پرش به محتوا

پیش‌نویس:قناعت: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>امیر ابوالفتحی
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''قناعت؛'''</big> بسندگی به اندازۀ نیاز و ضرورت.  
[[پرونده:قناعت.jpg|جایگزین=دو کودک ایرانی در حال نقاشی بر روی قلک|بندانگشتی|دو کودک ایرانی در حال نقاشی بر روی قلک]]
{{درشت|'''قناعت؛'''}} بسندگی به اندازهٔ نیاز و ضرورت.


قناعت از جمله صفاتی تضمین‌کنندۀ آرامش و سازگاری انسان‌هاست و نبود آن به بی‌قراری و ناآرامی انسان می‌انجامد. دقت در آثار پیامدهای فردی و اجتماعی قناعت، انسان را به این مهم رهنمون می‌سازد که برای برخورداری از زندگی راحت و همراه عزت و اصلاح نفس، نیاز است هم خود انسان قناعت پیشه کند و هم با افراد قانع به تعامل بپردازد.
[[قناعت]] از جمله صفاتی تضمین‌کنندهٔ آرامش و سازگاری انسان‌هاست و نبود آن به بی‌قراری و ناآرامی انسان می‌انجامد. دقت در آثار پیامدهای فردی و اجتماعی قناعت، انسان را به این مهم رهنمون می‌سازد که برای برخورداری از زندگی راحت و همراه [[عزت نفس|عزت]] و اصلاح نفس، نیاز است هم خود انسان قناعت پیشه کند و هم با افراد قانع به تعامل بپردازد.


==مفهوم‌شناسی==
==مفهوم‌شناسی قناعت==
قناعت در لغت به‌معنای بسنده کردن و راضی شدن به اندک است<ref>[https://vajehyab.com/?q=%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%B9%D8%AA&f=dehkhoda دهخدا، لغت‌نامه، ذیل مدخل قناعت، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> و در اصطلاح، حالتی است که سبب می‌شود انسان به اندازۀ نیاز و ضرورت بسنده کند و برای بیش از آن دغدغه نداشته باشد.<ref>نراقی، معراج السعادة، 1381ش، ص397.</ref>
قناعت در لغت به‌معنای بسنده کردن و راضی شدن به اندک است<ref>[https://vajehyab.com/?q=قناعت&f=dehkhoda دهخدا، لغت‌نامه، ذیل مدخل قناعت، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> و در اصطلاح، حالتی است که سبب می‌شود انسان به اندازهٔ نیاز و ضرورت بسنده کند و برای بیش از آن دغدغه نداشته باشد.<ref>نراقی، معراج السعادة، 1381ش، ص397.</ref>


==تفاوت قناعت با بخل==
==تفاوت قناعت با بخل==
قناعت مربوط به اخلاق فردی است و به‌معنای استفادۀ بهینه از امکانات زندگی و دوری از هزینه‌های اضافی و راضی بودن به نعمت‌های الهی است و در مقابل، بخل مربوط به اخلاق اجتماعی است؛ آن زمان که انسان باید به یاری دیگران بشتابد و از دارایی و اعتبار خود برای یاری دیگران استفاده کند، بخل بورزد و هزینه نکند. قناعت، نمودِ مناعت طبع و زهد انسان است و بخل، نمودِ حقارت نفس و خودخواهی انسان است.<ref>[https://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa14614 «قناعت در زندگی چه آثاری دارد و چگونه آن را با خساساست در زندگی تشخیص دهیم؟»، وب‌سایت اسلام کوئست.]</ref>  
قناعت مربوط به اخلاق فردی است و به‌معنای استفادهٔ بهینه از امکانات زندگی و دوری از هزینه‌های اضافی و راضی بودن به نعمت‌های الهی است و در مقابل، بخل مربوط به اخلاق اجتماعی است؛ آن زمان که انسان باید به یاری دیگران بشتابد و از دارایی و اعتبار خود برای یاری دیگران استفاده کند، [[بخل]] بورزد و هزینه نکند. قناعت، نمودِ مناعت طبع و زهد انسان است و بخل، نمودِ حقارت نفس و خودخواهی انسان است.<ref>[https://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa14614 «قناعت در زندگی چه آثاری دارد و چگونه آن را با خساساست در زندگی تشخیص دهیم؟»، وب‌سایت اسلام کوئست.]</ref>


==اهمیت قناعت در آیات و روایات==
==اهمیت قناعت در آیات و روایات==
خداوند در قرآن کریم از قناعت به حیات طیبه یاد می‎‌کند که پاداش اخروی مؤمنان است.<ref>سورۀ نحل، آیه97.</ref> قناعت به نقل از امام علی، عامل سالم ماندن دین است.<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص393.</ref> امام سجاد قانع بودن را بهترین اعمال معرفی می‌کند.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج15، ص232.</ref>  
خداوند در [[قرآن کریم]] از قناعت به حیات طیبه یاد می‌کند که پاداش اخروی مؤمنان است.<ref>سورهٔ نحل، آیه97.</ref> قناعت به نقل از [[امام علی]]، عامل سالم ماندن [[دین]] است.<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص393.</ref> [[امام سجاد]] قانع بودن را بهترین اعمال معرفی می‌کند.<ref>نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج15، ص232.</ref>


