پرش به محتوا

پیش‌نویس:شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
حذف رده‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''<big>شیعه؛</big>''' گروهی از مسلمانان که انتصاب الهی [[امام علی]] برای جانشینی [[حضرت محمد]] را باور دارند.
[[پرونده:نقاشی-فرشچیان.jpg|بندانگشتی|تابلوی غدیر خم اثر استاد محمود فرشچیان، طراحی شده با تکنیک اکریلیک؛ ۱۳۸۵ش]]
==مفهوم‌شناسی==
'''{{درشت|شیعه؛}}''' گروهی از مسلمانان که انتصاب الهی [[امام علی]] برای جانشینی [[حضرت محمد]] را باور دارند.
«شیعه» به‌معنای فرقه، گروه، امّت، پیروان، یاران و اشاعه‌‏دهندگان است.<ref>زبیدی، تاج العروس، 1389ق، ج 5، ص405ـ407.</ref> این واژه ابتدا در معنای مطلق پیروان یک شخص خاص کاربرد داشت<ref>[https://lib.eshia.ir/10382/2/197/ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج2، ص197؛] طبری، تاریخ طبری، ج5، ص140.</ref> اما با گذشت زمان و در اثر کثرت استعمال، بدون قرینه، برای پیروان [[امام علی]] به‌کار گرفته شد.
 
در تعریف‏ اصطلاحی شیعه به موارد گوناگونی، از جمله اعتقاد به برتری و تقدّم [[امام علی]] بر سایر اصحاب پیامبر خدا،<ref>رازی، الزینه فی الکلمات الاسلامیه العربیه، ص259ـ260؛ [https://lib.eshia.ir/71432/1/16 اشعری، مقالات الاسلامیین، 1400ق، ص16.]</ref> [[امامت]] و ولایت بلافصل [[امام علی]] بعد از [[پیامبر اکرم]] و نفی آن از دیگران،<ref>اشعری قمی، المقالات و الفرق،1360ش، ص15؛ [https://lib.eshia.ir/10408/0/17 نوبختی، فرق الشیعه، 1355ق، ص17.]</ref> اراده الهی و تصریح [[حضرت محمد|پیامبر خدا]] بر [[امامت]] [[امام علی|علی]]<ref>طوسی، تلخیص الشافی، 1383ق، ج2، ص56؛ [https://lib.eshia.ir/71442/1/169 شهرستانی، ملل و نحل،ج1، ص169]</ref> و همچنین باور به [[امامت]] فرزندان [[امام علی|علی]] و اختصاص حق جانشینی [[پیامبر اکرم]] به خاندان رسالت<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، 1388ش، ص25ـ26.</ref> اشاره شده است.
«شیعه» به‌معنای پیرو و یار است و در اصطلاح به مسلمانانی گفته می‌شود که به امامت و ولایت بلافصل امام علی(ع) پس از پیامبر اسلام(ص) باور دارند. ریشهٔ تشیع به زمان خود پیامبر بازمی‌گردد و عنوان «شیعهٔ علی» نخستین‌بار از سوی او به کار رفت. اختلاف دربارهٔ شمار امامان، سبب پیدایش سه فرقهٔ اصلی امامیه، زیدیه و اسماعیلیه شد. امامیه به دوازده امام تا مهدی موعود(عج) معتقدند، زیدیه قیام را شرط امامت می‌دانند و اسماعیلیه پیرو امامت اسماعیل فرزند امام صادق(ع) هستند. امروزه شیعیان در کشورهای ایران، عراق، لبنان، هند و دیگر نقاط جهان پراکنده‌اند و حدود ۱۰ تا ۲۳ درصد از جمعیت مسلمانان را تشکیل می‌دهند.
 
==مفهوم‌شناسی شیعه==
«شیعه» به‌معنای فرقه، گروه، امّت، پیروان، یاران و اشاعه‌دهندگان است.<ref>زبیدی، تاج العروس، 1389ق، ج 5، ص405ـ407.</ref> این واژه ابتدا در معنای مطلق پیروان یک شخص خاص کاربرد داشت<ref>[https://lib.eshia.ir/10382/2/197/ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج2، ص197؛] طبری، تاریخ طبری، ج5، ص140.</ref> اما با گذشت زمان و در اثر کثرت استعمال، بدون قرینه، برای پیروان [[امام علی]] به‌کار گرفته شد.
در تعریف اصطلاحی شیعه به موارد گوناگونی، از جمله اعتقاد به برتری و تقدّم [[امام علی]] بر سایر اصحاب پیامبر خدا،<ref>رازی، الزینه فی الکلمات الاسلامیه العربیه، ص259ـ260؛ [https://lib.eshia.ir/71432/1/16 اشعری، مقالات الاسلامیین، 1400ق، ص16.]</ref> [[امامت]] و ولایت بلافصل [[امام علی]] بعد از [[پیامبر اکرم]] و نفی آن از دیگران،<ref>اشعری قمی، المقالات و الفرق،1360ش، ص15؛ [https://lib.eshia.ir/10408/0/17 نوبختی، فرق الشیعه، 1355ق، ص17.]</ref> اراده الهی و تصریح [[حضرت محمد|پیامبر خدا]] بر [[امامت]] [[امام علی|علی]]<ref>طوسی، تلخیص الشافی، 1383ق، ج2، ص56؛ [https://lib.eshia.ir/71442/1/169 شهرستانی، ملل و نحل،ج1، ص169]</ref> و همچنین باور به [[امامت]] فرزندان [[امام علی|علی]] و اختصاص حق جانشینی [[پیامبر اکرم]] به خاندان رسالت<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، 1388ش، ص25ـ26.</ref> اشاره شده است.


