پرش به محتوا

پیش‌نویس:شامنگشت: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
imported>هانیه کلهر
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>شاهرودی
 
(۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''شامُنگَشت'''</big>؛ نام کوه و زیارتگاهی در شهرستان ایذه استان خوزستان
[[پرونده:شامنگشت.jpg|جایگزین=تالاب میانگران- کوه منگشت-شهر ایذه|بندانگشتی|نمایی از تالاب میانگران و کوه منگشت در شمال شهر ایذه]]
{{درشت|'''شامُنگَشت'''}}؛ نام کوه و زیارتگاهی در شهرستان ایذه استان خوزستان.


شامنگشت نام کوهی است که در ۴۰ کیلومتری جنوب شهرستان ایذه قرار دارد.<ref>خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۶-۱۲۷.</ref> این کوه از شرق دریاچه آب بوندان آغاز و تا حوالی روستای روریش به طول حدود ۸۰ کیلومتر و عرض بین ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر امتداد یافته و منطقه‌ای به وسعت حدود ۱۸۵۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد. بلندترین قلة این کوه ۳۶۱۳ متر ارتفاع دارد. این قله از شمال به جنوب امتداد یافته و شهر ایذه را از کهگیلویه و بویراحمد جدا می‌کند و در دامنة آن رودخانة خِرسان جاری است. کوه غاران یا در اصطلاح محلی قارون در امتداد این قله قرار دارد.<ref>ساکی، حاشیه بر سفرنامۀ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲.</ref> از کوه منگشت آب زرد جاری می‌شود.<ref>لایارد، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref> این کوه مانند دیواری ییلاق و قشلاق بختیاری را از یکدیگر جدا کرده و در تمام فصول سال پوشیده از برف است.<ref>سعیدیان، دائرةالمعارف سرزمین و مردم ایران، ۱۳۶۰ش، ص۱۱۰۶.</ref> جلوه‌های زیبای این منطقه صحنه‌های دلنشینی را برای گردشگران فراهم کرده است.  
'''شامنگشت''' نام یک کوه و زیارتگاهی مشهور در منطقهٔ بختیاریِ استان [[خوزستان]] است که در محدودهٔ مال‌امیر و شهرستان [[ایذه]] قرار دارد. این منطقه به‌خاطر وجود امامزاده عبدالله که به «شاه منگشت» نیز معروف است، از جاذبه‌های زیارتی و [[گردشگری]] مهم محسوب می‌شود. علاوه بر اهمیت مذهبی، منطقه شامنگشت از منظر طبیعی نیز دارای ارزش است، چرا که بخشی از منطقه حفاظت‌شدهٔ منگشت و شالو است.
==پوشش گیاهی و جانوری==
 
در این منطقه انواع گیاهان وحشی و دارویی و حیوانات وحشی مانند خرس، پلنگ و یوزپلنگ و انواع پرندگان مانند کبک، دراج و تیهو و چهارپایانی مانند آهو وجود دارند.<ref>سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، ۱۳۷۶ش، ص۸۳.</ref> بلوط ایرانی از درخت‌های شاخص این منطقه است.<ref>[https://www.tishineh.com/touritem/995/1%E2%80%8F «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، سایت تیشینه.]</ref>
== معرفی شامنگشت ==
==اهمیت باستان‌شناسی این منطقه==
شامنگشت نام کوهی است که در ۴۰ کیلومتری جنوب شهرستان ایذه قرار دارد.<ref>خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۶–۱۲۷.</ref> این کوه از شرق دریاچهٔ آب بوندان آغاز و تا حوالی روستای روریش به طول حدود ۸۰ کیلومتر و عرض بین ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر امتداد یافته و منطقه‌ای به وسعت حدود ۱۸۵۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد.<ref>ساکی، حاشیه بر سفرنامهٔ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲.</ref>
در این منطقه بقعه‌ای میان باران‌کِرد و قلعه تُل (مناطقی در شمال استان خوزستان) واقع شده که به خنگ‌سوار معروف است. برخی منابع بیان کرده‌اند که این مکان زیارتگاهی کهن مربوط به مهر یا میترا ( از ایزدان یا فرشتگان آیین مزدیسنا) بوده است.<ref>سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶؛ کیان‌فر، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶، حاشیه ۱. </ref>
 
