پرش به محتوا

پیش‌نویس:تغافل: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>شاهرودی
سعید مقدم (بحث | مشارکت‌ها)
۸ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''{{درشت|تغافل}}'''؛ خود را به غفلت‌زدن و چشم‌پوشی از اشتباه دیگران.
'''{{درشت|تغافل}}'''؛ خود را به غفلت‌زدن و چشم‌پوشی از اشتباه دیگران.


== مفهوم‌شناسی ==
تغافل یعنی آگاهانه خود را بی‌خبر نشان دادن برای حفظ احترام و اصلاح رفتار دیگران. این اصل اخلاقی و تربیتی در قرآن و سیره پیامبر و امامان جایگاهی مهم دارد و به عنوان روشی مؤثر برای ایجاد آرامش، گذشت و مدارا شناخته می‌شود. تغافل مثبت زمانی است که از روی عقل و مصلحت انجام شود و موجب حفظ آبرو و اصلاح فرد گردد، در حالی‌که تغافل منفی از روی منفعت‌طلبی یا بی‌تفاوتی است. این شیوه در تربیت باعث تقویت کرامت انسان، حفظ اقتدار والدین و آرامش خانواده می‌شود. همچنین در روابط اجتماعی موجب تحکیم پیوندها و افزایش اعتماد متقابل است. از نظر روان‌شناسی نیز تغافل راهی برای جلوگیری از پرخاشگری و رفتارهای ناسالم به شمار می‌آید.
تغافل، در لغت خود را به غفلت‌زدن و بی‌خبر نشان‌دادن است<ref>فراهیدی، العین، 1410ق، ص420.</ref> و در اصطلاح به حالتی گفته می‌شود که انسان با وجود آگاهی از چیزی، اما از روی مصلحت چنان وانمود می‌کند که گویی بی‌خبر است.<ref>فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص403.</ref> در این رویکرد تربیتی، اصلاح کردار و رفتار، مورد نظر است. چشم‌پوشی، عفو، [[گذشت]]، اغماض، [[مدارا]]، به رو نیاوردن و نادیده گرفتن، از جمله تعابیر بیانگر این مفهوم در زبان فارسی است.<ref>[https://elmnet.ir/article/1309763-2311/سازگاری-همسران-از-راه-تغافل-دریافتی-از-آموزه-های-دینی محصص، «سازگاری همسران از راه تغافل دریافتی از آموزه‌های دینی»، 1392ش، ص45]</ref>


== اهمیت تغافل ==
==مفهوم‌شناسی تغافل==
تغافل، یک اصل اخلاقی و تربیتی در آموزه‌های [[قرآن کریم]] و امامان [[شیعه]] است.<ref>سبحانی‌نیا، تعلیم و تربیت برتر: روش تعلیم و تربیت خانواده در قرآن کریم، 1394ش، ص51.</ref> انسان موجودی ممکن‌الخطا است و اگر ندانسته در مسیر زندگی، اشتباهی از او سر زد، نباید به‌گونه‌ای مورد سرزنش قرار گیرد که از خودباوری و اعتمادبه‌نفس او کاسته شود.<ref>. سبحانی‌نیا، تعلیم و تربیت برتر: روش تعلیم و تربیت خانواده در قرآن کریم، 1394ش، ص51.</ref> [[حضرت محمد]] با به‌کارگیری این روش در جریان فتح [[مکه]]، موجب تحول در بسیاری از افراد شد.<ref>سبحانی‌نیا، تعلیم و تربیت برتر: روش تعلیم و تربیت خانواده در قرآن کریم، 1394ش، ص52.</ref> در روایتی از [[امام علی]] نقل شده که بهره نگرفتن از تغافل، زندگی را برای آدمی، ناگوار می‌سازد.<ref>[https://lib.eshia.ir/27255/4/93 محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حدیث، 1391ش، ج4، ص93.]</ref> بسیاری از افراد به دلایلی همچون غفلت، آشنا نبودن با کارها یا نگرانی‌ها و مشکلاتی که برای آنها پیش می‌آید، مرتکب لغزش و خطا می‌شوند که اگر نسبت به خطای آنها چشم‌پوشی نشود و شخصیت و کرامت آنها، مورد بی‌مهری و اهانت قرار گیرد، خواسته یا ناخواسته در مسیر جسارت‌ها، برخوردهای غرض‌آلود و لغزش‌های عامدانه قرار می‌گیرند. با استفاده از شیوهٔ تغافل، شخص خطاکار، با احساس احترام و اعتمادی که از طرف مقابل می‌کند، در جهت جبران لغزش‌های خود برمی‌آید و سعی می‌کند اعتماد و حُسن ظن او را نسبت به خویش، جلب نماید.<ref>[https://lib.eshia.ir/26421/1/28 الهامی‌نیا، اخلاق فرماندهی و مدیریت، ج1، ص27-28.]</ref>
تغافل، در لغت خود را به غفلت‌زدن و بی‌خبر نشان‌دادن است<ref>فراهیدی، العین، 1410ق، ص420.</ref> و در اصطلاح به حالتی گفته می‌شود که انسان با وجود آگاهی از چیزی، اما از روی مصلحت چنان وانمود می‌کند که گویی بی‌خبر است.<ref>فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص403.</ref> در این رویکرد تربیتی، اصلاح کردار و رفتار، مورد نظر است. چشم‌پوشی، [[عفو]]، گذشت، اغماض، [[مدارا]]، به رو نیاوردن و نادیده گرفتن، از جمله تعابیر بیانگر این مفهوم در [[زبان فارسی]] است.<ref>[https://elmnet.ir/article/1309763-2311/سازگاری-همسران-از-راه-تغافل-دریافتی-از-آموزه-های-دینی محصص، «سازگاری همسران از راه تغافل دریافتی از آموزه‌های دینی»، 1392ش، ص45]</ref>


