پرش به محتوا

پیش‌نویس:مسجد جامع ارومیه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>علیرضا آزادوار
بهینه سازی سئو
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''<big>مسجد جامع ارومیه</big>'''؛ یکی از آثار کهن در شهر تاریخی [[ارومیه]].
[[پرونده:مسجد جامع ارومیه۱.jpg|جایگزین=نمای بیرونی مسجد جامع ارومیه|بندانگشتی|نمای بیرونی مسجد جامع ارومیه]]
'''{{درشت|مسجد جامع ارومیه}}'''؛ یکی از آثار کهن در شهر تاریخی [[ارومیه]].


یکی از کهن‌ترین آثار باستانی شهر [[ارومیه]]، مسجد جامع آن است که در بافت قدیمی شهر قرار دارد. برخی پژوهشگران معتقدند که این بنا در زمان ساسانیان آتشکده بود و در دوران اسلامی بر روی آن مسجدی ساخته شد.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> شیوۀ ساخت بنای نخستینِ مسجد و نیز محراب آن که به‌طور دقیق متوجه سمت ‌کعبه نیست، گواهی می‌دهد که مانند دیگر مساجدِ چارطاقی ایران، پیش‌تر آتشکده بوده است.<ref>Godard, L’art de l’Iran, 1962 , p340-343; Pope, A Survey of Persian Art, 1967, p1048; Wilson, «The Masjid-i-Jameiʾ of Rizaʿiya», 1937, p42. .مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۴۰۸ق، ص 289.</ref>  تاریخ بنای این مسجد معلوم نیست؛ اما شبستان گنبددار قدیمی آن گویای تعلق مسجد به دورۀ سلجوقیان (قرن ششم هـ.ق) است. محراب این شبستان و چهل ستون متصل به آن در تاریخ 676ق در زمان حکومت ایلخانان ساخته شده است. بر اساس سنگ‌نوشتۀ موجود، حجره‌های قدیمی اطراف صحن نیز در سال 1184ق، یعنی اوایل دورۀ زندیه ساخته شده است. بخش نوساز اطراف صحن، مربوط به دو دهۀ اخیر است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref>
مسجد جامع ارومیه، یکی از کهن‌ترین آثار تاریخی این منطقه است. این بنا پیش از اسلام، آتشکده بوده و در دوره اسلامی به مسجد تبدیل شده است. محراب این شبستان و شبستان چهل‌ستون متصل به آن، با گچ‌بری‌های بی‌نظیر، از شاهکارهای معماری ایلخانی محسوب می‌شود. این مسجد که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است، نمونه‌ای شاخص از تطور معماری اسلامی در ایران به شمار می‌آید.
==مکان==
مسجد جامع ارومیه در مرکز شهر و خیابان اقبال قرار گرفته است. این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref>  مسجد، دو درب دارد که یکی به راستۀ سنگ‌تراشان و دیگری به بازار عطاران باز می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> 
==معماری==
مسجد جامع ارومیه، شبیه «کوشک» است و گلدسته ندارد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>  بنای اصلی مسجد از دو شبستان و یک صحن شکل گرفته است؛ شبستان گنبددار که قدیمی‌تر بوده و آثار معماری سلجوقیان را دارد، هستۀ اولیۀ بنا را تشکیل داده است و شبستان چهل‌ستون که نمایانگر معماری ایلخانی است، در مجاورت شبستان گنبددار قرار گرفته است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref>  درهای هر دو شبستان به صحن مسجد باز می‌شوند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.] </ref>


شبستان چهل‌ستون، در ضلع جنوبی صحن قرار دارد و کف آن پایین‌تر از سطح صحن است. این شبستان، دارای ورودی کوچک بوده و کتیبۀ لاجوردی‌ بر آن نقش بسته است. بعد از ورودی کوچک، ورودی بزرگ با کاشی‌کاری و گچ‌بری زیبا و دو سنگ‌نوشتۀ مرمر، قرار دارد. در دیواره‌های بیرونی شبستان چهل‌ستون و اطراف صحن، ایوان‌هایی برای تحصیل طلاب علوم دینی، تعبیه شده است.<ref> [https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>  
=='''معرفی مسجد جامع ارومیه'''==
یکی از کهن‌ترین آثار باستانی شهر [[ارومیه]]، [[مسجد جامع]] آن است که در بافت قدیمی شهر قرار دارد. برخی پژوهشگران معتقدند که این بنا در زمان [[ساسانیان]] آتشکده بود و در دوران اسلامی بر روی آن مسجدی ساخته شد.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/معرفی-مسجد-جامع-ارومیه پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان.]</ref> شیوهٔ ساخت بنای نخستینِ [[مسجد]] و نیز محراب آن که به‌طور دقیق متوجه سمت کعبه نیست، گواهی می‌دهد که مانند دیگر مساجدِ چارطاقی [[ایران]]، پیش‌تر آتشکده بوده است.<ref>Godard, L’art de l’Iran, p. 340-343; Pope, A Survey of Persian Art, p. 1048; Wilson, "The Masjid-i-Jameiʾ of Rizaʿiya», p. 42؛


