پرش به محتوا

پیش‌نویس:حوله‌بندان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
imported>هانیه کلهر
صفحه‌ای تازه حاوی «<big>'''حوله‌بندان'''</big>؛ نوعی آیین عزاداری ماه محرم در شهر مراغه. مردم مراغه از روز اول ماه محرم دسته‌های عزاداری موسوم به شاخْسِی واخْسِی تشکیل می‌دهند. آن‌ها در طول این روزها آیین‌های اختصاصی شهر خود مانند «واعباس واویلا یا عباس»، «تشنه‌ل...» ایجاد کرد
 
imported>شاهرودی
 
(۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''حوله‌بندان'''</big>؛ نوعی آیین عزاداری ماه محرم در شهر مراغه.
[[پرونده:حوله‌بندان.jpg|جایگزین=مراسم حوله‌بندان در شهر مراغه|بندانگشتی|مراسم حوله‌بندان در شهر مراغه]]
{{درشت|'''حوله‌بندان'''}}؛ نوعی آیین عزاداری ماه محرم در شهر مراغه.


مردم مراغه از روز اول ماه محرم دسته‌های عزاداری موسوم به شاخْسِی واخْسِی تشکیل می‌دهند. آن‌ها در طول این روزها آیین‌های اختصاصی شهر خود مانند «واعباس واویلا یا عباس»، «تشنه‌لب»، «شب ابوالفضل» و «حوله‌بندان» را برگزار می‌کنند. حوله‌بَندان یا احرام‌بندی، آیین سوگواری آن‌ها به یاد احرام ناتمام امام حسین در سال ۶۱ق است. بر اساس گزارش‌های تاریخی، امام حسین در روز سوم یا هشتم ذیحجه، مراسم حج را ناتمام گذاشت و به سمت کوفه حرکت کرد. او در دشت نینوا در محاصرة سپاه یزید بن معاویه قرار گرفت و به شهادت رسید. مردم مراغه، لباس سفید احرام بر تن کرده و با ذکر «الله الله حسین وینه»، (به‌معنی خدایا خدایا حسین چه شد) حج ناتمام امام حسین را یادآوری می‌کنند. این آیین در شهر مراغه قدمتی ۲۰۰ ساله دارد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. به این مراسم «اللهُمَّ لَبَّیک» یا «الله الله حسینا واینا» نیز گفته می‌شود.
مردم مراغه از آغاز ماه محرم آیین‌های سوگواری ویژه‌ای برگزار می‌کنند که مشهورترین آن «حوله‌بندان» یا «احرام‌بندی» است. این مراسم که قدمتی حدود ۲۰۰ ساله دارد، به یاد حج ناتمام امام حسین و شهادت او در کربلا برگزار می‌شود. عزاداران با لباس سفید احرام، ذکر «الله الله حسین وینه» و گل‌آلود کردن صورت با تربت و خاکستر، از حسینیه حاجی‌غفار به خیابان‌ها رفته و هروله‌کنان تا میدان اصلی شهر حرکت می‌کنند. در مسیر، قربانی ذبح می‌شود و غذای نذری بین عزاداران توزیع می‌شود. آیین حوله‌بندان نمادی از پیوند ارزش‌های مقدس حج و شهادت و نشانه ارادت مردم مراغه به امام حسین است.
==حسینیة حاجی‌غفار==
 
