پرش به محتوا

پیش‌نویس:شامنگشت: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
زهرا غلامی (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>شاهرودی
 
(۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''شامُنگَشت'''</big>؛ نام کوه و زیارتگاهی در شهرستان ایذه استان خوزستان.
[[پرونده:شامنگشت.jpg|جایگزین=تالاب میانگران- کوه منگشت-شهر ایذه|بندانگشتی|نمایی از تالاب میانگران و کوه منگشت در شمال شهر ایذه]]
{{درشت|'''شامُنگَشت'''}}؛ نام کوه و زیارتگاهی در شهرستان ایذه استان خوزستان.


'''شامنگشت''' نام یک کوه و زیارتگاهی مشهور در منطقۀ بختیاریِ استان خوزستان است که در محدودۀ مال‌امیر و شهرستان ایذه قرار دارد. این منطقه به‌خاطر وجود امامزاده عبدالله که به «شاه منگشت» نیز معروف است، از جاذبه‌های زیارتی و گردشگری مهم محسوب می‌شود. علاوه بر اهمیت مذهبی، منطقه شامنگشت از منظر طبیعی نیز دارای ارزش است، چرا که بخشی از منطقه حفاظت‌شدۀ منگشت و شالو است.
'''شامنگشت''' نام یک کوه و زیارتگاهی مشهور در منطقهٔ بختیاریِ استان [[خوزستان]] است که در محدودهٔ مال‌امیر و شهرستان [[ایذه]] قرار دارد. این منطقه به‌خاطر وجود امامزاده عبدالله که به «شاه منگشت» نیز معروف است، از جاذبه‌های زیارتی و [[گردشگری]] مهم محسوب می‌شود. علاوه بر اهمیت مذهبی، منطقه شامنگشت از منظر طبیعی نیز دارای ارزش است، چرا که بخشی از منطقه حفاظت‌شدهٔ منگشت و شالو است.


==معرفی شامنگشت==
== معرفی شامنگشت ==
شامنگشت نام کوهی است که در ۴۰ کیلومتری جنوب شهرستان ایذه قرار دارد.<ref>خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۶-۱۲۷.</ref> این کوه از شرق دریاچۀ آب بوندان آغاز و تا حوالی روستای روریش به طول حدود ۸۰ کیلومتر و عرض بین ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر امتداد یافته و منطقه‌ای به وسعت حدود ۱۸۵۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد. بلندترین قلۀ این کوه ۳۶۱۳ متر ارتفاع دارد. این قله از شمال به جنوب امتداد یافته و شهر ایذه را از کهگیلویه و بویراحمد جدا می‌کند و در دامنۀ آن رودخانۀ خِرسان جاری است. کوه غاران یا در اصطلاح محلی قارون در امتداد این قله قرار دارد.<ref>ساکی، حاشیه بر سفرنامۀ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲.</ref> از کوه منگشت آب زرد جاری می‌شود.<ref>لایارد، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref> این کوه مانند دیواری ییلاق و قشلاق بختیاری را از یکدیگر جدا کرده و در تمام فصول سال پوشیده از برف است. جلوه‌های زیبای این منطقه صحنه‌های دلنشینی را برای گردشگران فراهم کرده است.<ref>سعیدیان، دائرةالمعارف سرزمین و مردم ایران، ۱۳۶۰ش، ص۱۱۰۶.</ref> 
شامنگشت نام کوهی است که در ۴۰ کیلومتری جنوب شهرستان ایذه قرار دارد.<ref>خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۶–۱۲۷.</ref> این کوه از شرق دریاچهٔ آب بوندان آغاز و تا حوالی روستای روریش به طول حدود ۸۰ کیلومتر و عرض بین ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر امتداد یافته و منطقه‌ای به وسعت حدود ۱۸۵۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد.<ref>ساکی، حاشیه بر سفرنامهٔ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲.</ref>