==مکان زیارتی شامنگشت==
بلندترین قلهٔ این کوه ۳۶۱۳ متر ارتفاع دارد. این قله از شمال به جنوب امتداد یافته و شهر ایذه را از کهگیلویه و بویراحمد جدا می‌کند و در دامنهٔ آن رودخانهٔ خِرسان جاری است. کوه غاران یا در اصطلاح محلی قارون در امتداد این قله قرار دارد.<ref>ساکی، حاشیه بر سفرنامهٔ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲.</ref>
مزار امام‌زاده‌ای در ۵۰-۶۰ کیلومتری باغملک (در استان خوزستان) در نزدیکی شهر صیدون واقع شده که به دلیل قرارگرفتن در دامنة این کوه به شامنگشت یا شاه‌منگشت معروف شده است. در برخی منابع بیان شده است که این امام‌زاده اهل لرستان بوده و نام اصلی او شاه عبدالله است.<ref>ساکی، حاشیه بر سفرنامۀ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲. </ref>  دربارة نسب این امام‌زاده روایات متفاوتی وجود دارد.<ref>علیزاده گل‌سفیدی، تشیع در بختیاری، ۱۳۸۸ش، ص۵۶؛ امام شوشتری، تاریخ جغرافیایی خوزستان، ۱۳۳۱ش، ص۱۳۳؛ شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۹۲ش، ج۳، ص۴۰۰-۴۰۱.</ref>  مردم این منطقه بر این باورند که این امام‌زاده در یک جنگ در دامنة کوه پشته شهید شد. به این دلیل به آن کوه «پُشته خسته» می‌گویند.<ref>حاجت‌پور، زیارتگاه‌های منطقۀ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۱۴۳.</ref>  مردم معتقدند پس از شهادت امام‌زاده، سر او در نقطه‌ای که قتلگاه نام دارد از تن او جدا شده است.<ref>علیزاده گل‌سفیدی، تشیع در بختیاری، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۷.</ref>  پیکر او به دستور یکی از بزرگان منطقه با احترام در دامنة شامنگشت دفن شده است. در برخی منابع بیان شده است که قاتلی که سر امام‌زاده را با خود داشت، به خانة پیرزنی با نام بی‌بی‌گزیده مهمان می‌شود. پیرزن مشاهده کرد که از این سر، نور درخشانی ساطع می‌شود. ابراهیم پسر او سر امام‌زاده را در شوشتر دفن کرد.<ref>امام شوشتری، تاریخ جغرافیایی خوزستان، ۱۳۳۱ش، ص۱۳۴؛ حاجت‌پور، زیارتگاه‌های منطقۀ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۱۴۳.</ref>  بعدها ابراهیم را نیز در کنار امام‌زاده دفن کردند که به دلیل دلاوري‌اش به «ابراهیم سربخش» معروف شد.<ref>شوشتری، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، ۱۳۷۸ش، ص۱۵۳؛ حاجت‌پور، زیارتگاه‌های منطقۀ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۱۴۳.</ref>  در روایتی دیگر آمده است که پیرزن وارد اتاقی که سر امام‌زاده قرار داشت شد. او مشاهده کرد که چند نفر نورانی وارد اتاق شدند. ابراهیم به مادر می‌گوید که این سر از نوادگان امام‌علی است. به پیشنهاد پسر، مادر سر او را بریده و به‌جای سر امام‌زاده قرار می‌دهد تا کفار متوجه نبود سر نشوند. سپس او سر اما‌م‌زاده را با احترام دفن کرد.<ref>جزایری، تذکرۀ شوشتر، ۱۳۸۴ش، ص۲۷-۲۸؛ علیزاده گل‌سفیدی، تشیع در بختیاری، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۷.</ref> 
 