مراغه‌ای‌ها به امام حسین و یاران او ارادت ویژه‌ای داشته و از گذشته در ماه محرم هیئت‌های متعدد سوگواری در این شهر برپا می‌شد. هیئت عزاداری حاجی‌غفار یکی از قدیمی‌ترین هیئت‌های عزاداری در این شهر است. این حسینیه در زمان حکومت محمدعلی شاه قاجار توسط فردی با نام رئيس التجار با پیروی از آیین‌های عزاداری شهر کربلا بنیان‌گذاری شد. حاجی‌غفار در وصیت‌نامة خود تمام اموال خود را وقف این حسینیه و ۴ فرزند خود را ملزم به خادمی در آن مکان کرد. مراسم حوله‌بندان از جمله آیین‌هایی است که هر ساله در حسینة حاجی‌‌غفار مراغه برگزار می‌شود.
== معرفی آیین حوله‌بندان ==
==آداب آیین حوله‌بندان==
مردم مراغه از روز اول ماه محرم دسته‌های عزاداری موسوم به شاخْسِی واخْسِی تشکیل می‌دهند.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/238286/نشانه-های-حماسه-حسینی «نشانه‌های حماسه حسینی»، سایت همشهری آنلاین.]</ref> آن‌ها در طول این روزها آیین‌های اختصاصی شهر خود مانند «واعباس واویلا یا عباس»، «تشنه‌لب»، «شب ابوالفضل» و «حوله‌بندان» را برگزار می‌کنند. حوله‌بَندان یا احرام‌بندی، آیین سوگواری آن‌ها به یاد احرام ناتمام امام حسین در سال ۶۱ق است. بر اساس گزارش‌های تاریخی، امام حسین در روز سوم یا هشتم ذیحجه، مراسم حج را ناتمام گذاشت<ref>ابن‌طاووس، اللهوف، ۱۳۷۵ش، ص۱۲۴.</ref> و به سمت کوفه حرکت کرد. او در دشت نینوا در محاصرهٔ سپاه یزید بن معاویه قرار گرفت و به شهادت رسید.<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۶، ص۹۲.</ref>
عزاداران در روز تاسوعا (که آن را روز عرفة کربلا می‌دانند) احرام بسته و ذکر «لبیک لبیک یا حسین» سر می‌دهند و سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌کنند. آن‌ها صبح روز عاشورا قبل از طلوع آفتاب، پارچه‌های سفید یا حوله‌هایی به نشانة احرام بر تن می‌کنند. عزاداران پس از اقامة نماز صبح و ذکر مصیبت، صورت‌های خود را با خاکستر اجاق‌های سنتی و تربت امام حسین با وضو گل‌آلود کرده و با پای برهنه هروله‌کنان ذکر «الله الله حسین وینه» را تکرار می‌کنند. مصرع دوم این بیت «حسین را با شمشیر قطعه قطعه کرده‌اند» است. آن‌ها از حسینیه حاجی‌غفار به خیابان‌ رفته و در آن‌جا به ادامة عزاداری می‌پردازند. پرچمی که بر روی آن «الله الله حسین وینه» نوشته شده است نشانة این هیئت مذهبی است. آن‌ها با تکرار این ذکر به سمت میدان اصلی شهر می‌روند و هرچه به میدان اصلی شهر نزدیک‌تر شوند، سرعت خود را بیش‌تر کرده و شروع به دویدن می‌کنند. جمعیت زیادی در این مسیر عزاداری شرکت کرده و افراد زیادی در طول مسیر نیز به آن‌ها می‌پیوندند. در مسیر راه عزاداری، مردم قربانی‌هایی ذبح می‌کنند تا با گوشت آن‌ها برای عزاداران غذای نذری طبخ کنند. همچنین از عزاداران با خرما، چای و شیر پذیرایی می‌شود. این آیین، پیوندی میان ارزش‌های مقدس حج و شهادت است. پس از رسیدن به مرکز شهر عزاداران شروع به سینه‌زنی و عزاداری به‌صورت نشسته می‌کنند. آن‌ها در انتهای مراسم ذکر «اللهم لبیک یا حسین» سر داده و مراسم عزاداری خود را به پایان می‌رسانند.
 
