، آیهٔ ۳۴ سورهٔ انفال و آیات ۱۹ و ۲۸ سورهٔ توبه، دربارهٔ جنگ با مشرکان است. همچنین دو آیه در سورهٔ إسراء در رابطه با مسجدالاقصی است و اشاره به معراج پیامبر اکرم دارد.[۱۵]
جایگاه مسجد در آموزههای اسلام
مسجد در قرآن به خداوند منسوب شده تا مزیت آن بر دیگر مکانها روشن شود.[۱۶] قرآن از مسجد بهعنوان نخستین خانهٔ توحید یاد کرده است.[۱۷] همچنین قرآن برپاداشتن و حفظ مسجد را کار کسانی خوانده که به خدا و روز قیامت ایمان دارند[۱۸] و مشرکان حق تعمیر و آباد کردن آن را ندارند.[۱۹] در سخن پیامبر اکرم و امامان شیعه از مسجد با عنوان مهمانخانهٔ خدا در زمین، جایگاه جلوس پیامبران، خانهٔ پرهیزکاران، جایگاه نزول خیرات و برکات آسمانی، خانهٔ آگاهی و عبادت، تجلیگاه بهشت در زمین و تفریحگاه یکتاپرستان یاد شده است.[۲۰]
اقسام مسجد
مسجد بهلحاظ نوع کارکرد آن چهار قسم است:
- مسجد محله؛
- مسجد جامع برای نمازگزاران شهر؛
- مصلاّیی برای مراسم نماز عید برای تمامی مردم یک منطقه؛
- مسجدالحرام برای حضور همهٔ مسلمانان.[۲۱]
مسجد، همچنین، از نظر نوع معماری نیز سه قسم است:
- مسجد شبستانی: شامل بخش سرپوشیده در جانب قبله و حیاط مرکزی و ایوان جلوی آن و صفّههایی در اطراف؛
- مسجد چهار طاقی: شامل چهار ستون در چهار گوشهٔ مربعشکل بوده که بهوسیلهٔ چهار قوس در چهار جهت اصلی نمایان است؛
- مسجد ایوانی: شامل گونههای دو ایوانی و چهار ایوانی.[۲۲]
احکام و آداب مسجد
حفظ طهارت و پاکیزگی مسجد، از آداب ویژهٔ این مکان دینی است و آلوده کردن آن نکوهش شده است. در فقه اسلامی دربارهٔ شخص نمازگزار و اشیا و حالات مربوط به او نیز احکام خاصی وضع شده است؛ برای مثال، پوشیدن لباس سفید و پاکیزه برای حضور در مسجد مستحب و لباس سیاه و چرک مکروه است. همچنین ورود به مسجد در حالت جنابت حرام شمرده شده است.[۲۳]
کارکردهای مسجد
با توجه به اهمیت و جایگاه مسجد نزد مسلمانان، این مکان از صدر اسلام تاکنون کارکردهای مختلفی داشته است:
۱. کارکرد دینی ـ تبلیغی
مسلمانان، بسیاری از اعمال عبادی و شعائر دینی خود را در مسجد اقامه میکنند. بزرگترین عبادتی که در مسجد برپا میشود نمازهای جماعت پنجگانه است.[۲۴] نمازهای جمعه، عید فطر، عید قربان و نیز اعتکاف در مسجد برگزار میشود.[۲۵] تبلیغ دین و تبیین احکام دین از دیگر کارکردهای مسجد است. مسجد همواره کانون تبلیغات اسلامی بوده است.[۲۶] امروزه مراسم ختم قرآن، مجالس ترحیم، جشنها، اعیاد، سوگواری در سالگرد وفات پیشوایان دینی و مذهبی و جمعهخوانی نیز در مساجد کشورهایی مثل ایران و افغانستان برگزار میشود.