==آثار قناعت==
==آثار قناعت==
خط ۱۷: خط ۱۸:
===آثار معرفتی قناعت===
===آثار معرفتی قناعت===
آثار معرفتی قناعت عبارت‌اند از:
آثار معرفتی قناعت عبارت‌اند از:
# '''عزت و کرامت'''؛<ref>احمدی و رشیدی، زنجیرۀ زرین، 1381ش، ص109-110.</ref> تأمین نیازها و برطرف کردن کمبودهای مادی که مستلزم درخواست از دیگران است، عزت و نفوذناپذیری انسان را به خطر می‌اندازد. عزت و کرامت از سرمایه‌های مهم زندگی مشترک به شمار می‌رود و با وجود آن می‌توان بسیاری از کمبودهای زندگی را نادیده گرفت.<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص392.</ref>
#'''عزت و کرامت'''؛<ref>احمدی و رشیدی، زنجیرهٔ زرین، 1381ش، ص109-110.</ref> تأمین نیازها و برطرف کردن کمبودهای مادی که مستلزم درخواست از دیگران است، عزت و نفوذناپذیری انسان را به خطر می‌اندازد. عزت و [[کرامت]] از سرمایه‌های مهم زندگی مشترک به‌شمار می‌رود و با وجود آن می‌توان بسیاری از کمبودهای زندگی را نادیده گرفت.<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص392.</ref>
# '''سلامت روان و آرامش در زندگی'''؛<ref>محمدی، قناعت و سلامت روان، 1388ش، ص58-60.</ref> بسنده کردن فرد به امکانات موجود، افسوس نخوردن به خاطر نداشته‌ها، پذیرفتن همسر به‌عنوان دارایی موجود و مقایسه نکردن نقاط ضعف زندگی خود با نقاط قوت زندگی دیگران، روح آرامش را در خانواده حاکم می‌کند.<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص103.</ref>  
#'''سلامت روان و آرامش در زندگی'''؛<ref>محمدی، قناعت و سلامت روان، 1388ش، ص58-60.</ref> بسنده کردن فرد به امکانات موجود، افسوس نخوردن به خاطر نداشته‌ها، پذیرفتن همسر به‌عنوان دارایی موجود و مقایسه نکردن نقاط ضعف زندگی خود با نقاط قوت زندگی دیگران، روح آرامش را در [[خانواده]] حاکم می‌کند.<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص103.</ref>
# '''رهایی از هوای نفس'''؛<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص392.</ref> بر اساس آموزه‌های دینی و روان‌شناسی، انتخاب همسر قانع و قدرشناس از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. زنی که خدمات زیاد همسر خود را کم می‌شمارد و خدمات کم او را نمی‌پذیرد، شایستگی همسری ندارد و ازدواج با او به آرامش و سازگاری نمی‌انجامد.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، [بی‌تا]، ج37، ص103.</ref>  
#'''رهایی از هوای نفس'''؛<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص392.</ref> بر اساس آموزه‌های دینی و [[روان‌شناسی]]، [[معیارهای انتخاب همسر|انتخاب همسر]] قانع و قدرشناس از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. زنی که خدمات زیاد همسر خود را کم می‌شمارد و خدمات کم او را نمی‌پذیرد، شایستگی همسری ندارد و [[ازدواج]] با او به [[آرامش زن|آرامش]] و [[سازگاری اجتماعی|سازگاری]] نمی‌انجامد.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، [بی‌تا]، ج37، ص103.</ref>
# '''تحمل سختی‌ها'''؛<ref>پاینده، نهج‌الفصاحه، 1324ش، ص281.</ref> کتمان نیازها و بازگو نکردن آن نزد همسر مخصوصاً زمانی که توان مالی ندارد از جمله مصادیق بارز قناعت بوده و سبب آرامش هر چه بیشتر زندگی مشترک می‌شود. همسر قانع نه‌تنها با مشکلات کنار می‌آید و توقعی از همسر خود ندارد، بلکه زمینۀ بروز هرگونه ناراحتی در زمینۀ معیشت را از همسر خود دور می‌کند و او را دلداری می‌دهد و به توجه به عنایات خداوند و توکل بر او، ترغیب می‌کند.<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1409ق، ج20، ص32.</ref>  
#'''تحمل سختی‌ها'''؛<ref>پاینده، نهج‌الفصاحة، 1324ش، ص281.</ref> کتمان نیازها و بازگو نکردن آن نزد همسر مخصوصاً زمانی که توان مالی ندارد از جمله مصادیق بارز قناعت بوده و سبب آرامش هر چه بیشتر زندگی مشترک می‌شود. همسر قانع نه‌تنها با مشکلات کنار می‌آید و توقعی از همسر خود ندارد، بلکه زمینهٔ بروز هرگونه ناراحتی در زمینهٔ معیشت را از همسر خود دور می‌کند و او را دلداری می‌دهد و به توجه به عنایات خداوند و [[توکل]] بر او، ترغیب می‌کند.<ref>حرعاملی، وسائل الشیعة، 1409ق، ج20، ص32.</ref>
# '''پرهیز از آزردن دیگران'''؛ انسان قانع با نداشتن انتظارات بی‌جا از طرف مقابل خود، زمینه را برای حفظ آرامش اطرافیان فراهم می‌کند.<ref>محمدى رى‏شهری، ميزان الحكمة، 1389ش، ج‏9، ص583.</ref>
#'''پرهیز از آزردن دیگران'''؛ انسان قانع با نداشتن انتظارات بی‌جا از طرف مقابل خود، زمینه را برای حفظ آرامش اطرافیان فراهم می‌کند.<ref>محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج‏9، ص583.</ref>