این منطقه به‌خاطر وجود امامزاده عبدالله که به «شاه منگشت» معروف است، یکی از مهم‌ترین مراکز زیارتی و گردشگری محسوب می‌شود. امامزاده عبدالله از نوادگان امام سجاد است. مقبرۀ امامزاده در پایین دامنه کوه منگشت در شهرستان باغملک قرار دارد. روایت‌ها حکایت دارند که وی در دوران حکومت متوکل عباسی یا معتمد عباسی (حدود سال‌های ۲۵۰ تا ۲۸۰ هجری قمری) برای تبلیغ دین اسلام به این منطقه آمده بود. در آن زمان به‌دلیل تعقیب و دستگیری توسط حکومت، وی مجبور به گریز و پنهان شدن در کوه‌های منگشت شد و سرانجام به شهادت رسید. پیکر وی در نزدیکی کوه منگشت و سر او در شهر شوشتر به خاک سپرده شده است. امام‌زاده شامنگشت صاحب کرامات است و عشایر و مردمان این منطقه برای عرض ارادت و احترام به امامزاده به زیارت وی می‌روند.<ref>خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۷.</ref>
بلندترین قلهٔ این کوه ۳۶۱۳ متر ارتفاع دارد. این قله از شمال به جنوب امتداد یافته و شهر ایذه را از کهگیلویه و بویراحمد جدا می‌کند و در دامنهٔ آن رودخانهٔ خِرسان جاری است. کوه غاران یا در اصطلاح محلی قارون در امتداد این قله قرار دارد.<ref>ساکی، حاشیه بر سفرنامهٔ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲.</ref>


بازسازی و توسعۀ بنای امامزاده در سال‌های اخیر باعث شده‌ است که بنا با گنبد دوپوش و تزئینات اسلامی زیبایی چون کاشی‌کاری و گچ‌بری مزین شود و امکانات رفاهی برای زائران فراهم شود. این مکان برای زائران و علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت بسیار جذاب است.<ref>[https://mrbilit.com/mag/emamzadeh-abdolah/ «امامزاده عبدالله باغملک»، وب‌سایت مستر بلیط.]</ref>
از کوه منگشت آب زرد جاری می‌شود.<ref>لایارد، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۱–۱۲۲.</ref> این کوه مانند دیواری ییلاق و قشلاق بختیاری را از یکدیگر جدا کرده و در تمام فصول سال پوشیده از برف است. جلوه‌های زیبای این منطقه صحنه‌های دلنشینی را برای گردشگران فراهم کرده است.<ref>سعیدیان، دائرةالمعارف سرزمین و مردم ایران، ۱۳۶۰ش، ص۱۱۰۶.</ref>
[[پرونده:شامنگشت۱.jpg|جایگزین=امامزاده عبدالله-شامنگشت|بندانگشتی|امامزاده عبدالله در منطقه شامنگشت]]
این منطقه به‌خاطر وجود امامزاده عبدالله که به «شاه منگشت» معروف است، یکی از مهم‌ترین مراکز زیارتی و گردشگری محسوب می‌شود. امامزاده عبدالله از نوادگان [[امام سجاد]] است. مقبرهٔ امامزاده در پایین دامنه کوه منگشت در شهرستان باغملک قرار دارد. روایت‌ها حکایت دارند که وی در دوران حکومت متوکل عباسی یا معتمد عباسی (حدود سال‌های ۲۵۰ تا ۲۸۰ هجری قمری) برای تبلیغ [[دین]] [[اسلام]] به این منطقه آمده بود.<ref>خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۷.</ref>


==پوشش گیاهی و جانوری==
در آن زمان به‌دلیل تعقیب و دستگیری توسط حکومت، وی مجبور به گریز و پنهان شدن در کوه‌های منگشت شد و سرانجام به [[شهادت]] رسید. پیکر وی در نزدیکی کوه منگشت و سر او در شهر شوشتر به خاک سپرده شده است. امام‌زاده شامنگشت صاحب [[کرامت|کرامات]] است و عشایر و مردمان این منطقه برای عرض ارادت و احترام به امامزاده به زیارت وی می‌روند.<ref>خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۷.</ref>
پوشش گیاهی منطقه شامنگشت غالباً از جنگل‌های بلوط ایرانی تشکیل شده که مهم‌ترین و گسترده‌ترین گونه در این منطقه است. این جنگل‌ها نقش مهمی در حفظ خاک، تنظیم آب و هوا و تأمین زیستگاه‌های متنوع برای گونه‌های جانوری دارند.<ref>[https://www.tishineh.com/touritem/995/1%E2%80%8F «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، سایت تیشینه.]</ref> در کنار بلوط، گونه‌های دیگری مانند بنه (پستۀ وحشی)، زالزالک، بادام وحشی، کیکم، گلابی وحشی و ارس نیز مشاهده می‌شوند. همچنین گیاهان علفی و بوته‌ای متنوعی از جمله گون، کتیرا، چویل، جاشیر، کلوس، مورد معطر، آویشن و پونه در این منطقه رشد می‌کنند که برخی گونه‌ها به‌دلیل برداشت‌های بی‌رویه در معرض کاهش هستند.<ref>[https://kojachetor.com/mangasht-and-shaloo/ عمادی، «منطقه حفاظت شده منگشت و شالو»، وب‌سایت کجا چطور.]</ref>


