پرش به محتوا

پیش‌نویس:آیین سقاخانه در بروجرد: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>شاهرودی
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''<big>آیین سقاخانه در بروجرد</big>'''، سیاه‌پوش کردنِ فضایِ خانه در بروجرد به قصد سوگواری و پذیرایی از عزاداران امام حسین.
[[پرونده:آیین سقاخانه در بروجردی.jpg|جایگزین=برگزاری آیین سقاخانه در بروجرد |بندانگشتی|برگزاری آیین سقاخانه در بروجرد ]]
'''{{درشت|آیین سقاخانه در بروجرد}}'''، سیاه‌پوش کردنِ فضایِ خانه در بروجرد به قصد سوگواری و پذیرایی از عزاداران امام حسین.
 
[[سقاخانه]] در فرهنگ ایرانی، فضای کوچکی است که در معابر عمومی برای سیراب کردن رهگذران، ساخته می‌شود؛ اما معنای سقاخانهٔ [[ماه محرم|محرم]] در [[بروجرد]] متفاوت است. «سقاخانه» در بروجرد، یک آیین قدیمی است که با فرارسیدن ماه محرم، به‌جا آورده می‌شود. برپایی یا بستنِ سقاخانه درون منزلِ شخصی با سیاه‌پوش کردن یک یا چند اتاق و آداب خاص، انجام می‌شود.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/07/03/1529066/سقاخانه-های-بروجرد-سنتی-ترین-نماد-از-قدمت-عزاداری-محرم-در-ایران-است-تصاویر شاهدپور، «سقاخانه‌های بروجرد سنتی‌ترین نماد از قدمت عزاداری محرم در ایران است»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
 
==تاریخچه آیین سقاخانه در بروجرد==
قدمت برپایی سقاخانه در منازلِ شخصی مردمِ بروجرد، منبع مُستندی ندارد؛ اما برخی، پیشینهٔ آن را قبل از دوران [[قاجاریه|قاجار]] دانسته‌اند. از نگاه برخی پژوهشگران، شهرستان بروجرد به‌عنوان خاستگاه سقاخانه شناخته شده و مردم این شهر در حفظ و انتقال این آیین خاصِ [[عزاداری]]، نقش‌آفرینی کرده‌اند.<ref>[https://www.farsnews.ir/lorestan/news/13980619000041/سقاخانه-یک-دنیا-ارادت-به-حسین-ع-در-چند-مترمربع-عشق «سقاخانه؛ یک دنیا ارادت به حسین (ع) در چند مترمربع عشق»، خبرگزاری فارس.]</ref> آیین سقاخانه، در سال ۱۳۹۱ش به‌عنوان [[میراث فرهنگی ناملموس ایران|میراثِ معنوی و ناملموس]]، ثبت ملی شد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/83534/عزیزی--آئین-سقاخانه-در-بروجرد-سند-معنوی-کشور-شناخته-شده-است «حضور در سقاخانه؛ از آیین‌های محرم در بروجرد»، خبرگزاری ایسنا؛ «عزیزی: آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
 
==وسایل سقاخانه آیین سقاخانه در بروجرد==
[[پرونده:آیین سقاخانه در بروجردی۱.jpg|جایگزین=ساختن سقاخانه خانگی|بندانگشتی|پوشاندن یکی از اتاق‌های منزل با پارچه‌های مشکی و سبز و قرار دادن یک منبر کوچک چوبی مملو از چراغ‌ها]]
قبل از رسیدن ماه محرم، خانواده‌هایی که [[نذر]] برپایی سقاخانه دارند، وسایل مورد نیاز را تهیه می‌کنند تا در اصطلاح بروجردی‌ها، سقاخانه را ببندند. وسایل مورد نیازِ سقاخانه عبارت‌اند از:
#پارچه‌های مشکی، سبزِ سیدی و سرخِ ساده و نقش‌دار؛
#نگاره‌هایی از پیشوایان مذهب [[شیعه]] و تصاویری از [[امام خمینی]]، آیت‌الله [[سید حسین طباطبایی بروجردی|بروجردی]]، شهدا و اموات مربوط به [[خانواده]]؛
#منبر چوبی یا فلزی؛
#چراغ و لامپ‌های رنگی؛
#گلاب و گلابدان؛
#شمع و شمعدانی؛
#نصب پرچم سرخ، سبز یا سیاه سر دربِ منزل؛
#ضبط و نوار نوحه‌خوانی؛
#دست نمادین به یاد دست بریده حضرت عباس؛
#قُنداقه و گهواره پوشیده شده با پارچه سبزِ سیدی به یاد حضرت علی‌اصغر؛
#وسایل پذیرایی از جمله [[چای]]، قند، نقل، [[خرما]]، [[شیر]]، شیرمال و غیره.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/83534/عزیزی--آئین-سقاخانه-در-بروجرد-سند-معنوی-کشور-شناخته-شده-است عزیزی، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
 