===کارکردهای عملی قناعت===
===کارکردهای عملی قناعت===
کارکردهای عملی قناعت عبارت‌اند از:
کارکردهای عملی قناعت عبارت‌اند از:
# '''حفظ خانواده و اجتماع'''؛ با میانه‌روی در معیشت، خانواده با آرامش مسیر خود را طی می‌کند و این کار با همکاری زوجین ممکن می‌شود.<ref>سورۀ فرقان، آیه 67.</ref>
#'''حفظ خانواده و اجتماع'''؛ با میانه‌روی در معیشت، خانواده با آرامش مسیر خود را طی می‌کند و این کار با همکاری زوجین ممکن می‌شود.<ref>سورهٔ فرقان، آیه 67.</ref>
# '''حیات طیبه'''؛ با قناعت زندگیِ پاک میسر می‌شود.<ref>سورۀ نحل، آیه 97.</ref>  
#'''حیات طیبه'''؛ با قناعت زندگیِ پاک میسر می‌شود.<ref>سورهٔ نحل، آیه 97.</ref>
# '''امنیت در جامعه'''.<ref>زمانی وجدانی و اشتهاردی، داستان‌ها و پندها، 1392ش، ج1، ص31.</ref>
#'''امنیت در جامعه'''.<ref>زمانی وجدانی و اشتهاردی، داستان‌ها و پندها، 1392ش، ج1، ص31.</ref>


==عوامل تقویت قناعت در خانواده==
==عوامل تقویت قناعت در خانواده==
قناعت، بخل ورزیدن و استفاده نکردن از نعمت‌های الهی نیست، بلکه قناعت درست مصرف کردن و رعایت الگوی مصرف بهینه در جامعه و مطابق دستورهای اسلام عمل کردن است. بر اساس نظر پژوهشگران، برخی از راه‌کارهای دستیابی به قناعت عبارت‌اند از:  
قناعت، بخل ورزیدن و استفاده نکردن از نعمت‌های الهی نیست، بلکه قناعت درست مصرف کردن و رعایت الگوی مصرف بهینه در جامعه و مطابق دستورهای [[اسلام]] عمل کردن است. بر اساس نظر پژوهشگران، برخی از راه‌کارهای دستیابی به قناعت عبارت‌اند از:
# مقایسۀ نقاط مثبت زندگی زناشویی خود با افرادی که از مشکلات اقتصادی رنج می‌برند و پرهیز از مقایسۀ نقاط ضعف زندگی خود با نقاط قوت زندگی دیگران.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، 1404ق، ج75، ص242. </ref>  
#مقایسهٔ نقاط مثبت زندگی [[رابطه زناشویی|زناشویی]] خود با افرادی که از مشکلات اقتصادی رنج می‌برند و پرهیز از مقایسهٔ نقاط ضعف زندگی خود با نقاط قوت زندگی دیگران.<ref>مجلسی، بحار الأنوار، 1404ق، ج75، ص242.</ref>
# داشتن امید به آینده‌ای بهتر و استفاده از تجربه‌های یادگیری و مهارت‌های مقابله‌ای برای جبران اشتباه‌های گذشته.<ref>سورۀ انشراح، آیه6.</ref>  
#داشتن امید به آینده‌ای بهتر و استفاده از تجربه‌های یادگیری و مهارت‌های مقابله‌ای برای جبران اشتباه‌های گذشته.<ref>سورهٔ انشراح، آیه6.</ref>
# داشتن برنامۀ منظم و مشخص برای استفادۀ بهتر از درآمد و پول که بهتر است، تنظیم آن با همکاری تمام اعضای خانواده باشد.<ref>کلینی، الکافی، 1365ق، ج1، ص32.</ref>  
#داشتن برنامهٔ منظم و مشخص برای استفادهٔ بهتر از درآمد و پول که بهتر است، تنظیم آن با همکاری تمام اعضای خانواده باشد.<ref>کلینی، الکافی، 1365ق، ج1، ص32.</ref>
# استفاده از جملاتی مانند «نشستن و نگران شدن هیچ کمکی به حل مشکلات نمی‌کند»، «مشکلات اقتصادی چیزی نیستند که انسان را از پای درآورد» و «انسان با مقاومت در برابر شرایط سخت‌ می‌تواند بر مشکلات پیروز شود.»<ref>کارنگی، آیین همسرداری، 1376ش، ص107. </ref>  
#استفاده از جملاتی مانند «نشستن و نگران شدن هیچ کمکی به حل مشکلات نمی‌کند»، «مشکلات اقتصادی چیزی نیستند که انسان را از پای درآورد» و «انسان با مقاومت در برابر شرایط سخت می‌تواند بر مشکلات پیروز شود.»<ref>کارنگی، آیین همسرداری، 1376ش، ص107.</ref>
# با تأمل دربارۀ آموخته‌‌ها، می‌توان از اشتباهات خود کمال استفاده را کرد. با استفاده از جملاتی مانند زندگی پر از مشکلات است و من می‌توانم یاد بگیرم با آنها مقابله کنم. می‌توانم دفعه‌های بعد بهتر عمل کنم. مشکلات زندگی به من فرصتی می‌دهد تا مهارت‌های مقابله‌ای خود را به کار ببرم.<ref>کارنگی، آیین همسرداری، 1376ش، ص107.</ref>  
#با تأمل دربارهٔ آموخته‌ها، می‌توان از اشتباهات خود کمال استفاده را کرد. با استفاده از جملاتی مانند زندگی پر از مشکلات است و من می‌توانم یاد بگیرم با آنها مقابله کنم. می‌توانم دفعه‌های بعد بهتر عمل کنم. مشکلات زندگی به من فرصتی می‌دهد تا مهارت‌های مقابله‌ای خود را به کار ببرم.<ref>کارنگی، آیین همسرداری، 1376ش، ص107.</ref>
# الگو گرفتن از افرادی که قناعت را در زندگی سرلوحۀ خود قرار دادند و رسیدن به اهداف معنوی را هدف نخست خود می‌دانستند، مهارتی است که روحیۀ قناعت را در انسان تقویت می‌کند و در سختی‌های معیشتی، او را از بی‌صبری باز می‌دارد.<ref>حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص103.</ref>  
#الگو گرفتن از افرادی که قناعت را در زندگی سرلوحهٔ خود قرار دادند و رسیدن به اهداف معنوی را هدف نخست خود می‌دانستند، مهارتی است که روحیهٔ قناعت را در انسان تقویت می‌کند و در سختی‌های معیشتی، او را از بی‌صبری بازمی‌دارد.<ref>حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص103.</ref>
# همخوان‌سازی خواسته‌ها و انتظارات با تنظیم و تدوین انتظارات و توقعات، راه را برای ورود هر عامل تفرقه و تزلزل در زندگی می‌بندد و خواسته‌ها را در قالب بایسته‌ها می‌ریزد. آگاهی همسران از حقوق خود، روح تفاهم و همدلی را به زندگی تزریق می‌کند.<ref>حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص103.</ref>
#همخوان‌سازی خواسته‌ها و انتظارات با تنظیم و تدوین انتظارات و توقعات، راه را برای ورود هر عامل تفرقه و تزلزل در زندگی می‌بندد و خواسته‌ها را در قالب بایسته‌ها می‌ریزد. آگاهی همسران از حقوق خود، روح تفاهم و همدلی را به زندگی تزریق می‌کند.<ref>حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص103.</ref>