امام‌زاده شامنگشت صاحب کرامات است. عشایر و مردمان این منطقه به زیارت امام‌زاده می‌روند.<ref>خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۷.</ref> 
از کوه منگشت آب زرد جاری می‌شود.<ref>لایارد، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۱–۱۲۲.</ref> این کوه مانند دیواری ییلاق و قشلاق بختیاری را از یکدیگر جدا کرده و در تمام فصول سال پوشیده از برف است. جلوه‌های زیبای این منطقه صحنه‌های دلنشینی را برای گردشگران فراهم کرده است.<ref>سعیدیان، دائرةالمعارف سرزمین و مردم ایران، ۱۳۶۰ش، ص۱۱۰۶.</ref>
==شامنگشت در ادبیات عامه==
[[پرونده:شامنگشت۱.jpg|جایگزین=امامزاده عبدالله-شامنگشت|بندانگشتی|امامزاده عبدالله در منطقه شامنگشت]]
مردم بختیاری در ادبیات شفاهی خود از منگشت و شامنگشت نیز استفاده می‌کنند. آن‌ها به یکدیگر دعاهایی مانند شامنگشت نگهدارت باد، شامنگشت بزرگت کند و شامنگشت حافظ تو باد استفاده می‌کنند. آن‌ها برای نفرین نیز می‌گویند: شامنگشت تورا زنده نگذارد، شامنگشت نگذارد از این بزرگ‌تر شوی یا کوهمرگ شامنگشت تو را بکشد. مردم این منطقه برای سوگندخوردن نیز از نام امام‌زاده استفاده می‌کنند.<ref>حاجت‌پور، زیارتگاه‌های منطقۀ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۲۲.</ref> مردمان بختیاری در نام‌گذاری و نام خانوادگی از منگشت و شامنگشت استفاده می‌کنند. نام این منطقه در شعر و موسیقی قوم بختیاری نیز تجلی دارد.<ref>خسروی، عروس دالانکوه، ۱۳۷۹ش، ص۲۴۲؛ احمدی، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، ۱۳۹۲ش، ص۷۸؛ شوشتری، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، ۱۳۷۸ش، ص۷۲و۱۵۹.</ref>  
این منطقه به‌خاطر وجود امامزاده عبدالله که به «شاه منگشت» معروف است، یکی از مهم‌ترین مراکز زیارتی و گردشگری محسوب می‌شود. امامزاده عبدالله از نوادگان [[امام سجاد]] است. مقبرهٔ امامزاده در پایین دامنه کوه منگشت در شهرستان باغملک قرار دارد. روایت‌ها حکایت دارند که وی در دوران حکومت متوکل عباسی یا معتمد عباسی (حدود سال‌های ۲۵۰ تا ۲۸۰ هجری قمری) برای تبلیغ [[دین]] [[اسلام]] به این منطقه آمده بود.<ref>خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۷.</ref>
==پانویس==
 
{{پانویس}}
در آن زمان به‌دلیل تعقیب و دستگیری توسط حکومت، وی مجبور به گریز و پنهان شدن در کوه‌های منگشت شد و سرانجام به [[شهادت]] رسید. پیکر وی در نزدیکی کوه منگشت و سر او در شهر شوشتر به خاک سپرده شده است. امام‌زاده شامنگشت صاحب [[کرامت|کرامات]] است و عشایر و مردمان این منطقه برای عرض ارادت و احترام به امامزاده به زیارت وی می‌روند.<ref>خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۷.</ref>
==منابع==
 
* احمدی، جانمراد، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، اصفهان، دارخوین، چ۱، ۱۳۹۲ش.
بازسازی و توسعهٔ بنای امامزاده در سال‌های اخیر باعث شده است که بنا با گنبد دوپوش و تزئینات اسلامی [[زیبایی]] چون کاشی‌کاری و گچ‌بری مزین شود و امکانات رفاهی برای زائران فراهم شود. این مکان برای زائران و علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت بسیار جذاب است.<ref>[https://mrbilit.com/mag/emamzadeh-abdolah/ «امامزاده عبدالله باغملک»، وب‌سایت مستر بلیط.]</ref>
* امام شوشتری، محمدعلی، تاریخ جغرافیایی خوزستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۱ش.
 