==پیدایش شیعه==
==پیدایش شیعه==
درباره پیدایش شیعه، دیدگاه‌های مختلفی بیان شده است:
دربارهٔ پیدایش شیعه، دیدگاه‌های مختلفی بیان شده است:
# بر اساس دیدگاهی که بسیاری از شیعیان، آن را تأیید کرده‌اند، ریشه تشیع به آغاز دعوت اسلامى باز می‌‌گردد و عنوان «شیعه» نخستین بار توسط [[حضرت محمد|پیامبر خدا]]، بر معتقدين به لزوم اطاعت از [[امام علی|علي]] اطلاق شد.<ref>[https://lib.efatwa.ir/40680/4/106 ابن‌اثير، النهاية، ج4، 1979م، ص106؛ سبحانی تبریزی،] [https://www.ghbook.ir/index.php?name=%D8%A8%D8%AD%D9%88%D8%AB%20%D9%81%D9%8A%20%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%20%D9%88%20%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%AD%D9%84 بحوث في الملل و النحل، 1384ش، ج6، صص114-102.]</ref>  
#بر اساس دیدگاهی که بسیاری از شیعیان، آن را تأیید کرده‌اند، ریشه تشیع به آغاز دعوت اسلامی بازمی‌گردد و عنوان «شیعه» نخستین بار توسط [[حضرت محمد|پیامبر خدا]]، بر معتقدین به لزوم اطاعت از [[امام علی|علی]] اطلاق شد.<ref>[https://lib.efatwa.ir/40680/4/106 ابن‌اثیر، النهایة، ج4، 1979م، ص106؛ سبحانی تبریزی،] [https://www.ghbook.ir/index.php?name=بحوث%20في%20الملل%20و%20النحل بحوث فی الملل و النحل، 1384ش، ج6، صص114-102.]</ref>
# برخی که به جعل و وضع حديث متهم هستند، پیدایش شیعه را به یک یهودی موهوم با نام عبداللّه سبأ نسبت داده‌اند، در حالی که نامی از او در میان یاران [[امام علی]] نیست.<ref> [https://lib.efatwa.ir/41483/1/4 رشید رضا، السنة و الشيعة، 1947م، ص4ـ6؛] سامی النشار، نشأة الفكر الفلسفي في الإسلام، 1997م، ص18؛ [https://ebookshia.com/books/view/2658/%D8%B9%D8%A8%D8%AF+%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87+%D8%A8%D9%86+%D8%B3%D8%A8%D8%A3+%D9%88+%D8%AF%D9%8A%DA%AF%D8%B1+%D8%A7%D9%81%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87+%D9%87%D8%A7%D9%89+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE%D9%89+%28%D8%AC%D9%84%D8%AF+1%252 عسگری، افسانه عبداللّه سبأ، 1403ق، ج1، ص40ـ48؛] [https://lib.eshia.ir/15271/1/14 صدر، نشأة الشيعه والتشيع، 1417ق، ص14.]</ref>
#برخی که به جعل و وضع حدیث متهم هستند، پیدایش شیعه را به یک یهودی موهوم با نام عبداللّه سبأ نسبت داده‌اند، در حالی که نامی از او در میان یاران [[امام علی]] نیست.<ref>[https://lib.efatwa.ir/41483/1/4 رشید رضا، السنة و الشیعة، 1947م، ص4ـ6؛] سامی النشار، نشأة الفکر الفلسفی فی الإسلام، 1997م، ص18؛ [https://ebookshia.com/books/view/2658/عبد+الله+بن+سبأ+و+ديگر+افسانه+هاى+تاريخى+(جلد+1%252 عسگری، افسانه عبداللّه سبأ، 1403ق، ج1، ص40ـ48؛] [https://lib.eshia.ir/15271/1/14 صدر، نشأة الشیعه والتشیع، 1417ق، ص14.]</ref>
# برخی، تشیع و انگارۀ وصايت و وراثت در [[امامت]] را برگرفته از نظام شاهنشاهي در فرهنگ ايرانیان دانسته‌ و با این بهانه، ایرانیان را به انتقام‌جویی از عرب‌ها در فتح [[ایران]]، متهم کرده‌اند.<ref>[https://lib.eshia.ir/50079/1/128 مطهری، خدمات متقابل اسلام و ايران، 1400ش، ج1، ص128-154.]</ref> این در حالی است که ایرانیان، آموزه‌های عدالت‌محور [[اسلام]] را با آغوش باز پذیرفته‌اند و شیعیان، باور به وصایت و [[امامت]] [[امام علی|علی]] را برگرفته از آیات [[قرآن]]، روایات نبوی و دلایل عقلی می‌دانند.<ref> براون، تاريخ ادبيات ايران، 1398ش، ج1، ص297؛ [https://lib.eshia.ir/50079/1/128 مطهری، خدمات متقابل اسلام و ايران، 1400ش، ج1، صص128ـ154]</ref>  
#برخی، تشیع و انگارهٔ وصایت و وراثت در [[امامت]] را برگرفته از نظام شاهنشاهی در فرهنگ ایرانیان دانسته و با این بهانه، ایرانیان را به انتقام‌جویی از عرب‌ها در فتح [[ایران]]، متهم کرده‌اند.<ref>[https://lib.eshia.ir/50079/1/128 مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، 1400ش، ج1، ص128-154.]</ref> این در حالی است که ایرانیان، آموزه‌های عدالت‌محور [[اسلام]] را با آغوش باز پذیرفته‌اند و شیعیان، باور به وصایت و [[امامت]] [[امام علی|علی]] را برگرفته از آیات [[قرآن]]، روایات نبوی و دلایل عقلی می‌دانند.<ref>براون، تاریخ ادبیات ایران، 1398ش، ج1، ص297؛ [https://lib.eshia.ir/50079/1/128 مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، 1400ش، ج1، صص128ـ154]</ref>
==فرقه‌هاي شيعه==
 