از نظر جانوری، منطقه شامنگشت زیستگاه گونه‌های مختلفی مانند پلنگ، خرس قهوه‌ای و سنجاب ایرانی است. این تنوع جانوری به‌دلیل حفظ و وجود پوشش جنگلی و شرایط زیستگاهی مناسب است که منطقه را به یکی از زیستگاه‌های مهم استان خوزستان تبدیل کرده است. همچنین در این منطقه انواع پرندگان مانند کبک، دراج و تیهو و چهارپایانی مانند آهو وجود دارند.<ref>سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، ۱۳۷۶ش، ص۸۳.</ref>  
بازسازی و توسعهٔ بنای امامزاده در سال‌های اخیر باعث شده است که بنا با گنبد دوپوش و تزئینات اسلامی [[زیبایی]] چون کاشی‌کاری و گچ‌بری مزین شود و امکانات رفاهی برای زائران فراهم شود. این مکان برای زائران و علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت بسیار جذاب است.<ref>[https://mrbilit.com/mag/emamzadeh-abdolah/ «امامزاده عبدالله باغملک»، وب‌سایت مستر بلیط.]</ref>


==اهمیت باستان‌شناسی این منطقه==
== پوشش گیاهی و جانوری ==
آثار باستانی مانند پل شالو که در نزدیکی منطقۀ منگشت واقع شده‌اند، گواهی بر سکونت انسان‌ها در این منطقه از هزاران سال پیش است. این منطقه به‌دلیل داشتن منابع آب فراوان و جنگل‌های سرسبز، همواره محیطی مناسب و مساعد برای زندگی بوده است. این شرایط طبیعی مطلوب، موجب شده که انسان‌ها در طول تاریخ، این نواحی را برای سکونت انتخاب کنند و آثار تاریخی متعددی را به جای بگذارند که نشان‌دهندۀ تمدنی غنی و پیوسته در این منطقه است.<ref>[https://irangard.com/izeh «ایذه کجاست؟ معرفی جاهای دیدنی ایذه+آدرس و عکس»، وب‌سایت ایرانگرد.]</ref> همچنین در این منطقه بقعه‌ای میان باران‌کِرد و قلعه تُل (مناطقی در  شمال استان خوزستان) واقع شده که به خنگ‌سوار معروف است. برخی منابع بیان کرده‌اند که این مکان زیارتگاهی کهن مربوط به مهر یا میترا ( از ایزدان یا فرشتگان آیین مزدیسنا) بوده است.<ref>سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶؛ کیان‌فر، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶، حاشیه ۱. </ref>
=== پوشش گیاهی ===
[[پرونده:شامنگشت۲.jpg|جایگزین=پوشش گیاهی منطقه شامنگشت|بندانگشتی|تصویری از پوشش گیاهی منطقه شامنگشت]]
پوشش گیاهی منطقه شامنگشت غالباً از جنگل‌های [[بلوط]] ایرانی تشکیل شده که مهم‌ترین و گسترده‌ترین گونه در این منطقه است. این [[جنگل]]‌ها نقش مهمی در حفظ خاک، تنظیم [[آب]] و هوا و تأمین زیستگاه‌های متنوع برای گونه‌های جانوری دارند.<ref>[https://www.tishineh.com/touritem/995/1‏ «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، وب‌سایت تیشینه.]</ref> در کنار بلوط، گونه‌های دیگری مانند بنه (پستهٔ وحشی)، زالزالک، [[بادام]] وحشی، کیکم، گلابی وحشی و ارس نیز مشاهده می‌شوند. همچنین گیاهان علفی و بوته‌ای متنوعی از جمله گون، کتیرا، چویل، جاشیر، کلوس، مورد معطر، آویشن و پونه در این منطقه رشد می‌کنند که برخی گونه‌ها به‌دلیل برداشت‌های بی‌رویه در معرض کاهش هستند.<ref>[https://kojachetor.com/mangasht-and-shaloo/ عمادی، «منطقه حفاظت شده منگشت و شالو»، وب‌سایت کجا چطور.]</ref>