==پانویس==
مردم مراغه، لباس سفید احرام بر تن کرده و با ذکر «الله الله حسین وینه»، (به‌معنی خدایا خدایا حسین چه شد) حج ناتمام امام حسین را یادآوری می‌کنند. این آیین در شهر مراغه قدمتی ۲۰۰ ساله دارد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/2520939/احرام-بندی-آیینی-سنتی-در-مراغه «احرام‌بندی، آیینی سنتی در مراغه»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref> به این مراسم «اللهُمَّ لَبَّیک» یا «الله الله حسینا واینا» نیز گفته می‌شود.<ref>رشیدوش، «تحلیل مردم‌شناختی مراسم مذهبی الله الله حسینه وینا»، ۱۳۹۸ش، ص۱.</ref>
 
== حسینیة حاجی‌غفار ==
[[پرونده:حوله‌بندان۱.jpg|جایگزین=حسینیه حاجی غفار-شهر مراغه -مراسم حوله‌بندان|بندانگشتی|حضور عزادران با پای برهنه در میسر حسینیه حاجی غفار تا میدان اصلی شهر مراغه در مراسم حوله‌بندان]]
مراغه‌ای‌ها به امام حسین و یاران او ارادت ویژه‌ای داشته و از گذشته در ماه محرم هیئت‌های متعدد سوگواری در این شهر برپا می‌شد. هیئت عزاداری حاجی‌غفار یکی از قدیمی‌ترین هیئت‌های عزاداری در این شهر است.
 
این حسینیه در زمان حکومت محمدعلی شاه قاجار توسط فردی با نام رئیس التجار با پیروی از آیین‌های عزاداری شهر کربلا بنیان‌گذاری شد. حاجی‌غفار در وصیت‌نامة خود تمام اموال خود را وقف این حسینیه و ۴ فرزند خود را ملزم به خادمی در آن مکان کرد.<ref>پولادی، عزاداری و مراغه-شیوه‌های عزاداری هیئت حسینی و جمعی از شعرای مرثیه‌سرای مراغه، ۱۳۹۴ش، ص۸۴.</ref> مراسم حوله‌بندان از جمله آیین‌هایی است که هر ساله در حسینة حاجی‌غفار مراغه برگزار می‌شود.
 
== آداب آیین حوله‌بندان ==
[[پرونده:حوله‌بندان۲.jpg|جایگزین=مالیدن گل بر سر و صورت در آیین حوله‌بندان شهر مراغه|بندانگشتی|مالیدن گل بر سر و صورت در آیین حوله‌بندان شهر مراغه]]
عزاداران در روز تاسوعا (که آن را روز عرفة کربلا می‌دانند) احرام بسته و ذکر «لبیک لبیک یا حسین» سر می‌دهند و سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌کنند. آن‌ها صبح روز عاشورا قبل از طلوع آفتاب، پارچه‌های سفید یا حوله‌هایی به نشانة احرام بر تن می‌کنند. عزاداران پس از اقامة نماز صبح و ذکر مصیبت،<ref>پولادی، عزاداری و مراغه-شیوه‌های عزاداری هیئت حسینی و جمعی از شعرای مرثیه‌سرای مراغه، ۱۳۹۴ش، ص۸۴.</ref> صورت‌های خود را با خاکستر اجاق‌های سنتی و تربت امام حسین با وضو گل‌آلود کرده<ref>[http://tabriz.irib.ir/-/محرم-در-مراغه-گذری-بر-عزاداری-های-دیار-عاشقان-حسینی-و-محبان-خمینی «مراغه دیار شیفتگان سالار شهیدان است»، صدا و سیمای آذربایجان شرقی.]</ref> و با پای برهنه هروله‌کنان ذکر «الله الله حسین وینه» را تکرار می‌کنند.
 
مصرع دوم این بیت «حسین را با شمشیر قطعه قطعه کرده‌اند» است. آن‌ها از حسینیه حاجی‌غفار به خیابان رفته و در آن‌جا به ادامة عزاداری می‌پردازند. پرچمی که بر روی آن «الله الله حسین وینه» نوشته شده است نشانة این هیئت مذهبی است. آن‌ها با تکرار این ذکر به سمت میدان اصلی شهر می‌روند و هرچه به میدان اصلی شهر نزدیک‌تر شوند، سرعت خود را بیش‌تر کرده و شروع به دویدن می‌کنند.
 