مهم‌ترین عامل شکل‌گیری فرقه‌های گوناگون در میان شیعیان، اختلاف در تعداد امامان و چگونگی تعیین امام بعدی بود.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۹.</ref> اماميه، زيديه و اسماعيليه، مهم‌ترين فرقه‌های شيعه هستند.<ref> [https://lib.eshia.ir/71455/1/60 طباطبايي، شيعه در اسلام، 1388ش، ص60.]</ref>
==فرقه‌های شیعه==
مهم‌ترین عامل شکل‌گیری فرقه‌های گوناگون در میان شیعیان، اختلاف در تعداد امامان و چگونگی تعیین امام بعدی بود.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۹.</ref> امامیه، زیدیه و اسماعیلیه، مهم‌ترین فرقه‌های شیعه هستند.<ref>[https://lib.eshia.ir/71455/1/60 طباطبایی، شیعه در اسلام، 1388ش، ص60.]</ref>
 
===امامیه===
===امامیه===
امامیه اکثریت شیعیان را تشکیل می‌دهند. این گروه از شیعیان، به وجود امام در هر زمان، و وجوب نص صریح برای هر امامی معتقدند و امامت را منحصر در [[امام علی]]، [[امام حسن]]، [[امام حسین]] و نه فرزند از نسل [[امام حسین]] می‌دانند که آخرین آنها [[مهدی موعود]] است.<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، 1372ش، ص۳۸.</ref> از آن‌جا که تعداد جانشینان [[پیامبر اکرم]]، نزد شیعیان امامیه، دوازده نفر است، آنها شیعیان اثناعشریه نیز نامیده شده‌اند. [[توحید]]، [[عدل]]، [[نبوت]]، [[امامت]] و [[معاد]]، اصول عقاید امامیه است.
امامیه اکثریت شیعیان را تشکیل می‌دهند. این گروه از شیعیان، به وجود امام در هر زمان، و وجوب نص صریح برای هر امامی معتقدند و امامت را منحصر در [[امام علی]]، [[امام حسن]]، [[امام حسین]] و نه فرزند از نسل [[امام حسین]] می‌دانند که آخرین آنها [[مهدی موعود]] است.<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، 1372ش، ص۳۸.</ref> از آن‌جا که تعداد جانشینان [[پیامبر اکرم]]، نزد شیعیان امامیه، دوازده نفر است، آنها شیعیان اثناعشریه نیز نامیده شده‌اند. [[توحید]]، [[عدل]]، [[نبوت]]، [[امامت]] و [[معاد]]، اصول عقاید امامیه است.


===زیدیه===
===زیدیه===
گروهی از شیعیان، پس از [[امام علی]]، [[امام حسن]] و [[امام حسـین]] به امامت «زید» فرزند [[امام سجاد]] (علی بن حسین) باور دارند و به همین دلیل، آن‌ها را زیدیه می‌گویند. بر اساس باور زیدیه، [[حضرت محمد|پیامبر خدا]] تنها به [[امامت]] [[امام علی|علی]]، [[امام حسن|حسن]] و [[امام حسین|حسین]]، تصریح کرده است. زیدیه، مبارزه مسلحانه را شرط امامت رهبران پسینی می‌دانند و به‌همین دلیل، سایر پیشوایان شیعیان امامیه را که به جهاد علنی نپرداختند، امام نمی‌دانند. جارودیه، سـلیمانیه و صالحیه، مهم‌ترین فرقه‌های زیدیه هستند.<ref>برنجکار،آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،1396ش، ص42.</ref>  
گروهی از شیعیان، پس از [[امام علی]]، [[امام حسن]] و [[امام حسین]] به امامت «زید» فرزند [[امام سجاد]] (علی بن حسین) باور دارند و به همین دلیل، آن‌ها را زیدیه می‌گویند. بر اساس باور زیدیه، [[حضرت محمد|پیامبر خدا]] تنها به [[امامت]] [[امام علی|علی]]، [[امام حسن|حسن]] و [[امام حسین|حسین]]، تصریح کرده است. زیدیه، مبارزه مسلحانه را شرط امامت رهبران پسینی می‌دانند و به‌همین دلیل، سایر پیشوایان شیعیان امامیه را که به جهاد علنی نپرداختند، امام نمی‌دانند. جارودیه، سلیمانیه و صالحیه، مهم‌ترین فرقه‌های زیدیه هستند.<ref>برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،1396ش، ص42.</ref>
 
