پرش به محتوا

پیش‌نویس:منقبت‌خوانی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>شاهرودی
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:منقبت‌خوانی.jpg|thumb|مراسم منقبت خوانی به مناسبت ولادت حضرت عباس(ع) در کابل|جایگزین=مراسم منقبت خوانی به مناسبت ولادت حضرت عباس(ع) در کابل]]
[[پرونده:منقبت‌خوانی.jpg|thumb|مراسم منقبت خوانی به مناسبت ولادت حضرت عباس (ع) در کابل|جایگزین=مراسم منقبت خوانی به مناسبت ولادت حضرت عباس (ع) در کابل]]
<big>'''منقبت‌خوانی،'''</big> هنر قدسی و آیین مذهبی در ستایش خدا، پیامبر و امامان در فرهنگ تشیع.
{{درشت|'''منقبت‌خوانی،'''}} هنر قدسی و آیین مذهبی در ستایش خدا، پیامبر و امامان در فرهنگ تشیع.


[[منقبت‌خوانی]] به‌عنوان هنر قدسی و آیینی مذهبی، نقش مهمی در ترویج فرهنگ تشیع و زنده‌نگه‌داشتن یاد [[اهل‌بیت]] در جهان از جمله در کشورهایی مانند [[ایران]]، [[افغانستان]] و پاکستان ایفا کرده است. این سنت که ریشه در آیین‌های ستایشی ایران باستان دارد، پس از اسلام این هنر آیینی را در خدمت باورهای [[توحید|توحیدی]] گرفت و به مدح [[پیامبر اسلام|پیامبر]] و امامان [[شیعه]] پرداخت. منقبت‌خوانی در دوره‌های تاریخی مانند آل‌بویه، [[سلجوقیان]] و [[تیموریان]] به ابزاری مؤثر برای تبلیغ تشیع تبدیل شد و با استفاده از [[شعر فارسی|شعر]] و نثر، فضایل اهل‌بیت را در اماکن عمومی بازگو می‌کرد. این آیین در افغانستان و پاکستان، به‌ویژه در مناسبت‌های مذهبی و [[ماه رمضان]] با استقبال گسترده‌ای مواجه می‌شود.  
منقبت‌خوانی به‌عنوان هنر قدسی و آیینی مذهبی، نقش مهمی در ترویج فرهنگ تشیع و زنده‌نگه‌داشتن یاد [[اهل‌بیت]] در جهان از جمله در کشورهایی مانند [[ایران]]، [[افغانستان]] و پاکستان ایفا کرده است. این سنت که ریشه در آیین‌های ستایشی ایران باستان دارد، پس از [[اسلام]] این هنر آیینی را در خدمت باورهای [[توحید|توحیدی]] گرفت و به مدح [[پیامبر اسلام|پیامبر]] و امامان [[شیعه]] پرداخت. منقبت‌خوانی در دوره‌های تاریخی مانند آل‌بویه، [[سلجوقیان]] و [[تیموریان]] به ابزاری مؤثر برای تبلیغ تشیع تبدیل شد و با استفاده از [[شعر فارسی|شعر]] و نثر، فضایل اهل‌بیت را در اماکن عمومی بازگو می‌کرد. این آیین در افغانستان و پاکستان، به‌ویژه در مناسبت‌های مذهبی و [[ماه رمضان]] با استقبال گسترده‌ای مواجه می‌شود.


==تعریف منقبت‌خوانی==
== تعریف منقبت‌خوانی ==
منقبت‌خوانی [[هنر اسلامی|هنر اسلامی،]] آیینی و مذهبی در ایران کهن، به‌خصوص منطقۀ [[خراسان]] است. منقبت در لغت به‌معنای هنر، ستودگی، آن چیزی‌که موجب ستایش و مباهات شده و نیز به‌معنای مدح و ستایش پیامبر و اهل‌بیت او آمده است<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ «منقبت».]</ref> منقبت‌خوانی در اصطلاح گونه‌ای از ستایشگری مذهبی و روایات حماسی، آئینی، مذهبی و هنری است که در مقام ستایش خداوند، پیامبر و امامان شیعه اجرا می‌شود.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref> منقبت‌خوان به فردی اشاره دارد که ستایشگر اهل‌بیت بوده و آنها را می‌ستاید.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، 1377ش، ص2156.</ref> گاهی به این هنر آیینی «مناقب‌خوانی» (به‌صورت جمع) نیز گفته می‌شود.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86?q=%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8%20%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ «مناقب‌خوان»].</ref> هوشنگ جاوید، پژوهشگر [[موسیقی]] آیینی، محلی و قومی ایرانی، مناقب‌خوانی را نوعی رفتار آیینی و توام با نمایش [[عزاداری]] منقبت‌خوان‌ها دانسته که در آیین‌های سوگ [[شهادت]] اهل‌بیت پیامبر به‌خصوص [[امام علی]] و [[امام حسین]] اجرایی می‌شوند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83029521/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D9%84-%D9%82%D8%AF-%D9%83%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%88-%DB%8C%D9%82%DB%8C%D9%86-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D «مناقب‌خوانی نخل قد کشیده از ایمان و یقین حسین»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
منقبت‌خوانی [[هنر اسلامی|هنر اسلامی،]] آیینی و مذهبی در ایران کهن، به‌خصوص منطقهٔ [[خراسان]] است. منقبت در لغت به‌معنای هنر، ستودگی، آن چیزی‌که موجب ستایش و مباهات شده و نیز به‌معنای مدح و ستایش پیامبر و اهل‌بیت او آمده است<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/منقبت دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ «منقبت».]</ref>


==جایگاه تاریخی و فرهنگی منقبت‌خوانی==
منقبت‌خوانی در اصطلاح گونه‌ای از ستایشگری مذهبی و روایات حماسی، آئینی، مذهبی و هنری است که در مقام ستایش خداوند، پیامبر و امامان شیعه اجرا می‌شود.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/منقبت-خوانی-در-کشوری-غیر-از-افغانستان-رایج-نیست «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref> منقبت‌خوان به فردی اشاره دارد که ستایشگر [[اهل‌بیت]] بوده و آنها را می‌ستاید.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، 1377ش، ص2156.</ref>
[[پرونده:منقبت‌خوانی۱.jpg|thumb|اجرای یکی از شرکت‌کنندگان در شاخه منقبت‌خوانی در برنامه «شادمانه‌های مذهبی» هم‌زمان با جشنواره موسیقی کویرنشینان یزد – حسینیه حضرت موسی بن جعفر (ع)، ۲۴ فروردین ۱۳۹۵ش|جایگزین=منقبت‌خوانی در برنامه «شادمانه‌های مذهبی» ]]
کارشناسان، ریشه‌های مناقب‌خوانی را در آوازهای آیینی ایران باستان بررسی کرده‌اند. آنها، یشت‌ها را که نوعی آوازهای ستایشی ایزدان بودند از جمله نمونه‌های این نوع از آوازها می‌دانند. پس از ظهور اسلام و ورود آن به ایران، سرودهای آیینی و ستایشی جایگاهی ویژه میان [[مسلمانان]] ایرانی پیدا کرده و با تغییراتی در متون این سروده‌ها، به آوازهایی در مدح و رثای بزرگان [[دین]] تبدیل شدند.<ref>[https://sooremehr.ir/book/1518/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C/#tab1 «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت سوره مهر.]</ref> ایرانیان خداجو و یگانه‌پرست، برای حفظ هویت فرهنگی خود، آداب، رسوم و سنن دین اسلام و مذهب شیعه را با آیین‌ها و رفتارهای نمایشی پیشین خود ادغام کرده و از آن در مسیر سوگ و ثنای امام حسین، قیام او و نیز بزرگداشت حماسۀ [[عاشورا]]، در قالب مناقب‌خوانی، بهره‌برداری کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83029521/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D9%84-%D9%82%D8%AF-%D9%83%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%88-%DB%8C%D9%82%DB%8C%D9%86-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D «مناقب‌خوانی نخل قد کشیده از ایمان و یقین حسین»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


سنت منقبت‌خوانی در ایران، حتی در دوره‌هایی که حکومت‌های سنی‌مذهب بر مردم حاکم بودند، رایج بوده و با تسلط شیعیان بر ایران و شکل‌گیری حکومت‌های شیعی‌مذهب، پررنگ‌تر شده است. مناطق شرقی خراسان که امروزه در سرزمین افغانستان قرار گرفته از دیرباز ارادت ویژه‌ای به اهل‌بیت پیامبر اسلام داشته و در بسیاری از روزهای سال، بساط مناقب‌خوانی را به‌پا کرده و جماعت بسیاری را دور خود جمع می‌کنند.<ref>قزوینی رازی، النقض، 1358ش، ص65؛
گاهی به این هنر آیینی «مناقب‌خوانی» (به‌صورت جمع) نیز گفته می‌شود.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/مناقب-خوان?q=مناقب%20خوان دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ «مناقب‌خوان»].</ref> هوشنگ جاوید، پژوهشگر [[موسیقی]] آیینی، محلی و قومی ایرانی، مناقب‌خوانی را نوعی رفتار آیینی و توأم با نمایش [[عزاداری]] منقبت‌خوان‌ها دانسته که در آیین‌های سوگ [[شهادت]] اهل‌بیت پیامبر به‌خصوص [[امام علی]] و [[امام حسین]] اجرایی می‌شوند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83029521/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D9%84-%D9%82%D8%AF-%D9%83%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%88-%DB%8C%D9%82%DB%8C%D9%86-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D «مناقب‌خوانی نخل قد کشیده از ایمان و یقین حسین»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


اسفزاری، روضات‌الجنات فی اوصاف مدینه هرات، 1338ش، ص328.</ref> در قرن‌های پنجم و ششم قمری، افرادی که به مناقب‌خوان یا مناقبی مشهور بودند، در کوچه و بازار برخی شهرهای ایران همچون قم و سایر شهرهای شیعه‌نشین، مناقب اهل‌بیت را با آوازی خوش و بلند می‌خواندند. از مشهورترین مناقب‌خوانان آن دوران می‌توان به «ابوطالب مناقبی» و «ابوالعمید مناقبی» اشاره کرد.<ref>[https://kareymeh.valiasr-aj.com/include/VIEW.php?bankname=LIST&RADIF=230 «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت کریمه ولی‌عصر.]</ref> امروزه، مناقب‌خوانی یکی از بخش‌های اصلی در مراسم‌های مختلف شیعیان شناخته می‌شود.<ref>[https://sooremehr.ir/book/1518/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C/#tab1 «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت سوره مهر.]</ref>
== جایگاه تاریخی و فرهنگی منقبت‌خوانی ==
[[پرونده:منقبت‌خوانی۱.jpg|thumb|اجرای یکی از شرکت‌کنندگان در شاخه منقبت‌خوانی در برنامه «شادمانه‌های مذهبی» هم‌زمان با جشنواره موسیقی کویرنشینان یزد – حسینیه حضرت موسی بن جعفر (ع)، ۲۴ فروردین ۱۳۹۵ش|جایگزین=منقبت‌خوانی در برنامه «شادمانه‌های مذهبی»]]


با گذشت زمان، به‌دلیل فقدان جایگزین برای پیشکسوتان این هنر و اعمال برخی محدودیت‌ها، منقبت‌خوانی رو به فراموشی رفته است. امروزه منقبت‌خوانان جدی و باتجربه کمتر یافت می‌شوند و این سنت در حال کمرنگ شدن است، هرچند هنوز در برخی مناطق ایران و کشورهای مسلمان‌نشین مانند افغانستان، پاکستان، ترکیه و [[لبنان]] ادامه دارد.<ref>[https://irannewspaper.ir/8279/22 «پیوند آداب ایرانی و آیین‌های دینی در مناقب‌خوانی» وب‌سایت روزنامۀ ایران.]</ref>  
=== ریشه‌های باستانی و تحول پس از اسلام ===
کارشناسان، ریشه‌های مناقب‌خوانی را در آوازهای آیینی ایران باستان بررسی کرده‌اند. آنها، یشت‌ها را که نوعی آوازهای ستایشی ایزدان بودند از جمله نمونه‌های این نوع از آوازها می‌دانند. پس از ظهور [[اسلام]] و ورود آن به ایران، سرودهای آیینی و ستایشی جایگاهی ویژه میان [[مسلمانان]] ایرانی پیدا کرده و با تغییراتی در متون این سروده‌ها، به آوازهایی در مدح و رثای بزرگان [[دین]] تبدیل شدند.<ref>[https://sooremehr.ir/book/1518/مناقب-خوانی/#tab1 «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت سوره مهر.]</ref>


==سبک و درون‌مایه منقبت‌خوانی==
ایرانیان خداجو و یگانه‌پرست، برای حفظ هویت فرهنگی خود، آداب، رسوم و سنن دین اسلام و مذهب شیعه را با آیین‌ها و رفتارهای نمایشی پیشین خود ادغام کرده و از آن در مسیر سوگ و ثنای امام حسین، قیام او و نیز بزرگداشت حماسهٔ [[عاشورا]]، در قالب مناقب‌خوانی، بهره‌برداری کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83029521/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D9%84-%D9%82%D8%AF-%D9%83%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%88-%DB%8C%D9%82%DB%8C%D9%86-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D «مناقب‌خوانی نخل قد کشیده از ایمان و یقین حسین»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
در منقبت‌خوانی، صدای خوش بسیار مهم است و یک سبک عام و تعریف‌شده وجود ندارد؛ هر منقبت‌خوان، با تلاش فردی و راهنمایی یک استاد، صدا و سبک خاص خود را پیدا می‌کند و مورد قبول مردم واقع می‌شود.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref> درون‌مایۀ منقبت‌خوانی بیشتر به سلیقه و انتخاب منقبت‌خوان بستگی دارد که از رشادت‌های حضرت علی در جنگ‌های صدر [[اسلام]] تا خواندن اشعار در قالب قصیده، [[مثنوی]]، چارپاره و بحر طویل در وصف [[خدا]]، پیامبر و امامان را در بر می‌گیرد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref>


==اهداف و کاربردهای منقبت‌خوانی==
=== رواج تاریخی و گسترش در دوران شیعی ===
منقبت‌خوانی به‌طور عمده در مراسم شاد مانند اعیاد، ماه رمضان و [[مراسم عروسی|عروسی‌ها]] اجرا می‌شود، اما در مراسم سوگ نیز با توجه به محتوای متن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این هنر از دیرباز پیوندی ناگسستنی با فرهنگ و مذهب داشته و در بیان مدایح و مناقب اهل‌بیت نقش مهمی ایفا کرده است.<ref>[https://irannewspaper.ir/8279/22 «پیوند آداب ایرانی و آیین‌های دینی در مناقب‌خوانی» وب‌سایت روزنامۀ ایران.]</ref>
سنت منقبت‌خوانی در ایران، حتی در دوره‌هایی که حکومت‌های سنی‌مذهب بر مردم حاکم بودند، رایج بوده و با تسلط شیعیان بر ایران و شکل‌گیری حکومت‌های شیعی‌مذهب، پررنگ‌تر شده است. مناطق شرقی [[خراسان]] که امروزه در سرزمین افغانستان قرار گرفته از دیرباز ارادت ویژه‌ای به اهل‌بیت پیامبر اسلام داشته و در بسیاری از روزهای سال، بساط مناقب‌خوانی را به‌پا کرده و جماعت بسیاری را دور خود جمع می‌کنند.<ref>قزوینی رازی، النقض، 1358ش، ص65.
 