جمعیت زیادی در این مسیر عزاداری شرکت کرده و افراد زیادی در طول مسیر نیز به آن‌ها می‌پیوندند. در مسیر راه عزاداری، مردم قربانی‌هایی ذبح می‌کنند تا با گوشت آن‌ها برای عزاداران غذای نذری طبخ کنند. همچنین از عزاداران با خرما، چای و شیر پذیرایی می‌شود. این آیین، پیوندی میان ارزش‌های مقدس حج و شهادت است. پس از رسیدن به مرکز شهر عزاداران شروع به سینه‌زنی و عزاداری به‌صورت نشسته می‌کنند. آن‌ها در انتهای مراسم ذکر «اللهم لبیک یا حسین» سر داده و مراسم عزاداری خود را به پایان می‌رسانند.<ref>رشیدوش، «تحلیل مردم‌شناختی مراسم مذهبی الله الله حسینه وینا»، ۱۳۹۸ش، ص۷–۸.</ref>
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
 
== منابع ==
* ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
* ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
* ابن‌طاووس، علی، اللهوف، به‌تحقیق فارس تبریزیان، تهران، شریف رضی، ۱۳۷۵ش.
* ابن‌طاووس، علی، اللهوف، به‌تحقیق فارس تبریزیان، تهران، شریف رضی، ۱۳۷۵ش.
* «احرام‌بندی، آیینی سنتی در مراغه»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۱۹ شهریور ۱۳۹۸ش.  
* «احرام‌بندی، آیینی سنتی در مراغه»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۱۹ شهریور ۱۳۹۸ش.
* پولادی، مهدی، عزاداری و مراغه-شیوه‌های عزاداری هیات حسینی و جمعی از شعرای مرثیه‌سرای مراغه، قم، آل‌ علی، ۱۳۹۴ش.
* پولادی، مهدی، عزاداری و مراغه-شیوه‌های عزاداری هیئت حسینی و جمعی از شعرای مرثیه‌سرای مراغه، قم، آل علی، ۱۳۹۴ش.
* رشیدوش، وحید، «تحلیل مردم‌شناختی مراسم مذهبی الله الله حسینه وینا»، دو ماهنامه علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم تخصصی، س۴، شماره ۵، ۱۳۹۸ش.
* رشیدوش، وحید، «تحلیل مردم‌شناختی مراسم مذهبی الله الله حسینه وینا»، دو ماهنامه علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم تخصصی، س۴، شماره ۵، ۱۳۹۸ش.
* «مراغه دیار شیفتگان سالار شهیدان است»، صدا و سیمای آذربایجان شرقی، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مهر ۱۳۹۵ش.
* «مراغه دیار شیفتگان سالار شهیدان است»، صدا و سیمای آذربایجان شرقی، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مهر ۱۳۹۵ش.
* «نشانه‌های حماسه حسینی»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آبان ۱۳۹۲ش.
* «نشانه‌های حماسه حسینی»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آبان ۱۳۹۲ش.
{{#seo:
|title=آیین حوله‌بندان مراغه چیست؟ مراسمی به یاد حج ناتمام امام حسین - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=حوله‌بندان، مراسم حوله بندان مراغه، عزاداری مراغه، احرام بندی، آیین‌های محرم، حج ناتمام امام حسین
|description=حوله‌بندان، آیینی ۲۰۰ ساله و نماد عزاداری مردم مراغه است که به یاد حج ناتمام امام حسین برگزار می‌شود. با آداب و رسوم این مراسم ویژه و نمادین آشنا شوید - ویکی زندگی
}}
{{ایران-افقی}}
{{آذربایجان شرقی-افقی}}
[[رده:آیین‌های سوگواری]]
[[رده:عزاداری‌ها]]

نسخهٔ کنونی تا ۲۵ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۰۱

مراسم حوله‌بندان در شهر مراغه
مراسم حوله‌بندان در شهر مراغه

حوله‌بندان؛ نوعی آیین عزاداری ماه محرم در شهر مراغه.