===اسماعیلیه===
===اسماعیلیه===
گروه دیگری از شیعیان، در باور به هفتمین امام، از شیعیان امامیه جدا شده و به جای [[موسی بن جعفر]]، به امامت اسماعیل، فرزند دیگر [[امام جعفر صادق]]، اعتقاد دارند. برخی از آن‌ها محمد، فرزند اسماعیل را امام دانسته‌اند. مهم‌ترین ویژگی اسماعیلیان، رویکرد باطن‌‌گرا و تأویل آیات، احادیث و احکام اسلامی است.<ref>برنجکار،آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،1396ش، ص46.</ref> اسماعیلیه به سه گروه اسماعیلیه خالص، مبارکیه و قرامطه منشعب شدند.<ref>برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،1396ش، ص46؛ ربانی گلپایگانی، فرق و مذاهب کلامی،1383ش، ص76.</ref>  
گروه دیگری از شیعیان، در باور به هفتمین امام، از شیعیان امامیه جدا شده و به جای [[موسی بن جعفر]]، به امامت اسماعیل، فرزند دیگر [[امام جعفر صادق]]، اعتقاد دارند. برخی از آن‌ها محمد، فرزند اسماعیل را امام دانسته‌اند. مهم‌ترین ویژگی اسماعیلیان، رویکرد باطن‌گرا و تأویل آیات، احادیث و احکام اسلامی است.<ref>برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،1396ش، ص46.</ref> اسماعیلیه به سه گروه اسماعیلیه خالص، مبارکیه و قرامطه منشعب شدند.<ref>برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،1396ش، ص46؛ ربانی گلپایگانی، فرق و مذاهب کلامی،1383ش، ص76.</ref>
 
==پراکندگی جغرافیایی شیعه==
==پراکندگی جغرافیایی شیعه==
شیعیان در تمام نقاط جهان پراکنده هستند؛ اما بیشتر شیعیان در منطقه [[خاور‌میانه]] و [[خلیج فارس]] زندگی می‌کنند. در کشورهاى [[چین]]، [[اندونزى]]، [[آلمان]]، [[فرانسه]] و [[انگلستان]] نیز شیعیان زیادى زندگى مى‌کنند. در کشورهای آفریقایی کنیا، تانزانیا، سنگال و ساحل عاج نیز جوامعي از شيعيان وجود دارد. در قاره آمريكا نیز حضور جامعۀ شیعه، چشمگیر است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%BE%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86 «پراکندگی جغرافیای شیعه»، سایت دانشنامه اسلامی.]</ref>  
[[پرونده:شیعه۱.jpg|جایگزین=نقشه پراکندگی جغرافیایی شیعه در جهان|بندانگشتی|پراکندگی جغرافیایی شیعه در جهان]]
شیعیان در تمام نقاط جهان پراکنده هستند؛ اما بیشتر شیعیان در منطقه [[خاورمیانه]] و [[خلیج فارس]] زندگی می‌کنند. در کشورهای [[چین]]، [[اندونزی]]، [[آلمان]]، [[فرانسه]] و [[انگلستان]] نیز شیعیان زیادی زندگی می‌کنند. در کشورهای آفریقایی کنیا، تانزانیا، سنگال و ساحل عاج نیز جوامعی از شیعیان وجود دارد. در قاره آمریکا نیز حضور جامعهٔ شیعه، چشمگیر است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/پراکندگی_جغرافیایی_شیعه_در_جهان «پراکندگی جغرافیای شیعه»، سایت دانشنامه اسلامی.]</ref>
 