==شامنگشت در ادبیات عامه==
=== پوشش جانوری ===
مردم بختیاری در ادبیات شفاهی خود از منگشت و شامنگشت نیز استفاده می‌کنند. آن‌ها به یکدیگر دعاهایی مانند شامنگشت نگهدارت باد، شامنگشت بزرگت کند و شامنگشت حافظ تو باد استفاده می‌کنند. آن‌ها برای نفرین نیز می‌گویند: شامنگشت تورا زنده نگذارد، شامنگشت نگذارد از این بزرگ‌تر شوی یا کوهمرگ شامنگشت تو را بکشد. مردم این منطقه برای سوگندخوردن نیز از نام امام‌زاده استفاده می‌کنند.<ref>حاجت‌پور، زیارتگاه‌های منطقۀ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۲۲.</ref> مردمان بختیاری در نام‌گذاری و نام خانوادگی از منگشت و شامنگشت استفاده می‌کنند. نام این منطقه در شعر و موسیقی قوم بختیاری نیز تجلی دارد.<ref>خسروی، عروس دالانکوه، ۱۳۷۹ش، ص۲۴۲؛ احمدی، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، ۱۳۹۲ش، ص۷۸؛ شوشتری، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، ۱۳۷۸ش، ص۷۲و۱۵۹.</ref>  
از نظر جانوری، منطقه شامنگشت زیستگاه گونه‌های مختلفی مانند پلنگ، خرس قهوه‌ای و سنجاب ایرانی است. این تنوع جانوری به‌دلیل حفظ و وجود پوشش جنگلی و شرایط زیستگاهی مناسب است که منطقه را به یکی از زیستگاه‌های مهم استان [[خوزستان]] تبدیل کرده است. همچنین در این منطقه انواع پرندگان مانند کبک، دراج و تیهو و چهارپایانی مانند [[آهو]] وجود دارند.<ref>سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، ۱۳۷۶ش، ص۸۳.</ref>
==پانویس==
{{پانویس}} 
==منابع==


* «ایذه کجاست؟ معرفی جاهای دیدنی ایذه+آدرس و عکس»، وب‌سایت ایرانگرد، تاریخ بازدید: 4 شهریور 1404ش.
== اهمیت باستان‌شناسی این منطقه ==
آثار باستانی مانند پل شالو که در نزدیکی منطقهٔ منگشت واقع شده‌اند، گواهی بر سکونت انسان‌ها در این منطقه از هزاران سال پیش است. این منطقه به‌دلیل داشتن منابع آب فراوان و جنگل‌های سرسبز، همواره محیطی مناسب و مساعد برای زندگی بوده است. این شرایط طبیعی مطلوب، موجب شده که انسان‌ها در طول تاریخ، این نواحی را برای سکونت انتخاب کنند و آثار تاریخی متعددی را به جای بگذارند که نشان‌دهندهٔ تمدنی غنی و پیوسته در این منطقه است.<ref>[https://irangard.com/izeh «ایذه کجاست؟ معرفی جاهای دیدنی ایذه+آدرس و عکس»، وب‌سایت ایرانگرد.]</ref>


*احمدی، جانمراد، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، اصفهان، دارخوین، چ۱، ۱۳۹۲ش.
همچنین در این منطقه بقعه‌ای میان باران‌کِرد و قلعه تُل (مناطقی در شمال استان خوزستان) واقع شده که به خنگ‌سوار معروف است. برخی منابع بیان کرده‌اند که این مکان زیارتگاهی کهن مربوط به مهر یا میترا (از ایزدان یا فرشتگان آیین [[مزدیسنا]]) بوده است.<ref>سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ‌البختیار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶؛ کیان‌فر، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶، حاشیه ۱.</ref>
*«امامزاده عبدالله باغملک»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ درج مطلب: 27 شهریور 1400ش.
 