* جزایری، عبدالله، تذکرۀ شوشتر، به‌تحقیق مهدی شرف‌الدین، اهواز، معتبر، چ۱، ۱۳۸۴ش.
== پوشش گیاهی و جانوری ==
* حاجت‌پور، موسى، زیارت‌گاه‌های منطقۀ بختیاری، اهواز، معتبر، چ۱، ۱۳۹۰ش.
=== پوشش گیاهی ===
* خسروی، عبدالعلی، فرهنگ بختیاری، تهـران، فرهنگ‌سرا، ۱۳۶۸ش.
[[پرونده:شامنگشت۲.jpg|جایگزین=پوشش گیاهی منطقه شامنگشت|بندانگشتی|تصویری از پوشش گیاهی منطقه شامنگشت]]
پوشش گیاهی منطقه شامنگشت غالباً از جنگل‌های [[بلوط]] ایرانی تشکیل شده که مهم‌ترین و گسترده‌ترین گونه در این منطقه است. این [[جنگل]]‌ها نقش مهمی در حفظ خاک، تنظیم [[آب]] و هوا و تأمین زیستگاه‌های متنوع برای گونه‌های جانوری دارند.<ref>[https://www.tishineh.com/touritem/995/1‏ «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، وب‌سایت تیشینه.]</ref> در کنار بلوط، گونه‌های دیگری مانند بنه (پستهٔ وحشی)، زالزالک، [[بادام]] وحشی، کیکم، گلابی وحشی و ارس نیز مشاهده می‌شوند. همچنین گیاهان علفی و بوته‌ای متنوعی از جمله گون، کتیرا، چویل، جاشیر، کلوس، مورد معطر، آویشن و پونه در این منطقه رشد می‌کنند که برخی گونه‌ها به‌دلیل برداشت‌های بی‌رویه در معرض کاهش هستند.<ref>[https://kojachetor.com/mangasht-and-shaloo/ عمادی، «منطقه حفاظت شده منگشت و شالو»، وب‌سایت کجا چطور.]</ref>
 
=== پوشش جانوری ===
از نظر جانوری، منطقه شامنگشت زیستگاه گونه‌های مختلفی مانند پلنگ، خرس قهوه‌ای و سنجاب ایرانی است. این تنوع جانوری به‌دلیل حفظ و وجود پوشش جنگلی و شرایط زیستگاهی مناسب است که منطقه را به یکی از زیستگاه‌های مهم استان [[خوزستان]] تبدیل کرده است. همچنین در این منطقه انواع پرندگان مانند کبک، دراج و تیهو و چهارپایانی مانند [[آهو]] وجود دارند.<ref>سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، ۱۳۷۶ش، ص۸۳.</ref>
 
== اهمیت باستان‌شناسی این منطقه ==
آثار باستانی مانند پل شالو که در نزدیکی منطقهٔ منگشت واقع شده‌اند، گواهی بر سکونت انسان‌ها در این منطقه از هزاران سال پیش است. این منطقه به‌دلیل داشتن منابع آب فراوان و جنگل‌های سرسبز، همواره محیطی مناسب و مساعد برای زندگی بوده است. این شرایط طبیعی مطلوب، موجب شده که انسان‌ها در طول تاریخ، این نواحی را برای سکونت انتخاب کنند و آثار تاریخی متعددی را به جای بگذارند که نشان‌دهندهٔ تمدنی غنی و پیوسته در این منطقه است.<ref>[https://irangard.com/izeh «ایذه کجاست؟ معرفی جاهای دیدنی ایذه+آدرس و عکس»، وب‌سایت ایرانگرد.]</ref>
 
همچنین در این منطقه بقعه‌ای میان باران‌کِرد و قلعه تُل (مناطقی در شمال استان خوزستان) واقع شده که به خنگ‌سوار معروف است. برخی منابع بیان کرده‌اند که این مکان زیارتگاهی کهن مربوط به مهر یا میترا (از ایزدان یا فرشتگان آیین [[مزدیسنا]]) بوده است.<ref>سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ‌البختیار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶؛ کیان‌فر، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶، حاشیه ۱.</ref>
 