==جمعیت شیعه==
==جمعیت شیعه==
بر اساس گزارش‌های آماری موجود، شیعیان، حدود 10 تا 12 درصد از جامعۀ مسلمانان جهان را تشکیل داده‌اند.<ref> فرانسوا توال، ژئوپليتيک شيعه، 1379ش، ص9.</ref> در برخی از گزارش‌های آماری، جمعیت شیعیان تا 23 درصد از جامعۀ مسلمانان نیز برآورد شده است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D9%86 «جمعیت شیعیان»، سایت ویکی فقه.]</ref> در کشورهایی مانند [[هند]]، [[ایران]]، [[عراق]]، [[جمهوری آذربایجان]]، [[لبنان]]، [[افغانستان]]، [[پاکستان]]، [[یمن]] و [[بحرین]] بیشترین تراکم جمعیتی شیعیان وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران، نسبت به کل جمعیت، بیشترین میزان شیعه را دارد و [[جمهوری آذربایجان]] و کشور [[بحرین]]، دومین و سومین کشور با اکثریت شیعی در میان [[کشورهای مسلمان]] است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%BE%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86 «پراکندگی جغرافیای شیعه»، سایت دانشنامه اسلامی].</ref>
بر اساس گزارش‌های آماری موجود، شیعیان، حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد از جامعهٔ مسلمانان جهان را تشکیل داده‌اند.<ref>فرانسوا توال، ژئوپلیتیک شیعه، 1379ش، ص9.</ref> در برخی از گزارش‌های آماری، جمعیت شیعیان تا ۲۳ درصد از جامعهٔ مسلمانان نیز برآورد شده است.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/جمعیت_شیعیان «جمعیت شیعیان»، سایت ویکی فقه.]</ref> در کشورهایی مانند [[هند]]، [[ایران]]، [[عراق]]، [[جمهوری آذربایجان]]، [[لبنان]]، [[افغانستان]]، [[پاکستان]]، [[یمن]] و [[بحرین]] بیشترین تراکم جمعیتی شیعیان وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران، نسبت به کل جمعیت، بیشترین میزان شیعه را دارد و [[جمهوری آذربایجان]] و کشور [[بحرین]]، دومین و سومین کشور با اکثریت شیعی در میان [[کشورهای مسلمان]] است.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/پراکندگی_جغرافیایی_شیعه_در_جهان «پراکندگی جغرافیای شیعه»، سایت دانشنامه اسلامی].</ref>
 
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==جستارهای وابسته==
==جستارهای وابسته==
* [[امام علی]]
*[[امام علی]]
 
==منابع==
==منابع==
* ابن‌أثیر، مجدالدین، النهاية في غريب الحديث و الأثر، بیروت، المكتبة العلمية، 1979م.
*ابن‌أثیر، مجدالدین، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، بیروت، المکتبة العلمیة، ۱۹۷۹م.
* اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین، تحقیق محمّد محیی‏الدین عبدالمجید، ويسبادن، فرانس شتاينر‌، چاپ سوم، ‌1400ق.
*اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین، تحقیق محمّد محیی‌الدین عبدالمجید، ویسبادن، فرانس شتاینر، چاپ سوم، ۱۴۰۰ق.
* اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، با مقدّمه و تصحیح محمد‌جواد مشکور، تهران، علمی و فرهنگی،1360ش.
*اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، با مقدّمه و تصحیح محمدجواد مشکور، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۰ش.
* براون، ادوارد، تاریخ ادبیات ایران، تهران، علم، 1398ش.
*براون، ادوارد، تاریخ ادبیات ایران، تهران، علم، ۱۳۹۸ش.
* برنجکار، رضا، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، قم، طه، چاپ 25، 1396ش.
*برنجکار، رضا، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، قم، طه، چاپ ۲۵، ۱۳۹۶ش.
* «پراکندگی جغرافیای شیعه»، وب‌سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 3 خرداد 1401ش.
*«پراکندگی جغرافیای شیعه»، وب‌سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: ۳ خرداد ۱۴۰۱ش.
* توال، فرانسوا، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه علیرضا قاسم‌آقا، تهران، اندیشه سازان نور، چاپ اول، 1379ش.
*توال، فرانسوا، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه علیرضا قاسم‌آقا، تهران، اندیشه سازان نور، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
* «جمعیت شیعیان»، سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 3 خرداد 1401ش.
*«جمعیت شیعیان»، سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: ۳ خرداد ۱۴۰۱ش.
* رازی، ابوحاتم، الزینه فی الکلمات الاسلامیه العربیه، صنعاء، مرکز الدراسا‌ت‌ و البحوث‌ الیمنی‌، 1415ق.
*رازی، ابوحاتم، الزینه فی الکلمات الاسلامیه العربیه، صنعاء، مرکز الدراسات و البحوث الیمنی، ۱۴۱۵ق.
* ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، قم، مركز جهاني علوم اسلامي، چاپ سوم، 1383ش.
*ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۸۳ش.
* رشید رضا، محمد، السنة و الشيعة، قاهره، دار المنار، 1947م.
*رشید رضا، محمد، السنة و الشیعة، قاهره، دار المنار، ۱۹۴۷م.
* زبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالهدایه، چاپ اول، 1389ق.
*زبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالهدایه، چاپ اول، ۱۳۸۹ق.
* سامی النشار، علی، نشأة فكر الفلسفي في الإسلام، قاهره، دارالمعارف، چاپ نهم، 1997م.
*سامی النشار، علی، نشأة فکر الفلسفی فی الإسلام، قاهره، دارالمعارف، چاپ نهم، ۱۹۹۷م.
* سبحانی تبریزی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، موسسه نشر اسلامی، چاپ چهارم، 1384ش.
*سبحانی تبریزی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۸۴ش.
* شهرستانی، عبدالکریم، الملل و النحل، قم، الشریف رضی، 1364ق.
*شهرستانی، عبدالکریم، الملل و النحل، قم، الشریف رضی، ۱۳۶۴ق.
* صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، ترجمه محمد عباسی، تهران، سمت، 1398ش.
*صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، ترجمه محمد عباسی، تهران، سمت، ۱۳۹۸ش.
* صدر، سید محمد‌باقر، نشأة الشيعه والتشيع، بيروت، الغدیر، 1417‌ق.
*صدر، سید محمدباقر، نشأة الشیعه والتشیع، بیروت، الغدیر، ۱۴۱۷ق.
* طباطبایی، سید محمد‌حسین، شیعه در اسلام، قم، دفتر تبليغات اسلامي، چاپ پنجم، 1388ش.
*طباطبایی، سید محمدحسین، شیعه در اسلام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۸۸ش.
* طبری، ابن‌جریر، بیروت، روائع التراث العربي، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۷ق.
*طبری، ابن‌جریر، بیروت، روائع التراث العربی، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۷ق.
* طوسی، محمد ‌بن حسن، تلخیص الشافی، قم، محبین،1383ق.  
*طوسی، محمد بن حسن، تلخیص الشافی، قم، محبین، ۱۳۸۳ق.
* عسگری، مرتضی، افسانه عبداللّه سبأ، قم دانشکده اصول دین، چاپ ششم،1387ش.
*عسگری، مرتضی، افسانه عبداللّه سبأ، قم دانشکده اصول دین، چاپ ششم، ۱۳۸۷ش.
* مسلم بن حجّاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1347ق.
*مسلم بن حجّاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۴۷ق.
* مفید، محمد بن نعمان، اوائل المقالات، قم، الموتمر العالمي لالفيه الشيخ المفيد، 1372ش.
*مفید، محمد بن نعمان، اوائل المقالات، قم، الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، ۱۳۷۲ش.
* مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، صدرا، 1400ق.  
*مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، صدرا، ۱۴۰۰ق.
* نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، نجف، مکتبه مرتضویه، 1355ق.
*نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، نجف، مکتبه مرتضویه، ۱۳۵۵ق.
* یعقوبی، احمدبن اسحاق، تاریخ یعقوبی، تهران، علمی و فرهنگی، جاپ یازدهم، 1389ش.
*یعقوبی، احمدبن اسحاق، تاریخ یعقوبی، تهران، علمی و فرهنگی، جاپ یازدهم، ۱۳۸۹ش.
 