۲. کارکرد آموزشی ـ فرهنگی
مسجد همواره در فرهنگ مسلمانان، مکان مناسبی برای آموزش بوده است.[۲۷] پیامبر اکرم، اصول دین و احکام و آموزههای اسلام را در مسجد به مردم آموزش میداد و در این مکان، پاسخگوی سؤالات دینی و فقهی مردم بود.[۲۸] پس از آن، آموزش دانشهای مربوط به قرآن، حدیث، فقه و ادبیات عرب در مسجد، رواج یافت.[۲۹] امروزه همچنان مساجدی از کشورهای مسلمان مانند افغانستان، مکان درس و آموزش است و ملا امامان مساجد علاوه بر اقامهٔ نماز و سخنرانی، به کودکان، قرآن و دروس عربی آموزش میدهند. چنانکه در مسجد جامع هرات، روزانه صدها طلبه برای فراگیری علوم اسلامی مراجعه میکنند. در برخی از مناطق افغانستان نیز مسجد تنها مرکز آموزش و سوادآموزی محسوب میشود.[۳۰]
۳. کارکرد سیاسی ـ اجتماعی
مسجد از آغاز، مکانی برای کنشگری سیاسی مسلمانان بهشمار میرفت[۳۱] و حضرت محمد فرمانهای خود را برای ادارهٔ امور جامعه، در مسجد صادر میکرد.[۳۲]
امروزه نیز مسجد، کارکرد سیاسی خود را حفظ کرده است؛ مسجد در انقلاب اسلامی ایران، نقشی تعیینکننده داشت.[۳۳] در دوران جهاد مردم افغانستان نیز مسجد، پناهگاه مردم بود و فرماندهی و تصمیمهای جهاد و مقاومت در همین مکان، صورت میگرفت.[۳۴]
از سوی دیگر، حضور در نماز جماعت، ایجاد همبستگی و پیوستگی مسلمانان، آشنایی با مؤمنین و اطلاع از حال آنها و کمک در وقت نیاز، از کارکردهای اجتماعی مسجد است.[۳۵]
۴. کارکرد قضایی
مسجد در زمان پیامبر، مرکزی برای حلوفصل دعاوی بود و قضاوت یک عمل مقدس بهحساب میآمد.[۳۶] امروزه نیز در مناطقی از کشورهای مسلمان، مسجد همچنان مکانی جهت رسیدگی به دعاوی حقوقی مردم است.[۳۷]
معماری مسجد
ساختن مسجد در فرهنگ مسلمانان، امری مقدس دانسته میشود و در معماری آن از نشانههای معنایی ویژهای بهرهمند میبرند.[۳۸] معماری مسجد در هر منطقه به ویژگیهای همان منطقه بستگی دارد، اما همگی در عناصری، اشتراک دارند که عبارت است از:
۱. شبستان
شبستان بخش اصلی هر مسجد بوده و دارای دو بخش زنانه و مردانه است. این قسمت، گاه بهصورت شبستان ویژهٔ زنانه در طبقهٔ بالا (بهصورت نیمطبقه یا کمرپوش) پیشبینی شده و گاه با پرده یا هر گونه جداکننده از فضای مردانه تفکیک میشود.[۳۹]
۲. محراب
محراب یک تورفتگی قوسدار است که در دیوار جلو تعبیه شده و جهت قبله را نشان میدهد. طراحی محراب به این شکل، در اواخر قرن اول هجری ابداع شد[۴۰] و با تزیینات فراوانی همراه است.[۴۱]
۳. منبر
منبر مکان بلندی است که واعظ و خطیب از آن بالا رفته و به وعظ و خطابه میپردازد.[۴۲] در صدر اسلام، حضرت محمد هنگام وعظ، بهصورت ایستاده به ستون چوبی (استوانه حنانه) تکیه میداد تا اینکه برای او منبری با سه یا چهار پله ساختند.[۴۳]
امروزه منبر از لوازم دکوراسیون داخلی مسجد بهویژه در شهرهای بزرگ محسوب شده و منبرهای باشکوهی ساخته میشود.[۴۴]
۴. مناره (گلدسته)
مناره، سازهای برجمانند است که در آغاز، مؤذن بر فراز آن، اذان میگفت تا مردم از وقت نماز آگاه شوند. امروزه از وسایل دیگری برای اعلام وقت نماز و اذان بهره گرفته میشود و منارهها بهصورت نمادین ساخته میشوند.[۴۵]
۵. صحن (حیاط)
حیاط مسجد، معمولاً با پیروی از طرح و نقشهٔ مسجدالنبی، بهصورت مربع یا مستطیل است. در وسط صحن نیز حوض آبی بهصورت دایره، مربع، مستطیل یا هشتگوش ساخته میشود. فضای گسترده و روحانیِ صحن مسجد،[۴۶] بیانگر پشت سر گذاشتن دنیای بیروح و کسلکنندهٔ روزمره است.[۴۷]
۶. گنبد
گنبد فضای بستهٔ بلندی است که در پایهٔ مربعشکل است و سقف مدور دارد. گنبدها از نظر رنگ و شکل، از مهمترین نمادهای عرفانی در جامعهٔ مسلمان هستند.[۴۸] برخی گنبد مسجد را همچون سر انسان دانسته و دو گلدستهٔ آن را مانند دو دست که بهحالت التجا و التماس در کنار سر، رو به خدا بلند شده، میدانند.[۴۹]
مسجد در ادبیات فارسی