مردم مراغه از آغاز ماه محرم آیین‌های سوگواری ویژه‌ای برگزار می‌کنند که مشهورترین آن «حوله‌بندان» یا «احرام‌بندی» است. این مراسم که قدمتی حدود ۲۰۰ ساله دارد، به یاد حج ناتمام امام حسین و شهادت او در کربلا برگزار می‌شود. عزاداران با لباس سفید احرام، ذکر «الله الله حسین وینه» و گل‌آلود کردن صورت با تربت و خاکستر، از حسینیه حاجی‌غفار به خیابان‌ها رفته و هروله‌کنان تا میدان اصلی شهر حرکت می‌کنند. در مسیر، قربانی ذبح می‌شود و غذای نذری بین عزاداران توزیع می‌شود. آیین حوله‌بندان نمادی از پیوند ارزش‌های مقدس حج و شهادت و نشانه ارادت مردم مراغه به امام حسین است.

معرفی آیین حوله‌بندان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم مراغه از روز اول ماه محرم دسته‌های عزاداری موسوم به شاخْسِی واخْسِی تشکیل می‌دهند.[۱] آن‌ها در طول این روزها آیین‌های اختصاصی شهر خود مانند «واعباس واویلا یا عباس»، «تشنه‌لب»، «شب ابوالفضل» و «حوله‌بندان» را برگزار می‌کنند. حوله‌بَندان یا احرام‌بندی، آیین سوگواری آن‌ها به یاد احرام ناتمام امام حسین در سال ۶۱ق است. بر اساس گزارش‌های تاریخی، امام حسین در روز سوم یا هشتم ذیحجه، مراسم حج را ناتمام گذاشت[۲] و به سمت کوفه حرکت کرد. او در دشت نینوا در محاصرهٔ سپاه یزید بن معاویه قرار گرفت و به شهادت رسید.[۳]

مردم مراغه، لباس سفید احرام بر تن کرده و با ذکر «الله الله حسین وینه»، (به‌معنی خدایا خدایا حسین چه شد) حج ناتمام امام حسین را یادآوری می‌کنند. این آیین در شهر مراغه قدمتی ۲۰۰ ساله دارد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.[۴] به این مراسم «اللهُمَّ لَبَّیک» یا «الله الله حسینا واینا» نیز گفته می‌شود.[۵]

حسینیة حاجی‌غفار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حسینیه حاجی غفار-شهر مراغه -مراسم حوله‌بندان
حضور عزادران با پای برهنه در میسر حسینیه حاجی غفار تا میدان اصلی شهر مراغه در مراسم حوله‌بندان

مراغه‌ای‌ها به امام حسین و یاران او ارادت ویژه‌ای داشته و از گذشته در ماه محرم هیئت‌های متعدد سوگواری در این شهر برپا می‌شد. هیئت عزاداری حاجی‌غفار یکی از قدیمی‌ترین هیئت‌های عزاداری در این شهر است.

این حسینیه در زمان حکومت محمدعلی شاه قاجار توسط فردی با نام رئیس التجار با پیروی از آیین‌های عزاداری شهر کربلا بنیان‌گذاری شد. حاجی‌غفار در وصیت‌نامة خود تمام اموال خود را وقف این حسینیه و ۴ فرزند خود را ملزم به خادمی در آن مکان کرد.[۶] مراسم حوله‌بندان از جمله آیین‌هایی است که هر ساله در حسینة حاجی‌غفار مراغه برگزار می‌شود.

آداب آیین حوله‌بندان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مالیدن گل بر سر و صورت در آیین حوله‌بندان شهر مراغه
مالیدن گل بر سر و صورت در آیین حوله‌بندان شهر مراغه

عزاداران در روز تاسوعا (که آن را روز عرفة کربلا می‌دانند) احرام بسته و ذکر «لبیک لبیک یا حسین» سر می‌دهند و سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌کنند. آن‌ها صبح روز عاشورا قبل از طلوع آفتاب، پارچه‌های سفید یا حوله‌هایی به نشانة احرام بر تن می‌کنند. عزاداران پس از اقامة نماز صبح و ذکر مصیبت،[۷] صورت‌های خود را با خاکستر اجاق‌های سنتی و تربت امام حسین با وضو گل‌آلود کرده[۸] و با پای برهنه هروله‌کنان ذکر «الله الله حسین وینه» را تکرار می‌کنند.