==شیوهٔ بستنِ سقاخانه در بروجرد==
برخی از مردم بروجرد، قبل از شروع محرم، با گردگیری منزل و اتاقِ مخصوص سقاخانه، آمادهٔ برپایی سوگ حسینی می‌شوند. بانوی منزل به همراه زنان و دختران فامیل با گفتن بسم الله و زمزمهٔ اشعار حسینی شروع به نصب پارچه‌های سیاه می‌کنند. پارچه‌ها را با میخ کوچک، پونس یا پَنس به دیوارهای اتاق آویزان کرده و تمام اتاق را سیاه‌پوش می‌کنند. تصاویری را نیز به دیوار نصب می‌کنند. منبری از چوب یا فلز را که دارای چندین پله است، در کُنج یا بالای اتاقِ سقاخانه گذاشته و بر روی هر پله چندین چراغِ نفت‌سوز یا برقی را روشن می‌کنند. این چراغ‌ها از غروب تا پایان شب روشن نگه داشته می‌شوند. در کنار منبر، سینی فلزی از جنس مس، روی یا استیل را برای روشن کردن شمع و نذر و نیازِ عزاداران قرار می‌دهند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/07/03/1529066/سقاخانه-های-بروجرد-سنتی-ترین-نماد-از-قدمت-عزاداری-محرم-در-ایران-است-تصاویر شاهدپور، «سقاخانه‌های بروجرد سنتی‌ترین نماد از قدمت عزاداری محرم در ایران است»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>
 
گلابدان در طرح‌های مختلف و از جنس چینیِ گل قرمز و شیشه‌ای در هر سقاخانه‌ای موجود است و برخی نیز روی در شیشهٔ گلاب چند سوراخ ایجاد کرده و به کفِ دستِ عزاداران گلاب می‌ریزند. با نصب [[پرچم|پرچمِ]] عزا بر سر درِ منزل، به همسایه‌ها و رهگذران نشان داده می‌شود که این منزل سقاخانه دارد و آمادهٔ پذیرایی از عزاداران حسینی است و صاحبانِ سقاخانه، بعدازظهر یا شب، در درب منزل یا پشت پنجره، نوحه پخش می‌کنند. بعد از اقامهٔ نماز مغرب و خوردنِ شام، سقاخانه‌گردان که به‌طور معمول زنان و [[کودک|کودکان]] هستند، شروع به سقاخانه‌گردی در کوچه و محله کرده و به عزای حسینی می‌پردازند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/83534/عزیزی--آئین-سقاخانه-در-بروجرد-سند-معنوی-کشور-شناخته-شده-است عزیزی، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
 
عزاداران هنگام ورود به سقاخانه، می‌گویند: «بر قاتلان سیدالشهداء لعنت» و در پاسخ صاحب سقاخانه می‌گوید: «بیش باد» و هنگام خروج از سقاخانه گفته می‌شود: «اجرتان با سیدالشهداء و نذرتان قبول.» با ریختن گلاب در کف دست عزاداران و با چای، خرما، نقل، [[شربت]]، [[حلوا]]، شیر و شیرمال، از سقاخانه‌گردان پذیرایی می‌شود. کودکان و زنان نوحه‌خوانی و سینه‌زنی کرده و با گفتن «سرِ حسین یا حسین»، به فضای سقاخانه شور حسینی می‌دهند.<ref>[http://zarebineborujerd.blogfa.com/post/145/آیین-سقاخانه-های-خانگی-بروجـــرد-در-فهرست-میراث-معنوی-ایران-ثبت-شد «آیین سقاخانه‌های خانگی بروجرد در فهرست میراث معنوی ایران ثبت شد»، وبلاگ بروجرد استان زاگرس وحومه.]</ref> در برخی از سقاخانه‌ها علاوه بر نوحه‌خوانی، به بیان احکام، معارف دینی و سخنرانی پرداخته می‌شود.<ref>[https://www.farsnews.ir/lorestan/news/13980619000041/سقاخانه-یک-دنیا-ارادت-به-حسین-ع-در-چند-مترمربع-عشق «سقاخانه؛ یک دنیا ارادت به حسین (ع) در چند مترمربع عشق»، خبرگزاری فارس.]</ref>