اسفزاری، روضات‌الجنات فی اوصاف مدینه هرات، 1338ش، ص328.</ref>
 
=== مناقب‌خوانی در قرون گذشته و چهره‌های شاخص ===
در قرن‌های پنجم و ششم قمری، افرادی که به مناقب‌خوان یا مناقبی مشهور بودند، در کوچه و بازار برخی شهرهای ایران همچون قم و سایر شهرهای شیعه‌نشین، مناقب اهل‌بیت را با آوازی خوش و بلند می‌خواندند. از مشهورترین مناقب‌خوانان آن دوران می‌توان به «ابوطالب مناقبی» و «ابوالعمید مناقبی» اشاره کرد.<ref>[https://kareymeh.valiasr-aj.com/include/VIEW.php?bankname=LIST&RADIF=230 «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت کریمه ولی‌عصر.]</ref> امروزه، مناقب‌خوانی یکی از بخش‌های اصلی در مراسم‌های مختلف شیعیان شناخته می‌شود.<ref>[https://sooremehr.ir/book/1518/مناقب-خوانی/#tab1 «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت سوره مهر.]</ref>
 
=== وضعیت کنونی: خطر فراموشی و تداوم ===
با گذشت زمان، به‌دلیل فقدان جایگزین برای پیشکسوتان این هنر و اعمال برخی محدودیت‌ها، منقبت‌خوانی رو به فراموشی رفته است. امروزه منقبت‌خوانان جدی و باتجربه کمتر یافت می‌شوند و این سنت در حال کمرنگ شدن است، هرچند هنوز در برخی مناطق ایران و کشورهای مسلمان‌نشین مانند افغانستان، پاکستان، ترکیه و [[لبنان]] ادامه دارد.<ref>[https://irannewspaper.ir/8279/22 «پیوند آداب ایرانی و آیین‌های دینی در مناقب‌خوانی» وب‌سایت روزنامۀ ایران.]</ref>
 
== سبک و درون‌مایه منقبت‌خوانی ==
در منقبت‌خوانی، صدای خوش بسیار مهم است و یک سبک عام و تعریف‌شده وجود ندارد؛ هر منقبت‌خوان، با تلاش فردی و راهنمایی یک استاد، صدا و سبک خاص خود را پیدا می‌کند و مورد قبول مردم واقع می‌شود.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/منقبت-خوانی-در-کشوری-غیر-از-افغانستان-رایج-نیست «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref> درون‌مایهٔ منقبت‌خوانی بیشتر به سلیقه و انتخاب منقبت‌خوان بستگی دارد که از رشادت‌های [[امام علی|حضرت علی]] در جنگ‌های صدر [[اسلام]] تا خواندن اشعار در قالب قصیده، [[مثنوی]]، چارپاره و بحر طویل در وصف [[خدا]]، پیامبر و امامان را در بر می‌گیرد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/منقبت-خوانی-در-کشوری-غیر-از-افغانستان-رایج-نیست «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref>
 
== اهداف و کاربردهای منقبت‌خوانی ==
منقبت‌خوانی به‌طور عمده در مراسم شاد مانند اعیاد، [[رمضان|ماه رمضان]] و [[مراسم عروسی|عروسی‌ها]] اجرا می‌شود، اما در مراسم سوگ نیز با توجه به محتوای متن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این هنر از دیرباز پیوندی ناگسستنی با فرهنگ و مذهب داشته و در بیان مدایح و مناقب اهل‌بیت نقش مهمی ایفا کرده است.<ref>[https://irannewspaper.ir/8279/22 «پیوند آداب ایرانی و آیین‌های دینی در مناقب‌خوانی» وب‌سایت روزنامۀ ایران.]</ref>


از جمله اهداف مناقب‌خوانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
از جمله اهداف مناقب‌خوانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
# تبلیغ دین و مذهب؛
# حفظ شعائر دینی- مذهبی؛
# ترویج مکتب و معارف اهل‌بیت؛
# زنده نگه‌داشتن ارزش‌ها و نیز آموزه‌های اعتقادی شیعه؛
# مدح و ثنای اهل‌بیت پیامبر؛
# تقویت احساسات مذهبی؛
# پرورش شاعران ولایی و رونق شعر آیینی.<ref>موسوی، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص73-74.</ref>


#تبلیغ دین و مذهب؛
== ارکان منقبت‌خوانی ==
#حفظ شعائر دینی- مذهبی؛
در مجالس مناقب‌خوانی، چند رکن مهم وجود دارد:
#ترویج مکتب و معارف اهل‌بیت؛
#زنده نگه‌داشتن ارزش‌ها و نیز آموزه‌های اعتقادی شیعه؛
#مدح و ثنای اهل‌بیت پیامبر؛
#تقویت احساسات مذهبی؛
#پرورش شاعران ولایی و رونق شعر آیینی.<ref>موسوی، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص73-74.</ref>


==ارکان منقبت‌خوانی==
=== صاحب مجلس ===
[[پرونده:منقبت‌خوانی۲.jpg|thumb|مراسم منقبت خوانی به مناسبت عید غدیر خم در تکیه خانه آقا میرآقا شهر مزارشریف|جایگزین=مراسم منقبت خوانی به مناسبت عید غدیر خم در تکیه خانه آقا میرآقا شهر مزارشریف]]
فردی است که مناقب‌خوانی را در منزل یا [[تکیه‌خانه|تکیه‌خانهٔ]] منسوب به خود برگزار می‌کند. از جمله وظایف صاحب مجلس، آماده کردن مقدمات لازم برای اجرای مراسم اعم از مکان و پذیرایی شرکت‌کنندگان و گاهی مکان لازم برای استراحت مناقب‌خوانان است.
#در مجالس مناقب‌خوانی، چند رکن مهم وجود دارد:
#صاحب مجلس: فردی است که مناقب‌خوانی را در منزل یا [[تکیه‌خانه|تکیه‌خانۀ]] منسوب به خود برگزار می‌کند. از جمله وظایف صاحب مجلس، آماده کردن مقدمات لازم برای اجرای مراسم اعم از مکان و پذیرایی شرکت‌کنندگان و گاهی مکان لازم برای استراحت مناقب‌خوانان است.
#مناقب‌خوان: فردی است که با صدایی گرم، خوش و بلند اشعاری را در وصف پیامبر و اهل‌بیت او می‌خواند. این افراد، در بیشتر موارد، اشعار مورد نظر را حفظ بوده و گاهی نیز از روی کاغذ به خوانش آن می‌پردازند. مناقب‌خوانان، میان خود سلسله مراتبی دارند؛ فردی که از تجربۀ بیشتری برخوردار است «استاد» خوانده می‌شود. آنها، در ازای اجرای خود دستمزدی دریافت نکرده و آن را نوعی توهین به خود و مجلس می‌دانند.
#مکان: مناقب‌خوانی به‌صورت معمول، در مکان‌هایی وسیع در محیط تکیه‌خانه، صحن [[خانه|خانه‌ها]] یا اتاق‌های بزرگ برگزار می‌شود. گاهی، در برخی محله‌های شیعه‌نشین، بخشی از کوچه را مسقف و مفروش می‌کردند که «[[سقاخانه]]» خوانده می‌شد و مراسم مناقب‌خوانی را در آن برگزار می‌کردند.
#زمان: مناقب‌خوانی، بیشتر به‌صورت هفتگی و در برخی روزهای خاص همچون ایام ولادت و [[شهادت]] [[اهل‌بیت]]، برگزار می‌شود. از دیگر زمان‌های اجرای مناقب‌خوانی می‌توان به شب‌ها و روزهای [[جمعه]] اشاره کرد. در کشور افغانستان، منقبت‌خوانی در ایام [[نوروز]] نیز مرسوم است. آنها بر این باورند که در نوروز، امام علی از سوی خداوند به‌عنوان پیشوای مسلمین انتخاب شده است؛ به‌همین دلیل تا چهل روز پس از نوروز این مراسم را در اماکنی مقدس همچون        «[[زیارتگاه سخی]]»<ref>مکانی در منطقۀ کارته‌سخی کابل، پایتخت افغانستان که محل زیارت شیعیان و اهل تسنن به‌شمار می‌رود.</ref>  برگزار می‌کنند.
#شعر: مناقب‌خوانان همواره در تلاش بوده‌اند تا اشعاری فاخر و پرمحتوا را بخوانند. در مجالس مناقب‌خوانی، اشعار درجه یک و کهن فارسی خوانده می‌شوند که بیشتر در قالب قصیده و ترجیع‌بند هستند. مناقب‌خوانان، همچنین، تلاش می‌کنند تا اشعاری متناسب با موضوع مجلس انتخاب کنند؛ برای مثال، در ایام نوروز، شعرهای فرخی و [[منوچهری دامغانی|منوچهری]] بیشتر خوانده می‌شود؛ زیرا از تصویرپردازی‌های زیبا و توصیفاتی خیال‌انگیز برخوردار هستند.<ref>موسوی، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، ، 1401ش، ص83-85.</ref>


==انواع منقبت‌خوانی==
=== مناقب‌خوان ===
فردی است که با صدایی گرم، خوش و بلند اشعاری را در وصف پیامبر و اهل‌بیت او می‌خواند. این افراد، در بیشتر موارد، اشعار مورد نظر را حفظ بوده و گاهی نیز از روی کاغذ به خوانش آن می‌پردازند. مناقب‌خوانان، میان خود سلسله مراتبی دارند؛ فردی که از تجربهٔ بیشتری برخوردار است «استاد» خوانده می‌شود. آنها، در ازای اجرای خود دستمزدی دریافت نکرده و آن را نوعی توهین به خود و مجلس می‌دانند.
 
=== مکان ===
مناقب‌خوانی به‌صورت معمول، در مکان‌هایی وسیع در محیط تکیه‌خانه، صحن [[خانه]]‌ها یا اتاق‌های بزرگ برگزار می‌شود. گاهی، در برخی محله‌های شیعه‌نشین، بخشی از کوچه را مسقف و مفروش می‌کردند که «[[سقاخانه]]» خوانده می‌شد و مراسم مناقب‌خوانی را در آن برگزار می‌کردند.
 
=== زمان ===
مناقب‌خوانی، بیشتر به‌صورت هفتگی و در برخی روزهای خاص همچون ایام ولادت و [[شهادت]] [[اهل‌بیت]]، برگزار می‌شود. از دیگر زمان‌های اجرای مناقب‌خوانی می‌توان به شب‌ها و روزهای [[جمعه]] اشاره کرد. در کشور افغانستان، منقبت‌خوانی در ایام [[نوروز]] نیز مرسوم است. آنها بر این باورند که در نوروز، امام علی از سوی خداوند به‌عنوان پیشوای مسلمین انتخاب شده است؛ به‌همین دلیل تا چهل روز پس از نوروز این مراسم را در اماکنی مقدس همچون «[[زیارتگاه سخی]]»<ref>مکانی در منطقهٔ کارته‌سخی کابل، پایتخت افغانستان که محل زیارت شیعیان و اهل تسنن به‌شمار می‌رود.</ref> برگزار می‌کنند.
 
=== شعر ===
مناقب‌خوانان همواره در تلاش بوده‌اند تا اشعاری فاخر و پرمحتوا را بخوانند. در مجالس مناقب‌خوانی، اشعار درجه یک و کهن فارسی خوانده می‌شوند که بیشتر در قالب قصیده و ترجیع‌بند هستند. مناقب‌خوانان، همچنین، تلاش می‌کنند تا اشعاری متناسب با موضوع مجلس انتخاب کنند؛ برای مثال، در ایام [[نوروز]]، شعرهای فرخی و [[منوچهری دامغانی|منوچهری]] بیشتر خوانده می‌شود؛ زیرا از تصویرپردازی‌های زیبا و توصیفاتی خیال‌انگیز برخوردار هستند.<ref>موسوی، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص83-85.</ref>
 
== انواع منقبت‌خوانی ==
در مجموع، دو نوع مجلس مناقب‌خوانی وجود دارد:
در مجموع، دو نوع مجلس مناقب‌خوانی وجود دارد:
# مجلس مناقب‌خوانی که بیشتر در تکیه‌خانه‌ها یا منازل بزرگان و افراد مشهور برگزار می‌شود. در این مجلس، از شرکت‌کنندگان پذیرایی شده و اشعاری در سبک کلاسیک خوانده می‌شوند.
# مجلس مناقب‌خوانی که در قبرستان‌ها، زیارتگاه‌ها یا اماکن عمومی برگزار می‌شود. در این مجلس، منقبت‌خوان غیر حرفه‌ای بوده و نوع اشعار نیز از سطحی پایین‌تر برخوردار هستند.<ref>واصفی، بدایع‌الوقایع، 1356ش، ج2، ص247.</ref>


#مجلس مناقب‌خوانی که بیشتر در تکیه‌خانه‌ها یا منازل بزرگان و افراد مشهور برگزار می‌شود. در این مجلس، از شرکت‌کنندگان پذیرایی شده و اشعاری در سبک کلاسیک خوانده می‌شوند.
همچنین، [[ملاحسین واعظ کاشفی]]، در فتوت‌نامهٔ خود مناقب‌خوانان را به چهار گروه تقسیم کرده است:
#مجلس مناقب‌خوانی که در قبرستان‌ها، زیارتگاه‌ها یا اماکن عمومی برگزار می‌شود. در این مجلس، منقبت‌خوان غیر حرفه‌ای بوده و نوع اشعار نیز از سطحی پایین‌تر برخوردار هستند.<ref>واصفی، بدایع‌الوقایع، 1356ش، ج2، ص247.</ref>
# گروه اول، افرادی هستند که اشعار خود را در منقبت امام علی سروده‌اند؛
# گروه دوم، افرادی هستند که خود شاعر نبوده و اشعار دیگران را در منقبت اهل‌بیت می‌خوانده‌اند؛
# گروه سوم، افرادی که علاوه بر منقبت‌خوانی یا مداحی، سقایی هم می‌کرده‌اند؛
# گروه چهارم، افرادی بوده‌اند که از طریق منقبت‌خوانی در معابر و در نزدیکی منازل مردم، از آنها درخواست کمک نیز داشته‌اند که اقدام این گروه از نظر بسیاری ناپسند بوده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1345279/جست-وجویی-در-تاریخ-مناقب-خوانی «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی»، وب‌سایت راسخون.]</ref>


همچنین، [[ملاحسین واعظ کاشفی]]، در فتوت‌نامۀ خود مناقب‌خوانان را به چهار گروه تقسیم کرده است:
== آداب و رسوم منقبت‌خوانی ==
=== آغاز مجلس و معرفی نمادها ===
با حضور شرکت‌کنندگان در مجلس مناقب‌خوانی، استاد مناقب‌خوانی نیز در جلسه حاضر می‌شود. سپس، صاحب مجلس، چوب یا عصای مخصوص مناقب‌خوانی را جلوی پای استاد قرار می‌دهد. این عصا، نشانه‌ای از اتکا و نیز بیانگر راه و طریقت [[ولایت‌پذیری در سبک زندگی|ولایت]] اهل‌بیت پیامبر است. پس از آن، مجلس مناقب‌خوانی با نام خدا، درود بر پیامبر اسلام و اهل‌بیت او آغاز می‌شود. تلاوت آیاتی از [[قرآن]] کریم نیز در این مجلس صورت می‌گیرد.<ref>آمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص89</ref>


#گروه اول، افرادی هستند که اشعار خود را در منقبت امام علی سروده‌اند؛
=== اجرای بخش اول توسط شاگردان (ابتدانامه) ===
#گروه دوم، افرادی هستند که خود شاعر نبوده و اشعار دیگران را در منقبت اهل‌بیت می‌خوانده‌اند؛
سپس، یکی از اعضای مجلس، به فرستادن [[صلوات]] یا [[چاووش (چاوش)|چاووشی]] مشغول شده و یکی از منقبت‌خوانان، دو یا چند بیت و قصیده را با آوازی آهنگین و بلند می‌خواند. شروع مجلس با افراد تازه‌کار بوده و شاگردان مناقب‌خوانی که در حال آموزش هستند، مراسم را آغاز می‌کنند. فرد شروع‌کننده به منقبت‌خوانی، ابتدا عصا را از مقابل استاد گرفته و پس از بوسیدن آن، چند تک‌بیت یا ابیاتی از یک غزل یا قصیده را می‌خواند.<ref>آمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص89.</ref>
#گروه سوم، افرادی که علاوه بر منقبت‌خوانی یا مداحی، سقایی هم می‌کرده‌اند؛
#گروه چهارم، افرادی بوده‌اند که از طریق منقبت‌خوانی در معابر و در نزدیکی منازل مردم، از آنها درخواست کمک نیز داشته‌اند که اقدام این گروه از نظر بسیاری ناپسند بوده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1345279/%D8%AC%D8%B3%D8%AA-%D9%88%D8%AC%D9%88%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
 
==آداب و رسوم منقبت‌خوانی==
با حضور شرکت‌کنندگان در مجلس مناقب‌خوانی، استاد مناقب‌خوانی نیز در جلسه حاضر می‌شود. سپس، صاحب مجلس، چوب یا عصای مخصوص مناقب‌خوانی را جلوی پای استاد قرار می‌دهد. این عصا، نشانه‌ای از اتکا و نیز بیانگر راه و طریقت [[ولایت‌پذیری در سبک زندگی|ولایت]] اهل‌بیت پیامبر است. پس از آن، مجلس مناقب‌خوانی با نام خدا، درود بر پیامبر اسلام و اهل‌بیت او آغاز می‌شود. تلاوت آیاتی از قرآن کریم نیز در این مجلس صورت می‌گیرد. سپس، یکی از اعضای مجلس، به فرستادن [[صلوات]] یا [[چاووش (چاوش)|چاووشی]] مشغول شده و یکی از منقبت‌خوانان، دو یا چند بیت و قصیده را با آوازی آهنگین و بلند می‌خواند. شروع مجلس با افراد تازه‌کار بوده و شاگردان مناقب‌خوانی که در حال آموزش هستند، مراسم را آغاز می‌کنند. فرد شروع‌کننده به منقبت‌خوانی، ابتدا عصا را از مقابل استاد گرفته و پس از بوسیدن آن، چند تک‌بیت یا ابیاتی از یک غزل یا قصیده را می‌خواند.  