== شامنگشت در ادبیات عامه ==
مردم [[ایل بختیاری|بختیاری]] در [[ادبیات شفاهی]] خود از منگشت و شامنگشت نیز استفاده می‌کنند. آن‌ها به یکدیگر دعاهایی مانند شامنگشت نگهدارت باد، شامنگشت بزرگت کند و شامنگشت حافظ تو باد استفاده می‌کنند. آن‌ها برای نفرین نیز می‌گویند: شامنگشت تورا زنده نگذارد، شامنگشت نگذارد از این بزرگ‌تر شوی یا کوهمرگ شامنگشت تو را بکشد. مردم این منطقه برای سوگندخوردن نیز از نام [[امام‌زاده]] استفاده می‌کنند.<ref>حاجت‌پور، زیارتگاه‌های منطقهٔ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۲۲.</ref> مردمان بختیاری در نام‌گذاری و نام خانوادگی از منگشت و شامنگشت استفاده می‌کنند. نام این منطقه در [[شعر فارسی|شعر]] و [[موسیقی]] قوم بختیاری نیز تجلی دارد.<ref>خسروی، عروس دالانکوه، ۱۳۷۹ش، ص۲۴۲؛ احمدی، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، ۱۳۹۲ش، ص۷۸؛ شوشتری، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، ۱۳۷۸ش، ص۷۲و۱۵۹.</ref>
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
 
== منابع ==
{{آغاز منابع}}
* «ایذه کجاست؟ معرفی جاهای دیدنی ایذه+آدرس و عکس»، وب‌سایت ایرانگرد، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
* احمدی، جانمراد، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، اصفهان، دارخوین، ۱۳۹۲ش.
* «امامزاده عبدالله باغملک»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۴۰۰ش.
* حاجت‌پور، موسی، زیارت‌گاه‌های منطقهٔ بختیاری، اهواز، معتبر، ۱۳۹۰ش.
* خسروی، عبدالعلی، فرهنگ بختیاری، تهران، فرهنگ‌سرا، ۱۳۶۸ش.
* خسروی، عبدالعلی، عروس دالانکوه، اصفهان، شهسواری، ۱۳۷۹ش.
* خسروی، عبدالعلی، عروس دالانکوه، اصفهان، شهسواری، ۱۳۷۹ش.
* ساکی، علی‌محمد، حاشیه بر سفرنامۀ ویلسن، به‌ترجمۀ همو، خرم‌آباد، شاپورخواست، چ۱، ۱۳۹۴ش.
* ساکی، علی‌محمد، حاشیه بر سفرنامهٔ ویلسن، به‌ترجمهٔ همو، خرم‌آباد، شاپورخواست، ۱۳۹۴ش.
* سردار اسعد بختیاری، علی‌قلی بن حسین‌قلی و سپهر، عبدالحسین، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
* سردار اسعد بختیاری، علی‌قلی بن حسین‌قلی و سپهر، عبدالحسین، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
* سعیدیان، عبدالحسین، دائره‌المعارف سرزمین و مردم ایران، تهران، مجله علم و زندگی، ۱۳۶۰ش.
* سعیدیان، عبدالحسین، دائره‌المعارف سرزمین و مردم ایران، تهران، مجله علم و زندگی، ۱۳۶۰ش.
* شوشتری، علاءالملک، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، به‌تحقیق جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ۲، ۱۳۷۸ش.
* شوشتری، علاءالملک، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، به‌تحقیق جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ۲، ۱۳۷۸ش.
* شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، به‌تحقیق ابراهیم عرب‌پور و دیگران، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چ۱، ۱۳۹۲ش.
* عمادی، هلن، «منطقه حفاظت شده منگشت و شالو»، وب‌سایت کجا چطور، تاریخ درج مطلب: ۷ مرداد ۱۴۰۴ش.
* علیزادۀ گل‌سفیدی، مصطفى، تشیع در بختیاری، اصفهان، سرو چمن، چ۱، ۱۳۸۸ش.
* کیان‌فر، جمشید، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
* کیان‌فر، جمشید، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار في تاريخ البختيار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
* لایارد، ا. ه‍ .، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، به‌ترجمهٔ مهراب امیری، تهران، مهراب امیری، ۱۳۷۱ش.
* لایارد، ا. ه‍ .، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، به‌ترجمۀ مهراب امیری، تهران، مهراب امیری، چ۱، ۱۳۷۱ش.
* «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، وب‌سایت تیشینه، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
* «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، سایت تیشینه، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
{{پایان منابع}}
[[رده: ویکی‌زندگی]]
 