*امام شوشتری، محمدعلی، تاریخ جغرافیایی خوزستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۱ش.
== شامنگشت در ادبیات عامه ==
*جزایری، عبدالله، تذکرۀ شوشتر، به‌تحقیق مهدی شرف‌الدین، اهواز، معتبر، چ۱، ۱۳۸۴ش.
مردم [[ایل بختیاری|بختیاری]] در [[ادبیات شفاهی]] خود از منگشت و شامنگشت نیز استفاده می‌کنند. آن‌ها به یکدیگر دعاهایی مانند شامنگشت نگهدارت باد، شامنگشت بزرگت کند و شامنگشت حافظ تو باد استفاده می‌کنند. آن‌ها برای نفرین نیز می‌گویند: شامنگشت تورا زنده نگذارد، شامنگشت نگذارد از این بزرگ‌تر شوی یا کوهمرگ شامنگشت تو را بکشد. مردم این منطقه برای سوگندخوردن نیز از نام [[امام‌زاده]] استفاده می‌کنند.<ref>حاجت‌پور، زیارتگاه‌های منطقهٔ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۲۲.</ref> مردمان بختیاری در نام‌گذاری و نام خانوادگی از منگشت و شامنگشت استفاده می‌کنند. نام این منطقه در [[شعر فارسی|شعر]] و [[موسیقی]] قوم بختیاری نیز تجلی دارد.<ref>خسروی، عروس دالانکوه، ۱۳۷۹ش، ص۲۴۲؛ احمدی، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، ۱۳۹۲ش، ص۷۸؛ شوشتری، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، ۱۳۷۸ش، ص۷۲و۱۵۹.</ref>
*حاجت‌پور، موسى، زیارت‌گاه‌های منطقۀ بختیاری، اهواز، معتبر، چ۱، ۱۳۹۰ش.
 
*خسروی، عبدالعلی، فرهنگ بختیاری، تهـران، فرهنگ‌سرا، ۱۳۶۸ش.
== پانویس ==
*خسروی، عبدالعلی، عروس دالانکوه، اصفهان، شهسواری، ۱۳۷۹ش.
{{پانویس}}
*ساکی، علی‌محمد، حاشیه بر سفرنامۀ ویلسن، به‌ترجمۀ همو، خرم‌آباد، شاپورخواست، چ۱، ۱۳۹۴ش.
 
*سردار اسعد بختیاری، علی‌قلی بن حسین‌قلی و سپهر، عبدالحسین، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
== منابع ==
*سعیدیان، عبدالحسین، دائره‌المعارف سرزمین و مردم ایران، تهران، مجله علم و زندگی، ۱۳۶۰ش.
{{آغاز منابع}}
*شوشتری، علاءالملک، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، به‌تحقیق جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ۲، ۱۳۷۸ش.
* «ایذه کجاست؟ معرفی جاهای دیدنی ایذه+آدرس و عکس»، وب‌سایت ایرانگرد، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
*شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، به‌تحقیق ابراهیم عرب‌پور و دیگران، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چ۱، ۱۳۹۲ش.
* احمدی، جانمراد، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، اصفهان، دارخوین، ۱۳۹۲ش.
*علیزادۀ گل‌سفیدی، مصطفى، تشیع در بختیاری، اصفهان، سرو چمن، چ۱، ۱۳۸۸ش.
* «امامزاده عبدالله باغملک»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۴۰۰ش.
*عمادی، هلن، «منطقه حفاظت شده منگشت و شالو»، وب‌سایت کجا چطور، تاریخ درج مطلب: 7 مرداد 1404ش.
* حاجت‌پور، موسی، زیارت‌گاه‌های منطقهٔ بختیاری، اهواز، معتبر، ۱۳۹۰ش.
*کیان‌فر، جمشید، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
* خسروی، عبدالعلی، فرهنگ بختیاری، تهران، فرهنگ‌سرا، ۱۳۶۸ش.
*لایارد، ا. ه‍ .، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، به‌ترجمۀ مهراب امیری، تهران، مهراب امیری، چ۱، ۱۳۷۱ش.
* خسروی، عبدالعلی، عروس دالانکوه، اصفهان، شهسواری، ۱۳۷۹ش.
*«منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، سایت تیشینه، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
* ساکی، علی‌محمد، حاشیه بر سفرنامهٔ ویلسن، به‌ترجمهٔ همو، خرم‌آباد، شاپورخواست، ۱۳۹۴ش.
* سردار اسعد بختیاری، علی‌قلی بن حسین‌قلی و سپهر، عبدالحسین، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
* سعیدیان، عبدالحسین، دائره‌المعارف سرزمین و مردم ایران، تهران، مجله علم و زندگی، ۱۳۶۰ش.
* شوشتری، علاءالملک، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، به‌تحقیق جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ۲، ۱۳۷۸ش.
* عمادی، هلن، «منطقه حفاظت شده منگشت و شالو»، وب‌سایت کجا چطور، تاریخ درج مطلب: ۷ مرداد ۱۴۰۴ش.
* کیان‌فر، جمشید، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
* لایارد، ا. ه‍ .، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، به‌ترجمهٔ مهراب امیری، تهران، مهراب امیری، ۱۳۷۱ش.
* «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، وب‌سایت تیشینه، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
{{پایان منابع}}
 