==پیامدهای قانع نبودن در خانواده==
==پیامدهای قانع نبودن در خانواده==
از نظر روان‌شناختی، قانع نبودن آفت‌های زیر را در پی دارد:
از نظر روان‌شناختی، قانع نبودن آفت‌های زیر را در پی دارد:
# انتظارات غیرمنطقی و تأمین نشده بر روی هم انباشته می‌شود، مقاومت زن و شوهر به تدریج کمتر می‌شود و همدلی و تفاهم جای خود را به تنفر می‌دهد و بنیان خانواده کم‌کم سست می‌شود.<ref>حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص104.</ref>
#انتظارات غیرمنطقی و تأمین نشده بر روی هم انباشته می‌شود، مقاومت زن و شوهر به تدریج کمتر می‌شود و همدلی و تفاهم جای خود را به تنفر می‌دهد و بنیان [[خانواده]] کم‌کم سست می‌شود.<ref>حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص104.</ref>
# قانع نبودن و میل به تنوع‌طلبی و زیاده‌خواهی فقط در مسائل مادی خلاصه نمی‌شود؛ بلکه درون انسان نیز رسوخ می‌کند.
#قانع نبودن و میل به تنوع‌طلبی و زیاده‌خواهی فقط در مسائل مادی خلاصه نمی‌شود؛ بلکه درون انسان نیز رسوخ می‌کند.
# کارهای تمرکز محور مانند نماز، برای فرد به‌علت تمایل به اینترنت و تلویزیون، سخت می‌شود. این افراد از خلوت گریزانند و به جشن‌ها، بازارها و خیابان‌ها، پاساژگردی‌، مصرف‌گرایی‌های مریض‌گونه، تغییر دکوراسیون‌های بی‌پایان، روی می‌آورند.
#کارهای تمرکز محور مانند [[نماز]]، برای فرد به‌علت تمایل به اینترنت و تلویزیون، سخت می‌شود. این افراد از خلوت گریزانند و به [[جشن|جشن‌ها]]، بازارها و خیابان‌ها، پاساژگردی، مصرف‌گرایی‌های مریض‌گونه، تغییر دکوراسیون‌های بی‌پایان، روی می‌آورند.
# زندگی خانوادگی در نزد چنین افرادی معنا و مفهوم خود را از دست می‌دهد.
#زندگی خانوادگی در نزد چنین افرادی معنا و مفهوم خود را از دست می‌دهد.
# همواره احساس فقر شدید می‌کنند. احساس فقر از خود فقر بدتر است. شخصی که همواره احساس فقر می‌کند حتی اگر از لحاظ مادی به شرایط بهتری دست یابد، این احساس همواره با او خواهد بود و آرامش را از روح و روان او سلب می‌کند.
#همواره احساس فقر شدید می‌کنند. احساس فقر از خود فقر بدتر است. شخصی که همواره احساس فقر می‌کند حتی اگر از لحاظ مادی به شرایط بهتری دست یابد، این احساس همواره با او خواهد بود و آرامش را از روح و روان او سلب می‌کند.
# فقدان روش‌های تربیتی قناعت محور در زندگی، اقتصاد خاصی را بر خانواده حاکم می‌کند. تأثیر این نحوه از مدیریت اقتصادی خانواده بر روی سفرۀ خانواده، شرایط درونی میان اعضای خانواده حتی بر پدیده‌های ازدواج و طلاق پدیدار می‌شود.<ref>[https://fa.shafaqna.com/news/7588/%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%B9%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B5%D9%84-%D9%85%D9%87%D9%85-%D8%AD%D8%A7%DA%A9%D9%85-%D8%A8%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF/ «قناعت در خانواده اصل مهم حاکم بر سبک زندگی اسلامی»، وب‌سایت شفقنا.]</ref>
#فقدان روش‌های تربیتی [[قناعت اقتصادی|قناعت]] محور در زندگی، اقتصاد خاصی را بر [[خانواده]] حاکم می‌کند. تأثیر این نحوه از مدیریت اقتصادی خانواده بر روی سفرهٔ خانواده، شرایط درونی میان اعضای خانواده حتی بر پدیده‌های [[ازدواج]] و [[طلاق]] پدیدار می‌شود.<ref>[https://fa.shafaqna.com/news/7588/قناعت-در-خانواده-اصل-مهم-حاکم-بر-سبک-زند/ «قناعت در خانواده اصل مهم حاکم بر سبک زندگی اسلامی»، وب‌سایت شفقنا.]</ref>