=== نقش استاد و ادامه مراسم ===
استاد مناقب‌خوان نیز در حین کار، اصطلاحات و تذکراتی را به این افراد می‌دهد و در صورت فراموشی یک بیت، آن را به مناقب‌خوان یادآوری می‌کند. شروع مناقب‌خوانی در اصطلاح «ابتدانامه» یا «ابتدائیه» خوانده می‌شود. برخی، پس از ابتدانامه، مناجات‌های دیگری را نیز می‌خوانند. سپس، منقبت‌خوان، قصیده یا شعری که در حدود چهل بیت را در برمی‌گیرد، با سبک مخصوص می‌خواند. پایان مناقب‌خوانی نیز با اشعاری مخصوص، همچون بیت زیر مشخص می‌شود:{{آغاز نستعلیق}}
استاد مناقب‌خوان نیز در حین کار، اصطلاحات و تذکراتی را به این افراد می‌دهد و در صورت فراموشی یک بیت، آن را به مناقب‌خوان یادآوری می‌کند. شروع مناقب‌خوانی در اصطلاح «ابتدانامه» یا «ابتدائیه» خوانده می‌شود. برخی، پس از ابتدانامه، مناجات‌های دیگری را نیز می‌خوانند. سپس، منقبت‌خوان، قصیده یا شعری که در حدود چهل بیت را در برمی‌گیرد، با سبک مخصوص می‌خواند. پایان مناقب‌خوانی نیز با اشعاری مخصوص، همچون بیت زیر مشخص می‌شود:{{آغاز نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{ب|دریاب خستگان غمت را ز حادثات|ای دستگیر شاه و گدا، یا علی، مدد!}}
  {{ب|دریاب خستگان غمت را ز حادثات|ای دستگیر شاه و گدا، یا علی، مدد!}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان نستعلیق}}مراسم مناقب‌خوانی، با گذاشتن عصای منقبت‌خوانی نزد فرد بعدی ادامه می‌یابد. عصای مناقب‌خوانی تا پایان مراسم روی زمین گذاشته نمی‌شود تا در نهایت، آن را پیش استاد منقبت خوان می‌گذارند. اجرای استاد، طولانی‌ترین و مهیج‌ترین اجرای مناقب‌خوانی بوده و اشعاری در حدود ۲۰۰ بیت را در برمی‌گیرد.<ref>موسوی، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص89-91.</ref> در این میان، حاضران در مراسم، با فرستادن صلوات، هم به تشویق مناقب‌خوانان پرداخته و هم به آنها فرصت استراحت می‌دهند. در نهایت، مراسم مناقب‌خوانی با [[دعا|دعای]] استاد منقبت‌خوان به پایان می‌رسد.<ref>ذوالفقاری، «بحر طویل فارسی»، 1372ش، ص33.</ref>
  {{پایان نستعلیق}}مراسم مناقب‌خوانی، با گذاشتن عصای منقبت‌خوانی نزد فرد بعدی ادامه می‌یابد. عصای مناقب‌خوانی تا پایان مراسم روی زمین گذاشته نمی‌شود تا در نهایت، آن را پیش استاد منقبت خوان می‌گذارند.<ref>آمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص91.</ref>
 
=== اوج مراسم: اجرای استاد و مشارکت حضار ===
اجرای استاد، طولانی‌ترین و مهیج‌ترین اجرای مناقب‌خوانی بوده و اشعاری در حدود ۲۰۰ بیت را در برمی‌گیرد.<ref>موسوی، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص89-91.</ref> در این میان، حاضران در مراسم، با فرستادن صلوات، هم به تشویق مناقب‌خوانان پرداخته و هم به آنها فرصت استراحت می‌دهند. در نهایت، مراسم مناقب‌خوانی با [[دعا|دعای]] استاد منقبت‌خوان به پایان می‌رسد.<ref>ذوالفقاری، «بحر طویل فارسی»، 1372ش، ص33.</ref>


==موسیقی در مناقب‌خوانی==
== موسیقی در مناقب‌خوانی ==
مناقب‌خوانی، خود [[موسیقی]] خاصی نداشته و از گوشه‌ها و متن‌های موسیقی ایرانی بهره گرفته است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1812263/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%DA%A9%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AE%D9%88%D «مناقب‌خوانی هنری است که ایرانی‌ها برایش خون دادند»، خبرآنلاین.]</ref> برخی از کارشناسان، اهمیت مناقب‌خوانی را در حفظ نواهای موسیقی ایرانی می‌دانند. در برخی برهه‌های تاریخی، موسیقی برای عوام ممنوع بوده و منقبت‌خوانان با استفاده از این هنر توانستند گوشه‌ها و آوازهای موسیقی ایران را حفظ کرده و به نسل‌های بعدی منتقل کنند.<ref>[https://sooremehr.ir/book/1518/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C/#tab1 «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت سوره مهر.]</ref>
مناقب‌خوانی، خود [[موسیقی]] خاصی نداشته و از گوشه‌ها و متن‌های موسیقی ایرانی بهره گرفته است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1812263/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%DA%A9%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AE%D9%88%D «مناقب‌خوانی هنری است که ایرانی‌ها برایش خون دادند»، خبرآنلاین.]</ref> برخی از کارشناسان، اهمیت مناقب‌خوانی را در حفظ نواهای موسیقی ایرانی می‌دانند. در برخی برهه‌های تاریخی، موسیقی برای عوام ممنوع بوده و منقبت‌خوانان با استفاده از این هنر توانستند گوشه‌ها و آوازهای موسیقی ایران را حفظ کرده و به نسل‌های بعدی منتقل کنند.<ref>[https://sooremehr.ir/book/1518/مناقب-خوانی/#tab1 «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت سوره مهر.]</ref>


در سال ۱۴۰۲ش، آلبومی با عنوان «مناقب‌خوانی در ایران» منتشر شد که از تازه‌ترین محصولات مرکز موسیقی حوزۀ هنری بوده و با پژوهش هوشنگ جاوید، از مدرسان و محققان ایرانی جمع‌آوری شده است. در این آلبوم، انواع مناقب‌خوانی علوی، مناقب‌خوانی حسینی (مرثیه و مصیبت)، مناقب مهدوی و نیز برخی روایات منسوب به حضرت علی همراه با سازهایی همچون [[دوتار]]، [[نی]] و [[چنگ]] ضبط و ثبت شده‌اند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5878457/%D8%A2%D9%84%D8%A8%D9%88%D9%85-%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D8%B4%D8%AF-%D8%B4%D9%86%DB%8C%D8%AF%D9%86-%DB%8 سعیدی، «آلبوم مناقب‌خوانی در ایران منتشر شد/ شنیدن یک گنجینۀ موسیقایی»، خبرگزاری مهر.]</ref>
در سال ۱۴۰۲ش، آلبومی با عنوان «مناقب‌خوانی در ایران» منتشر شد که از تازه‌ترین محصولات مرکز موسیقی حوزهٔ هنری بوده و با پژوهش هوشنگ جاوید، از مدرسان و محققان ایرانی جمع‌آوری شده است. در این آلبوم، انواع مناقب‌خوانی علوی، مناقب‌خوانی حسینی (مرثیه و مصیبت)، مناقب مهدوی و نیز برخی روایات منسوب به حضرت علی همراه با سازهایی همچون [[دوتار]]، [[نی]] و [[چنگ]] ضبط و ثبت شده‌اند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5878457/%D8%A2%D9%84%D8%A8%D9%88%D9%85-%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D8%B4%D8%AF-%D8%B4%D9%86%DB%8C%D8%AF%D9%86-%DB%8 سعیدی، «آلبوم مناقب‌خوانی در ایران منتشر شد/ شنیدن یک گنجینۀ موسیقایی»، خبرگزاری مهر.]</ref>


==ریشه‌های آیینی منقبت‌خوانی در فرهنگ ایرانی==
== ریشه‌های آیینی منقبت‌خوانی در فرهنگ ایرانی ==
کارشناسان منقبت‌خوانی را یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های آیین‌های نمایشی مذهبی در سبک زندگی اسلامی-ایرانی می‌دانند که با زبان هنرمندانه، پیوندی ژرف با سنت [[شعر فارسی]] دارد. این هنر، کهن‌الگوی ادبی و نمایشی را در طول تاریخ تمدن ایران حفظ کرده و به نسل‌های بعد انتقال داده است. منقبت‌خوانان به‌عنوان ستایشگران آیینی و نمایشی، در متون کهن ایران جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند. ریشه‌های آیینی این هنر را می‌توان در آیین‌های نمایشی ایران باستان جستجو کرد. در ابتدا، منقبت‌خوانی به‌شکل ستایش بی‌واسطه پروردگار متعال ظهور یافت، اما پس از ورود اسلام به ایران و به‌ویژه با رسمیت یافتن [[شیعه|تشیع]] در این کشور، محوریت آن به معرفی و تکریم [[پیامبر اسلام]] و شخصیت‌های ائمه، تغییر کرد تا الگویی برای مسلمانان و شیعیان باشد. <ref>[https://www.irna.ir/news/83328499/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B5%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AC%DB%8C%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%AA%D9%85-%D8%B1%D8%A7-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%AF «منقبت خوانی؛ صدایی که زنجیرهای ستم را می‌درد»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
کارشناسان منقبت‌خوانی را یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های آیین‌های نمایشی مذهبی در سبک زندگی اسلامی-ایرانی می‌دانند که با زبان هنرمندانه، پیوندی ژرف با سنت [[شعر فارسی]] دارد. این هنر، کهن‌الگوی ادبی و نمایشی را در طول تاریخ تمدن ایران حفظ کرده و به نسل‌های بعد انتقال داده است. منقبت‌خوانان به‌عنوان ستایشگران آیینی و نمایشی، در متون کهن ایران جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند. ریشه‌های آیینی این هنر را می‌توان در آیین‌های نمایشی ایران باستان جستجو کرد. در ابتدا، منقبت‌خوانی به‌شکل ستایش بی‌واسطه پروردگار متعال ظهور یافت، اما پس از ورود اسلام به ایران و به‌ویژه با رسمیت یافتن [[شیعه|تشیع]] در این کشور، محوریت آن به معرفی و تکریم [[پیامبر اسلام]] و شخصیت‌های ائمه، تغییر کرد تا الگویی برای مسلمانان و شیعیان باشد.<ref>[https://www.irna.ir/news/83328499/منقبت-خوانی-صدایی-که-زنجیرهای-ستم-را-می-درد «منقبت خوانی؛ صدایی که زنجیرهای ستم را می‌درد»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


==مناقب‌خوانی در ادبیات فارسی==
== مناقب‌خوانی در ادبیات فارسی ==
مناقب‌خوانی در شعر فارسی از دیرباز جایگاه ویژه‌ای داشته است. این سنت ادبی-مذهبی ریشه در سنت ستایشگری شعرای عرب دورۀ صدر اسلام دارد که به تدریج در شعر فارسی نیز نفوذ یافت. شاعران فارسی‌زبان شیعی همانند همتایان عرب‌زبان خود، به سرودن اشعاری در مدح و منقبت [[اهل‌بیت]] پرداختند. دورۀ شکوفایی این سنت شعری را می‌توان قرن چهارم هجری دانست. بررسی اشعار برجای مانده از این دوره نشان می‌دهد که موضوع مدح و ثنای اهل‌بیت از اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم در میان شاعران فارسی‌گوی رواج یافت. در میان این شاعران، نام‌هایی چون [[فردوسی]]، کسایی مروزی، فخری جرجانی، ظفر همدانی، اسدی قمی، خواجه علی متکلم زازی، قائمی قمی، فرقدی، معینی و ظهیری به چشم می‌خورد.
مناقب‌خوانی در [[شعر فارسی]] از دیرباز جایگاه ویژه‌ای داشته است. این سنت ادبی-مذهبی ریشه در سنت ستایشگری شعرای عرب دورهٔ صدر اسلام دارد که به تدریج در شعر فارسی نیز نفوذ یافت. شاعران فارسی‌زبان شیعی همانند همتایان عرب‌زبان خود، به سرودن اشعاری در مدح و منقبت [[اهل‌بیت]] پرداختند. دورهٔ شکوفایی این سنت شعری را می‌توان قرن چهارم هجری دانست. بررسی اشعار برجای مانده از این دوره نشان می‌دهد که موضوع مدح و ثنای اهل‌بیت از اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم در میان شاعران فارسی‌گوی رواج یافت. در میان این شاعران، نام‌هایی چون [[فردوسی]]، کسایی مروزی، فخری جرجانی، ظفر همدانی، اسدی قمی، خواجه علی متکلم زازی، قائمی قمی، فرقدی، معینی و ظهیری به چشم می‌خورد.


منابع تاریخی از جمله کتاب النقض به خوبی به این سنت شعری اشاره کرده‌اند. مؤلف این کتاب در بخش مربوط به شاعران شیعی، به تعدادی از شعرای فارسی‌زبان که به منقبت‌خوانی اشتغال داشته‌اند اشاره کرده و به ویژه بر جایگاه فردوسی در این زمینه تأکید ورزیده است. قزوینی در آثار خود اطلاعات ارزشمندی درباره شعرای پارسی‌گوی و نیز سنت منقبت‌خوانی در جوامع شیعه‌نشین این دوره تاریخی ارائه داده است.<ref>قزوینی رازی، النقض، 1358ش، ص232.</ref> برای مثال، فردوسی در شعر خود به اهل‌بیت پیامبر اشاره کرده است:<ref>فردوسی، شاهنامه، 1387ش، ص4.</ref>{{آغاز نستعلیق}}
منابع تاریخی از جمله کتاب النقض به خوبی به این سنت شعری اشاره کرده‌اند. مؤلف این کتاب در بخش مربوط به شاعران شیعی، به تعدادی از شعرای فارسی‌زبان که به منقبت‌خوانی اشتغال داشته‌اند اشاره کرده و به ویژه بر جایگاه فردوسی در این زمینه تأکید ورزیده است. قزوینی در آثار خود اطلاعات ارزشمندی دربارهٔ شعرای پارسی‌گوی و نیز سنت منقبت‌خوانی در جوامع شیعه‌نشین این دوره تاریخی ارائه داده است.<ref>قزوینی رازی، النقض، 1358ش، ص232.</ref> برای مثال، فردوسی در شعر خود به اهل‌بیت پیامبر اشاره کرده است:<ref>فردوسی، شاهنامه، 1387ش، ص4.</ref>{{آغاز نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{ب|منم بندۀ آل‌بیت نبی|ستایندۀ خاک پای وصی}}
  {{ب|منم بندهٔ آل‌بیت نبی|ستایندهٔ خاک پای وصی}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان نستعلیق}}{{آغاز نستعلیق}}
  {{پایان نستعلیق}}{{آغاز نستعلیق}}
خط ۱۰۰: خط ۱۲۷:
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان نستعلیق}}
  {{پایان نستعلیق}}
==منقبت‌خوانی در افغانستان==
[[پرونده:منقبت_خوانی.jpg|بندانگشتی|300x300پیکسل|مراسم منقبت‌خوانی در کابل|جایگزین=مراسم منقبت‌خوانی در کابل]]مناقب‌خوانی، از دیرباز، از آیین‌های مذهبی [[شیعیان افغانستان|شیعیان در افغانستان]] بوده که تا امروز در اعیاد مذهبی چون [[عید فطر در افغانستان|عید فطر]] و [[عید قربان در افغانستان|قربان]]، روزهای خاصی از هفته و نیز [[نوروز در کابل|نوروز]] اجرایی می‌شده است. کارشناسان، پیشینۀ این آیین مذهبی در افغانستان را به دورۀ [[تیموریان]] در [[هرات]] بازمی‌گردانند که در دوره‌های [[صفویه|صفویان]] و افشاریان با تغییراتی مواجه شده است. امروزه، این آیین کهن مذهبی، در میان [[قزلباش|قزلباشان]] شیعه در [[کابل]] مرسوم بوده و سایر شیعیان افغانستان از جمله [[قوم هزاره|هزاره‌ها]] نیز اهتمام بسیاری در برپایی مناقب‌خوانی در افغانستان دارند.<ref>موسوی، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص71.</ref>