{{#seo:
|title= شامنگشت کجاست؟ - پوشش گیاهی و جانواری شامنگشت چیست - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords= شامنگشت
|description= معرفی کامل شامنگشت - معرفی پوشش گیاهی و جانواری، بررسی اهمیت باستانشناسی منطقه شامنگشت - ویکی زندگی
}}
 
{{خوزستان-افقی}}
{{ایران-افقی}}
 
[[رده:جاذبه‌های گردشگری استان خوزستان]]
[[رده:کوه‌های استان خوزستان]]

نسخهٔ کنونی تا ۱۵ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۰۵:۳۲

تالاب میانگران- کوه منگشت-شهر ایذه
نمایی از تالاب میانگران و کوه منگشت در شمال شهر ایذه

شامُنگَشت؛ نام کوه و زیارتگاهی در شهرستان ایذه استان خوزستان.

شامنگشت نام یک کوه و زیارتگاهی مشهور در منطقهٔ بختیاریِ استان خوزستان است که در محدودهٔ مال‌امیر و شهرستان ایذه قرار دارد. این منطقه به‌خاطر وجود امامزاده عبدالله که به «شاه منگشت» نیز معروف است، از جاذبه‌های زیارتی و گردشگری مهم محسوب می‌شود. علاوه بر اهمیت مذهبی، منطقه شامنگشت از منظر طبیعی نیز دارای ارزش است، چرا که بخشی از منطقه حفاظت‌شدهٔ منگشت و شالو است.

معرفی شامنگشت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شامنگشت نام کوهی است که در ۴۰ کیلومتری جنوب شهرستان ایذه قرار دارد.[۱] این کوه از شرق دریاچهٔ آب بوندان آغاز و تا حوالی روستای روریش به طول حدود ۸۰ کیلومتر و عرض بین ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر امتداد یافته و منطقه‌ای به وسعت حدود ۱۸۵۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد.[۲]

بلندترین قلهٔ این کوه ۳۶۱۳ متر ارتفاع دارد. این قله از شمال به جنوب امتداد یافته و شهر ایذه را از کهگیلویه و بویراحمد جدا می‌کند و در دامنهٔ آن رودخانهٔ خِرسان جاری است. کوه غاران یا در اصطلاح محلی قارون در امتداد این قله قرار دارد.[۳]

از کوه منگشت آب زرد جاری می‌شود.[۴] این کوه مانند دیواری ییلاق و قشلاق بختیاری را از یکدیگر جدا کرده و در تمام فصول سال پوشیده از برف است. جلوه‌های زیبای این منطقه صحنه‌های دلنشینی را برای گردشگران فراهم کرده است.[۵]