==مهارت‌های تعامل با همسر حریص==
==مهارت‌های تعامل با همسر حریص==
برخی از شیوه‌های مواجهه با همسری که به امکانات موجود قانع نیست، عبارت‌اند از:
برخی از شیوه‌های مواجهه با همسری که به امکانات موجود قانع نیست، عبارت‌اند از:
# آگاهی از پیامدهای حرص و قناعت در زندگی عامل مؤثری است که می‌تواند حرص و رغبت همسر را به امور مادی کاهش دهد.<ref>حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص96.</ref>  
#آگاهی از پیامدهای [[حرص]] و قناعت در زندگی عامل مؤثری است که می‌تواند حرص و رغبت همسر را به امور مادی کاهش دهد.<ref>حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص96.</ref>
# ارشاد به سوی حق با تذکرهای مفید و آگاهی مناسب است.<ref>کلینی، الکافی، 1365ق، ج2، ص139.</ref>  
#ارشاد به سوی حق با تذکرهای مفید و آگاهی مناسب است.<ref>کلینی، الکافی، 1365ق، ج2، ص139.</ref>
# اگر اجرای مراحل فوق سود نبخشید و همسر همچنان بر به دست آوردن خواسته‌های مادی خود تأکید داشت و به قناعت رغبت نداشت، می‌توان او را مخیر کرد که زندگی زناشویی همراه با قناعت و اکتفا به امکانات موجود را ادامه دهد و یا به گونه‌ای پسندیده از همسر خود جدا شود.<ref>سورۀ احزاب، آیات 28-29.</ref>
#اگر اجرای مراحل فوق سود نبخشید و همسر همچنان بر به دست آوردن خواسته‌های مادی خود تأکید داشت و به قناعت رغبت نداشت، می‌توان او را مخیر کرد که زندگی زناشویی همراه با قناعت و اکتفا به امکانات موجود را ادامه دهد یا به گونه‌ای پسندیده از همسر خود جدا شود.<ref>سورهٔ احزاب، آیات 28-29.</ref>
 
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
{{آغاز منابع}}
* آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۶ش.
* پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحة، تهران، جاوید، ۱۳۲۴ش.
* احمدی، علی‌اکبر و مرتضی رشیدی، زنجیرهٔ زرین، تهران، اهل قلم، ۱۳۸۱ش.
* حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۰۹ق.
* حسین‌زاده، علی، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، قم، مؤسسهٔ آموزشی پژوهشی امام خمینی، چاپ بیست و یکم، ۱۳۹۶ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۱ش.
* زمانی وجدانی، مصطفی و محمد محمدی اشتهاردی، داستان‌ها و پندها، تهران، پیام عدالت، ۱۳۹۲ش.
* «قناعت در خانواده اصل مهم حاکم بر سبک زندگی اسلامی»، وب‌سایت شفقنا، تاریخ بازدید: ۸ آذر ۱۴۰۱ش.
* «قناعت در زندگی چه آثاری دارد و چگونه آن را با خساساست در زندگی تشخیص دهیم؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۱ش.
* کارنگی، دورتی و دیل کارنگی، آیین همسرداری، ترجمهٔ مهستی شهلایی، اصفهان، قائم، ۱۳۷۶ش.
* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ق.
* محمدی، محمدرضا، قناعت و سلامت روان، قم، مؤسسهٔ آموزشی پژوهشی امام خمینی، چاپ هشتم، ۱۳۸۸ش.
* محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، قم، دار الحدیث، چاپ یازدهم، ۱۳۸۹ش.
* مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
* نراقی، ملا احمد، معراج السعادة، قم، [بی‌نا]، ۱۳۸۱ش.
* نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۸ق.
{{آغاز منابع}}
{{اخلاق-افقی}}


* آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1366ش.
[[رده:فضائل اخلاقی]]
* پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحه، تهران، جاوید، 1324ش.
* احمدی، علی‌اکبر و مرتضی رشیدی، زنجیرۀ زرین، تهران، اهل قلم، 1381ش.
* حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، آل البیت، 1409ق.
* حسین‌زاده، علی، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، قم، مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی، چاپ بیست و یکم، 1396ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 6 آذر 1401ش.
* زمانی وجدانی، مصطفی و محمد محمدی اشتهاردی، داستان‌ها و پندها، تهران، پیام عدالت، 1392ش.
* «قناعت در خانواده اصل مهم حاکم بر سبک زندگی اسلامی»، وب‌سایت شفقنا، تاریخ بازدید: 8 آذر 1401ش.
* «قناعت در زندگی چه آثاری دارد و چگونه آن را با خساساست در زندگی تشخیص دهیم؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ بازدید: 6 آذر 1401ش.
* کارنگی، دورتی و دیل کارنگی، آیین همسرداری، ترجمۀ مهستی شهلایی، اصفهان، قائم، 1376ش.
* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1365ق.
* محمدی، محمدرضا، قناعت و سلامت روان، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، چاپ هشتم، 1388ش.
* محمدى رى‏شهری، ميزان الحكمة، قم، دار الحدیث، چاپ یازدهم، 1389ش.
* مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسۀ الوفاء، 1404ق.
* نراقی، ملا احمد، معراج السعادة، قم، [بی‌نا]،1381ش.
* نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آل البیت، 1408ق.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده: فضائل اخلاقی]]
[[رده: آموزه‌های دینی]]

نسخهٔ کنونی تا ۲۶ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۳:۳۲

دو کودک ایرانی در حال نقاشی بر روی قلک
دو کودک ایرانی در حال نقاشی بر روی قلک

قناعت؛ بسندگی به اندازهٔ نیاز و ضرورت.

قناعت از جمله صفاتی تضمین‌کنندهٔ آرامش و سازگاری انسان‌هاست و نبود آن به بی‌قراری و ناآرامی انسان می‌انجامد. دقت در آثار پیامدهای فردی و اجتماعی قناعت، انسان را به این مهم رهنمون می‌سازد که برای برخورداری از زندگی راحت و همراه عزت و اصلاح نفس، نیاز است هم خود انسان قناعت پیشه کند و هم با افراد قانع به تعامل بپردازد.

مفهوم‌شناسی قناعت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قناعت در لغت به‌معنای بسنده کردن و راضی شدن به اندک است[۱] و در اصطلاح، حالتی است که سبب می‌شود انسان به اندازهٔ نیاز و ضرورت بسنده کند و برای بیش از آن دغدغه نداشته باشد.[۲]

تفاوت قناعت با بخل

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قناعت مربوط به اخلاق فردی است و به‌معنای استفادهٔ بهینه از امکانات زندگی و دوری از هزینه‌های اضافی و راضی بودن به نعمت‌های الهی است و در مقابل، بخل مربوط به اخلاق اجتماعی است؛ آن زمان که انسان باید به یاری دیگران بشتابد و از دارایی و اعتبار خود برای یاری دیگران استفاده کند، بخل بورزد و هزینه نکند. قناعت، نمودِ مناعت طبع و زهد انسان است و بخل، نمودِ حقارت نفس و خودخواهی انسان است.[۳]

اهمیت قناعت در آیات و روایات

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

خداوند در قرآن کریم از قناعت به حیات طیبه یاد می‌کند که پاداش اخروی مؤمنان است.[۴] قناعت به نقل از امام علی، عامل سالم ماندن دین است.[۵] امام سجاد قانع بودن را بهترین اعمال معرفی می‌کند.[۶]

آثار قناعت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پژوهشگران آثار قناعت را در دو بخش معرفتی و عملی ذکر می‌کنند:

آثار معرفتی قناعت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آثار معرفتی قناعت عبارت‌اند از:

  1. عزت و کرامت؛[۷] تأمین نیازها و برطرف کردن کمبودهای مادی که مستلزم درخواست از دیگران است، عزت و نفوذناپذیری انسان را به خطر می‌اندازد. عزت و کرامت از سرمایه‌های مهم زندگی مشترک به‌شمار می‌رود و با وجود آن می‌توان بسیاری از کمبودهای زندگی را نادیده گرفت.[۸]
  2. سلامت روان و آرامش در زندگی؛[۹] بسنده کردن فرد به امکانات موجود، افسوس نخوردن به خاطر نداشته‌ها، پذیرفتن همسر به‌عنوان دارایی موجود و مقایسه نکردن نقاط ضعف زندگی خود با نقاط قوت زندگی دیگران، روح آرامش را در خانواده حاکم می‌کند.[۱۰]
  3. رهایی از هوای نفس؛[۱۱] بر اساس آموزه‌های دینی و روان‌شناسی، انتخاب همسر قانع و قدرشناس از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. زنی که خدمات زیاد همسر خود را کم می‌شمارد و خدمات کم او را نمی‌پذیرد، شایستگی همسری ندارد و ازدواج با او به آرامش و سازگاری نمی‌انجامد.[۱۲]
  4. تحمل سختی‌ها؛[۱۳] کتمان نیازها و بازگو نکردن آن نزد همسر مخصوصاً زمانی که توان مالی ندارد از جمله مصادیق بارز قناعت بوده و سبب آرامش هر چه بیشتر زندگی مشترک می‌شود. همسر قانع نه‌تنها با مشکلات کنار می‌آید و توقعی از همسر خود ندارد، بلکه زمینهٔ بروز هرگونه ناراحتی در زمینهٔ معیشت را از همسر خود دور می‌کند و او را دلداری می‌دهد و به توجه به عنایات خداوند و توکل بر او، ترغیب می‌کند.[۱۴]
  5. پرهیز از آزردن دیگران؛ انسان قانع با نداشتن انتظارات بی‌جا از طرف مقابل خود، زمینه را برای حفظ آرامش اطرافیان فراهم می‌کند.[۱۵]