این آیین هنری در شهر کابل، بیشتر از جاهای دیگر سابقه و رواج دارد. برخی معتقدند که رسم منقبت‌خوانی اولین‌بار از منطقۀ چِنداوُل کابل آغاز شده و در مناطق دیگر نیز گسترش پیدا کرده است. آیین منقبت‌خوانی همواره تحت تأثیر شرایط سیاسی زمانه و نگاه حاکمان وقت در افغانستان بوده است؛ برای مثال، در زمان عبدالرحمن، منقبت‌خوان‌ها تحت پیگرد و شکنجه قرار گرفته و کشته می‌شدند. کمونیست‌ها نیز با مجالس منقبت‌خوانی میانۀ خوبی نداشته و مکان‌های آن را می‌بستند، اما در دوران حاکمیت نظام [[جمهوری اسلامی]] افغانستان، مراسم منقبت‌خوانی بیشتر از هر زمان دیگر، گسترش پیدا کرد و به اوج خود رسید.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%BA%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref>  
== منقبت‌خوانی در افغانستان ==
[[پرونده:منقبت_خوانی.jpg|بندانگشتی|300x300پیکسل|مراسم منقبت‌خوانی در کابل|جایگزین=مراسم منقبت‌خوانی در کابل]]
 
=== پیشینه و مناسبت‌های اجرایی ===
مناقب‌خوانی، از دیرباز، از آیین‌های مذهبی [[شیعیان افغانستان|شیعیان در افغانستان]] بوده که تا امروز در اعیاد مذهبی چون [[عید فطر در افغانستان|عید فطر]] و [[عید قربان در افغانستان|قربان]]، روزهای خاصی از هفته و نیز [[نوروز در کابل|نوروز]] اجرایی می‌شده است. کارشناسان، پیشینهٔ این آیین مذهبی در افغانستان را به دورهٔ [[تیموریان]] در [[هرات]] بازمی‌گردانند که در دوره‌های [[صفویه|صفویان]] و افشاریان با تغییراتی مواجه شده است. امروزه، این آیین کهن مذهبی، در میان [[قزلباش|قزلباشان]] شیعه در [[کابل]] مرسوم بوده و سایر شیعیان افغانستان از جمله [[قوم هزاره|هزاره‌ها]] نیز اهتمام بسیاری در برپایی مناقب‌خوانی در افغانستان دارند.<ref>موسوی، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص71.</ref>
 
=== کانون رواج و تأثیرات سیاسی ===
این آیین هنری در شهر کابل، بیشتر از جاهای دیگر سابقه و رواج دارد. برخی معتقدند که رسم منقبت‌خوانی اولین‌بار از منطقهٔ چِنداوُل کابل آغاز شده و در مناطق دیگر نیز گسترش پیدا کرده است. آیین منقبت‌خوانی همواره تحت تأثیر شرایط سیاسی زمانه و نگاه حاکمان وقت در افغانستان بوده است؛ برای مثال، در زمان عبدالرحمن، منقبت‌خوان‌ها تحت پیگرد و شکنجه قرار گرفته و کشته می‌شدند. کمونیست‌ها نیز با مجالس منقبت‌خوانی میانهٔ خوبی نداشته و مکان‌های آن را می‌بستند، اما در دوران حاکمیت نظام [[جمهوری اسلامی]] افغانستان، مراسم منقبت‌خوانی بیشتر از هر زمان دیگر، گسترش پیدا کرد و به اوج خود رسید.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5557337/منقبت-خوانی-در-کشوری-غیر-از-افغانستان-رایج-نیست «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.]</ref>


تبلیغ و ترویج معارف دینی، اطلاع‌رسانی در امور مذهبی، معرفی پیشوایان دینی و مذهبی و آشنایی با شخصیت و اوصاف حمیدۀ آنان، از کارکردهای مهم آیین منقبت‌خوانی در [[افغانستان]] است.<ref>[http://10sh.blogfa.com/1388/04 «منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی.]</ref> برخی معتقدند که منقبت‌خوانی به شیوۀ شیعیان [[افغانستان]]، در کشورهای دیگر مرسوم نیست.<ref name=":02">[http://10sh.blogfa.com/1388/04 «منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی.]</ref>
=== کارکردها و ویژگی منحصربه‌فرد ===
تبلیغ و ترویج معارف دینی، اطلاع‌رسانی در امور مذهبی، معرفی پیشوایان دینی و مذهبی و آشنایی با شخصیت و اوصاف حمیدهٔ آنان، از کارکردهای مهم آیین منقبت‌خوانی در [[افغانستان]] است.<ref>[http://10sh.blogfa.com/1388/04 «منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی.]</ref> برخی معتقدند که منقبت‌خوانی به شیوهٔ شیعیان [[افغانستان]]، در کشورهای دیگر مرسوم نیست.<ref name=":02">[http://10sh.blogfa.com/1388/04 «منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی.]</ref>


===مشاهیر منقبت‌خوانی در افغانستان===
=== مشاهیر منقبت‌خوانی در افغانستان ===
از شاخص‌ترین چهره‌های مناقب‌خوانی در افغانستان می‌توان به [[بلبل|سید محمدکاظم]] مشهور به «بلبل» اشاره کرد. دیوان اشعار بلبل نزدیک به بیست هزار بیت را شامل می‌شود که در سال ۱۳۶۵ش، در ایران چاپ شد.<ref>انوشه، دانشنامۀ ادب فارسی، 1381ش، ص171.</ref>
از شاخص‌ترین چهره‌های مناقب‌خوانی در افغانستان می‌توان به [[بلبل|سید محمدکاظم]] مشهور به «بلبل» اشاره کرد. دیوان اشعار بلبل نزدیک به بیست هزار بیت را شامل می‌شود که در سال ۱۳۶۵ش، در ایران چاپ شد.<ref>انوشه، دانشنامهٔ ادب فارسی، 1381ش، ص171.</ref>


شوق‌تولا، یکی از اشعار وی که با بیت «کیست که پیغام ما سوی خراسان برد/ هدیه ران ملخ نزد سلیمان برد» آغاز می‌شود، در میان منقبت‌خوانان افغانستان، به‌ویژه در کابل، رواج زیاد دارد. وی پس از هفده‌سال تحصیل در حوزه علمیۀ مشهد، با بازگشت به [[وطن]]، همواره شوق [[زیارت امام رضا]] را در دل داشت، که این احساس در شعر سوزناک او نمایان است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/03/21/2727217/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D9%85%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%85%D9%88%D8%B3-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «بازتاب ارادت به شمس الشموس در آینه شعر معاصر افغانستان»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
شوق‌تولا، یکی از اشعار وی که با بیت «کیست که پیغام ما سوی خراسان برد/ هدیه ران ملخ نزد سلیمان برد» آغاز می‌شود، در میان منقبت‌خوانان افغانستان، به‌ویژه در کابل، رواج زیاد دارد. وی پس از هفده‌سال تحصیل در حوزه علمیهٔ مشهد، با بازگشت به [[وطن]]، همواره شوق [[زیارت امام رضا]] را در دل داشت، که این احساس در شعر سوزناک او نمایان است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/03/21/2727217/بازتاب-ارادت-به-شمس-الشموس-در-آینه-شعر-معاصر-افغانستان «بازتاب ارادت به شمس الشموس در آینه شعر معاصر افغانستان»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>


نمونه‌ای از اشعار سید کاظم بلبل که در منقت‌خوانی‌ها خوانده می‌شود:<ref>[http://diwane-bulbul.blogfa.com/post/14/%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AF%D8%AD-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B9-(%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D9%85%D8%B5%D8%B7%D9%81%D9%88%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA) سائس، «در مدح حضرت علی»، وبلاگ دیوان بلبل.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
نمونه‌ای از اشعار سید کاظم بلبل که در منقت‌خوانی‌ها خوانده می‌شود:<ref>[http://diwane-bulbul.blogfa.com/post/14/در-مدح-حضرت-علی-ع-(شهر-علوم-مصطفوی-را-علی-در-است) سائس، «در مدح حضرت علی»، وبلاگ دیوان بلبل.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
  {{ب|شهر علوم مصطفوی را علی در است|داماد و ابن عم و وصی پیمبر است}}
  {{ب|شهر علوم مصطفوی را علی در است|داماد و ابن عم و وصی پیمبر است}}
خط ۱۱۹: خط ۱۵۲:
{{ب|از خارجی مپرس ز اوصاف مرتضی|با ناصبی مگو که علی میر منبر است}}
{{ب|از خارجی مپرس ز اوصاف مرتضی|با ناصبی مگو که علی میر منبر است}}
{{ب|بوی گلاب کی به مشام جُعل رسد|خفاش را کجا خبر از نور خاور است}}
{{ب|بوی گلاب کی به مشام جُعل رسد|خفاش را کجا خبر از نور خاور است}}
{{ب|گنجینۀ محبت او در دل نبی است|بر قول من گواه خداوند اکبر است}}
{{ب|گنجینهٔ محبت او در دل نبی است|بر قول من گواه خداوند اکبر است}}
{{ب|از خادمان اوست به جان جبرئیل و بس|از دوستان مخلص او پورآذر است}}
{{ب|از خادمان اوست به جان جبرئیل و بس|از دوستان مخلص او پورآذر است}}
{{ب|روز ازل به آب ولای علی و آل|نشنیده‌ای که طینت آدم مُخمّر است ؟}}
{{ب|روز ازل به آب ولای علی و آل|نشنیده‌ای که طینت آدم مُخمّر است ؟}}
{{ب|الیاس و خضر و حضرت ادریس هر یکی|از یک نگاه نرگس مستش مُعَمّر است}}
{{ب|الیاس و خضر و حضرت ادریس هر یکی|از یک نگاه نرگس مستش مُعَمّر است}}
{{ب|فرّاش آستانۀ قدرش به روزگار|جمشید و کیقباد و فریدون و سنجر است}}
{{ب|فرّاش آستانهٔ قدرش به روزگار|جمشید و کیقباد و فریدون و سنجر است}}
{{ب|چندین هزار یوسف مصری بدان جمال|مبهوت نقش صورت زیبای قنبر است}}
{{ب|چندین هزار یوسف مصری بدان جمال|مبهوت نقش صورت زیبای قنبر است}}
{{ب|از نگهت نسیم شمیم دو زلف او|کاخ دماغ باغ سعادت معطر است}}
{{ب|از نگهت نسیم شمیم دو زلف او|کاخ دماغ باغ سعادت معطر است}}
خط ۱۳۲: خط ۱۶۵:
{{پایان نستعلیق}}
{{پایان نستعلیق}}


از دیگر شاعران معروف کشور افغانستان می‌توان به «[[عایشه درانی]]» از شعرای [[اهل‌بیت از دیدگاه اهل‌سنت افغانستان|اهل‌سنت افغانستان]] اشاره کرد. او که خود را غرق در دریای محبت اهل‌بیت یافته، اشعاری نغز در وصف اهل‌بیت پیامبر و [[امام علی]] سروده است. عایشه، همچنین در قصیده‌ای ۴۵ بیتی به توصیف [[حضرت فاطمه|حضرت زهرا]] پرداخته و صفات و القاب او را برشمرده است. ابیات زیر بخشی از شعر این بانوی شاعر در وصف امیرالمؤمنین است:<ref>[https://www.sibtayn.com/fa/index.php?option=com_content&view=article&id=48260:%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B1-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D9 «اشعار خواندنی بانوی شاعر اهل سنت افغان در وصف حضرت علی»، پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسۀ جهانی سبطین.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
از دیگر شاعران معروف کشور افغانستان می‌توان به «[[عایشه درانی]]» از شعرای [[اهل‌بیت از دیدگاه اهل‌سنت افغانستان|اهل‌سنت افغانستان]] اشاره کرد. او که خود را غرق در دریای محبت اهل‌بیت یافته، اشعاری نغز در وصف اهل‌بیت پیامبر و [[امام علی]] سروده است. عایشه، همچنین در قصیده‌ای ۴۵ بیتی به توصیف [[حضرت فاطمه|حضرت زهرا]] پرداخته و صفات و القاب او را برشمرده است. ابیات زیر بخشی از شعر این بانوی شاعر در وصف امیرالمؤمنین است:<ref>[https://www.sibtayn.com/fa/index.php?option=com_content&view=article&id=48260:اشعار-خواندنی-بانوی-شاعر-اهل-سنت-ا٠«اشعار خواندنی بانوی شاعر اهل سنت افغان در وصف حضرت علی»، پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسۀ جهانی سبطین.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{ب|یا شاه نجف شیر خدا حیدر کرار|ای محرم راز ازلی، واقف اسرار}}
  {{ب|یا شاه نجف شیر خدا حیدر کرار|ای محرم راز ازلی، واقف اسرار}}
خط ۱۴۲: خط ۱۷۵:
  {{پایان نستعلیق}}
  {{پایان نستعلیق}}


==منبقت‌خوانی در پاکستان==
== منبقت‌خوانی در پاکستان ==
[[پرونده:منقبت‌خوانی۳.jpg|thumb|محفل منقبت‌خوانی به مناسبت دهه کرامت در خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در شهر کویته پاکستان|جایگزین=محفل منقبت‌خوانی در خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در شهر کویته پاکستان]]
[[پرونده:منقبت‌خوانی۳.jpg|thumb|محفل منقبت‌خوانی به مناسبت دهه کرامت در خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در شهر کویته پاکستان|جایگزین=محفل منقبت‌خوانی در خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در شهر کویته پاکستان]]
منقبت‌خوانی به‌عنوان یکی از روش‌های مهم تبلیغ و ترویج فرهنگ اهل‌بیت در کشور پاکستان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. این سنت ادبی-مذهبی، به‌ویژه در جوامع شیعه‌نشین، با هدف زنده‌نگاه‌داشتن یاد و مناقب امامان معصوم و ترویج ارزش‌های تشیع، به‌صورت گسترده اجرا می‌شود. برای مثال مسابقات منقبت‌خوانی در پاکستان به‌عنوان یکی از برنامه‌های پرطرفدار مذهبی، به‌ویژه در [[ماه رمضان]] با استقبال گسترده‌ای روبرو می‌شود. در در مضان ۱۴۴۶ق، این مسابقات به مدت ۳۰ روز به‌صورت زنده از شبکه «مشرق تی‌وی» ایالت خیبر پخش شد که بیش از ۳۰۰ شرکت‌کننده در قالب گروه‌های مختلف به رقابت پرداختند. مرحله نهایی این مسابقات همزمان با [[روز قدس]] و با حضور مهمانان ویژه برگزار شد. این برنامه که بیش از ۴۰ میلیون بیننده داشت، نه تنها از تلویزیون، بلکه از طریق [[یوتیوب]] نیز به صورت زنده پخش می‌شد. در طول مسابقات، کارشناسان به ارزیابی کیفیت اجراها و تأثیرگذاری آن‌ها بر مخاطبان می‌پرداختند.<ref>[https://www.icro.ir/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%82%D8%A7%D8%AA-%D9%86%D8%B9%D8%AA-%D9%88-%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1/22913 «برگزاری مسابقات نعت و منقبت خوانی در پیشاور»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.]</ref>
منقبت‌خوانی به‌عنوان یکی از روش‌های مهم تبلیغ و ترویج فرهنگ اهل‌بیت در کشور پاکستان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. این سنت ادبی-مذهبی، به‌ویژه در جوامع شیعه‌نشین، با هدف زنده‌نگاه‌داشتن یاد و مناقب امامان معصوم و ترویج ارزش‌های تشیع، به‌صورت گسترده اجرا می‌شود. برای مثال مسابقات منقبت‌خوانی در پاکستان به‌عنوان یکی از برنامه‌های پرطرفدار مذهبی، به‌ویژه در [[ماه رمضان]] با استقبال گسترده‌ای روبرو می‌شود. در در مضان ۱۴۴۶ق، این مسابقات به مدت ۳۰ روز به‌صورت زنده از شبکه «مشرق تی‌وی» ایالت خیبر پخش شد که بیش از ۳۰۰ شرکت‌کننده در قالب گروه‌های مختلف به رقابت پرداختند. مرحله نهایی این مسابقات همزمان با [[روز قدس]] و با حضور مهمانان ویژه برگزار شد. این برنامه که بیش از ۴۰ میلیون بیننده داشت، نه تنها از تلویزیون، بلکه از طریق [[یوتیوب]] نیز به صورت زنده پخش می‌شد. در طول مسابقات، کارشناسان به ارزیابی کیفیت اجراها و تأثیرگذاری آن‌ها بر مخاطبان می‌پرداختند.<ref>[https://www.icro.ir/آیین-و-اندیشه/برگزاری-مسابقات-نعت-و-منقبت-خوانی-در-پیشاور/22913 «برگزاری مسابقات نعت و منقبت خوانی در پیشاور»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.]</ref>
 