{{#seo:
|title= شامنگشت کجاست؟ - پوشش گیاهی و جانواری شامنگشت چیست - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords= شامنگشت
|description= معرفی کامل شامنگشت - معرفی پوشش گیاهی و جانواری، بررسی اهمیت باستانشناسی منطقه شامنگشت - ویکی زندگی
}}
 
{{خوزستان-افقی}}
{{ایران-افقی}}
 
[[رده:جاذبه‌های گردشگری استان خوزستان]]
[[رده:کوه‌های استان خوزستان]]

نسخهٔ کنونی تا ۱۵ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۰۵:۳۲

تالاب میانگران- کوه منگشت-شهر ایذه
نمایی از تالاب میانگران و کوه منگشت در شمال شهر ایذه

شامُنگَشت؛ نام کوه و زیارتگاهی در شهرستان ایذه استان خوزستان.

شامنگشت نام یک کوه و زیارتگاهی مشهور در منطقهٔ بختیاریِ استان خوزستان است که در محدودهٔ مال‌امیر و شهرستان ایذه قرار دارد. این منطقه به‌خاطر وجود امامزاده عبدالله که به «شاه منگشت» نیز معروف است، از جاذبه‌های زیارتی و گردشگری مهم محسوب می‌شود. علاوه بر اهمیت مذهبی، منطقه شامنگشت از منظر طبیعی نیز دارای ارزش است، چرا که بخشی از منطقه حفاظت‌شدهٔ منگشت و شالو است.

معرفی شامنگشت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شامنگشت نام کوهی است که در ۴۰ کیلومتری جنوب شهرستان ایذه قرار دارد.[۱] این کوه از شرق دریاچهٔ آب بوندان آغاز و تا حوالی روستای روریش به طول حدود ۸۰ کیلومتر و عرض بین ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر امتداد یافته و منطقه‌ای به وسعت حدود ۱۸۵۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد.[۲]

بلندترین قلهٔ این کوه ۳۶۱۳ متر ارتفاع دارد. این قله از شمال به جنوب امتداد یافته و شهر ایذه را از کهگیلویه و بویراحمد جدا می‌کند و در دامنهٔ آن رودخانهٔ خِرسان جاری است. کوه غاران یا در اصطلاح محلی قارون در امتداد این قله قرار دارد.[۳]

از کوه منگشت آب زرد جاری می‌شود.[۴] این کوه مانند دیواری ییلاق و قشلاق بختیاری را از یکدیگر جدا کرده و در تمام فصول سال پوشیده از برف است. جلوه‌های زیبای این منطقه صحنه‌های دلنشینی را برای گردشگران فراهم کرده است.[۵]

امامزاده عبدالله-شامنگشت
امامزاده عبدالله در منطقه شامنگشت

این منطقه به‌خاطر وجود امامزاده عبدالله که به «شاه منگشت» معروف است، یکی از مهم‌ترین مراکز زیارتی و گردشگری محسوب می‌شود. امامزاده عبدالله از نوادگان امام سجاد است. مقبرهٔ امامزاده در پایین دامنه کوه منگشت در شهرستان باغملک قرار دارد. روایت‌ها حکایت دارند که وی در دوران حکومت متوکل عباسی یا معتمد عباسی (حدود سال‌های ۲۵۰ تا ۲۸۰ هجری قمری) برای تبلیغ دین اسلام به این منطقه آمده بود.[۶]

در آن زمان به‌دلیل تعقیب و دستگیری توسط حکومت، وی مجبور به گریز و پنهان شدن در کوه‌های منگشت شد و سرانجام به شهادت رسید. پیکر وی در نزدیکی کوه منگشت و سر او در شهر شوشتر به خاک سپرده شده است. امام‌زاده شامنگشت صاحب کرامات است و عشایر و مردمان این منطقه برای عرض ارادت و احترام به امامزاده به زیارت وی می‌روند.[۷]