بین مسجد و ادبیات تعامل و رابطهٔ دوسویه وجود داشته و مسجد جایگاه خاصی در ادبیات دارد. همانطور که مسجد در باروری، سرایش و مضامین عالی در ادبیات نقش داشته، ادبیات هم در تقویت ابعاد معنوی مسجد نقش ایفا کرده است؛ بهعنوان مثال اشعار شاعران زیادی همچون محتشم کاشانی بر روی کتیبههای مساجد و هیئات مذهبی درج شده است.[۵۰] از شاعران معاصر حبیبالله چایچیان (حِسان) از مسجد بهعنوان «خانهٔ خدا» و «راهنمای انسان» یاد میکند: الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب
الگو:پایان نستعلیق[۵۱]
مسجد در عرصهٔ بیناللمل
سیویکم مرداد سال ۱۳۴۸ش مسجدالاقصی بهدست صهیونیستها به آتش کشیده شد. به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و تصویب اعضای سازمان کنفرانس اسلامی، در سیامین نشست این سازمان در تهران، سالگرد این واقعه یعنی روز ۲۱ آگوست بهنام روز جهانی مسجد نامیده شد.[۵۲]
پانویس
- ↑ محمدی ریشهری، فرهنگنامه مسجد، 1387ش، ص۹.
- ↑ احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه
- ↑ احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.
- ↑ کمالی، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی.
- ↑ «مسجد» ویکی فقه؛ کمالی، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی.
- ↑ «مسجد» ویکی فقه؛ کمالی، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی.
- ↑ احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.
- ↑ احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.
- ↑ «مسجد»، ویکی فقه.
- ↑ احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.
- ↑ احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.
- ↑ «نگاهی بر جایگاه مسجد در قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن؛ «مسجد»، ویکی فقه.
- ↑ «نگاهی بر جایگاه مسجد در قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ «نگاهی بر جایگاه مسجد در قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن.
- ↑ بهرامی، علیرضا، «اهمیت مسجد در آیات قرآنی»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
- ↑ «مسجد»، ویکی فقه.
- ↑ سوره آلعمران، آیه ۹۶.
- ↑ سوره توبه، آیه ۱۸.
- ↑ سوره توبه، آیه ۱۷.
- ↑ شریفی، محمود، «مسجد در فرهنگ اسلامی»، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ کمالی، «مسجد»، دانشنامۀ اسلامی.
- ↑ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.
- ↑ احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.
- ↑ برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۵۷.
- ↑ برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۶۹–۷۰.
- ↑ برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۶۳.
- ↑ رستگاری، «مسجد در صدر اسلام و نقش آن در پیروزی انقلاب اسلامی»، ۱۳۸۴ش، ص۱۸۴.
- ↑ برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۶۴.
- ↑ احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.
- ↑ «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگیها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ برومند اعلم، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۷۲.
- ↑ «پبروزی انقلاب اسلامی مدیون کارکرد مسجد است»، وبسایت فرهنگ و هنر.
- ↑ «پبروزی انقلاب اسلامی مدیون کارکرد مسجد است»، وبسایت فرهنگ و هنر.
- ↑ «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگیها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ فجری، محمدمهدی، «آشنایی با کارکردهای مسجد»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ همتی، «نقش محوری مساجد در تأمین اهداف چند منظوره»، ۱۳۸۴ش، ص۱۶۵.
- ↑ «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگیها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.
- ↑ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.
- ↑ احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.