{{دین‌شناسی-افقی}}
{{اسلام-افقی}}
 
[[رده:شیعه| ]]
[[رده:مذاهب اسلامی]]
[[رده:مذاهب فقهی]]
[[رده:مذاهب کلامی]]

نسخهٔ کنونی تا ۲۱ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۲۱

تابلوی غدیر خم اثر استاد محمود فرشچیان، طراحی شده با تکنیک اکریلیک؛ ۱۳۸۵ش

شیعه؛ گروهی از مسلمانان که انتصاب الهی امام علی برای جانشینی حضرت محمد را باور دارند.

«شیعه» به‌معنای پیرو و یار است و در اصطلاح به مسلمانانی گفته می‌شود که به امامت و ولایت بلافصل امام علی(ع) پس از پیامبر اسلام(ص) باور دارند. ریشهٔ تشیع به زمان خود پیامبر بازمی‌گردد و عنوان «شیعهٔ علی» نخستین‌بار از سوی او به کار رفت. اختلاف دربارهٔ شمار امامان، سبب پیدایش سه فرقهٔ اصلی امامیه، زیدیه و اسماعیلیه شد. امامیه به دوازده امام تا مهدی موعود(عج) معتقدند، زیدیه قیام را شرط امامت می‌دانند و اسماعیلیه پیرو امامت اسماعیل فرزند امام صادق(ع) هستند. امروزه شیعیان در کشورهای ایران، عراق، لبنان، هند و دیگر نقاط جهان پراکنده‌اند و حدود ۱۰ تا ۲۳ درصد از جمعیت مسلمانان را تشکیل می‌دهند.

مفهوم‌شناسی شیعه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

«شیعه» به‌معنای فرقه، گروه، امّت، پیروان، یاران و اشاعه‌دهندگان است.[۱] این واژه ابتدا در معنای مطلق پیروان یک شخص خاص کاربرد داشت[۲] اما با گذشت زمان و در اثر کثرت استعمال، بدون قرینه، برای پیروان امام علی به‌کار گرفته شد. در تعریف اصطلاحی شیعه به موارد گوناگونی، از جمله اعتقاد به برتری و تقدّم امام علی بر سایر اصحاب پیامبر خدا،[۳] امامت و ولایت بلافصل امام علی بعد از پیامبر اکرم و نفی آن از دیگران،[۴] اراده الهی و تصریح پیامبر خدا بر امامت علی[۵] و همچنین باور به امامت فرزندان علی و اختصاص حق جانشینی پیامبر اکرم به خاندان رسالت[۶] اشاره شده است.