امامزاده عبدالله-شامنگشت
امامزاده عبدالله در منطقه شامنگشت

این منطقه به‌خاطر وجود امامزاده عبدالله که به «شاه منگشت» معروف است، یکی از مهم‌ترین مراکز زیارتی و گردشگری محسوب می‌شود. امامزاده عبدالله از نوادگان امام سجاد است. مقبرهٔ امامزاده در پایین دامنه کوه منگشت در شهرستان باغملک قرار دارد. روایت‌ها حکایت دارند که وی در دوران حکومت متوکل عباسی یا معتمد عباسی (حدود سال‌های ۲۵۰ تا ۲۸۰ هجری قمری) برای تبلیغ دین اسلام به این منطقه آمده بود.[۶]

در آن زمان به‌دلیل تعقیب و دستگیری توسط حکومت، وی مجبور به گریز و پنهان شدن در کوه‌های منگشت شد و سرانجام به شهادت رسید. پیکر وی در نزدیکی کوه منگشت و سر او در شهر شوشتر به خاک سپرده شده است. امام‌زاده شامنگشت صاحب کرامات است و عشایر و مردمان این منطقه برای عرض ارادت و احترام به امامزاده به زیارت وی می‌روند.[۷]

بازسازی و توسعهٔ بنای امامزاده در سال‌های اخیر باعث شده است که بنا با گنبد دوپوش و تزئینات اسلامی زیبایی چون کاشی‌کاری و گچ‌بری مزین شود و امکانات رفاهی برای زائران فراهم شود. این مکان برای زائران و علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت بسیار جذاب است.[۸]

پوشش گیاهی و جانوری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پوشش گیاهی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پوشش گیاهی منطقه شامنگشت
تصویری از پوشش گیاهی منطقه شامنگشت

پوشش گیاهی منطقه شامنگشت غالباً از جنگل‌های بلوط ایرانی تشکیل شده که مهم‌ترین و گسترده‌ترین گونه در این منطقه است. این جنگل‌ها نقش مهمی در حفظ خاک، تنظیم آب و هوا و تأمین زیستگاه‌های متنوع برای گونه‌های جانوری دارند.[۹] در کنار بلوط، گونه‌های دیگری مانند بنه (پستهٔ وحشی)، زالزالک، بادام وحشی، کیکم، گلابی وحشی و ارس نیز مشاهده می‌شوند. همچنین گیاهان علفی و بوته‌ای متنوعی از جمله گون، کتیرا، چویل، جاشیر، کلوس، مورد معطر، آویشن و پونه در این منطقه رشد می‌کنند که برخی گونه‌ها به‌دلیل برداشت‌های بی‌رویه در معرض کاهش هستند.[۱۰]

پوشش جانوری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از نظر جانوری، منطقه شامنگشت زیستگاه گونه‌های مختلفی مانند پلنگ، خرس قهوه‌ای و سنجاب ایرانی است. این تنوع جانوری به‌دلیل حفظ و وجود پوشش جنگلی و شرایط زیستگاهی مناسب است که منطقه را به یکی از زیستگاه‌های مهم استان خوزستان تبدیل کرده است. همچنین در این منطقه انواع پرندگان مانند کبک، دراج و تیهو و چهارپایانی مانند آهو وجود دارند.[۱۱]

اهمیت باستان‌شناسی این منطقه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آثار باستانی مانند پل شالو که در نزدیکی منطقهٔ منگشت واقع شده‌اند، گواهی بر سکونت انسان‌ها در این منطقه از هزاران سال پیش است. این منطقه به‌دلیل داشتن منابع آب فراوان و جنگل‌های سرسبز، همواره محیطی مناسب و مساعد برای زندگی بوده است. این شرایط طبیعی مطلوب، موجب شده که انسان‌ها در طول تاریخ، این نواحی را برای سکونت انتخاب کنند و آثار تاریخی متعددی را به جای بگذارند که نشان‌دهندهٔ تمدنی غنی و پیوسته در این منطقه است.[۱۲]

همچنین در این منطقه بقعه‌ای میان باران‌کِرد و قلعه تُل (مناطقی در شمال استان خوزستان) واقع شده که به خنگ‌سوار معروف است. برخی منابع بیان کرده‌اند که این مکان زیارتگاهی کهن مربوط به مهر یا میترا (از ایزدان یا فرشتگان آیین مزدیسنا) بوده است.[۱۳]