مصرع دوم این بیت «حسین را با شمشیر قطعه قطعه کرده‌اند» است. آن‌ها از حسینیه حاجی‌غفار به خیابان رفته و در آن‌جا به ادامة عزاداری می‌پردازند. پرچمی که بر روی آن «الله الله حسین وینه» نوشته شده است نشانة این هیئت مذهبی است. آن‌ها با تکرار این ذکر به سمت میدان اصلی شهر می‌روند و هرچه به میدان اصلی شهر نزدیک‌تر شوند، سرعت خود را بیش‌تر کرده و شروع به دویدن می‌کنند.

جمعیت زیادی در این مسیر عزاداری شرکت کرده و افراد زیادی در طول مسیر نیز به آن‌ها می‌پیوندند. در مسیر راه عزاداری، مردم قربانی‌هایی ذبح می‌کنند تا با گوشت آن‌ها برای عزاداران غذای نذری طبخ کنند. همچنین از عزاداران با خرما، چای و شیر پذیرایی می‌شود. این آیین، پیوندی میان ارزش‌های مقدس حج و شهادت است. پس از رسیدن به مرکز شهر عزاداران شروع به سینه‌زنی و عزاداری به‌صورت نشسته می‌کنند. آن‌ها در انتهای مراسم ذکر «اللهم لبیک یا حسین» سر داده و مراسم عزاداری خود را به پایان می‌رسانند.[۹]

  1. «نشانه‌های حماسه حسینی»، سایت همشهری آنلاین.
  2. ابن‌طاووس، اللهوف، ۱۳۷۵ش، ص۱۲۴.
  3. ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۶، ص۹۲.
  4. «احرام‌بندی، آیینی سنتی در مراغه»، خبرگزاری صدا و سیما.
  5. رشیدوش، «تحلیل مردم‌شناختی مراسم مذهبی الله الله حسینه وینا»، ۱۳۹۸ش، ص۱.
  6. پولادی، عزاداری و مراغه-شیوه‌های عزاداری هیئت حسینی و جمعی از شعرای مرثیه‌سرای مراغه، ۱۳۹۴ش، ص۸۴.
  7. پولادی، عزاداری و مراغه-شیوه‌های عزاداری هیئت حسینی و جمعی از شعرای مرثیه‌سرای مراغه، ۱۳۹۴ش، ص۸۴.
  8. «مراغه دیار شیفتگان سالار شهیدان است»، صدا و سیمای آذربایجان شرقی.
  9. رشیدوش، «تحلیل مردم‌شناختی مراسم مذهبی الله الله حسینه وینا»، ۱۳۹۸ش، ص۷–۸.
  • ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
  • ابن‌طاووس، علی، اللهوف، به‌تحقیق فارس تبریزیان، تهران، شریف رضی، ۱۳۷۵ش.
  • «احرام‌بندی، آیینی سنتی در مراغه»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۱۹ شهریور ۱۳۹۸ش.
  • پولادی، مهدی، عزاداری و مراغه-شیوه‌های عزاداری هیئت حسینی و جمعی از شعرای مرثیه‌سرای مراغه، قم، آل علی، ۱۳۹۴ش.
  • رشیدوش، وحید، «تحلیل مردم‌شناختی مراسم مذهبی الله الله حسینه وینا»، دو ماهنامه علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم تخصصی، س۴، شماره ۵، ۱۳۹۸ش.
  • «مراغه دیار شیفتگان سالار شهیدان است»، صدا و سیمای آذربایجان شرقی، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مهر ۱۳۹۵ش.
  • «نشانه‌های حماسه حسینی»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۹ آبان ۱۳۹۲ش.