پیدایش شیعه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دربارهٔ پیدایش شیعه، دیدگاه‌های مختلفی بیان شده است:

  1. بر اساس دیدگاهی که بسیاری از شیعیان، آن را تأیید کرده‌اند، ریشه تشیع به آغاز دعوت اسلامی بازمی‌گردد و عنوان «شیعه» نخستین بار توسط پیامبر خدا، بر معتقدین به لزوم اطاعت از علی اطلاق شد.[۷]
  2. برخی که به جعل و وضع حدیث متهم هستند، پیدایش شیعه را به یک یهودی موهوم با نام عبداللّه سبأ نسبت داده‌اند، در حالی که نامی از او در میان یاران امام علی نیست.[۸]
  3. برخی، تشیع و انگارهٔ وصایت و وراثت در امامت را برگرفته از نظام شاهنشاهی در فرهنگ ایرانیان دانسته و با این بهانه، ایرانیان را به انتقام‌جویی از عرب‌ها در فتح ایران، متهم کرده‌اند.[۹] این در حالی است که ایرانیان، آموزه‌های عدالت‌محور اسلام را با آغوش باز پذیرفته‌اند و شیعیان، باور به وصایت و امامت علی را برگرفته از آیات قرآن، روایات نبوی و دلایل عقلی می‌دانند.[۱۰]

فرقه‌های شیعه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مهم‌ترین عامل شکل‌گیری فرقه‌های گوناگون در میان شیعیان، اختلاف در تعداد امامان و چگونگی تعیین امام بعدی بود.[۱۱] امامیه، زیدیه و اسماعیلیه، مهم‌ترین فرقه‌های شیعه هستند.[۱۲]

امامیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امامیه اکثریت شیعیان را تشکیل می‌دهند. این گروه از شیعیان، به وجود امام در هر زمان، و وجوب نص صریح برای هر امامی معتقدند و امامت را منحصر در امام علی، امام حسن، امام حسین و نه فرزند از نسل امام حسین می‌دانند که آخرین آنها مهدی موعود است.[۱۳] از آن‌جا که تعداد جانشینان پیامبر اکرم، نزد شیعیان امامیه، دوازده نفر است، آنها شیعیان اثناعشریه نیز نامیده شده‌اند. توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد، اصول عقاید امامیه است.

زیدیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گروهی از شیعیان، پس از امام علی، امام حسن و امام حسین به امامت «زید» فرزند امام سجاد (علی بن حسین) باور دارند و به همین دلیل، آن‌ها را زیدیه می‌گویند. بر اساس باور زیدیه، پیامبر خدا تنها به امامت علی، حسن و حسین، تصریح کرده است. زیدیه، مبارزه مسلحانه را شرط امامت رهبران پسینی می‌دانند و به‌همین دلیل، سایر پیشوایان شیعیان امامیه را که به جهاد علنی نپرداختند، امام نمی‌دانند. جارودیه، سلیمانیه و صالحیه، مهم‌ترین فرقه‌های زیدیه هستند.[۱۴]

اسماعیلیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گروه دیگری از شیعیان، در باور به هفتمین امام، از شیعیان امامیه جدا شده و به جای موسی بن جعفر، به امامت اسماعیل، فرزند دیگر امام جعفر صادق، اعتقاد دارند. برخی از آن‌ها محمد، فرزند اسماعیل را امام دانسته‌اند. مهم‌ترین ویژگی اسماعیلیان، رویکرد باطن‌گرا و تأویل آیات، احادیث و احکام اسلامی است.[۱۵] اسماعیلیه به سه گروه اسماعیلیه خالص، مبارکیه و قرامطه منشعب شدند.[۱۶]

پراکندگی جغرافیایی شیعه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نقشه پراکندگی جغرافیایی شیعه در جهان
پراکندگی جغرافیایی شیعه در جهان

شیعیان در تمام نقاط جهان پراکنده هستند؛ اما بیشتر شیعیان در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس زندگی می‌کنند. در کشورهای چین، اندونزی، آلمان، فرانسه و انگلستان نیز شیعیان زیادی زندگی می‌کنند. در کشورهای آفریقایی کنیا، تانزانیا، سنگال و ساحل عاج نیز جوامعی از شیعیان وجود دارد. در قاره آمریکا نیز حضور جامعهٔ شیعه، چشمگیر است.[۱۷]