سقاخانه در فرهنگ ایرانی، فضای کوچکی است که در معابر عمومی برای سیراب کردن رهگذران، ساخته می‌شود؛ اما معنای سقاخانۀ‌ محرم در بروجرد متفاوت است. «سقاخانه» در بروجرد، یک آیین قدیمی است که با فرارسیدن ماه محرم، به‌جا آورده می‌شود. برپایی یا بستنِ سقاخانه درون منزلِ شخصی با سیاه‌پوش کردن یک یا چند اتاق و آداب خاص، انجام می‌شود.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/07/03/1529066/%D8%B3%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 شاهد‌پور، «سقاخانه‌های بروجرد سنتی‌ترین نماد از قدمت عزاداری محرم در ایران است»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> 
==تاریخچه==
قدمت برپایی سقاخانه‌ در منازلِ شخصی مردمِ بروجرد، منبع مُستندی ندارد؛ اما برخی‌، پیشینۀ آن را قبل از دوران قاجار دانسته‌اند. از نگاه برخی پژوهشگران، شهرستان بروجرد به‌عنوان خاستگاه سقاخانه شناخته شده و مردم این شهر در حفظ و انتقال این آیین خاصِ عزاداری، نقش‌آفرینی کرده‌اند.<ref>[https://www.farsnews.ir/lorestan/news/13980619000041/%D8%B3%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%DB%8C%DA%A9-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D8%B9-%D8%AF%D8%B1-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%85%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B1%D8%A8%D8%B9-%D8%B9%D8%B4%D9%82 «سقاخانه؛ یک دنیا ارادت به حسین (ع) در چند مترمربع عشق»، خبرگزاری فارس.]</ref>  آیین سقاخانه، در سال 1391ش به‌عنوان میراثِ معنوی و ناملموس، ثبت ملی شد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/83534/%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B2%DB%8C--%D8%A2%D8%A6%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF-%D8%B3%D9%86%D8%AF-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA «حضور در سقاخانه؛ از آیین‌های محرم در بروجرد»، خبرگزاری ایسنا؛ «عزیزی: آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref> 
==وسایل سقاخانه==
قبل از رسیدن ماه محرم، خانواده‌هایی که نذر برپایی سقاخانه دارند، وسایل مورد نیاز را تهیه می‌کنند تا در اصطلاح بروجردی‌ها، سقاخانه را ببندند. وسایل مورد نیازِ سقاخانه عبارت‌اند از:
1- پارچه‌های مشکی، سبزِ سیدی و سرخِ ساده و نقش‌دار؛
2- نگاره‌هایی از پیشوایان مذهب شیعه و تصاویری از امام خمینی، آیت‌الله بروجردی، شهدا و اموات مربوط به خانواده؛
3- منبر چوبی یا فلزی؛
4- چراغ و لامپ‌های رنگی؛
5- گلاب و گلابدان؛
6-شمع و شمعدانی؛
7- نصب پرچم سرخ، سبز و یا سیاه سر دربِ منزل؛
8-ضبط و نوار نوحه‌خوانی؛
9- دست نمادین به یاد دست بریده حضرت عباس؛
10- قُنداقه و گهواره پوشیده شده با پارچه سبزِ سیدی به یاد حضرت علی‌اصغر؛
11- وسایل پذیرایی از جمله چای، قند، نقل، خرما، شیر، شیرمال و غیره.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/83534/%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B2%DB%8C--%D8%A2%D8%A6%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF-%D8%B3%D9%86%D8%AF-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA عزیزی، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
==شیوۀ بستنِ سقاخانه==
برخی از مردم بروجرد، قبل از شروع محرم، با گردگیری منزل و اتاقِ مخصوص سقاخانه، آمادۀ برپایی سوگ حسینی می‌‌شوند. بانوی منزل به همراه زنان و دختران فامیل با گفتن بسم الله و زمزمۀ اشعار حسینی شروع به نصب پارچه‌های سیاه می‌کنند. پارچه‌ها را با میخ کوچک، پونس و یا پَنس به دیوارهای اتاق آویزان کرده و تمام اتاق را سیاه‌پوش می‌کنند. تصاویری را نیز به دیوار نصب می‌کنند. منبری از چوب یا فلز را که دارای چندین پله است، در کُنج یا بالای اتاقِ سقاخانه گذاشته و بر روی هر پله چندین چراغِ نفت‌سوز یا برقی را روشن می‌کنند. این چراغ‌ها از غروب تا پایان شب روشن نگه داشته می‌شوند. در کنار منبر، سینی فلزی از جنس مس، روی و یا استیل را برای روشن کردن شمع و نذر و نیازِ عزاداران قرار می‌دهند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/07/03/1529066/%D8%B3%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 