منقبت‌خوانان در جامعهٔ مسلمانان پاکستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و به‌عنوان حافظان و مروجان فرهنگ اهل‌بیت مورد احترام عمیق مردم قرار دارند. این موضوع در مراسم تشییع «سید منظورالکونین شاه»، منقبت‌خوان شهیر پاکستانی که موفق به دریافت جایزه ریاست جمهوری این کشور نیز شده بود، نمایان شد. مراسم تشییع این هنرمند بزرگ در زادگاهش «تیکسلا» با حضور هزاران نفر از سوگواران و ارادتمندان اهل‌بیت برگزار شد. استقبال کم‌نظیر از این مراسم و حضور شخصیت‌های برجستهٔ کشور، گواه روشنی بر اهمیت والای منقبت‌خوانان در فرهنگ مذهبی پاکستان است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/05/01/1136810/منقبت-خوان-مشهور-پاکستانی-درگذشت-عکس «منقبت‌خوان مشهور پاکستانی درگذشت + عکس»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>


منقبت‌خوانان در جامعۀ مسلمانان پاکستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و به‌عنوان حافظان و مروجان فرهنگ اهل‌بیت مورد احترام عمیق مردم قرار دارند. این موضوع در مراسم تشییع «سید منظورالکونین شاه»، منقبت‌خوان شهیر پاکستانی که موفق به دریافت جایزه ریاست جمهوری این کشور نیز شده بود، نمایان شد. مراسم تشییع این هنرمند بزرگ در زادگاهش «تیکسلا» با حضور هزاران نفر از سوگواران و ارادتمندان اهل‌بیت برگزار شد. استقبال کم‌نظیر از این مراسم و حضور شخصیت‌های برجستۀ کشور، گواه روشنی بر اهمیت والای منقبت‌خوانان در فرهنگ مذهبی پاکستان است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/05/01/1136810/%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B4%D9%87%D9%88%D8%B1-%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA-%D8%B9%DA%A9%D8%B3 «منقبت‌خوان مشهور پاکستانی درگذشت + عکس»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
== نقش منقبت‌خوانی در گسترش تشیع ==
=== دوره آل بویه و سلجوقیان ===
به گواهی تاریخ، دوران حکومت [[آل‌بویه|آل بویه]] و [[سلجوقیان]] از مقاطع مهم در رشد و شکوفایی تشیع و ترویج فرهنگ شیعی به‌شمار می‌رود. در این دوره، عناصر مختلفی در تقویت هویت مذهبی شیعیان نقش داشتند که یکی از برجسته‌ترین آنها منقبت‌خوانی بود. این پدیده فرهنگی به‌عنوان ابزاری مؤثر در ترویج تشیع و جذب مخاطبان عمل می‌کرد؛ منقبت‌خوانان، که شامل شاعران و راویان بودند، با به‌کارگیری شعر و نثرهای ادبی، فضایل امامان [[شیعه]] را بازگو می‌کردند. این گروه علاوه‌بر محافل خصوصی، در اماکن عمومی نیز به تبلیغ معارف شیعی می‌پرداختند و از این طریق، پیوند عمیقی بین مردم و فرهنگ اهل‌بیت ایجاد می‌کردند.


==نقش منقبت‌خوانی در گسترش تشیع==
با بررسی اوضاع سیاسی و فرهنگی عصر آل‌بویه و سلجوقیان، روشن می‌شود که شیعیان با درک صحیح از شرایط زمانه و استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌های هنری و ادبی، توانستند منقبت‌خوانی را به‌عنوان یک سازوکار فرهنگی پویا و تأثیرگذار به‌کار گیرند. این اقدام در زنده‌نگاه‌داشتن ارزش‌های تشیع مؤثر بود و در ایجاد روحیه [[امید]] و انسجام میان شیعیان و حتی جذب غیرشیعیان نیز نقش بسزایی ایفا کرد.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6463/9716/118093/مناقب_خوانی_در_تاریخ_معاصر_ایران «مناقب خوانی در تاریخ معاصر ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
'''1. دوره آل بویه و سلجوقیان:''' به گواهی تاریخ، دوران حکومت [[آل‌بویه|آل‌ بویه]] و [[سلجوقیان]] از مقاطع مهم در رشد و شکوفایی تشیع و ترویج فرهنگ شیعی به‌شمار می‌رود. در این دوره، عناصر مختلفی در تقویت هویت مذهبی شیعیان نقش داشتند که یکی از برجسته‌ترین آنها منقبت‌خوانی بود. این پدیده فرهنگی به‌عنوان ابزاری مؤثر در ترویج تشیع و جذب مخاطبان عمل می‌کرد؛ منقبت‌خوانان، که شامل شاعران و راویان بودند، با به‌کارگیری شعر و نثرهای ادبی، فضایل امامان [[شیعه]] را بازگو می‌کردند. این گروه علاوه‌بر محافل خصوصی، در اماکن عمومی نیز به تبلیغ معارف شیعی می‌پرداختند و از این طریق، پیوند عمیقی بین مردم و فرهنگ اهل‌بیت ایجاد می‌کردند.  


با بررسی اوضاع سیاسی و فرهنگی عصر آل‌بویه و سلجوقیان، روشن می‌شود که شیعیان با درک صحیح از شرایط زمانه و استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌های هنری و ادبی، توانستند منقبت‌خوانی را به‌عنوان یک سازوکار فرهنگی پویا و تأثیرگذار به‌کار گیرند. این اقدام در زنده‌نگاه‌داشتن ارزش‌های تشیع مؤثر بود و در ایجاد روحیه [[امید]] و انسجام میان شیعیان و حتی جذب غیرشیعیان نیز نقش بسزایی ایفا کرد. <ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6463/9716/118093/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 «مناقب خوانی در تاریخ معاصر ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>
'''دوره تیموریان'''


'''2. دوره تیموریان''': منقت‌خوانی در دورۀ [[تیموریان]] نیز به عاملی برای تقویت هویت شیعی و مقابلۀ غیرمستقیم با جریان‌های مخالف تبدیل شده بود. این روش با تکیه بر ادبیات تأثیرگذار و احساس‌برانگیز، توانست در ترویج فرهنگ [[عاشورا]] و تداوم حیات تشیع در این برهۀ تاریخی نقش به‌سزایی ایفا کند. شیعیان با ذکر کرامات و فضایل امامان شیعه در مکان‌های عمومی نظیر [[بازار|بازارها]]، زیارتگاه‌ها و مقابر، به تبلیغ معارف شیعی می‌پرداختند. این اقدام به‌ویژه بر زائران و مسافرانی که آشنایی چندانی با باورهای [[شیعه]] نداشتند یا تعصبات مذهلی کم‌رنگی نسبت به اهل‌بیت پیامبر داشتند، تأثیرگذار بود و گاه موجب جذب آنان به تشیع یا افزایش کنجکاوی‌شان نسبت به این مذهب می‌شد. در این دوره، شخصیت‌هایی همچون «سید بن طاووس» با ارائه‌ مضامین ارزشمند در قالب منقبت‌خوانی، به‌ویژه در مراثی عاشورا، کوشیدند تا حقانیت امامان شیعه و نقش رهبری آنان در جامعه‌ی اسلامی را تثبیت کنند.<ref>فخرائی و دزفولی، «منقبت خوانی در دوره تیموریان و تاثیر آن در گسترش تشیع»، 1401ش، ص5.</ref>  
منقت‌خوانی در دورهٔ [[تیموریان]] نیز به عاملی برای تقویت هویت شیعی و مقابلهٔ غیرمستقیم با جریان‌های مخالف تبدیل شده بود. این روش با تکیه بر ادبیات تأثیرگذار و احساس‌برانگیز، توانست در ترویج فرهنگ [[عاشورا]] و تداوم حیات تشیع در این برههٔ تاریخی نقش به‌سزایی ایفا کند. شیعیان با ذکر کرامات و فضایل امامان شیعه در مکان‌های عمومی نظیر [[بازار]]ها، زیارتگاه‌ها و مقابر، به تبلیغ معارف شیعی می‌پرداختند. این اقدام به‌ویژه بر زائران و مسافرانی که آشنایی چندانی با باورهای [[شیعه]] نداشتند یا تعصبات مذهلی کم‌رنگی نسبت به اهل‌بیت پیامبر داشتند، تأثیرگذار بود و گاه موجب جذب آنان به تشیع یا افزایش کنجکاوی‌شان نسبت به این مذهب می‌شد. در این دوره، شخصیت‌هایی همچون «سید بن طاووس» با ارائه مضامین ارزشمند در قالب منقبت‌خوانی، به‌ویژه در مراثی عاشورا، کوشیدند تا حقانیت امامان شیعه و نقش رهبری آنان در جامعهٔ اسلامی را تثبیت کنند.<ref>فخرائی و دزفولی، «منقبت خوانی در دوره تیموریان و تأثیر آن در گسترش تشیع»، 1401ش، ص5.</ref>


==علی‌نامه‌خوانی در ایران==
== علی‌نامه‌خوانی در ایران ==
[[پرونده:منقبت‌خوانی۴.jpg|thumb|اجرای منقبت‌خوانی و علی‌نامه‌خوانی در محوطه باغ موزه تاریخی نیاوران؛ فروردین ۱۴۰۳ش|جایگزین=علی‌نامه‌خوانی در محوطه باغ موزه تاریخی نیاوران]]
[[پرونده:منقبت‌خوانی۴.jpg|thumb|اجرای منقبت‌خوانی و علی‌نامه‌خوانی در محوطه باغ موزه تاریخی نیاوران؛ فروردین ۱۴۰۳ش|جایگزین=علی‌نامه‌خوانی در محوطه باغ موزه تاریخی نیاوران]]
منقبت‌خوانی در ستایش امام علی از جایگاه ممتازی در میان شیعیان برخوردار است که ریشه در ویژگی‌های بی‌نظیر ایشان به‌عنوان نخستین [[مسلمان]] بعد از پیامبر اسلام، یار همیشگی پیامبر و پدر ائمه و اوصاف همچون عدالت‌طلبی، جوانمردی، مروت، شجاعت و علم او دارد. این سنت دینی-ادبی به‌عنوان بازتابی از اعتقادات عمیق شیعیان، همواره امام علی را تجسم کامل ارزش‌های اسلامی و الگوی مطلق فضایل [[اخلاق|اخلاقی]] معرفی می‌کند. توجه ویژه به منقبت‌خوانی امام علی در واقع بیانگر نقش محوری ایشان در شکل‌گیری هویت شیعی و حفظ میراث معنوی تشیع در طول تاریخ بوده است.<ref>[https://www.shabestan.news/news/1261508/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AA-%D9%88-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B9-%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF «مناقب خوانی؛ نمایشی که  با عدالت و جوانمردی علی(ع) پیوند دارد»، خبرگزاری شبستان].</ref> به‌همین دلیل، در میان ایرانیان نوعی خاصی از منقبت‌خوانی به نام «[[علی‌نامه‌خوانی]]» شکل گرفته است. آیین علی‌نامه‌خوانی از جایگاه ادبی والایی در تاریخ ادبیات شیعه برخوردار است و به‌عنوان یکی از پایه‌های شکل‌گیری آیین‌های [[نقالی]] و [[تعزیه‌خوانی]] نیز شناخته می‌شود.
منقبت‌خوانی در ستایش امام علی از جایگاه ممتازی در میان شیعیان برخوردار است که ریشه در ویژگی‌های بی‌نظیر ایشان به‌عنوان نخستین [[مسلمان]] بعد از پیامبر اسلام، یار همیشگی پیامبر و پدر ائمه و اوصاف همچون عدالت‌طلبی، جوانمردی، مروت، شجاعت و علم او دارد. این سنت دینی-ادبی به‌عنوان بازتابی از اعتقادات عمیق شیعیان، همواره امام علی را تجسم کامل ارزش‌های اسلامی و الگوی مطلق فضایل [[اخلاق|اخلاقی]] معرفی می‌کند. توجه ویژه به منقبت‌خوانی امام علی در واقع بیانگر نقش محوری ایشان در شکل‌گیری هویت شیعی و حفظ میراث معنوی تشیع در طول تاریخ بوده است.<ref>[https://www.shabestan.news/news/1261508/مناقب-خوانی-نمایشی-که-با-عدالت-و-جوانمردی-علی-ع-پیوند-دارد «مناقب خوانی؛ نمایشی که  با عدالت و جوانمردی علی(ع) پیوند دارد»، خبرگزاری شبستان].</ref>
 
به‌همین دلیل، در میان ایرانیان نوعی خاصی از منقبت‌خوانی به نام «[[علی‌نامه‌خوانی]]» شکل گرفته است. آیین علی‌نامه‌خوانی از جایگاه ادبی والایی در تاریخ ادبیات شیعه برخوردار است و به‌عنوان یکی از پایه‌های شکل‌گیری آیین‌های [[نقالی]] و [[تعزیه‌خوانی]] نیز شناخته می‌شود.
 
رفتارشناسان ریشه‌های این آیین را به ابتدای خلقت انسان بازمی‌گردانند و آن را پدیده‌ای جهان‌شمول می‌دانند که در تمام تمدن‌های بشری حضور داشته است. در بستر فرهنگ ایرانی، این آیین‌ها حول محور مفاهیمی چون [[نوع‌دوستی]]، صلح‌طلبی، احترام به بزرگان و ستایش پروردگار شکل گرفته‌اند. علی‌نامه‌خوانی به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین این آیین‌ها، به‌ویژه در ماه رمضان که زمان تمرکز بر [[تهذیب نفس]] و ادای حق بندگی است، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. این آیین با مفاهیم بنیادین ماه صیام از جمله پرهیز از گناه، رعایت حقوق مردم و تکریم [[خانواده]] و بزرگان در هم تنیده است و به‌عنوان بخشی از سنت‌های دیرپای مذهبی ایران، به تجلی برترین رفتارهای انسانی کمک می‌کند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83328481/جلال-منقبت-مولای-متقیان-در-علی-نامه-خوانی «جلال منقبت مولای متقیان در علی‌نامه خوانی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
== پانویس ==
{{پانویس}}