- ↑ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.
- ↑ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.
- ↑ احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.
- ↑ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.
- ↑ احمدیان، «مسجد»، ویکیشیعه.
- ↑ «انواع مساجد و عناصر معماری مساجد اسلامی»، دفتر مطالعات و پژوهشهای مرکز رسیدگی به امور مساجد.
- ↑ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.
- ↑ معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)، وبسایت آرچی لرن.
- ↑ «معماری گنبد در مسجد (مراحل ساخت و تاریخچه گنبد)»، وبسایت آرچی لرن.
- ↑ «تجلی مسجد در شعر فارسی/ خدمات ادبیات و مسجد دوسویه است»، خبرگزاری شبستان.
- ↑ «مسجد در میراث شعر فارسی/ بندگان را در رحمت اینجاست»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «علت نامگذاری روز جهانی مساجد چیست؟»، خبرگزاری صدا و سیما.
منابع
- احمدیان، ابراهیم، «مسجد»، ویکیشیعه، تاریخ درج مطلب ۱ دسامبر ۲۰۱م.
- «انواع مساجد و عناصر معماری مساجد اسلامی»، دفتر مطالعات و پژوهشهای مرکز رسیدگی به امور مساجد، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۳۹۳ش.
- برومند اعلم، عباس، درآمدی بر جایگاه مسجد در تمدن اسلامی، تهران، ستاد اقامه نماز، ۱۳۸۰ش.
- بهرامی، علیرضا، «اهمیت مسجد در آیات قرآنی»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرداد ۱۳۹۷ش.
- «پیروزی انقلاب اسلامی مدیون کارکرد مسجد است»، وبسایت فرهنگ و هنر، تاریخ درج مطلب: ۱۶ بهمن ۱۳۹۵ش.
- «تجلی مسجد در شعر فارسی/ خدمات ادبیات و مسجد دوسویه است»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۳ دی ۱۳۹۸ش.
- رستگاری، مرتضی، «مسجد در صدر اسلام و نقش آن در پیروزی انقلاب اسلامی»، در فروغ مسجد ۲: مجموعه سخنرانیها و مقالات برگزیدهٔ دومین همایش هفته جهانی مساجد، قم، مؤسسه فرهنگی ثقلین، ۱۳۸۴ش.
- شریفی، محمود، «مسجد در فرهنگ اسلامی»، در مجله فرهنگ کوثر، پرتال جامع علوم انسانی، شمارهٔ ۷۷، ۱۳۸۸ش.
- «علت نامگذاری روز جهانی مساجد چیست؟»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۳۹۵ش.
- فجری، محمدمهدی، «آشنایی با کارکردهای مسجد»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، در ماهنامه مبلغان، شماره ۱۲۰، ۱۳۸۸ش.
- «کارکردهای مسجد در فرهنگ و تمدن اسلامی»، وبسایت پایگاه تخصصی مسجد، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اسفند ۱۳۹۱ش.
- کمالی، مجید، «مسجد»، دانشنامهٔ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۴ ژانویه ۲۰۱۳م.
- «مساجد در افغانستان، کارکردها و ویژگیها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرداد ۱۳۸۲ش.
- «مسجد» ویکی فقه، تاریخ بازدید ۱۲ دی ۱۴۰۱ش.
- محمدی ریشهری، محمد، فرهنگنامه مسجد، ترجمهٔ مرتضی خوشنصیب، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش.
- «معماری گنبد در مسجد (مراحل ساخت و تاریخچه گنبد)»، وبسایت آرچی لرن، تاریخ بازدید: ۱۳ دی ۱۴۰۱ش.
- «معماری مسجد اسلامی (معماری مسجد سنتی)»، وبسایت آرچی لرن، تاریخ بازدید: ۱۳ دی ۱۴۰۱ش.
- «نگاهی بر جایگاه مسجد در قرآن کریم»، خبرگزاری بینالمللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آذر ۱۳۸۸ش.
- همتی، عباس، «نقش محوری مساجد در تأمین اهداف چند منظوره»، در فروغ مسجد ۲: مجموعه سخنرانیها و مقالات برگزیده دومین همایش هفته جهانی مساجد، قم، مؤسسه فرهنگی ثقلین، ۱۳۸۴ش.