شامنگشت در ادبیات عامه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم بختیاری در ادبیات شفاهی خود از منگشت و شامنگشت نیز استفاده می‌کنند. آن‌ها به یکدیگر دعاهایی مانند شامنگشت نگهدارت باد، شامنگشت بزرگت کند و شامنگشت حافظ تو باد استفاده می‌کنند. آن‌ها برای نفرین نیز می‌گویند: شامنگشت تورا زنده نگذارد، شامنگشت نگذارد از این بزرگ‌تر شوی یا کوهمرگ شامنگشت تو را بکشد. مردم این منطقه برای سوگندخوردن نیز از نام امام‌زاده استفاده می‌کنند.[۱۴] مردمان بختیاری در نام‌گذاری و نام خانوادگی از منگشت و شامنگشت استفاده می‌کنند. نام این منطقه در شعر و موسیقی قوم بختیاری نیز تجلی دارد.[۱۵]

  1. خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۶–۱۲۷.
  2. ساکی، حاشیه بر سفرنامهٔ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲.
  3. ساکی، حاشیه بر سفرنامهٔ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲.
  4. لایارد، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۱–۱۲۲.
  5. سعیدیان، دائرةالمعارف سرزمین و مردم ایران، ۱۳۶۰ش، ص۱۱۰۶.
  6. خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۷.
  7. خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۷.
  8. «امامزاده عبدالله باغملک»، وب‌سایت مستر بلیط.
  9. «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، وب‌سایت تیشینه.
  10. عمادی، «منطقه حفاظت شده منگشت و شالو»، وب‌سایت کجا چطور.
  11. سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، ۱۳۷۶ش، ص۸۳.
  12. «ایذه کجاست؟ معرفی جاهای دیدنی ایذه+آدرس و عکس»، وب‌سایت ایرانگرد.
  13. سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ‌البختیار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶؛ کیان‌فر، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶، حاشیه ۱.
  14. حاجت‌پور، زیارتگاه‌های منطقهٔ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۲۲.
  15. خسروی، عروس دالانکوه، ۱۳۷۹ش، ص۲۴۲؛ احمدی، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، ۱۳۹۲ش، ص۷۸؛ شوشتری، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، ۱۳۷۸ش، ص۷۲و۱۵۹.
  • «ایذه کجاست؟ معرفی جاهای دیدنی ایذه+آدرس و عکس»، وب‌سایت ایرانگرد، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • احمدی، جانمراد، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، اصفهان، دارخوین، ۱۳۹۲ش.
  • «امامزاده عبدالله باغملک»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۴۰۰ش.
  • حاجت‌پور، موسی، زیارت‌گاه‌های منطقهٔ بختیاری، اهواز، معتبر، ۱۳۹۰ش.
  • خسروی، عبدالعلی، فرهنگ بختیاری، تهران، فرهنگ‌سرا، ۱۳۶۸ش.
  • خسروی، عبدالعلی، عروس دالانکوه، اصفهان، شهسواری، ۱۳۷۹ش.
  • ساکی، علی‌محمد، حاشیه بر سفرنامهٔ ویلسن، به‌ترجمهٔ همو، خرم‌آباد، شاپورخواست، ۱۳۹۴ش.
  • سردار اسعد بختیاری، علی‌قلی بن حسین‌قلی و سپهر، عبدالحسین، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
  • سعیدیان، عبدالحسین، دائره‌المعارف سرزمین و مردم ایران، تهران، مجله علم و زندگی، ۱۳۶۰ش.
  • شوشتری، علاءالملک، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، به‌تحقیق جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ۲، ۱۳۷۸ش.
  • عمادی، هلن، «منطقه حفاظت شده منگشت و شالو»، وب‌سایت کجا چطور، تاریخ درج مطلب: ۷ مرداد ۱۴۰۴ش.
  • کیان‌فر، جمشید، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
  • لایارد، ا. ه‍ .، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، به‌ترجمهٔ مهراب امیری، تهران، مهراب امیری، ۱۳۷۱ش.
  • «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، وب‌سایت تیشینه، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.