شاهد‌پور، «سقاخانه‌های بروجرد سنتی‌ترین نماد از قدمت عزاداری محرم در ایران است»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>  گلابدان در طرح‌های مختلف و از جنس چینیِ گل قرمز و شیشه‌ای در هر سقاخانه‌ای موجود است و برخی نیز روی در شیشۀ گلاب چند سوراخ ایجاد کرده و به کفِ دستِ عزاداران گلاب می‌ریزند. با نصب پرچمِ عزا بر سر درِ منزل، به همسایه‌ها و رهگذران نشان داده می‌شود که این منزل سقاخانه دارد و آمادۀ پذیرایی از عزاداران حسینی است و صاحبانِ سقاخانه، بعدازظهر و یا شب، در درب منزل یا پشت پنجره، نوحه پخش می‌کنند. بعد از اقامۀ نماز مغرب و خوردنِ شام، سقاخانه‌گردان که به‌طور معمول زنان و کودکان هستند، شروع به سقاخانه‌گردی در کوچه و محله کرده و به عزای حسینی می‌پردازند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/83534/%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B2%DB%8C--%D8%A2%D8%A6%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF-%D8%B3%D9%86%D8%AF-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA عزیزی، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  عزاداران هنگام ورود به سقاخانه، می‌گویند: «بر قاتلان سیدالشهداء لعنت» و در پاسخ صاحب سقاخانه می‌گوید: «بیش باد» و هنگام خروج از سقاخانه گفته می‌شود: «اجرتان با سید‌الشهداء و نذرتان قبول.» با ریختن گلاب در کف دست عزاداران و با چای، خرما، نقل، شربت، حلوا، شیر و شیرمال، از سقاخانه‌گردان پذیرایی می‌شود. کودکان و زنان نوحه‌خوانی و سینه‌زنی کرده و با گفتن «سرِ حسین یا حسین»، به فضای سقاخانه شور حسینی می‌دهند.<ref>[http://zarebineborujerd.blogfa.com/post/145/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D9%80%D9%80%D9%80%D8%B1%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D8%B4%D8%AF «آیین سقاخانه‌های خانگی بروجرد در فهرست میراث معنوی ایران ثبت شد»، وبلاگ بروجرد استان زاگرس وحومه.]</ref>  در برخی از سقاخانه‌ها علاوه بر نوحه‌خوانی، به بیان احکام، معارف دینی و سخنرانی پرداخته می‌شود.<ref>[https://www.farsnews.ir/lorestan/news/13980619000041/%D8%B3%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%DB%8C%DA%A9-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D8%B9-%D8%AF%D8%B1-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%85%D8%AA%D8%B1%D9%85%D8%B1%D8%A8%D8%B9-%D8%B9%D8%B4%D9%82 «سقاخانه؛ یک دنیا ارادت به حسین (ع) در چند مترمربع عشق»، خبرگزاری فارس.]</ref>
==نذر برای سقاخانه==
==نذر برای سقاخانه==
نذر کردنِ چراغ برای سقاخانه‌ از جمله آدابی است که حاجت‌مندان در سقاخانه به‌جا می‌آورند. زنان و دختران با اجازۀ صاحب‌خانه چراغی را به نیت برآورده شدن آرزو بر‌داشته و نذر می‌کنند که بعد از حاجت‌دهی، تعدادی چراغ برای سقاخانه خریداری کنند و سال بعد روی منبر سقاخانه قرار دهند. برخی بانوان به نیت حاجتِ خود، استکان یا قند بر می‌دارند و نذر می‌کنند که سال بعد چند کیلو قند برای سقاخانه بیاورند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/83534/%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B2%DB%8C--%D8%A2%D8%A6%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF-%D8%B3%D9%86%D8%AF-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA عزیزی، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  
نذر کردنِ چراغ برای سقاخانه از جمله آدابی است که حاجت‌مندان در سقاخانه به‌جا می‌آورند. زنان و دختران با اجازهٔ صاحب‌خانه چراغی را به نیت برآورده شدن آرزو برداشته و نذر می‌کنند که بعد از حاجت‌دهی، تعدادی چراغ برای سقاخانه خریداری کنند و سال بعد روی منبر سقاخانه قرار دهند. برخی بانوان به نیت حاجتِ خود، [[استکان و نعلبکی|استکان]] یا قند برمی‌دارند و نذر می‌کنند که سال بعد چند کیلو قند برای سقاخانه بیاورند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/83534/عزیزی--آئین-سقاخانه-در-بروجرد-سند-معنوی-کشور-شناخته-شده-است عزیزی، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
 