رفتارشناسان ریشه‌های این آیین را به ابتدای خلقت انسان بازمی‌گردانند و آن را پدیده‌ای جهان‌شمول می‌دانند که در تمام تمدن‌های بشری حضور داشته است. در بستر فرهنگ ایرانی، این آیین‌ها حول محور مفاهیمی چون [[نوع‌دوستی]]، صلح‌طلبی، احترام به بزرگان و ستایش پروردگار شکل گرفته‌اند. علی‌نامه‌خوانی به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین این آیین‌ها، به‌ویژه در ماه رمضان که زمان تمرکز بر [[تهذیب نفس]] و ادای حق بندگی است، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. این آیین با مفاهیم بنیادین ماه صیام از جمله پرهیز از گناه، رعایت حقوق مردم و تکریم [[خانواده]] و بزرگان در هم تنیده است و به‌عنوان بخشی از سنت‌های دیرپای مذهبی ایران، به تجلی برترین رفتارهای انسانی کمک می‌کند.<ref>[https://www.irna.ir/news/83328481/%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84-%D9%85%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%AA-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AA%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C «جلال منقبت مولای متقیان در علی‌نامه خوانی»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
== منابع ==
{{آغاز منابع}}
* اسفزاری، معین‌الدین محمد، روضات‌الجنات فی اوصاف مدینه هرات، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
* «اشعار خواندنی بانوی شاعر اهل سنت افغان در وصف حضرت علی»، پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسهٔ جهانی سبطین، تاریخ بازدید: ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ش.
* انوری، حسن، فرهنگ سخن، چ۷، تهران، سخن، ۱۳۸۱ش.
* انوشه، حسن، دانشنامهٔ ادب فارسی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۱ش.
* «بازتاب ارادت به شمس الشموس در آینه شعر معاصر افغانستان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۱ خرداد ۱۴۰۱ ش.
* «برگزاری مسابقات نعت و منقبت خوانی در پیشاور»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
* بلبل، محمدکاظم، دیوان بلبل، به‌تحقیق پرفسور هدی، تهران، مؤسسهٔ تحقیقاتی، انتشاراتی و آموزشی فرهنگ انقلاب اسلامی افغانستان، ۱۳۶۵ش.
* «پیوند آداب ایرانی و آیین‌های دینی در مناقب‌خوانی» وب‌سایت روزنامهٔ ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۲ شهریور ۱۴۰۲ش.
* «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ش.
* «جلال منقبت مولای متقیان در علی‌نامه خوانی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۶ خرداد ۱۳۹۸ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ش.
* ذوالفقاری، حسن، «بحر طویل فارسی»، مجلهٔ رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارهٔ ۳۴، ۱۳۷۲ش.
* ریاحی، محمدامین، زندگی، اندیشه و شعر او، تهران، توس، ص۱۳۶۸ش.
* سائس، سید مصطفی، «در مدح حضرت علی»، وبلاگ دیوان بلبل، تاریخ درج مطلب:۳۰ دی ۱۳۸۹ش.
* سعیدی، علیرضا، «آلبوم مناقب‌خوانی در ایران منتشر شد/ شنیدن یک گنجینهٔ موسیقایی»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: ۱۳ شهریور ۱۴۰۲ش.
* فخرائی، سیده سوسن و دزفولی، افسون بافنده، «منقبت خوانی در دوره تیموریان و تأثیر آن در گسترش تشیع»، نهمین کنفرانس بین‌المللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن، ۱۴۰۱ش.
* فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به‌تحقیق سعید حمیدیان، چ۱۳، تهران، قطره، ۱۳۸۷ش.
* فضولی، دیوان اشعار فارسی، قصاید، شمارهٔ ۴۸، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۸ بهمن ۱۴۰۲ش.
* قزوینی رازی، نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل، النقض، به‌تصیح میرجلال‌الدین محدث، تهران، انجمن آثار مفاخر، ۱۳۵۸ش.
* «مناقب خوانی در تاریخ معاصر ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۳ تیر ۱۴۰۳ش.
* «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت کریمه ولی عصر، تاریخ بازدید: ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ش.
* «مناقب‌خوانی نخل قد کشیده از ایمان و یقین حسین»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: ۳۰ شهریور ۱۳۹۷ش.
* «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت سوره مهر، تاریخ بازدید: ۱۸ بهمن ۱۴۰۲ش.
* «منقبت‌خوان مشهور پاکستانی درگذشت + عکس»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱ مرداد ۱۳۹۵ش.
* «مناقب خوانی؛ نمایشی که با عدالت و جوانمردی علی (ع) پیوند دارد»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۳ فروردین ۱۴۰۲ش.
* «مناقب‌خوانی هنری است که ایرانی‌ها برایش خون دادند»، خبرآنلاین، تاریخ بارگذاری: ۲۰ شهریور ۱۴۰۲ش.
* «منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی، تاریخ درج مطلب: ۸ تیر ۱۳۸۸ش.
* «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ش.
* «منقبت‌خوانی؛ ستایش خداوند و معصومین با زبان شعر و آواز ایرانی در شب‌های رمضان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۵ فروردین ۱۴۰۰ش.
* «منقبت خوانی؛ صدایی که زنجیرهای ستم را می‌درد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۳۹۸ش.
* موسوی، محمدجواد، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، فصلنامهٔ علمی مطالعات ادبیات شیعی، سال اول، شمارهٔ ۱، ۱۴۰۱ش.
* واصفی، محمود، بدایع الوقایع، به‌تصحیح الکساندر یلدرف، تهران، بنیاد فرهنگ، ۱۳۵۶ش.
{{پایان منابع}}


==پانویس==
{{#seo:
<references />
|title=منقبت‌خوانی چیست؟ آشنایی با این هنر آیینی در مدح اهل‌بیت - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=منقبت‌خوانی، منقبت خوانی چیست، تاریخچه منقبت خوانی، مدح اهل بیت، شعر منقبت، آیین‌های مذهبی شیعه
|description=منقبت‌خوانی، هنری قدسی و آیینی مذهبی برای ستایش پیامبر و امامان شیعه است. با تاریخچه این سنت که ریشه در ایران باستان دارد و نقش آن در ترویج تشیع آشنا شوید - ویکی زندگی
}}


==منابع==
{{دین-افقی}}
{{اسلام-افقی}}


*اسفزاری، معین‌الدین محمد، روضات‌الجنات فی اوصاف مدینه هرات، تهران، دانشگاه تهران، 1338ش.
[[رده:جشن‌ها]]
*«اشعار خواندنی بانوی شاعر اهل سنت افغان در وصف حضرت علی»، پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسۀ جهانی سبطین، تاریخ بازدید: 23 بهمن 1402ش.
[[رده:رویدادهای دینی]]
*انوری، حسن، فرهنگ سخن، چ7، تهران، سخن، 1381ش.
*انوشه، حسن، دانشنامۀ ادب فارسی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381ش.
*«بازتاب ارادت به شمس الشموس در آینه شعر معاصر افغانستان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۱ خرداد ۱۴۰۱ ش.
*«برگزاری مسابقات نعت و منقبت خوانی در پیشاور»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
*بلبل، محمدکاظم، دیوان بلبل، به‌تحقیق پرفسور هدی، تهران، مؤسسۀ تحقیقاتی، انتشاراتی و آموزشی فرهنگ انقلاب اسلامی افغانستان، 1365ش.
*«پیوند آداب ایرانی و آیین‌های دینی در مناقب‌خوانی» وب‌سایت روزنامۀ ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۲ شهریور ۱۴۰۲ش.
*«جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 23 بهمن 1402ش.
*«جلال منقبت مولای متقیان در علی‌نامه خوانی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۶ خرداد ۱۳۹۸ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 23 بهمن 1402ش.
*ذوالفقاری، حسن، «بحر طویل فارسی»، مجلۀ رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 34، 1372ش.
*ریاحی، محمدامین، زندگی، اندیشه و شعر او، تهران، توس، ص1368ش.
*سائس، سید مصطفی، «در مدح حضرت علی»، وبلاگ دیوان بلبل، تاریخ درج مطلب:۳۰ دی ۱۳۸۹ش.
*سعیدی، علیرضا، «آلبوم مناقب‌خوانی در ایران منتشر شد/ شنیدن یک گنجینۀ موسیقایی»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: 13 شهریور 1402ش.
*فخرائی، سیده سوسن و دزفولی، افسون بافنده، «منقبت خوانی در دوره تیموریان و تاثیر آن در گسترش تشیع»، نهمین کنفرانس بین المللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن، 1401ش.
*فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به‌تحقیق سعید حمیدیان، چ13، تهران، قطره، 1387ش.
*فضولی، دیوان اشعار فارسی، قصاید، شمارۀ 48، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1402ش.
*قزوینی رازی، نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل، النقض، به‌تصیح میرجلال‌الدین محدث، تهران، انجمن آثار مفاخر، 1358ش.
*«مناقب خوانی در تاریخ معاصر ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 13 تیر 1403ش.
*«مناقب‌خوانی»، وب‌سایت کریمه ولی عصر، تاریخ بازدید: 23 بهمن 1402ش.
*«مناقب‌خوانی نخل قد کشیده از ایمان و یقین حسین»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: 30 شهریور 1397ش.
*«مناقب‌خوانی»، وب‌سایت سوره مهر، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1402ش.
*«منقبت‌خوان مشهور پاکستانی درگذشت + عکس»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1395ش.
*«مناقب خوانی؛ نمایشی که  با عدالت و جوانمردی علی(ع) پیوند دارد»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۳ فروردین ۱۴۰۲ش.
*«مناقب‌خوانی هنری است که ایرانی‌ها برایش خون دادند»، خبرآنلاین، تاریخ بارگذاری: 20 شهریور 1402ش.
*«منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی، تاریخ درج مطلب: 8 تیر 1388ش.
*«منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 18 مرداد 1401ش.
*«منقبت‌خوانی؛ ستایش خداوند و معصومین با زبان شعر و آواز ایرانی در شب‌های رمضان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 25 فروردین 1400ش.
*«منقبت خوانی؛ صدایی که زنجیرهای ستم را می‌درد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۳۹۸ش.
*موسوی، محمدجواد، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، فصلنامۀ علمی مطالعات ادبیات شیعی، سال اول، شمارۀ 1، 1401ش.
*واصفی، محمود، بدایع الوقایع، به‌تصحیح الکساندر یلدرف، تهران، بنیاد فرهنگ، 1356ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده: آیین سوگ]]
[[رده: خرده‌فرهنگ]]
[[رده: مذهب شیعه]]
[[رده: ادبیات فارسی]]
[[رده: زبان فارسی]]
[[رده:مناسبت‌های دینی]]
[[رده:مکان دینی و مذهبی]]
[[رده:آداب‌ورسوم محلی]]
[[رده:افغانستان]]
[[رده:آموزه‌های دینی]]
[[رده:آرامش معنوی]]
[[رده:ادیان و مذاهب]]
[[رده:شاعران]]
[[رده:پیشوایان]]

نسخهٔ کنونی تا ۱ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۰۶:۰۷

مراسم منقبت خوانی به مناسبت ولادت حضرت عباس (ع) در کابل
مراسم منقبت خوانی به مناسبت ولادت حضرت عباس (ع) در کابل

منقبت‌خوانی، هنر قدسی و آیین مذهبی در ستایش خدا، پیامبر و امامان در فرهنگ تشیع.

منقبت‌خوانی به‌عنوان هنر قدسی و آیینی مذهبی، نقش مهمی در ترویج فرهنگ تشیع و زنده‌نگه‌داشتن یاد اهل‌بیت در جهان از جمله در کشورهایی مانند ایران، افغانستان و پاکستان ایفا کرده است. این سنت که ریشه در آیین‌های ستایشی ایران باستان دارد، پس از اسلام این هنر آیینی را در خدمت باورهای توحیدی گرفت و به مدح پیامبر و امامان شیعه پرداخت. منقبت‌خوانی در دوره‌های تاریخی مانند آل‌بویه، سلجوقیان و تیموریان به ابزاری مؤثر برای تبلیغ تشیع تبدیل شد و با استفاده از شعر و نثر، فضایل اهل‌بیت را در اماکن عمومی بازگو می‌کرد. این آیین در افغانستان و پاکستان، به‌ویژه در مناسبت‌های مذهبی و ماه رمضان با استقبال گسترده‌ای مواجه می‌شود.

تعریف منقبت‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

منقبت‌خوانی هنر اسلامی، آیینی و مذهبی در ایران کهن، به‌خصوص منطقهٔ خراسان است. منقبت در لغت به‌معنای هنر، ستودگی، آن چیزی‌که موجب ستایش و مباهات شده و نیز به‌معنای مدح و ستایش پیامبر و اهل‌بیت او آمده است[۱]

منقبت‌خوانی در اصطلاح گونه‌ای از ستایشگری مذهبی و روایات حماسی، آئینی، مذهبی و هنری است که در مقام ستایش خداوند، پیامبر و امامان شیعه اجرا می‌شود.[۲] منقبت‌خوان به فردی اشاره دارد که ستایشگر اهل‌بیت بوده و آنها را می‌ستاید.[۳]

گاهی به این هنر آیینی «مناقب‌خوانی» (به‌صورت جمع) نیز گفته می‌شود.[۴] هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی آیینی، محلی و قومی ایرانی، مناقب‌خوانی را نوعی رفتار آیینی و توأم با نمایش عزاداری منقبت‌خوان‌ها دانسته که در آیین‌های سوگ شهادت اهل‌بیت پیامبر به‌خصوص امام علی و امام حسین اجرایی می‌شوند.[۵]

جایگاه تاریخی و فرهنگی منقبت‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
منقبت‌خوانی در برنامه «شادمانه‌های مذهبی»
اجرای یکی از شرکت‌کنندگان در شاخه منقبت‌خوانی در برنامه «شادمانه‌های مذهبی» هم‌زمان با جشنواره موسیقی کویرنشینان یزد – حسینیه حضرت موسی بن جعفر (ع)، ۲۴ فروردین ۱۳۹۵ش

ریشه‌های باستانی و تحول پس از اسلام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کارشناسان، ریشه‌های مناقب‌خوانی را در آوازهای آیینی ایران باستان بررسی کرده‌اند. آنها، یشت‌ها را که نوعی آوازهای ستایشی ایزدان بودند از جمله نمونه‌های این نوع از آوازها می‌دانند. پس از ظهور اسلام و ورود آن به ایران، سرودهای آیینی و ستایشی جایگاهی ویژه میان مسلمانان ایرانی پیدا کرده و با تغییراتی در متون این سروده‌ها، به آوازهایی در مدح و رثای بزرگان دین تبدیل شدند.[۶]

ایرانیان خداجو و یگانه‌پرست، برای حفظ هویت فرهنگی خود، آداب، رسوم و سنن دین اسلام و مذهب شیعه را با آیین‌ها و رفتارهای نمایشی پیشین خود ادغام کرده و از آن در مسیر سوگ و ثنای امام حسین، قیام او و نیز بزرگداشت حماسهٔ عاشورا، در قالب مناقب‌خوانی، بهره‌برداری کرده‌اند.[۷]

رواج تاریخی و گسترش در دوران شیعی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سنت منقبت‌خوانی در ایران، حتی در دوره‌هایی که حکومت‌های سنی‌مذهب بر مردم حاکم بودند، رایج بوده و با تسلط شیعیان بر ایران و شکل‌گیری حکومت‌های شیعی‌مذهب، پررنگ‌تر شده است. مناطق شرقی خراسان که امروزه در سرزمین افغانستان قرار گرفته از دیرباز ارادت ویژه‌ای به اهل‌بیت پیامبر اسلام داشته و در بسیاری از روزهای سال، بساط مناقب‌خوانی را به‌پا کرده و جماعت بسیاری را دور خود جمع می‌کنند.[۸]

مناقب‌خوانی در قرون گذشته و چهره‌های شاخص

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در قرن‌های پنجم و ششم قمری، افرادی که به مناقب‌خوان یا مناقبی مشهور بودند، در کوچه و بازار برخی شهرهای ایران همچون قم و سایر شهرهای شیعه‌نشین، مناقب اهل‌بیت را با آوازی خوش و بلند می‌خواندند. از مشهورترین مناقب‌خوانان آن دوران می‌توان به «ابوطالب مناقبی» و «ابوالعمید مناقبی» اشاره کرد.[۹] امروزه، مناقب‌خوانی یکی از بخش‌های اصلی در مراسم‌های مختلف شیعیان شناخته می‌شود.[۱۰]

وضعیت کنونی: خطر فراموشی و تداوم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

با گذشت زمان، به‌دلیل فقدان جایگزین برای پیشکسوتان این هنر و اعمال برخی محدودیت‌ها، منقبت‌خوانی رو به فراموشی رفته است. امروزه منقبت‌خوانان جدی و باتجربه کمتر یافت می‌شوند و این سنت در حال کمرنگ شدن است، هرچند هنوز در برخی مناطق ایران و کشورهای مسلمان‌نشین مانند افغانستان، پاکستان، ترکیه و لبنان ادامه دارد.[۱۱]

سبک و درون‌مایه منقبت‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در منقبت‌خوانی، صدای خوش بسیار مهم است و یک سبک عام و تعریف‌شده وجود ندارد؛ هر منقبت‌خوان، با تلاش فردی و راهنمایی یک استاد، صدا و سبک خاص خود را پیدا می‌کند و مورد قبول مردم واقع می‌شود.[۱۲] درون‌مایهٔ منقبت‌خوانی بیشتر به سلیقه و انتخاب منقبت‌خوان بستگی دارد که از رشادت‌های حضرت علی در جنگ‌های صدر اسلام تا خواندن اشعار در قالب قصیده، مثنوی، چارپاره و بحر طویل در وصف خدا، پیامبر و امامان را در بر می‌گیرد.[۱۳]

اهداف و کاربردهای منقبت‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

منقبت‌خوانی به‌طور عمده در مراسم شاد مانند اعیاد، ماه رمضان و عروسی‌ها اجرا می‌شود، اما در مراسم سوگ نیز با توجه به محتوای متن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این هنر از دیرباز پیوندی ناگسستنی با فرهنگ و مذهب داشته و در بیان مدایح و مناقب اهل‌بیت نقش مهمی ایفا کرده است.[۱۴]

از جمله اهداف مناقب‌خوانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  1. تبلیغ دین و مذهب؛
  2. حفظ شعائر دینی- مذهبی؛
  3. ترویج مکتب و معارف اهل‌بیت؛
  4. زنده نگه‌داشتن ارزش‌ها و نیز آموزه‌های اعتقادی شیعه؛
  5. مدح و ثنای اهل‌بیت پیامبر؛
  6. تقویت احساسات مذهبی؛
  7. پرورش شاعران ولایی و رونق شعر آیینی.[۱۵]

ارکان منقبت‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در مجالس مناقب‌خوانی، چند رکن مهم وجود دارد:

صاحب مجلس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

فردی است که مناقب‌خوانی را در منزل یا تکیه‌خانهٔ منسوب به خود برگزار می‌کند. از جمله وظایف صاحب مجلس، آماده کردن مقدمات لازم برای اجرای مراسم اعم از مکان و پذیرایی شرکت‌کنندگان و گاهی مکان لازم برای استراحت مناقب‌خوانان است.