== آثار تربیتی تغافل ==
==اهمیت تغافل==
از جمله آثار تربیتی تغافل در آیات و روایات، فرصت توبه و بازگشت،<ref>سوره توبه، آیه 61.</ref> افزایش کرامت و منزلت انسان،<ref>[https://lib.eshia.ir/71860/75/64 مجلسی، بحارالانوار، 1382ش، ج75، ص64.]</ref> آرامش و آسایش، جلوگیری از سرکشی و گمراهی، حفظ اقتدار مربی و والدین<ref>[https://lib.eshia.ir/15139/1/224/تغافل حرانی، تحف العقول، 1404ق، ص224.]</ref> و اصلاح رفتار<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص58.</ref> است.
[[تغافل]]، یک اصل اخلاقی و تربیتی در آموزه‌های قرآن کریم و امامان [[شیعه]] است.<ref>سبحانی‌نیا، تعلیم و تربیت برتر: روش تعلیم و تربیت خانواده در قرآن کریم، 1394ش، ص51.</ref> انسان موجودی ممکن‌الخطا است و اگر ندانسته در مسیر [[زندگی]]، اشتباهی از او سر زد، نباید به‌گونه‌ای مورد سرزنش قرار گیرد که از خودباوری و [[اعتماد به نفس|اعتمادبه‌نفس]] او کاسته شود.<ref>. سبحانی‌نیا، تعلیم و تربیت برتر: روش تعلیم و تربیت خانواده در قرآن کریم، 1394ش، ص51.</ref> [[حضرت محمد]] با به‌کارگیری این روش در جریان فتح [[مکه]]، موجب تحول در بسیاری از افراد شد.<ref>سبحانی‌نیا، تعلیم و تربیت برتر: روش تعلیم و تربیت خانواده در قرآن کریم، 1394ش، ص52.</ref> در روایتی از [[امام علی]] نقل شده که بهره نگرفتن از تغافل، زندگی را برای آدمی، ناگوار می‌سازد.<ref>[https://lib.eshia.ir/27255/4/93 محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حدیث، 1391ش، ج4، ص93.]</ref>


== انواع تغافل ==
بسیاری از افراد به دلایلی همچون غفلت، آشنا نبودن با کارها یا نگرانی‌ها و مشکلاتی که برای آنها پیش می‌آید، مرتکب لغزش و خطا می‌شوند که اگر نسبت به خطای آنها چشم‌پوشی نشود و شخصیت و [[کرامت]] آنها، مورد بی‌مهری و اهانت قرار گیرد، خواسته یا ناخواسته در مسیر جسارت‌ها، برخوردهای غرض‌آلود و لغزش‌های عامدانه قرار می‌گیرند. با استفاده از شیوهٔ تغافل، شخص خطاکار، با [[احساس]] احترام و اعتمادی که از طرف مقابل می‌کند، در جهت جبران لغزش‌های خود برمی‌آید و سعی می‌کند اعتماد و [[حسن ظن|حُسن ظن]] او را نسبت به خویش، جلب نماید.<ref>[https://lib.eshia.ir/26421/1/28 الهامی‌نیا، اخلاق فرماندهی و مدیریت، ج1، ص27-28.]</ref>
 
==آثار تربیتی تغافل==
از جمله آثار تربیتی تغافل در آیات و روایات، فرصت [[توبه]] و بازگشت،<ref>سوره توبه، آیه 61.</ref> افزایش کرامت و منزلت انسان،<ref>[https://lib.eshia.ir/71860/75/64 مجلسی، بحارالانوار، 1382ش، ج75، ص64.]</ref> آرامش و آسایش، جلوگیری از سرکشی و گمراهی، حفظ اقتدار مربی و والدین<ref>[https://lib.eshia.ir/15139/1/224/تغافل حرانی، تحف العقول، 1404ق، ص224.]</ref> و اصلاح رفتار<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص58.</ref> است.
 