==سقاخانه‌های دائمی بروجرد==
==سقاخانه‌های دائمی بروجرد==
در شهرستان بروجرد علاوه بر سقاخانه‌هایی که در محله‌ها برپا ‌می‌شود، در بازار و محل رفت‌و‌آمد عمومِ مردم نیز سقاخانه‌های دائمی وجود دارد که از جمله می‌توان به سقاخانۀ ابوالفضل و خانۀ آقا که همان منزل آیت‌الله بروجردی است، اشاره کرد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/83534/%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B2%DB%8C--%D8%A2%D8%A6%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF-%D8%B3%D9%86%D8%AF-%D9%85%D8%B9%D9%86%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA عزیزی، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>  
در شهرستان بروجرد علاوه بر سقاخانه‌هایی که در محله‌ها برپا می‌شود، در [[بازار]] و محل رفت‌وآمد عمومِ مردم نیز سقاخانه‌های دائمی وجود دارد که از جمله می‌توان به سقاخانهٔ ابوالفضل و خانهٔ آقا که همان منزل آیت‌الله بروجردی است، اشاره کرد.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/83534/عزیزی--آئین-سقاخانه-در-بروجرد-سند-معنوی-کشور-شناخته-شده-است عزیزی، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>
 
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع==
==منابع==
* «آیین سقاخانه‌های خانگی بروجرد در فهرست میراث معنوی ایران ثبت شد»، وبلاگ بروجرد استان زاگرس وحومه، تاریخ درج مطلب: 25 آذر 1391ش.
*«آیین سقاخانه‌های خانگی بروجرد در فهرست میراث معنوی ایران ثبت شد»، وبلاگ بروجرد استان زاگرس وحومه، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آذر ۱۳۹۱ش.
* «حضور در سقاخانه؛ از آیین‌های محرم در بروجرد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 23 شهریور 1397ش.
*«حضور در سقاخانه؛ از آیین‌های محرم در بروجرد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۳ شهریور ۱۳۹۷ش.
* «سقاخانه؛ یک دنیا ارادت به حسین (ع) در چند مترمربع عشق»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 19 شهریور 1398ش.
*«سقاخانه؛ یک دنیا ارادت به حسین (ع) در چند مترمربع عشق»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۹ شهریور ۱۳۹۸ش.
* شاهد‌پور، الهام، «سقاخانه‌های بروجرد سنتی‌ترین نماد از قدمت عزاداری محرم در ایران است»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 3 مهر 1396ش.
*شاهدپور، الهام، «سقاخانه‌های بروجرد سنتی‌ترین نماد از قدمت عزاداری محرم در ایران است»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳ مهر ۱۳۹۶ش.
* عزیزی، غلامرضا، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 3 آذر 1394ش.
*عزیزی، غلامرضا، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۳۹۴ش.
 
[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده:آیین‌های مذهبی]]
[[رده:آیین‌های سوگواری]]

نسخهٔ کنونی تا ۱۴ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۵۹

برگزاری آیین سقاخانه در بروجرد
برگزاری آیین سقاخانه در بروجرد

آیین سقاخانه در بروجرد، سیاه‌پوش کردنِ فضایِ خانه در بروجرد به قصد سوگواری و پذیرایی از عزاداران امام حسین.