جمعیت شیعه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس گزارش‌های آماری موجود، شیعیان، حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد از جامعهٔ مسلمانان جهان را تشکیل داده‌اند.[۱۸] در برخی از گزارش‌های آماری، جمعیت شیعیان تا ۲۳ درصد از جامعهٔ مسلمانان نیز برآورد شده است.[۱۹] در کشورهایی مانند هند، ایران، عراق، جمهوری آذربایجان، لبنان، افغانستان، پاکستان، یمن و بحرین بیشترین تراکم جمعیتی شیعیان وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران، نسبت به کل جمعیت، بیشترین میزان شیعه را دارد و جمهوری آذربایجان و کشور بحرین، دومین و سومین کشور با اکثریت شیعی در میان کشورهای مسلمان است.[۲۰]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ زبیدی، تاج العروس، 1389ق، ج 5، ص405ـ407.
  2. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج2، ص197؛ طبری، تاریخ طبری، ج5، ص140.
  3. ↑ رازی، الزینه فی الکلمات الاسلامیه العربیه، ص259ـ260؛ اشعری، مقالات الاسلامیین، 1400ق، ص16.
  4. ↑ اشعری قمی، المقالات و الفرق،1360ش، ص15؛ نوبختی، فرق الشیعه، 1355ق، ص17.
  5. ↑ طوسی، تلخیص الشافی، 1383ق، ج2، ص56؛ شهرستانی، ملل و نحل،ج1، ص169
  6. ↑ طباطبایی، شیعه در اسلام، 1388ش، ص25ـ26.
  7. ↑ ابن‌اثیر، النهایة، ج4، 1979م، ص106؛ سبحانی تبریزی، بحوث فی الملل و النحل، 1384ش، ج6، صص114-102.
  8. ↑ رشید رضا، السنة و الشیعة، 1947م، ص4ـ6؛ سامی النشار، نشأة الفکر الفلسفی فی الإسلام، 1997م، ص18؛ عسگری، افسانه عبداللّه سبأ، 1403ق، ج1، ص40ـ48؛ صدر، نشأة الشیعه والتشیع، 1417ق، ص14.
  9. ↑ مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، 1400ش، ج1، ص128-154.
  10. ↑ براون، تاریخ ادبیات ایران، 1398ش، ج1، ص297؛ مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، 1400ش، ج1، صص128ـ154
  11. ↑ صابری، تاریخ فرق اسلامی، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۲۹.
  12. ↑ طباطبایی، شیعه در اسلام، 1388ش، ص60.
  13. ↑ شیخ مفید، اوائل المقالات، 1372ش، ص۳۸.
  14. ↑ برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،1396ش، ص42.
  15. ↑ برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،1396ش، ص46.
  16. ↑ برنجکار، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی،1396ش، ص46؛ ربانی گلپایگانی، فرق و مذاهب کلامی،1383ش، ص76.
  17. ↑ «پراکندگی جغرافیای شیعه»، سایت دانشنامه اسلامی.
  18. ↑ فرانسوا توال، ژئوپلیتیک شیعه، 1379ش، ص9.
  19. ↑ «جمعیت شیعیان»، سایت ویکی فقه.
  20. ↑ «پراکندگی جغرافیای شیعه»، سایت دانشنامه اسلامی.

جستارهای وابسته

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • ابن‌أثیر، مجدالدین، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، بیروت، المکتبة العلمیة، ۱۹۷۹م.
  • اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین، تحقیق محمّد محیی‌الدین عبدالمجید، ویسبادن، فرانس شتاینر، چاپ سوم، ۱۴۰۰ق.
  • اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، با مقدّمه و تصحیح محمدجواد مشکور، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۰ش.
  • براون، ادوارد، تاریخ ادبیات ایران، تهران، علم، ۱۳۹۸ش.
  • برنجکار، رضا، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، قم، طه، چاپ ۲۵، ۱۳۹۶ش.
  • «پراکندگی جغرافیای شیعه»، وب‌سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: ۳ خرداد ۱۴۰۱ش.
  • توال، فرانسوا، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه علیرضا قاسم‌آقا، تهران، اندیشه سازان نور، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
  • «جمعیت شیعیان»، سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: ۳ خرداد ۱۴۰۱ش.
  • رازی، ابوحاتم، الزینه فی الکلمات الاسلامیه العربیه، صنعاء، مرکز الدراسات و البحوث الیمنی، ۱۴۱۵ق.
  • ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۸۳ش.
  • رشید رضا، محمد، السنة و الشیعة، قاهره، دار المنار، ۱۹۴۷م.
  • زبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالهدایه، چاپ اول، ۱۳۸۹ق.
  • سامی النشار، علی، نشأة فکر الفلسفی فی الإسلام، قاهره، دارالمعارف، چاپ نهم، ۱۹۹۷م.
  • سبحانی تبریزی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۸۴ش.
  • شهرستانی، عبدالکریم، الملل و النحل، قم، الشریف رضی، ۱۳۶۴ق.
  • صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، ترجمه محمد عباسی، تهران، سمت، ۱۳۹۸ش.
  • صدر، سید محمدباقر، نشأة الشیعه والتشیع، بیروت، الغدیر، ۱۴۱۷ق.
  • طباطبایی، سید محمدحسین، شیعه در اسلام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۸۸ش.
  • طبری، ابن‌جریر، بیروت، روائع التراث العربی، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۷ق.
  • طوسی، محمد بن حسن، تلخیص الشافی، قم، محبین، ۱۳۸۳ق.
  • عسگری، مرتضی، افسانه عبداللّه سبأ، قم دانشکده اصول دین، چاپ ششم، ۱۳۸۷ش.
  • مسلم بن حجّاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۴۷ق.
  • مفید، محمد بن نعمان، اوائل المقالات، قم، الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، ۱۳۷۲ش.
  • مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، صدرا، ۱۴۰۰ق.
  • نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، نجف، مکتبه مرتضویه، ۱۳۵۵ق.
  • یعقوبی، احمدبن اسحاق، تاریخ یعقوبی، تهران، علمی و فرهنگی، جاپ یازدهم، ۱۳۸۹ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:شیعه&oldid=27808»