==انواع تغافل==
تغافل به دو نوع مثبت (ممدوح) و منفی (مذموم) تقسیم شده است:
تغافل به دو نوع مثبت (ممدوح) و منفی (مذموم) تقسیم شده است:
# تغافل مثبت: در این قسم، انسان از چیزهایی آگاه است که پنهان کردن آنها لازم و پسندیده است و سبب حفظ آبروی فرد خطاکار می‌شود؛ چراکه اظهار آنها، پیامدهای ناخوشایندی را به‌همراه دارد.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج2، ص351.</ref>
# تغافل منفی: این قسم از تغافل، با حُسن نیت همراه نیست؛ بلکه [[هوای نفس]] و اندیشه‌های پلید، محرّک آن می‌شود. تغافل منفی،<ref>فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص406.</ref> خود به انواعی تقسیم می‌شود: الف) تغافل فرد حسود؛ افراد حسود به‌خاطر سوءنیت خود، نسبت به خطای کسی تغافل می‌کند تا او به خطای خود ادامه دهد و آبروی او در بین مردم برود.<ref>فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص406.</ref> ب) تغافل فرد سودجو؛ این فرد به‌دلیل منفعت شخصی از خطای فرد خطاکار چشم‌پوشی می‌کند.<ref>فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص406.</ref> ج) تغافل جاه‌طلب؛ انسان جاه‌طلب نیز به‌خاطر اینکه موجبات آزردگی خاطر دیگران را فراهم نکند، اخلاق ناپسند آنها را نادیده می‌گیرد.<ref>فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص406.</ref>


== حدومرز تغافل ==
#تغافل مثبت: در این قسم، انسان از چیزهایی آگاه است که پنهان کردن آنها لازم و پسندیده است و سبب حفظ آبروی فرد خطاکار می‌شود؛ چراکه اظهار آنها، پیامدهای ناخوشایندی را به‌همراه دارد.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج2، ص351.</ref>
تغافل از جمله آموزه‌های دینی است که دارای حدومرز مشخص است. در روایتی از [[امام علی]] نقل شده، نیکوکار و بدکار را بنا به آنچه انجام داده‌اند، جزا بدهید تا نیکوکار در نیکوکاری بی‌رغبت و بدکار به بدی کردن وادار نشود.<ref>محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، 1389 ش، ج14، ص111.</ref> تغافل نیز از این امر مستثنا نبوده و دارای حدومرزهایی است:{{سخ}}
#تغافل منفی: این قسم از تغافل، با حُسن نیت همراه نیست؛ بلکه [[هوای نفس]] و اندیشه‌های پلید، محرّک آن می‌شود.  تغافل منفی،<ref>فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص406.</ref> خود به انواعی تقسیم می‌شود:
۱- خطا؛ در این مورد شخص خطاکار از برملا شدن گناه و خطای خود و اینکه حیثیت و آبروی او در خطر است، هراس دارد. در چنین مواردی مصلحت در این است که خطای او پوشیده شود تا به‌خاطر حفظ آبروی خود دیگر آن خطا را تکرار نکند.<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص40.</ref>{{سخ}}
 
۲- امور جزئی و غیر سرنوشت‌ساز؛ تغافل مربوط به امور جزئی است که در زندگی هر انسانی ممکن است رخ دهد؛ چراکه تغافل در امور مهم و سرنوشت‌ساز سبب آسیب‌های جدی به آیندهٔ شخص خطاکار می‌شود.<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص41.</ref>{{سخ}}
*تغافل فرد [[حسد|حسود]]؛ افراد حسود به‌خاطر سوءنیت خود، نسبت به خطای کسی تغافل می‌کند تا او به خطای خود ادامه دهد و آبروی او در بین مردم برود.<ref>فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص406.</ref>
۳- تغافل مبتنی بر عقل و مصلحت؛ در متون دینی تغافلی که بر اساس عقل و مصلحت‌اندیشی است و با اخلاق و فضیلت‌های انسانی هماهنگ باشد، پسندیده است و به آن سفارش شده است.<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص42.</ref>{{سخ}}
*تغافل فرد سودجو؛ این فرد به‌دلیل منفعت شخصی از خطای فرد خطاکار چشم‌پوشی می‌کند.<ref>فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص406.</ref>
۴- پرهیز از تغافل در گناه‌های تکرارشونده؛ چنانچه تغافلی سبب گسترش خطا و گناه در محیط خانواده و جامعه شود، جایز نیست.<ref>[https://elmnet.ir/article/1309763-2311/سازگاری-همسران-از-راه-تغافل-دریافتی-از-آموزه-های-دینی محصص، سازگاری همسران از راه تغافل دریافتی از آموزه‌های دینی، 1392ش، ص96]</ref>
*تغافل جاه‌طلب؛ انسان جاه‌طلب نیز به‌خاطر اینکه موجبات آزردگی خاطر دیگران را فراهم نکند، [[اخلاق]] ناپسند آنها را نادیده می‌گیرد.<ref>فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص406.</ref>
 