سقاخانه در فرهنگ ایرانی، فضای کوچکی است که در معابر عمومی برای سیراب کردن رهگذران، ساخته می‌شود؛ اما معنای سقاخانهٔ محرم در بروجرد متفاوت است. «سقاخانه» در بروجرد، یک آیین قدیمی است که با فرارسیدن ماه محرم، به‌جا آورده می‌شود. برپایی یا بستنِ سقاخانه درون منزلِ شخصی با سیاه‌پوش کردن یک یا چند اتاق و آداب خاص، انجام می‌شود.[۱]

تاریخچه آیین سقاخانه در بروجرد

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قدمت برپایی سقاخانه در منازلِ شخصی مردمِ بروجرد، منبع مُستندی ندارد؛ اما برخی، پیشینهٔ آن را قبل از دوران قاجار دانسته‌اند. از نگاه برخی پژوهشگران، شهرستان بروجرد به‌عنوان خاستگاه سقاخانه شناخته شده و مردم این شهر در حفظ و انتقال این آیین خاصِ عزاداری، نقش‌آفرینی کرده‌اند.[۲] آیین سقاخانه، در سال ۱۳۹۱ش به‌عنوان میراثِ معنوی و ناملموس، ثبت ملی شد.[۳]

وسایل سقاخانه آیین سقاخانه در بروجرد

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ساختن سقاخانه خانگی
پوشاندن یکی از اتاق‌های منزل با پارچه‌های مشکی و سبز و قرار دادن یک منبر کوچک چوبی مملو از چراغ‌ها

قبل از رسیدن ماه محرم، خانواده‌هایی که نذر برپایی سقاخانه دارند، وسایل مورد نیاز را تهیه می‌کنند تا در اصطلاح بروجردی‌ها، سقاخانه را ببندند. وسایل مورد نیازِ سقاخانه عبارت‌اند از:

  1. پارچه‌های مشکی، سبزِ سیدی و سرخِ ساده و نقش‌دار؛
  2. نگاره‌هایی از پیشوایان مذهب شیعه و تصاویری از امام خمینی، آیت‌الله بروجردی، شهدا و اموات مربوط به خانواده؛
  3. منبر چوبی یا فلزی؛
  4. چراغ و لامپ‌های رنگی؛
  5. گلاب و گلابدان؛
  6. شمع و شمعدانی؛
  7. نصب پرچم سرخ، سبز یا سیاه سر دربِ منزل؛
  8. ضبط و نوار نوحه‌خوانی؛
  9. دست نمادین به یاد دست بریده حضرت عباس؛
  10. قُنداقه و گهواره پوشیده شده با پارچه سبزِ سیدی به یاد حضرت علی‌اصغر؛
  11. وسایل پذیرایی از جمله چای، قند، نقل، خرما، شیر، شیرمال و غیره.[۴]

شیوهٔ بستنِ سقاخانه در بروجرد

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برخی از مردم بروجرد، قبل از شروع محرم، با گردگیری منزل و اتاقِ مخصوص سقاخانه، آمادهٔ برپایی سوگ حسینی می‌شوند. بانوی منزل به همراه زنان و دختران فامیل با گفتن بسم الله و زمزمهٔ اشعار حسینی شروع به نصب پارچه‌های سیاه می‌کنند. پارچه‌ها را با میخ کوچک، پونس یا پَنس به دیوارهای اتاق آویزان کرده و تمام اتاق را سیاه‌پوش می‌کنند. تصاویری را نیز به دیوار نصب می‌کنند. منبری از چوب یا فلز را که دارای چندین پله است، در کُنج یا بالای اتاقِ سقاخانه گذاشته و بر روی هر پله چندین چراغِ نفت‌سوز یا برقی را روشن می‌کنند. این چراغ‌ها از غروب تا پایان شب روشن نگه داشته می‌شوند. در کنار منبر، سینی فلزی از جنس مس، روی یا استیل را برای روشن کردن شمع و نذر و نیازِ عزاداران قرار می‌دهند.[۵]

گلابدان در طرح‌های مختلف و از جنس چینیِ گل قرمز و شیشه‌ای در هر سقاخانه‌ای موجود است و برخی نیز روی در شیشهٔ گلاب چند سوراخ ایجاد کرده و به کفِ دستِ عزاداران گلاب می‌ریزند. با نصب پرچمِ عزا بر سر درِ منزل، به همسایه‌ها و رهگذران نشان داده می‌شود که این منزل سقاخانه دارد و آمادهٔ پذیرایی از عزاداران حسینی است و صاحبانِ سقاخانه، بعدازظهر یا شب، در درب منزل یا پشت پنجره، نوحه پخش می‌کنند. بعد از اقامهٔ نماز مغرب و خوردنِ شام، سقاخانه‌گردان که به‌طور معمول زنان و کودکان هستند، شروع به سقاخانه‌گردی در کوچه و محله کرده و به عزای حسینی می‌پردازند.[۶]