کارکردهای عملی قناعت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کارکردهای عملی قناعت عبارت‌اند از:

  1. حفظ خانواده و اجتماع؛ با میانه‌روی در معیشت، خانواده با آرامش مسیر خود را طی می‌کند و این کار با همکاری زوجین ممکن می‌شود.[۱۶]
  2. حیات طیبه؛ با قناعت زندگیِ پاک میسر می‌شود.[۱۷]
  3. امنیت در جامعه.[۱۸]

عوامل تقویت قناعت در خانواده

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قناعت، بخل ورزیدن و استفاده نکردن از نعمت‌های الهی نیست، بلکه قناعت درست مصرف کردن و رعایت الگوی مصرف بهینه در جامعه و مطابق دستورهای اسلام عمل کردن است. بر اساس نظر پژوهشگران، برخی از راه‌کارهای دستیابی به قناعت عبارت‌اند از:

  1. مقایسهٔ نقاط مثبت زندگی زناشویی خود با افرادی که از مشکلات اقتصادی رنج می‌برند و پرهیز از مقایسهٔ نقاط ضعف زندگی خود با نقاط قوت زندگی دیگران.[۱۹]
  2. داشتن امید به آینده‌ای بهتر و استفاده از تجربه‌های یادگیری و مهارت‌های مقابله‌ای برای جبران اشتباه‌های گذشته.[۲۰]
  3. داشتن برنامهٔ منظم و مشخص برای استفادهٔ بهتر از درآمد و پول که بهتر است، تنظیم آن با همکاری تمام اعضای خانواده باشد.[۲۱]
  4. استفاده از جملاتی مانند «نشستن و نگران شدن هیچ کمکی به حل مشکلات نمی‌کند»، «مشکلات اقتصادی چیزی نیستند که انسان را از پای درآورد» و «انسان با مقاومت در برابر شرایط سخت می‌تواند بر مشکلات پیروز شود.»[۲۲]
  5. با تأمل دربارهٔ آموخته‌ها، می‌توان از اشتباهات خود کمال استفاده را کرد. با استفاده از جملاتی مانند زندگی پر از مشکلات است و من می‌توانم یاد بگیرم با آنها مقابله کنم. می‌توانم دفعه‌های بعد بهتر عمل کنم. مشکلات زندگی به من فرصتی می‌دهد تا مهارت‌های مقابله‌ای خود را به کار ببرم.[۲۳]
  6. الگو گرفتن از افرادی که قناعت را در زندگی سرلوحهٔ خود قرار دادند و رسیدن به اهداف معنوی را هدف نخست خود می‌دانستند، مهارتی است که روحیهٔ قناعت را در انسان تقویت می‌کند و در سختی‌های معیشتی، او را از بی‌صبری بازمی‌دارد.[۲۴]
  7. همخوان‌سازی خواسته‌ها و انتظارات با تنظیم و تدوین انتظارات و توقعات، راه را برای ورود هر عامل تفرقه و تزلزل در زندگی می‌بندد و خواسته‌ها را در قالب بایسته‌ها می‌ریزد. آگاهی همسران از حقوق خود، روح تفاهم و همدلی را به زندگی تزریق می‌کند.[۲۵]

پیامدهای قانع نبودن در خانواده

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از نظر روان‌شناختی، قانع نبودن آفت‌های زیر را در پی دارد:

  1. انتظارات غیرمنطقی و تأمین نشده بر روی هم انباشته می‌شود، مقاومت زن و شوهر به تدریج کمتر می‌شود و همدلی و تفاهم جای خود را به تنفر می‌دهد و بنیان خانواده کم‌کم سست می‌شود.[۲۶]
  2. قانع نبودن و میل به تنوع‌طلبی و زیاده‌خواهی فقط در مسائل مادی خلاصه نمی‌شود؛ بلکه درون انسان نیز رسوخ می‌کند.
  3. کارهای تمرکز محور مانند نماز، برای فرد به‌علت تمایل به اینترنت و تلویزیون، سخت می‌شود. این افراد از خلوت گریزانند و به جشن‌ها، بازارها و خیابان‌ها، پاساژگردی، مصرف‌گرایی‌های مریض‌گونه، تغییر دکوراسیون‌های بی‌پایان، روی می‌آورند.
  4. زندگی خانوادگی در نزد چنین افرادی معنا و مفهوم خود را از دست می‌دهد.
  5. همواره احساس فقر شدید می‌کنند. احساس فقر از خود فقر بدتر است. شخصی که همواره احساس فقر می‌کند حتی اگر از لحاظ مادی به شرایط بهتری دست یابد، این احساس همواره با او خواهد بود و آرامش را از روح و روان او سلب می‌کند.
  6. فقدان روش‌های تربیتی قناعت محور در زندگی، اقتصاد خاصی را بر خانواده حاکم می‌کند. تأثیر این نحوه از مدیریت اقتصادی خانواده بر روی سفرهٔ خانواده، شرایط درونی میان اعضای خانواده حتی بر پدیده‌های ازدواج و طلاق پدیدار می‌شود.[۲۷]