==حدومرز تغافل==
تغافل از جمله آموزه‌های دینی است که دارای حدومرز مشخص است. در روایتی از [[امام علی]] نقل شده، نیکوکار و بدکار را بنا به آنچه انجام داده‌اند، جزا بدهید تا نیکوکار در نیکوکاری بی‌رغبت و بدکار به بدی کردن وادار نشود.<ref>محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، 1389 ش، ج14، ص111.</ref> تغافل نیز از این امر مستثنا نبوده و دارای حدومرزهایی است:
#خطا؛ در این مورد شخص خطاکار از برملا شدن گناه و خطای خود و اینکه حیثیت و آبروی او در خطر است، هراس دارد. در چنین مواردی مصلحت در این است که خطای او پوشیده شود تا به‌خاطر حفظ آبروی خود دیگر آن خطا را تکرار نکند.<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص40.</ref>
#امور جزئی و غیر سرنوشت‌ساز؛ تغافل مربوط به امور جزئی است که در [[زندگی]] هر انسانی ممکن است رخ دهد؛ چراکه تغافل در امور مهم و سرنوشت‌ساز سبب آسیب‌های جدی به آیندهٔ شخص خطاکار می‌شود.<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص41.</ref>
#تغافل مبتنی بر عقل و مصلحت؛ در متون دینی تغافلی که بر اساس عقل و مصلحت‌اندیشی است و با اخلاق و فضیلت‌های انسانی هماهنگ باشد، پسندیده است و به آن سفارش شده است.<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص42.</ref>
#پرهیز از تغافل در گناه‌های تکرارشونده؛ چنانچه تغافلی سبب گسترش خطا و گناه در محیط خانواده و جامعه شود، جایز نیست.<ref>[https://elmnet.ir/article/1309763-2311/سازگاری-همسران-از-راه-تغافل-دریافتی-از-آموزه-های-دینی محصص، سازگاری همسران از راه تغافل دریافتی از آموزه‌های دینی، 1392ش، ص96]</ref>


== آثار تغافل در تحکیم روابط اجتماعی ==
==آثار تغافل در تحکیم روابط اجتماعی==
تغافل، زمینه‌ساز تحکیم روابط افراد، در [[خانواده]] و [[اجتماع]] است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/447195/نقش-تغافل-در-تحکیم-روابط-زوجین انصاری و یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، 1399ش، ص38-43.]</ref> این ویژگی موجب می‌شود تا فرد با مصلحت‌اندیشی از خطای دیگران چشم‌پوشی کرده<ref>فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص403.</ref> و با این کار زمینه آرامش، شادکامی، حفظ حرمت و آبرو و در کل، زندگی توأم با آرامش و صلح و صفا را برای افراد خانواده و جامعه فراهم کند.<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص59-60.</ref>{{سخ}}
تغافل، زمینه‌ساز تحکیم روابط افراد، در [[خانواده]] و اجتماع است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/447195/نقش-تغافل-در-تحکیم-روابط-زوجین انصاری و یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، 1399ش، ص38-43.]</ref> این ویژگی موجب می‌شود تا فرد با مصلحت‌اندیشی از خطای دیگران چشم‌پوشی کرده<ref>فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص403.</ref> و با این کار زمینه آرامش، شادکامی، حفظ حرمت و [[آبرو]] و در کل، زندگی توأم با آرامش و صلح و صفا را برای افراد خانواده و جامعه فراهم کند.<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص59-60.</ref>
آثار این شاخص اخلاقی در محیط خانواده را موارد زیر گفته‌اند: ایجاد فضای آرام در [[خانواده]]،<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص57.</ref> ایجاد فرصت اصلاح و بهبود رفتار،<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص58.</ref> تکریم شخص تغافل کننده،<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص59.</ref> ایجاد فضای اعتماد و عدم مقابله،<ref>محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج14، ص394.</ref> رفع سختی و ناگواری در زندگی مشترک،<ref>[http://ensani.ir/fa/article/447195/نقش-تغافل-در-تحکیم-روابط-زوجین انصاری و یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، 1399ش، ص38-43.]</ref> افزایش تفاهم در زندگی مشترک،<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص60.</ref> خوش‌نامی،<ref>[https://lib.eshia.ir/71401/1/324 تمیمی آمدی، غُرَر الحِکَم و دُرَر الکَلِم، 1410ق، ص324.]</ref> حفظ حریم زناشویی، لجاجت‌زدایی،<ref>[http://ensani.ir/fa/article/447195/نقش-تغافل-در-تحکیم-روابط-زوجین انصاری و یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، 1399ش، ص38-43.]</ref> دنیازدایی و آخرت‌گزینی.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/447195/نقش-تغافل-در-تحکیم-روابط-زوجین انصاری و یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، 1399ش، ص38-43.]</ref>