بازسازی و توسعهٔ بنای امامزاده در سال‌های اخیر باعث شده است که بنا با گنبد دوپوش و تزئینات اسلامی زیبایی چون کاشی‌کاری و گچ‌بری مزین شود و امکانات رفاهی برای زائران فراهم شود. این مکان برای زائران و علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت بسیار جذاب است.[۸]

پوشش گیاهی و جانوری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پوشش گیاهی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پوشش گیاهی منطقه شامنگشت
تصویری از پوشش گیاهی منطقه شامنگشت

پوشش گیاهی منطقه شامنگشت غالباً از جنگل‌های بلوط ایرانی تشکیل شده که مهم‌ترین و گسترده‌ترین گونه در این منطقه است. این جنگل‌ها نقش مهمی در حفظ خاک، تنظیم آب و هوا و تأمین زیستگاه‌های متنوع برای گونه‌های جانوری دارند.[۹] در کنار بلوط، گونه‌های دیگری مانند بنه (پستهٔ وحشی)، زالزالک، بادام وحشی، کیکم، گلابی وحشی و ارس نیز مشاهده می‌شوند. همچنین گیاهان علفی و بوته‌ای متنوعی از جمله گون، کتیرا، چویل، جاشیر، کلوس، مورد معطر، آویشن و پونه در این منطقه رشد می‌کنند که برخی گونه‌ها به‌دلیل برداشت‌های بی‌رویه در معرض کاهش هستند.[۱۰]

پوشش جانوری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از نظر جانوری، منطقه شامنگشت زیستگاه گونه‌های مختلفی مانند پلنگ، خرس قهوه‌ای و سنجاب ایرانی است. این تنوع جانوری به‌دلیل حفظ و وجود پوشش جنگلی و شرایط زیستگاهی مناسب است که منطقه را به یکی از زیستگاه‌های مهم استان خوزستان تبدیل کرده است. همچنین در این منطقه انواع پرندگان مانند کبک، دراج و تیهو و چهارپایانی مانند آهو وجود دارند.[۱۱]

اهمیت باستان‌شناسی این منطقه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آثار باستانی مانند پل شالو که در نزدیکی منطقهٔ منگشت واقع شده‌اند، گواهی بر سکونت انسان‌ها در این منطقه از هزاران سال پیش است. این منطقه به‌دلیل داشتن منابع آب فراوان و جنگل‌های سرسبز، همواره محیطی مناسب و مساعد برای زندگی بوده است. این شرایط طبیعی مطلوب، موجب شده که انسان‌ها در طول تاریخ، این نواحی را برای سکونت انتخاب کنند و آثار تاریخی متعددی را به جای بگذارند که نشان‌دهندهٔ تمدنی غنی و پیوسته در این منطقه است.[۱۲]

همچنین در این منطقه بقعه‌ای میان باران‌کِرد و قلعه تُل (مناطقی در شمال استان خوزستان) واقع شده که به خنگ‌سوار معروف است. برخی منابع بیان کرده‌اند که این مکان زیارتگاهی کهن مربوط به مهر یا میترا (از ایزدان یا فرشتگان آیین مزدیسنا) بوده است.[۱۳]

شامنگشت در ادبیات عامه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مردم بختیاری در ادبیات شفاهی خود از منگشت و شامنگشت نیز استفاده می‌کنند. آن‌ها به یکدیگر دعاهایی مانند شامنگشت نگهدارت باد، شامنگشت بزرگت کند و شامنگشت حافظ تو باد استفاده می‌کنند. آن‌ها برای نفرین نیز می‌گویند: شامنگشت تورا زنده نگذارد، شامنگشت نگذارد از این بزرگ‌تر شوی یا کوهمرگ شامنگشت تو را بکشد. مردم این منطقه برای سوگندخوردن نیز از نام امام‌زاده استفاده می‌کنند.[۱۴] مردمان بختیاری در نام‌گذاری و نام خانوادگی از منگشت و شامنگشت استفاده می‌کنند. نام این منطقه در شعر و موسیقی قوم بختیاری نیز تجلی دارد.[۱۵]