عزاداران هنگام ورود به سقاخانه، می‌گویند: «بر قاتلان سیدالشهداء لعنت» و در پاسخ صاحب سقاخانه می‌گوید: «بیش باد» و هنگام خروج از سقاخانه گفته می‌شود: «اجرتان با سیدالشهداء و نذرتان قبول.» با ریختن گلاب در کف دست عزاداران و با چای، خرما، نقل، شربت، حلوا، شیر و شیرمال، از سقاخانه‌گردان پذیرایی می‌شود. کودکان و زنان نوحه‌خوانی و سینه‌زنی کرده و با گفتن «سرِ حسین یا حسین»، به فضای سقاخانه شور حسینی می‌دهند.[۷] در برخی از سقاخانه‌ها علاوه بر نوحه‌خوانی، به بیان احکام، معارف دینی و سخنرانی پرداخته می‌شود.[۸]

نذر برای سقاخانه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نذر کردنِ چراغ برای سقاخانه از جمله آدابی است که حاجت‌مندان در سقاخانه به‌جا می‌آورند. زنان و دختران با اجازهٔ صاحب‌خانه چراغی را به نیت برآورده شدن آرزو برداشته و نذر می‌کنند که بعد از حاجت‌دهی، تعدادی چراغ برای سقاخانه خریداری کنند و سال بعد روی منبر سقاخانه قرار دهند. برخی بانوان به نیت حاجتِ خود، استکان یا قند برمی‌دارند و نذر می‌کنند که سال بعد چند کیلو قند برای سقاخانه بیاورند.[۹]

سقاخانه‌های دائمی بروجرد

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در شهرستان بروجرد علاوه بر سقاخانه‌هایی که در محله‌ها برپا می‌شود، در بازار و محل رفت‌وآمد عمومِ مردم نیز سقاخانه‌های دائمی وجود دارد که از جمله می‌توان به سقاخانهٔ ابوالفضل و خانهٔ آقا که همان منزل آیت‌الله بروجردی است، اشاره کرد.[۱۰]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ شاهدپور، «سقاخانه‌های بروجرد سنتی‌ترین نماد از قدمت عزاداری محرم در ایران است»، خبرگزاری تسنیم.
  2. ↑ «سقاخانه؛ یک دنیا ارادت به حسین (ع) در چند مترمربع عشق»، خبرگزاری فارس.
  3. ↑ «حضور در سقاخانه؛ از آیین‌های محرم در بروجرد»، خبرگزاری ایسنا؛ «عزیزی: آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  4. ↑ عزیزی، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  5. ↑ شاهدپور، «سقاخانه‌های بروجرد سنتی‌ترین نماد از قدمت عزاداری محرم در ایران است»، خبرگزاری تسنیم.
  6. ↑ عزیزی، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  7. ↑ «آیین سقاخانه‌های خانگی بروجرد در فهرست میراث معنوی ایران ثبت شد»، وبلاگ بروجرد استان زاگرس وحومه.
  8. ↑ «سقاخانه؛ یک دنیا ارادت به حسین (ع) در چند مترمربع عشق»، خبرگزاری فارس.
  9. ↑ عزیزی، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  10. ↑ عزیزی، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «آیین سقاخانه‌های خانگی بروجرد در فهرست میراث معنوی ایران ثبت شد»، وبلاگ بروجرد استان زاگرس وحومه، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آذر ۱۳۹۱ش.
  • «حضور در سقاخانه؛ از آیین‌های محرم در بروجرد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۳ شهریور ۱۳۹۷ش.
  • «سقاخانه؛ یک دنیا ارادت به حسین (ع) در چند مترمربع عشق»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۱۹ شهریور ۱۳۹۸ش.
  • شاهدپور، الهام، «سقاخانه‌های بروجرد سنتی‌ترین نماد از قدمت عزاداری محرم در ایران است»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳ مهر ۱۳۹۶ش.
  • عزیزی، غلامرضا، «آئین سقاخانه در بروجرد سند معنوی کشور شناخته شده است»، وب‌سایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۳۹۴ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:آیین_سقاخانه_در_بروجرد&oldid=31513»