== اهمیت تغافل در روان‌شناسی بالینی ==
آثار این شاخص اخلاقی در محیط خانواده را موارد زیر گفته‌اند: ایجاد فضای آرام در خانواده،<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص57.</ref> ایجاد فرصت اصلاح و بهبود رفتار،<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص58.</ref> تکریم شخص تغافل کننده،<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص59.</ref> ایجاد فضای اعتماد و عدم مقابله،<ref>محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج14، ص394.</ref> رفع سختی و ناگواری در زندگی مشترک،<ref>[http://ensani.ir/fa/article/447195/نقش-تغافل-در-تحکیم-روابط-زوجین انصاری و یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، 1399ش، ص38-43.]</ref> افزایش تفاهم در زندگی مشترک،<ref>اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص60.</ref> خوش‌نامی،<ref>[https://lib.eshia.ir/71401/1/324 تمیمی آمدی، غُرَر الحِکَم و دُرَر الکَلِم، 1410ق، ص324.]</ref> حفظ حریم زناشویی، [[لجاجت|لجاجت‌زدایی]]،<ref>[http://ensani.ir/fa/article/447195/نقش-تغافل-در-تحکیم-روابط-زوجین انصاری و یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، 1399ش، ص38-43.]</ref> دنیازدایی و آخرت‌گزینی.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/447195/نقش-تغافل-در-تحکیم-روابط-زوجین انصاری و یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، 1399ش، ص38-43.]</ref>
بر اساس برخی از نظریه‌های روان‌شناختی، اگر احساس حقارت (سیری کاملاً طبیعی که منشأ آن ناتوانی‌های اولیه انسان، نقص‌های جسمانی، تحقیرها، تمسخرها و برخوردهایی است که در خانواده، جمع دوستان و نظام مدرسه تجربه می‌شود) تبدیل به عقدهٔ حقارت (احساس نقص و ضعف و ناتوانی در خود) شود، فرد برای جبران آن از راه‌های ناسالم و بعضاً ضد اجتماعی همچون بزه‌کاری، رفتارهای پرخاشگرایانهٔ ضد اجتماعی و سوء استفاده از موقعیت و قدرت شخصی به هنگام برخورداری از آن، وارد عمل می‌شود. بسیاری از روان‌شناسان با وجود اندیشه‌های متضاد تربیتی، معتقدند که برای جلوگیری از هرگونه سوء رفتار و بزه‌کاری اجتماعی، یکی از مؤثرترین روش‌های تربیتی والدین به‌ویژه در دوران کودکی و در بزنگاه‌های فشار و ناتوانی، تغافل است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/630810/ حاج محمود عطار،  استفاده از اصل «تغافل» برای مهار خودکامگی، خبر آنلاین.]</ref>


== پانویس ==
==اهمیت تغافل در روان‌شناسی بالینی==
بر اساس برخی از نظریه‌های روان‌شناختی، اگر [[احساس]] حقارت (سیری کاملاً طبیعی که منشأ آن ناتوانی‌های اولیه انسان، نقص‌های جسمانی، تحقیرها، تمسخرها و برخوردهایی است که در خانواده، جمع دوستان و نظام [[مدرسه]] تجربه می‌شود) تبدیل به عقدهٔ حقارت (احساس نقص و ضعف و ناتوانی در خود) شود، فرد برای جبران آن از راه‌های ناسالم و بعضاً ضد اجتماعی همچون بزه‌کاری، رفتارهای پرخاشگرایانهٔ ضد اجتماعی و سوء استفاده از موقعیت و قدرت شخصی به هنگام برخورداری از آن، وارد عمل می‌شود. بسیاری از [[روانشناسی|روان‌شناسان]] با وجود اندیشه‌های متضاد تربیتی، معتقدند که برای جلوگیری از هرگونه سوء رفتار و بزه‌کاری اجتماعی، یکی از مؤثرترین روش‌های تربیتی والدین به‌ویژه در دوران [[کودک|کودکی]] و در بزنگاه‌های فشار و ناتوانی، تغافل است.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/630810/ حاج محمود عطار،  استفاده از اصل «تغافل» برای مهار خودکامگی، خبر آنلاین.]</ref>
 
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


== منابع ==
==منابع==
** ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، مصحح علی‌اکبر غفاری، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
{{آغاز منابع}}
* ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، مصحح علی‌اکبر غفاری، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
* اکبری فرد، سمیه، تغافل و نقش تربیتی آن، تهران، آثار سبز، ۱۳۹۷ش.
* اکبری فرد، سمیه، تغافل و نقش تربیتی آن، تهران، آثار سبز، ۱۳۹۷ش.
* الهامی‌نیا، علی‌اصغر، اخلاق فرماندهی و مدیریت، در وب‌سایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۱ش.
* الهامی‌نیا، علی‌اصغر، اخلاق فرماندهی و مدیریت، در وب‌سایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۱ش.
خط ۴۷: خط ۵۸:
* محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، قم، دار الحدیث، چاپ یازدهم، ۱۳۸۹ش.
* محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، قم، دار الحدیث، چاپ یازدهم، ۱۳۸۹ش.
* محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث، چاپ دوم، ۱۳۹۱ش.
* محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث، چاپ دوم، ۱۳۹۱ش.
 