مناقب‌خوان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

فردی است که با صدایی گرم، خوش و بلند اشعاری را در وصف پیامبر و اهل‌بیت او می‌خواند. این افراد، در بیشتر موارد، اشعار مورد نظر را حفظ بوده و گاهی نیز از روی کاغذ به خوانش آن می‌پردازند. مناقب‌خوانان، میان خود سلسله مراتبی دارند؛ فردی که از تجربهٔ بیشتری برخوردار است «استاد» خوانده می‌شود. آنها، در ازای اجرای خود دستمزدی دریافت نکرده و آن را نوعی توهین به خود و مجلس می‌دانند.

مکان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مناقب‌خوانی به‌صورت معمول، در مکان‌هایی وسیع در محیط تکیه‌خانه، صحن خانه‌ها یا اتاق‌های بزرگ برگزار می‌شود. گاهی، در برخی محله‌های شیعه‌نشین، بخشی از کوچه را مسقف و مفروش می‌کردند که «سقاخانه» خوانده می‌شد و مراسم مناقب‌خوانی را در آن برگزار می‌کردند.

زمان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مناقب‌خوانی، بیشتر به‌صورت هفتگی و در برخی روزهای خاص همچون ایام ولادت و شهادت اهل‌بیت، برگزار می‌شود. از دیگر زمان‌های اجرای مناقب‌خوانی می‌توان به شب‌ها و روزهای جمعه اشاره کرد. در کشور افغانستان، منقبت‌خوانی در ایام نوروز نیز مرسوم است. آنها بر این باورند که در نوروز، امام علی از سوی خداوند به‌عنوان پیشوای مسلمین انتخاب شده است؛ به‌همین دلیل تا چهل روز پس از نوروز این مراسم را در اماکنی مقدس همچون «زیارتگاه سخی»[۱۶] برگزار می‌کنند.

شعر

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مناقب‌خوانان همواره در تلاش بوده‌اند تا اشعاری فاخر و پرمحتوا را بخوانند. در مجالس مناقب‌خوانی، اشعار درجه یک و کهن فارسی خوانده می‌شوند که بیشتر در قالب قصیده و ترجیع‌بند هستند. مناقب‌خوانان، همچنین، تلاش می‌کنند تا اشعاری متناسب با موضوع مجلس انتخاب کنند؛ برای مثال، در ایام نوروز، شعرهای فرخی و منوچهری بیشتر خوانده می‌شود؛ زیرا از تصویرپردازی‌های زیبا و توصیفاتی خیال‌انگیز برخوردار هستند.[۱۷]

انواع منقبت‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در مجموع، دو نوع مجلس مناقب‌خوانی وجود دارد:

  1. مجلس مناقب‌خوانی که بیشتر در تکیه‌خانه‌ها یا منازل بزرگان و افراد مشهور برگزار می‌شود. در این مجلس، از شرکت‌کنندگان پذیرایی شده و اشعاری در سبک کلاسیک خوانده می‌شوند.
  2. مجلس مناقب‌خوانی که در قبرستان‌ها، زیارتگاه‌ها یا اماکن عمومی برگزار می‌شود. در این مجلس، منقبت‌خوان غیر حرفه‌ای بوده و نوع اشعار نیز از سطحی پایین‌تر برخوردار هستند.[۱۸]

همچنین، ملاحسین واعظ کاشفی، در فتوت‌نامهٔ خود مناقب‌خوانان را به چهار گروه تقسیم کرده است:

  1. گروه اول، افرادی هستند که اشعار خود را در منقبت امام علی سروده‌اند؛
  2. گروه دوم، افرادی هستند که خود شاعر نبوده و اشعار دیگران را در منقبت اهل‌بیت می‌خوانده‌اند؛
  3. گروه سوم، افرادی که علاوه بر منقبت‌خوانی یا مداحی، سقایی هم می‌کرده‌اند؛
  4. گروه چهارم، افرادی بوده‌اند که از طریق منقبت‌خوانی در معابر و در نزدیکی منازل مردم، از آنها درخواست کمک نیز داشته‌اند که اقدام این گروه از نظر بسیاری ناپسند بوده است.[۱۹]

آداب و رسوم منقبت‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آغاز مجلس و معرفی نمادها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

با حضور شرکت‌کنندگان در مجلس مناقب‌خوانی، استاد مناقب‌خوانی نیز در جلسه حاضر می‌شود. سپس، صاحب مجلس، چوب یا عصای مخصوص مناقب‌خوانی را جلوی پای استاد قرار می‌دهد. این عصا، نشانه‌ای از اتکا و نیز بیانگر راه و طریقت ولایت اهل‌بیت پیامبر است. پس از آن، مجلس مناقب‌خوانی با نام خدا، درود بر پیامبر اسلام و اهل‌بیت او آغاز می‌شود. تلاوت آیاتی از قرآن کریم نیز در این مجلس صورت می‌گیرد.[۲۰]

اجرای بخش اول توسط شاگردان (ابتدانامه)

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

سپس، یکی از اعضای مجلس، به فرستادن صلوات یا چاووشی مشغول شده و یکی از منقبت‌خوانان، دو یا چند بیت و قصیده را با آوازی آهنگین و بلند می‌خواند. شروع مجلس با افراد تازه‌کار بوده و شاگردان مناقب‌خوانی که در حال آموزش هستند، مراسم را آغاز می‌کنند. فرد شروع‌کننده به منقبت‌خوانی، ابتدا عصا را از مقابل استاد گرفته و پس از بوسیدن آن، چند تک‌بیت یا ابیاتی از یک غزل یا قصیده را می‌خواند.[۲۱]

نقش استاد و ادامه مراسم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استاد مناقب‌خوان نیز در حین کار، اصطلاحات و تذکراتی را به این افراد می‌دهد و در صورت فراموشی یک بیت، آن را به مناقب‌خوان یادآوری می‌کند. شروع مناقب‌خوانی در اصطلاح «ابتدانامه» یا «ابتدائیه» خوانده می‌شود. برخی، پس از ابتدانامه، مناجات‌های دیگری را نیز می‌خوانند. سپس، منقبت‌خوان، قصیده یا شعری که در حدود چهل بیت را در برمی‌گیرد، با سبک مخصوص می‌خواند. پایان مناقب‌خوانی نیز با اشعاری مخصوص، همچون بیت زیر مشخص می‌شود:الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقمراسم مناقب‌خوانی، با گذاشتن عصای منقبت‌خوانی نزد فرد بعدی ادامه می‌یابد. عصای مناقب‌خوانی تا پایان مراسم روی زمین گذاشته نمی‌شود تا در نهایت، آن را پیش استاد منقبت خوان می‌گذارند.[۲۲]

اوج مراسم: اجرای استاد و مشارکت حضار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

اجرای استاد، طولانی‌ترین و مهیج‌ترین اجرای مناقب‌خوانی بوده و اشعاری در حدود ۲۰۰ بیت را در برمی‌گیرد.[۲۳] در این میان، حاضران در مراسم، با فرستادن صلوات، هم به تشویق مناقب‌خوانان پرداخته و هم به آنها فرصت استراحت می‌دهند. در نهایت، مراسم مناقب‌خوانی با دعای استاد منقبت‌خوان به پایان می‌رسد.[۲۴]

موسیقی در مناقب‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مناقب‌خوانی، خود موسیقی خاصی نداشته و از گوشه‌ها و متن‌های موسیقی ایرانی بهره گرفته است.[۲۵] برخی از کارشناسان، اهمیت مناقب‌خوانی را در حفظ نواهای موسیقی ایرانی می‌دانند. در برخی برهه‌های تاریخی، موسیقی برای عوام ممنوع بوده و منقبت‌خوانان با استفاده از این هنر توانستند گوشه‌ها و آوازهای موسیقی ایران را حفظ کرده و به نسل‌های بعدی منتقل کنند.[۲۶]

در سال ۱۴۰۲ش، آلبومی با عنوان «مناقب‌خوانی در ایران» منتشر شد که از تازه‌ترین محصولات مرکز موسیقی حوزهٔ هنری بوده و با پژوهش هوشنگ جاوید، از مدرسان و محققان ایرانی جمع‌آوری شده است. در این آلبوم، انواع مناقب‌خوانی علوی، مناقب‌خوانی حسینی (مرثیه و مصیبت)، مناقب مهدوی و نیز برخی روایات منسوب به حضرت علی همراه با سازهایی همچون دوتار، نی و چنگ ضبط و ثبت شده‌اند.[۲۷]

ریشه‌های آیینی منقبت‌خوانی در فرهنگ ایرانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کارشناسان منقبت‌خوانی را یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های آیین‌های نمایشی مذهبی در سبک زندگی اسلامی-ایرانی می‌دانند که با زبان هنرمندانه، پیوندی ژرف با سنت شعر فارسی دارد. این هنر، کهن‌الگوی ادبی و نمایشی را در طول تاریخ تمدن ایران حفظ کرده و به نسل‌های بعد انتقال داده است. منقبت‌خوانان به‌عنوان ستایشگران آیینی و نمایشی، در متون کهن ایران جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند. ریشه‌های آیینی این هنر را می‌توان در آیین‌های نمایشی ایران باستان جستجو کرد. در ابتدا، منقبت‌خوانی به‌شکل ستایش بی‌واسطه پروردگار متعال ظهور یافت، اما پس از ورود اسلام به ایران و به‌ویژه با رسمیت یافتن تشیع در این کشور، محوریت آن به معرفی و تکریم پیامبر اسلام و شخصیت‌های ائمه، تغییر کرد تا الگویی برای مسلمانان و شیعیان باشد.[۲۸]

مناقب‌خوانی در ادبیات فارسی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مناقب‌خوانی در شعر فارسی از دیرباز جایگاه ویژه‌ای داشته است. این سنت ادبی-مذهبی ریشه در سنت ستایشگری شعرای عرب دورهٔ صدر اسلام دارد که به تدریج در شعر فارسی نیز نفوذ یافت. شاعران فارسی‌زبان شیعی همانند همتایان عرب‌زبان خود، به سرودن اشعاری در مدح و منقبت اهل‌بیت پرداختند. دورهٔ شکوفایی این سنت شعری را می‌توان قرن چهارم هجری دانست. بررسی اشعار برجای مانده از این دوره نشان می‌دهد که موضوع مدح و ثنای اهل‌بیت از اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم در میان شاعران فارسی‌گوی رواج یافت. در میان این شاعران، نام‌هایی چون فردوسی، کسایی مروزی، فخری جرجانی، ظفر همدانی، اسدی قمی، خواجه علی متکلم زازی، قائمی قمی، فرقدی، معینی و ظهیری به چشم می‌خورد.

منابع تاریخی از جمله کتاب النقض به خوبی به این سنت شعری اشاره کرده‌اند. مؤلف این کتاب در بخش مربوط به شاعران شیعی، به تعدادی از شعرای فارسی‌زبان که به منقبت‌خوانی اشتغال داشته‌اند اشاره کرده و به ویژه بر جایگاه فردوسی در این زمینه تأکید ورزیده است. قزوینی در آثار خود اطلاعات ارزشمندی دربارهٔ شعرای پارسی‌گوی و نیز سنت منقبت‌خوانی در جوامع شیعه‌نشین این دوره تاریخی ارائه داده است.[۲۹] برای مثال، فردوسی در شعر خود به اهل‌بیت پیامبر اشاره کرده است:[۳۰]الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقالگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقالگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقالگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقکسایی مروزی نیز در شعر خود به مدح امام علی پرداخته است:[۳۱]الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقهمچنین شاعری به‌نام فضولی، در دیوان اشعار خود به‌وضوح به عبارت مناقب‌خوانی اشاره کرده است:[۳۲]الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

منقبت‌خوانی در افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مراسم منقبت‌خوانی در کابل
مراسم منقبت‌خوانی در کابل

پیشینه و مناسبت‌های اجرایی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مناقب‌خوانی، از دیرباز، از آیین‌های مذهبی شیعیان در افغانستان بوده که تا امروز در اعیاد مذهبی چون عید فطر و قربان، روزهای خاصی از هفته و نیز نوروز اجرایی می‌شده است. کارشناسان، پیشینهٔ این آیین مذهبی در افغانستان را به دورهٔ تیموریان در هرات بازمی‌گردانند که در دوره‌های صفویان و افشاریان با تغییراتی مواجه شده است. امروزه، این آیین کهن مذهبی، در میان قزلباشان شیعه در کابل مرسوم بوده و سایر شیعیان افغانستان از جمله هزاره‌ها نیز اهتمام بسیاری در برپایی مناقب‌خوانی در افغانستان دارند.[۳۳]

کانون رواج و تأثیرات سیاسی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این آیین هنری در شهر کابل، بیشتر از جاهای دیگر سابقه و رواج دارد. برخی معتقدند که رسم منقبت‌خوانی اولین‌بار از منطقهٔ چِنداوُل کابل آغاز شده و در مناطق دیگر نیز گسترش پیدا کرده است. آیین منقبت‌خوانی همواره تحت تأثیر شرایط سیاسی زمانه و نگاه حاکمان وقت در افغانستان بوده است؛ برای مثال، در زمان عبدالرحمن، منقبت‌خوان‌ها تحت پیگرد و شکنجه قرار گرفته و کشته می‌شدند. کمونیست‌ها نیز با مجالس منقبت‌خوانی میانهٔ خوبی نداشته و مکان‌های آن را می‌بستند، اما در دوران حاکمیت نظام جمهوری اسلامی افغانستان، مراسم منقبت‌خوانی بیشتر از هر زمان دیگر، گسترش پیدا کرد و به اوج خود رسید.[۳۴]

کارکردها و ویژگی منحصربه‌فرد

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تبلیغ و ترویج معارف دینی، اطلاع‌رسانی در امور مذهبی، معرفی پیشوایان دینی و مذهبی و آشنایی با شخصیت و اوصاف حمیدهٔ آنان، از کارکردهای مهم آیین منقبت‌خوانی در افغانستان است.[۳۵] برخی معتقدند که منقبت‌خوانی به شیوهٔ شیعیان افغانستان، در کشورهای دیگر مرسوم نیست.[۳۶]

مشاهیر منقبت‌خوانی در افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از شاخص‌ترین چهره‌های مناقب‌خوانی در افغانستان می‌توان به سید محمدکاظم مشهور به «بلبل» اشاره کرد. دیوان اشعار بلبل نزدیک به بیست هزار بیت را شامل می‌شود که در سال ۱۳۶۵ش، در ایران چاپ شد.[۳۷]

شوق‌تولا، یکی از اشعار وی که با بیت «کیست که پیغام ما سوی خراسان برد/ هدیه ران ملخ نزد سلیمان برد» آغاز می‌شود، در میان منقبت‌خوانان افغانستان، به‌ویژه در کابل، رواج زیاد دارد. وی پس از هفده‌سال تحصیل در حوزه علمیهٔ مشهد، با بازگشت به وطن، همواره شوق زیارت امام رضا را در دل داشت، که این احساس در شعر سوزناک او نمایان است.[۳۸]

نمونه‌ای از اشعار سید کاظم بلبل که در منقت‌خوانی‌ها خوانده می‌شود:[۳۹]الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب

الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب الگو:ب 

الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق

از دیگر شاعران معروف کشور افغانستان می‌توان به «عایشه درانی» از شعرای اهل‌سنت افغانستان اشاره کرد. او که خود را غرق در دریای محبت اهل‌بیت یافته، اشعاری نغز در وصف اهل‌بیت پیامبر و امام علی سروده است. عایشه، همچنین در قصیده‌ای ۴۵ بیتی به توصیف حضرت زهرا پرداخته و صفات و القاب او را برشمرده است. ابیات زیر بخشی از شعر این بانوی شاعر در وصف امیرالمؤمنین است:[۴۰]الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقالگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

منبقت‌خوانی در پاکستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محفل منقبت‌خوانی در خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در شهر کویته پاکستان
محفل منقبت‌خوانی به مناسبت دهه کرامت در خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در شهر کویته پاکستان