  1. خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۶–۱۲۷.
  2. ساکی، حاشیه بر سفرنامهٔ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲.
  3. ساکی، حاشیه بر سفرنامهٔ ویلسن، ۱۳۹۴ش، ص۹۷، حاشیه ۷۲.
  4. لایارد، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۱–۱۲۲.
  5. سعیدیان، دائرةالمعارف سرزمین و مردم ایران، ۱۳۶۰ش، ص۱۱۰۶.
  6. خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۷.
  7. خسروی، فرهنگ بختیاری، ۱۳۶۸ش، ص۱۲۷.
  8. «امامزاده عبدالله باغملک»، وب‌سایت مستر بلیط.
  9. «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، وب‌سایت تیشینه.
  10. عمادی، «منطقه حفاظت شده منگشت و شالو»، وب‌سایت کجا چطور.
  11. سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، ۱۳۷۶ش، ص۸۳.
  12. «ایذه کجاست؟ معرفی جاهای دیدنی ایذه+آدرس و عکس»، وب‌سایت ایرانگرد.
  13. سردار اسعد بختیاری، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ‌البختیار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶؛ کیان‌فر، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، ۱۳۷۶ش، ص۶۶، حاشیه ۱.
  14. حاجت‌پور، زیارتگاه‌های منطقهٔ بختیاری، ۱۳۹۰ش، ص۲۲.
  15. خسروی، عروس دالانکوه، ۱۳۷۹ش، ص۲۴۲؛ احمدی، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، ۱۳۹۲ش، ص۷۸؛ شوشتری، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، ۱۳۷۸ش، ص۷۲و۱۵۹.
  • «ایذه کجاست؟ معرفی جاهای دیدنی ایذه+آدرس و عکس»، وب‌سایت ایرانگرد، تاریخ بازدید: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
  • احمدی، جانمراد، کرصیاد (آداب، فرهنگ و اشعار صیادان بختیاری)، اصفهان، دارخوین، ۱۳۹۲ش.
  • «امامزاده عبدالله باغملک»، وب‌سایت مستر بلیط، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۴۰۰ش.
  • حاجت‌پور، موسی، زیارت‌گاه‌های منطقهٔ بختیاری، اهواز، معتبر، ۱۳۹۰ش.
  • خسروی، عبدالعلی، فرهنگ بختیاری، تهران، فرهنگ‌سرا، ۱۳۶۸ش.
  • خسروی، عبدالعلی، عروس دالانکوه، اصفهان، شهسواری، ۱۳۷۹ش.
  • ساکی، علی‌محمد، حاشیه بر سفرنامهٔ ویلسن، به‌ترجمهٔ همو، خرم‌آباد، شاپورخواست، ۱۳۹۴ش.
  • سردار اسعد بختیاری، علی‌قلی بن حسین‌قلی و سپهر، عبدالحسین، تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
  • سعیدیان، عبدالحسین، دائره‌المعارف سرزمین و مردم ایران، تهران، مجله علم و زندگی، ۱۳۶۰ش.
  • شوشتری، علاءالملک، فردوس (در تاریخ شوشتر و برخی از مشاهیر آن)، به‌تحقیق جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ۲، ۱۳۷۸ش.
  • عمادی، هلن، «منطقه حفاظت شده منگشت و شالو»، وب‌سایت کجا چطور، تاریخ درج مطلب: ۷ مرداد ۱۴۰۴ش.
  • کیان‌فر، جمشید، حاشیه بر تاریخ بختیاری خلاصة الأعصار فی تاریخ البختیار، به‌تحقیق جمشید کیان‌فر، تهران، اساطیر، چ۳، ۱۳۷۶ش.
  • لایارد، ا. ه‍ .، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، به‌ترجمهٔ مهراب امیری، تهران، مهراب امیری، ۱۳۷۱ش.
  • «منطقه حفاظت‌شده شالو و منگشت»، وب‌سایت تیشینه، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.