مهارت‌های تعامل با همسر حریص

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی از شیوه‌های مواجهه با همسری که به امکانات موجود قانع نیست، عبارت‌اند از:

  1. آگاهی از پیامدهای حرص و قناعت در زندگی عامل مؤثری است که می‌تواند حرص و رغبت همسر را به امور مادی کاهش دهد.[۲۸]
  2. ارشاد به سوی حق با تذکرهای مفید و آگاهی مناسب است.[۲۹]
  3. اگر اجرای مراحل فوق سود نبخشید و همسر همچنان بر به دست آوردن خواسته‌های مادی خود تأکید داشت و به قناعت رغبت نداشت، می‌توان او را مخیر کرد که زندگی زناشویی همراه با قناعت و اکتفا به امکانات موجود را ادامه دهد یا به گونه‌ای پسندیده از همسر خود جدا شود.[۳۰]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل مدخل قناعت، وب‌سایت واژه‌یاب.
  2. ↑ نراقی، معراج السعادة، 1381ش، ص397.
  3. ↑ «قناعت در زندگی چه آثاری دارد و چگونه آن را با خساساست در زندگی تشخیص دهیم؟»، وب‌سایت اسلام کوئست.
  4. ↑ سورهٔ نحل، آیه97.
  5. ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص393.
  6. ↑ نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج15، ص232.
  7. ↑ احمدی و رشیدی، زنجیرهٔ زرین، 1381ش، ص109-110.
  8. ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص392.
  9. ↑ محمدی، قناعت و سلامت روان، 1388ش، ص58-60.
  10. ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص103.
  11. ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1366ش، ص392.
  12. ↑ مجلسی، بحار الأنوار، [بی‌تا]، ج37، ص103.
  13. ↑ پاینده، نهج‌الفصاحة، 1324ش، ص281.
  14. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعة، 1409ق، ج20، ص32.
  15. ↑ محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج‏9، ص583.
  16. ↑ سورهٔ فرقان، آیه 67.
  17. ↑ سورهٔ نحل، آیه 97.
  18. ↑ زمانی وجدانی و اشتهاردی، داستان‌ها و پندها، 1392ش، ج1، ص31.
  19. ↑ مجلسی، بحار الأنوار، 1404ق، ج75، ص242.
  20. ↑ سورهٔ انشراح، آیه6.
  21. ↑ کلینی، الکافی، 1365ق، ج1، ص32.
  22. ↑ کارنگی، آیین همسرداری، 1376ش، ص107.
  23. ↑ کارنگی، آیین همسرداری، 1376ش، ص107.
  24. ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص103.
  25. ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص103.
  26. ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص104.
  27. ↑ «قناعت در خانواده اصل مهم حاکم بر سبک زندگی اسلامی»، وب‌سایت شفقنا.
  28. ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص96.
  29. ↑ کلینی، الکافی، 1365ق، ج2، ص139.
  30. ↑ سورهٔ احزاب، آیات 28-29.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۶ش.
  • پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحة، تهران، جاوید، ۱۳۲۴ش.
  • احمدی، علی‌اکبر و مرتضی رشیدی، زنجیرهٔ زرین، تهران، اهل قلم، ۱۳۸۱ش.
  • حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۰۹ق.
  • حسین‌زاده، علی، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، قم، مؤسسهٔ آموزشی پژوهشی امام خمینی، چاپ بیست و یکم، ۱۳۹۶ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۱ش.
  • زمانی وجدانی، مصطفی و محمد محمدی اشتهاردی، داستان‌ها و پندها، تهران، پیام عدالت، ۱۳۹۲ش.
  • «قناعت در خانواده اصل مهم حاکم بر سبک زندگی اسلامی»، وب‌سایت شفقنا، تاریخ بازدید: ۸ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «قناعت در زندگی چه آثاری دارد و چگونه آن را با خساساست در زندگی تشخیص دهیم؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ بازدید: ۶ آذر ۱۴۰۱ش.
  • کارنگی، دورتی و دیل کارنگی، آیین همسرداری، ترجمهٔ مهستی شهلایی، اصفهان، قائم، ۱۳۷۶ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۵ق.
  • محمدی، محمدرضا، قناعت و سلامت روان، قم، مؤسسهٔ آموزشی پژوهشی امام خمینی، چاپ هشتم، ۱۳۸۸ش.
  • محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، قم، دار الحدیث، چاپ یازدهم، ۱۳۸۹ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
  • نراقی، ملا احمد، معراج السعادة، قم، [بی‌نا]، ۱۳۸۱ش.
  • نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۸ق.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:قناعت&oldid=36265»