{{پایان منابع}}
{{اخلاق-افقی}}
{{اخلاق-افقی}}


[[رده:فضائل اخلاقی]]
[[رده:فضائل اخلاقی]]

نسخهٔ کنونی تا ۱۵ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۰۸:۱۶

تغافل؛ خود را به غفلت‌زدن و چشم‌پوشی از اشتباه دیگران.

تغافل یعنی آگاهانه خود را بی‌خبر نشان دادن برای حفظ احترام و اصلاح رفتار دیگران. این اصل اخلاقی و تربیتی در قرآن و سیره پیامبر و امامان جایگاهی مهم دارد و به عنوان روشی مؤثر برای ایجاد آرامش، گذشت و مدارا شناخته می‌شود. تغافل مثبت زمانی است که از روی عقل و مصلحت انجام شود و موجب حفظ آبرو و اصلاح فرد گردد، در حالی‌که تغافل منفی از روی منفعت‌طلبی یا بی‌تفاوتی است. این شیوه در تربیت باعث تقویت کرامت انسان، حفظ اقتدار والدین و آرامش خانواده می‌شود. همچنین در روابط اجتماعی موجب تحکیم پیوندها و افزایش اعتماد متقابل است. از نظر روان‌شناسی نیز تغافل راهی برای جلوگیری از پرخاشگری و رفتارهای ناسالم به شمار می‌آید.

مفهوم‌شناسی تغافل

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تغافل، در لغت خود را به غفلت‌زدن و بی‌خبر نشان‌دادن است[۱] و در اصطلاح به حالتی گفته می‌شود که انسان با وجود آگاهی از چیزی، اما از روی مصلحت چنان وانمود می‌کند که گویی بی‌خبر است.[۲] در این رویکرد تربیتی، اصلاح کردار و رفتار، مورد نظر است. چشم‌پوشی، عفو، گذشت، اغماض، مدارا، به رو نیاوردن و نادیده گرفتن، از جمله تعابیر بیانگر این مفهوم در زبان فارسی است.[۳]

اهمیت تغافل

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تغافل، یک اصل اخلاقی و تربیتی در آموزه‌های قرآن کریم و امامان شیعه است.[۴] انسان موجودی ممکن‌الخطا است و اگر ندانسته در مسیر زندگی، اشتباهی از او سر زد، نباید به‌گونه‌ای مورد سرزنش قرار گیرد که از خودباوری و اعتمادبه‌نفس او کاسته شود.[۵] حضرت محمد با به‌کارگیری این روش در جریان فتح مکه، موجب تحول در بسیاری از افراد شد.[۶] در روایتی از امام علی نقل شده که بهره نگرفتن از تغافل، زندگی را برای آدمی، ناگوار می‌سازد.[۷]

بسیاری از افراد به دلایلی همچون غفلت، آشنا نبودن با کارها یا نگرانی‌ها و مشکلاتی که برای آنها پیش می‌آید، مرتکب لغزش و خطا می‌شوند که اگر نسبت به خطای آنها چشم‌پوشی نشود و شخصیت و کرامت آنها، مورد بی‌مهری و اهانت قرار گیرد، خواسته یا ناخواسته در مسیر جسارت‌ها، برخوردهای غرض‌آلود و لغزش‌های عامدانه قرار می‌گیرند. با استفاده از شیوهٔ تغافل، شخص خطاکار، با احساس احترام و اعتمادی که از طرف مقابل می‌کند، در جهت جبران لغزش‌های خود برمی‌آید و سعی می‌کند اعتماد و حُسن ظن او را نسبت به خویش، جلب نماید.[۸]

آثار تربیتی تغافل

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از جمله آثار تربیتی تغافل در آیات و روایات، فرصت توبه و بازگشت،[۹] افزایش کرامت و منزلت انسان،[۱۰] آرامش و آسایش، جلوگیری از سرکشی و گمراهی، حفظ اقتدار مربی و والدین[۱۱] و اصلاح رفتار[۱۲] است.