منقبت‌خوانی به‌عنوان یکی از روش‌های مهم تبلیغ و ترویج فرهنگ اهل‌بیت در کشور پاکستان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. این سنت ادبی-مذهبی، به‌ویژه در جوامع شیعه‌نشین، با هدف زنده‌نگاه‌داشتن یاد و مناقب امامان معصوم و ترویج ارزش‌های تشیع، به‌صورت گسترده اجرا می‌شود. برای مثال مسابقات منقبت‌خوانی در پاکستان به‌عنوان یکی از برنامه‌های پرطرفدار مذهبی، به‌ویژه در ماه رمضان با استقبال گسترده‌ای روبرو می‌شود. در در مضان ۱۴۴۶ق، این مسابقات به مدت ۳۰ روز به‌صورت زنده از شبکه «مشرق تی‌وی» ایالت خیبر پخش شد که بیش از ۳۰۰ شرکت‌کننده در قالب گروه‌های مختلف به رقابت پرداختند. مرحله نهایی این مسابقات همزمان با روز قدس و با حضور مهمانان ویژه برگزار شد. این برنامه که بیش از ۴۰ میلیون بیننده داشت، نه تنها از تلویزیون، بلکه از طریق یوتیوب نیز به صورت زنده پخش می‌شد. در طول مسابقات، کارشناسان به ارزیابی کیفیت اجراها و تأثیرگذاری آن‌ها بر مخاطبان می‌پرداختند.[۴۱]

منقبت‌خوانان در جامعهٔ مسلمانان پاکستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و به‌عنوان حافظان و مروجان فرهنگ اهل‌بیت مورد احترام عمیق مردم قرار دارند. این موضوع در مراسم تشییع «سید منظورالکونین شاه»، منقبت‌خوان شهیر پاکستانی که موفق به دریافت جایزه ریاست جمهوری این کشور نیز شده بود، نمایان شد. مراسم تشییع این هنرمند بزرگ در زادگاهش «تیکسلا» با حضور هزاران نفر از سوگواران و ارادتمندان اهل‌بیت برگزار شد. استقبال کم‌نظیر از این مراسم و حضور شخصیت‌های برجستهٔ کشور، گواه روشنی بر اهمیت والای منقبت‌خوانان در فرهنگ مذهبی پاکستان است.[۴۲]

نقش منقبت‌خوانی در گسترش تشیع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دوره آل بویه و سلجوقیان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

به گواهی تاریخ، دوران حکومت آل بویه و سلجوقیان از مقاطع مهم در رشد و شکوفایی تشیع و ترویج فرهنگ شیعی به‌شمار می‌رود. در این دوره، عناصر مختلفی در تقویت هویت مذهبی شیعیان نقش داشتند که یکی از برجسته‌ترین آنها منقبت‌خوانی بود. این پدیده فرهنگی به‌عنوان ابزاری مؤثر در ترویج تشیع و جذب مخاطبان عمل می‌کرد؛ منقبت‌خوانان، که شامل شاعران و راویان بودند، با به‌کارگیری شعر و نثرهای ادبی، فضایل امامان شیعه را بازگو می‌کردند. این گروه علاوه‌بر محافل خصوصی، در اماکن عمومی نیز به تبلیغ معارف شیعی می‌پرداختند و از این طریق، پیوند عمیقی بین مردم و فرهنگ اهل‌بیت ایجاد می‌کردند.

با بررسی اوضاع سیاسی و فرهنگی عصر آل‌بویه و سلجوقیان، روشن می‌شود که شیعیان با درک صحیح از شرایط زمانه و استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌های هنری و ادبی، توانستند منقبت‌خوانی را به‌عنوان یک سازوکار فرهنگی پویا و تأثیرگذار به‌کار گیرند. این اقدام در زنده‌نگاه‌داشتن ارزش‌های تشیع مؤثر بود و در ایجاد روحیه امید و انسجام میان شیعیان و حتی جذب غیرشیعیان نیز نقش بسزایی ایفا کرد.[۴۳]

دوره تیموریان

منقت‌خوانی در دورهٔ تیموریان نیز به عاملی برای تقویت هویت شیعی و مقابلهٔ غیرمستقیم با جریان‌های مخالف تبدیل شده بود. این روش با تکیه بر ادبیات تأثیرگذار و احساس‌برانگیز، توانست در ترویج فرهنگ عاشورا و تداوم حیات تشیع در این برههٔ تاریخی نقش به‌سزایی ایفا کند. شیعیان با ذکر کرامات و فضایل امامان شیعه در مکان‌های عمومی نظیر بازارها، زیارتگاه‌ها و مقابر، به تبلیغ معارف شیعی می‌پرداختند. این اقدام به‌ویژه بر زائران و مسافرانی که آشنایی چندانی با باورهای شیعه نداشتند یا تعصبات مذهلی کم‌رنگی نسبت به اهل‌بیت پیامبر داشتند، تأثیرگذار بود و گاه موجب جذب آنان به تشیع یا افزایش کنجکاوی‌شان نسبت به این مذهب می‌شد. در این دوره، شخصیت‌هایی همچون «سید بن طاووس» با ارائه مضامین ارزشمند در قالب منقبت‌خوانی، به‌ویژه در مراثی عاشورا، کوشیدند تا حقانیت امامان شیعه و نقش رهبری آنان در جامعهٔ اسلامی را تثبیت کنند.[۴۴]

علی‌نامه‌خوانی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
علی‌نامه‌خوانی در محوطه باغ موزه تاریخی نیاوران
اجرای منقبت‌خوانی و علی‌نامه‌خوانی در محوطه باغ موزه تاریخی نیاوران؛ فروردین ۱۴۰۳ش

منقبت‌خوانی در ستایش امام علی از جایگاه ممتازی در میان شیعیان برخوردار است که ریشه در ویژگی‌های بی‌نظیر ایشان به‌عنوان نخستین مسلمان بعد از پیامبر اسلام، یار همیشگی پیامبر و پدر ائمه و اوصاف همچون عدالت‌طلبی، جوانمردی، مروت، شجاعت و علم او دارد. این سنت دینی-ادبی به‌عنوان بازتابی از اعتقادات عمیق شیعیان، همواره امام علی را تجسم کامل ارزش‌های اسلامی و الگوی مطلق فضایل اخلاقی معرفی می‌کند. توجه ویژه به منقبت‌خوانی امام علی در واقع بیانگر نقش محوری ایشان در شکل‌گیری هویت شیعی و حفظ میراث معنوی تشیع در طول تاریخ بوده است.[۴۵]

به‌همین دلیل، در میان ایرانیان نوعی خاصی از منقبت‌خوانی به نام «علی‌نامه‌خوانی» شکل گرفته است. آیین علی‌نامه‌خوانی از جایگاه ادبی والایی در تاریخ ادبیات شیعه برخوردار است و به‌عنوان یکی از پایه‌های شکل‌گیری آیین‌های نقالی و تعزیه‌خوانی نیز شناخته می‌شود.

رفتارشناسان ریشه‌های این آیین را به ابتدای خلقت انسان بازمی‌گردانند و آن را پدیده‌ای جهان‌شمول می‌دانند که در تمام تمدن‌های بشری حضور داشته است. در بستر فرهنگ ایرانی، این آیین‌ها حول محور مفاهیمی چون نوع‌دوستی، صلح‌طلبی، احترام به بزرگان و ستایش پروردگار شکل گرفته‌اند. علی‌نامه‌خوانی به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین این آیین‌ها، به‌ویژه در ماه رمضان که زمان تمرکز بر تهذیب نفس و ادای حق بندگی است، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. این آیین با مفاهیم بنیادین ماه صیام از جمله پرهیز از گناه، رعایت حقوق مردم و تکریم خانواده و بزرگان در هم تنیده است و به‌عنوان بخشی از سنت‌های دیرپای مذهبی ایران، به تجلی برترین رفتارهای انسانی کمک می‌کند.[۴۶]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ «منقبت».
  2. ↑ «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.
  3. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، 1377ش، ص2156.
  4. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ «مناقب‌خوان».
  5. ↑ «مناقب‌خوانی نخل قد کشیده از ایمان و یقین حسین»، خبرگزاری ایرنا.
  6. ↑ «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت سوره مهر.
  7. ↑ «مناقب‌خوانی نخل قد کشیده از ایمان و یقین حسین»، خبرگزاری ایرنا.
  8. ↑ قزوینی رازی، النقض، 1358ش، ص65. اسفزاری، روضات‌الجنات فی اوصاف مدینه هرات، 1338ش، ص328.
  9. ↑ «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت کریمه ولی‌عصر.
  10. ↑ «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت سوره مهر.
  11. ↑ «پیوند آداب ایرانی و آیین‌های دینی در مناقب‌خوانی» وب‌سایت روزنامۀ ایران.
  12. ↑ «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.
  13. ↑ «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.
  14. ↑ «پیوند آداب ایرانی و آیین‌های دینی در مناقب‌خوانی» وب‌سایت روزنامۀ ایران.
  15. ↑ موسوی، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص73-74.
  16. ↑ مکانی در منطقهٔ کارته‌سخی کابل، پایتخت افغانستان که محل زیارت شیعیان و اهل تسنن به‌شمار می‌رود.
  17. ↑ موسوی، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص83-85.
  18. ↑ واصفی، بدایع‌الوقایع، 1356ش، ج2، ص247.
  19. ↑ «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی»، وب‌سایت راسخون.
  20. ↑ آمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص89
  21. ↑ آمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص89.
  22. ↑ آمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص91.
  23. ↑ موسوی، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص89-91.
  24. ↑ ذوالفقاری، «بحر طویل فارسی»، 1372ش، ص33.
  25. ↑ «مناقب‌خوانی هنری است که ایرانی‌ها برایش خون دادند»، خبرآنلاین.
  26. ↑ «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت سوره مهر.
  27. ↑ سعیدی، «آلبوم مناقب‌خوانی در ایران منتشر شد/ شنیدن یک گنجینۀ موسیقایی»، خبرگزاری مهر.
  28. ↑ «منقبت خوانی؛ صدایی که زنجیرهای ستم را می‌درد»، خبرگزاری ایرنا.
  29. ↑ قزوینی رازی، النقض، 1358ش، ص232.
  30. ↑ فردوسی، شاهنامه، 1387ش، ص4.
  31. ↑ ریاحی، زندگی، 1368ش، ص77.
  32. ↑ فضولی، دیوان اشعار فارسی، قصاید، شمارۀ 48، وب‌سایت گنجور.
  33. ↑ موسوی، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، 1401ش، ص71.
  34. ↑ «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر.
  35. ↑ «منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی.
  36. ↑ «منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی.
  37. ↑ انوشه، دانشنامهٔ ادب فارسی، 1381ش، ص171.
  38. ↑ «بازتاب ارادت به شمس الشموس در آینه شعر معاصر افغانستان»، خبرگزاری تسنیم.
  39. ↑ سائس، «در مدح حضرت علی»، وبلاگ دیوان بلبل.
  40. ↑ «اشعار خواندنی بانوی شاعر اهل سنت افغان در وصف حضرت علی»، پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسۀ جهانی سبطین.
  41. ↑ «برگزاری مسابقات نعت و منقبت خوانی در پیشاور»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
  42. ↑ «منقبت‌خوان مشهور پاکستانی درگذشت + عکس»، خبرگزاری تسنیم.
  43. ↑ «مناقب خوانی در تاریخ معاصر ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  44. ↑ فخرائی و دزفولی، «منقبت خوانی در دوره تیموریان و تأثیر آن در گسترش تشیع»، 1401ش، ص5.
  45. ↑ «مناقب خوانی؛ نمایشی که با عدالت و جوانمردی علی(ع) پیوند دارد»، خبرگزاری شبستان.
  46. ↑ «جلال منقبت مولای متقیان در علی‌نامه خوانی»، خبرگزاری ایرنا.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • اسفزاری، معین‌الدین محمد، روضات‌الجنات فی اوصاف مدینه هرات، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
  • «اشعار خواندنی بانوی شاعر اهل سنت افغان در وصف حضرت علی»، پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسهٔ جهانی سبطین، تاریخ بازدید: ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ش.
  • انوری، حسن، فرهنگ سخن، چ۷، تهران، سخن، ۱۳۸۱ش.
  • انوشه، حسن، دانشنامهٔ ادب فارسی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۱ش.
  • «بازتاب ارادت به شمس الشموس در آینه شعر معاصر افغانستان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۱ خرداد ۱۴۰۱ ش.
  • «برگزاری مسابقات نعت و منقبت خوانی در پیشاور»، وب‌سایت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
  • بلبل، محمدکاظم، دیوان بلبل، به‌تحقیق پرفسور هدی، تهران، مؤسسهٔ تحقیقاتی، انتشاراتی و آموزشی فرهنگ انقلاب اسلامی افغانستان، ۱۳۶۵ش.
  • «پیوند آداب ایرانی و آیین‌های دینی در مناقب‌خوانی» وب‌سایت روزنامهٔ ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۲ شهریور ۱۴۰۲ش.
  • «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ش.
  • «جلال منقبت مولای متقیان در علی‌نامه خوانی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۶ خرداد ۱۳۹۸ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ش.
  • ذوالفقاری، حسن، «بحر طویل فارسی»، مجلهٔ رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارهٔ ۳۴، ۱۳۷۲ش.
  • ریاحی، محمدامین، زندگی، اندیشه و شعر او، تهران، توس، ص۱۳۶۸ش.
  • سائس، سید مصطفی، «در مدح حضرت علی»، وبلاگ دیوان بلبل، تاریخ درج مطلب:۳۰ دی ۱۳۸۹ش.
  • سعیدی، علیرضا، «آلبوم مناقب‌خوانی در ایران منتشر شد/ شنیدن یک گنجینهٔ موسیقایی»، خبرگزاری مهر، تاریخ بارگذاری: ۱۳ شهریور ۱۴۰۲ش.
  • فخرائی، سیده سوسن و دزفولی، افسون بافنده، «منقبت خوانی در دوره تیموریان و تأثیر آن در گسترش تشیع»، نهمین کنفرانس بین‌المللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن، ۱۴۰۱ش.
  • فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به‌تحقیق سعید حمیدیان، چ۱۳، تهران، قطره، ۱۳۸۷ش.
  • فضولی، دیوان اشعار فارسی، قصاید، شمارهٔ ۴۸، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۸ بهمن ۱۴۰۲ش.
  • قزوینی رازی، نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل، النقض، به‌تصیح میرجلال‌الدین محدث، تهران، انجمن آثار مفاخر، ۱۳۵۸ش.
  • «مناقب خوانی در تاریخ معاصر ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۳ تیر ۱۴۰۳ش.
  • «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت کریمه ولی عصر، تاریخ بازدید: ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ش.
  • «مناقب‌خوانی نخل قد کشیده از ایمان و یقین حسین»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ بارگذاری: ۳۰ شهریور ۱۳۹۷ش.
  • «مناقب‌خوانی»، وب‌سایت سوره مهر، تاریخ بازدید: ۱۸ بهمن ۱۴۰۲ش.
  • «منقبت‌خوان مشهور پاکستانی درگذشت + عکس»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱ مرداد ۱۳۹۵ش.
  • «مناقب خوانی؛ نمایشی که با عدالت و جوانمردی علی (ع) پیوند دارد»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۳ فروردین ۱۴۰۲ش.
  • «مناقب‌خوانی هنری است که ایرانی‌ها برایش خون دادند»، خبرآنلاین، تاریخ بارگذاری: ۲۰ شهریور ۱۴۰۲ش.
  • «منقبت‌خوانی در بلخاب»، وبلاگ سید اسحاق شجاعی، تاریخ درج مطلب: ۸ تیر ۱۳۸۸ش.
  • «منقبت‌خوانی در کشوری غیر از افغانستان رایج نیست»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ش.
  • «منقبت‌خوانی؛ ستایش خداوند و معصومین با زبان شعر و آواز ایرانی در شب‌های رمضان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۲۵ فروردین ۱۴۰۰ش.
  • «منقبت خوانی؛ صدایی که زنجیرهای ستم را می‌درد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۷ خرداد ۱۳۹۸ش.
  • موسوی، محمدجواد، «درآمدی بر آیین منقبت‌خوانی در کابل»، فصلنامهٔ علمی مطالعات ادبیات شیعی، سال اول، شمارهٔ ۱، ۱۴۰۱ش.
  • واصفی، محمود، بدایع الوقایع، به‌تصحیح الکساندر یلدرف، تهران، بنیاد فرهنگ، ۱۳۵۶ش.


الگو:دین-افقی

برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:منقبت‌خوانی&oldid=35404»