انواع تغافل

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تغافل به دو نوع مثبت (ممدوح) و منفی (مذموم) تقسیم شده است:

  1. تغافل مثبت: در این قسم، انسان از چیزهایی آگاه است که پنهان کردن آنها لازم و پسندیده است و سبب حفظ آبروی فرد خطاکار می‌شود؛ چراکه اظهار آنها، پیامدهای ناخوشایندی را به‌همراه دارد.[۱۳]
  2. تغافل منفی: این قسم از تغافل، با حُسن نیت همراه نیست؛ بلکه هوای نفس و اندیشه‌های پلید، محرّک آن می‌شود. تغافل منفی،[۱۴] خود به انواعی تقسیم می‌شود:
  • تغافل فرد حسود؛ افراد حسود به‌خاطر سوءنیت خود، نسبت به خطای کسی تغافل می‌کند تا او به خطای خود ادامه دهد و آبروی او در بین مردم برود.[۱۵]
  • تغافل فرد سودجو؛ این فرد به‌دلیل منفعت شخصی از خطای فرد خطاکار چشم‌پوشی می‌کند.[۱۶]
  • تغافل جاه‌طلب؛ انسان جاه‌طلب نیز به‌خاطر اینکه موجبات آزردگی خاطر دیگران را فراهم نکند، اخلاق ناپسند آنها را نادیده می‌گیرد.[۱۷]

حدومرز تغافل

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تغافل از جمله آموزه‌های دینی است که دارای حدومرز مشخص است. در روایتی از امام علی نقل شده، نیکوکار و بدکار را بنا به آنچه انجام داده‌اند، جزا بدهید تا نیکوکار در نیکوکاری بی‌رغبت و بدکار به بدی کردن وادار نشود.[۱۸] تغافل نیز از این امر مستثنا نبوده و دارای حدومرزهایی است:

  1. خطا؛ در این مورد شخص خطاکار از برملا شدن گناه و خطای خود و اینکه حیثیت و آبروی او در خطر است، هراس دارد. در چنین مواردی مصلحت در این است که خطای او پوشیده شود تا به‌خاطر حفظ آبروی خود دیگر آن خطا را تکرار نکند.[۱۹]
  2. امور جزئی و غیر سرنوشت‌ساز؛ تغافل مربوط به امور جزئی است که در زندگی هر انسانی ممکن است رخ دهد؛ چراکه تغافل در امور مهم و سرنوشت‌ساز سبب آسیب‌های جدی به آیندهٔ شخص خطاکار می‌شود.[۲۰]
  3. تغافل مبتنی بر عقل و مصلحت؛ در متون دینی تغافلی که بر اساس عقل و مصلحت‌اندیشی است و با اخلاق و فضیلت‌های انسانی هماهنگ باشد، پسندیده است و به آن سفارش شده است.[۲۱]
  4. پرهیز از تغافل در گناه‌های تکرارشونده؛ چنانچه تغافلی سبب گسترش خطا و گناه در محیط خانواده و جامعه شود، جایز نیست.[۲۲]

آثار تغافل در تحکیم روابط اجتماعی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تغافل، زمینه‌ساز تحکیم روابط افراد، در خانواده و اجتماع است.[۲۳] این ویژگی موجب می‌شود تا فرد با مصلحت‌اندیشی از خطای دیگران چشم‌پوشی کرده[۲۴] و با این کار زمینه آرامش، شادکامی، حفظ حرمت و آبرو و در کل، زندگی توأم با آرامش و صلح و صفا را برای افراد خانواده و جامعه فراهم کند.[۲۵]

آثار این شاخص اخلاقی در محیط خانواده را موارد زیر گفته‌اند: ایجاد فضای آرام در خانواده،[۲۶] ایجاد فرصت اصلاح و بهبود رفتار،[۲۷] تکریم شخص تغافل کننده،[۲۸] ایجاد فضای اعتماد و عدم مقابله،[۲۹] رفع سختی و ناگواری در زندگی مشترک،[۳۰] افزایش تفاهم در زندگی مشترک،[۳۱] خوش‌نامی،[۳۲] حفظ حریم زناشویی، لجاجت‌زدایی،[۳۳] دنیازدایی و آخرت‌گزینی.[۳۴]

اهمیت تغافل در روان‌شناسی بالینی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس برخی از نظریه‌های روان‌شناختی، اگر احساس حقارت (سیری کاملاً طبیعی که منشأ آن ناتوانی‌های اولیه انسان، نقص‌های جسمانی، تحقیرها، تمسخرها و برخوردهایی است که در خانواده، جمع دوستان و نظام مدرسه تجربه می‌شود) تبدیل به عقدهٔ حقارت (احساس نقص و ضعف و ناتوانی در خود) شود، فرد برای جبران آن از راه‌های ناسالم و بعضاً ضد اجتماعی همچون بزه‌کاری، رفتارهای پرخاشگرایانهٔ ضد اجتماعی و سوء استفاده از موقعیت و قدرت شخصی به هنگام برخورداری از آن، وارد عمل می‌شود. بسیاری از روان‌شناسان با وجود اندیشه‌های متضاد تربیتی، معتقدند که برای جلوگیری از هرگونه سوء رفتار و بزه‌کاری اجتماعی، یکی از مؤثرترین روش‌های تربیتی والدین به‌ویژه در دوران کودکی و در بزنگاه‌های فشار و ناتوانی، تغافل است.[۳۵]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ فراهیدی، العین، 1410ق، ص420.
  2. ↑ فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص403.
  3. ↑ محصص، «سازگاری همسران از راه تغافل دریافتی از آموزه‌های دینی»، 1392ش، ص45
  4. ↑ سبحانی‌نیا، تعلیم و تربیت برتر: روش تعلیم و تربیت خانواده در قرآن کریم، 1394ش، ص51.
  5. ↑ . سبحانی‌نیا، تعلیم و تربیت برتر: روش تعلیم و تربیت خانواده در قرآن کریم، 1394ش، ص51.
  6. ↑ سبحانی‌نیا، تعلیم و تربیت برتر: روش تعلیم و تربیت خانواده در قرآن کریم، 1394ش، ص52.
  7. ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حدیث، 1391ش، ج4، ص93.
  8. ↑ الهامی‌نیا، اخلاق فرماندهی و مدیریت، ج1، ص27-28.
  9. ↑ سوره توبه، آیه 61.
  10. ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1382ش، ج75، ص64.
  11. ↑ حرانی، تحف العقول، 1404ق، ص224.
  12. ↑ اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص58.
  13. ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج2، ص351.
  14. ↑ فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص406.
  15. ↑ فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص406.
  16. ↑ فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص406.
  17. ↑ فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص406.
  18. ↑ محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، 1389 ش، ج14، ص111.
  19. ↑ اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص40.
  20. ↑ اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص41.
  21. ↑ اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص42.
  22. ↑ محصص، سازگاری همسران از راه تغافل دریافتی از آموزه‌های دینی، 1392ش، ص96
  23. ↑ انصاری و یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، 1399ش، ص38-43.
  24. ↑ فلسفی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، 1351ش، ص403.
  25. ↑ اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص59-60.
  26. ↑ اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص57.
  27. ↑ اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص58.
  28. ↑ اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص59.
  29. ↑ محمدی ری‌شهری، میزان الحکمة، 1389ش، ج14، ص394.
  30. ↑ انصاری و یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، 1399ش، ص38-43.
  31. ↑ اکبری فرد، تغافل و نقش تربیتی آن، 1397ش، ص60.
  32. ↑ تمیمی آمدی، غُرَر الحِکَم و دُرَر الکَلِم، 1410ق، ص324.
  33. ↑ انصاری و یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، 1399ش، ص38-43.
  34. ↑ انصاری و یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، 1399ش، ص38-43.
  35. ↑ حاج محمود عطار، استفاده از اصل «تغافل» برای مهار خودکامگی، خبر آنلاین.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، مصحح علی‌اکبر غفاری، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
  • اکبری فرد، سمیه، تغافل و نقش تربیتی آن، تهران، آثار سبز، ۱۳۹۷ش.
  • الهامی‌نیا، علی‌اصغر، اخلاق فرماندهی و مدیریت، در وب‌سایت کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازدید: ۴ تیر ۱۴۰۱ش.
  • انصاری، مرضیه و کوثر یوسفی نجف‌آبادی، «نقش تغافل در تحکیم روابط زوجین»، دوفصلنامه پژوهش‌های اسلامی جنسیت و خانواده، شماره ۴، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش.
  • انصاریان، حسین، الاسرة و نظامها فی الاسلام، قم، انتشارات انصاریان، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
  • تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، مصحح مهدی رجایی، قم، دارالکتاب اسلامی، ۱۴۱۰ق.
  • حاج محمود عطار، مهدی، «استفاده از اصل تغافل برای مهار خودکامگی»، وب‌سایت خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۳ بهمن ۱۳۹۵ش.
  • سبحانی‌نیا، جواد، تعلیم و تربیت برتر: روش تعلیم و تربیت خانواده در قرآن کریم، قم، زائر، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.
  • فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، هجرت، ۱۴۱۰ق.
  • فلسفی، محمدتقی، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش‌های انسانی، [بی‌جا]، معارف اسلامی، ۱۳۵۱ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، ۱۳۸۲ش.
  • محصص، مرضیه، «سازگاری همسران از راه تغافل دریافتی از آموزه‌های دینی»، نشریه تخصصی تفسیر علوم قرآن و حدیث، شماره ۱۷، ۱۳۹۲ش.
  • محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، قم، دار الحدیث، چاپ یازدهم، ۱۳۸۹ش.
  • محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث، چاپ دوم، ۱۳۹۱ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:تغافل&oldid=28412»