شبستان اصلی، دارای گنبد دایره‌ای شکل آجری بوده و بی‌همتا است. محراب مسجد با گچ‌بری نفیس در این قسمت قرار گرفته است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> چند کتیبه در میان طرح‌های گچی، تعبیه شده است.<ref>Pope, A Survey of Persian Art, 1967 p111; Wilson, Bulletin of the American Institute for Iranian Art and Archaeology 1937, p42.</ref> نمای محراب تماماً با خطوط و کتیبه‌ها و گچ‌بری‌های ظریف تزیین شده است.<ref>Pope, A Survey of Persian Art, 1967, p111؛ دهقان، سرزمین زردشت، تهران، ۱۳۴۸ش، ص 207.</ref> این تزئیناتِ اسلیمی، زیبا بوده و متقارن با خطوط و نقش‌ها است. نقش‌های میانی این تابلو دو لایه است؛ لایۀ درونی، کاملا مجزا طراحی شده و لایۀ دوم بدون وسیله خارجی بر روی آن منطبق و اجرا شده و تحسین و شگفتی بازدیدکنندگان و کارشناسان را برمی‌انگیزد. این نقش‌ها را به پارچه ظریف توری‌ای تشبیه کرده‌اند که با گچ‌بری‌های ماهرانه و نقوش جالب و بی‌همتا به یکدیگر تنیده و بافته شده‌اند و از شاهکارهای بی‌بدیل و اوج معماری دوره ایلخانی به‌شمار آورده‌اند. آیات دور تا دور شبستان اصلی به خط نستعلیق بسیار زیبا کار شده و کتیبه‌های کوفی، دور گنبد قرار گرفته‌اند. به اعتقاد گروهی از پژوهشگران، سبک تزئینات، گچ‌بری‌ها، ستون‌بندی‌ها و طاق‌های مسجد، شبیه سبک معماری سلجوقیان است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان؛] [https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> از مهم‌ترین جنبه‌های تزئینی مسجد، کتیبه‌های کوفی دور گنبد و گچ‌بری محراب آن است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref>
مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۴۰۸ق، ص289.</ref> تاریخ بنای این مسجد معلوم نیست؛ اما شبستان گنبددار قدیمی آن گویای تعلق مسجد به دورهٔ [[سلجوقیان]] (قرن ششم هـ. ق) است. [[محراب]] این شبستان و چهل ستون متصل به آن در تاریخ ۶۷۶ق در زمان حکومت [[ایلخانان]] ساخته شده است. بر اساس سنگ‌نوشتهٔ موجود، حجره‌های قدیمی اطراف صحن نیز در سال ۱۱۸۴ق، یعنی اوایل دورهٔ [[زندیه]] ساخته شده است. بخش نوساز اطراف صحن، مربوط به دو دههٔ اخیر است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/معرفی-مسجد-جامع-ارومیه پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان.]</ref>
 
==مکان مسجد جامع ارومیه==
مسجد جامع ارومیه در مرکز شهر و خیابان اقبال قرار گرفته است. این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/معرفی-مسجد-جامع-ارومیه پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان.]</ref> مسجد، دو درب دارد که یکی به راستهٔ سنگ‌تراشان و دیگری به [[بازار]] عطاران باز می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/مسجد-جامع-ارومیه-شاهکار-معماری-ایرانی-اسلامی «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
 
==معماری مسجد جامع ارومیه==
[[پرونده:مسجد جامع ارومیه.jpg|جایگزین=شبستان مسجد جامع ارومیه|بندانگشتی|شبستان مسجد جامع ارومیه]]
مسجد جامع ارومیه، شبیه «کوشک» است و گلدسته ندارد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/مسجد-جامع-ارومیه-شاهکار-معماری-ایرانی-اسلامی «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> بنای اصلی مسجد از دو شبستان و یک صحن شکل گرفته است؛ شبستان گنبددار که قدیمی‌تر بوده و آثار معماری سلجوقیان را دارد، هستهٔ اولیهٔ بنا را تشکیل داده است و شبستان چهل‌ستون که نمایانگر معماری ایلخانی است، در مجاورت شبستان گنبددار قرار گرفته است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/معرفی-مسجد-جامع-ارومیه پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان.]</ref> درهای هر دو شبستان به صحن مسجد باز می‌شوند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/مسجد-جامع-ارومیه-شاهکار-معماری-ایرانی-اسلامی «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
 
شبستان چهل‌ستون، در ضلع جنوبی صحن قرار دارد و کف آن پایین‌تر از سطح صحن است. این شبستان، دارای ورودی کوچک بوده و کتیبهٔ لاجوردی بر آن نقش بسته است. بعد از ورودی کوچک، ورودی بزرگ با کاشی‌کاری و گچ‌بری زیبا و دو سنگ‌نوشتهٔ مرمر، قرار دارد. در دیواره‌های بیرونی شبستان چهل‌ستون و اطراف صحن، ایوان‌هایی برای تحصیل طلاب علوم دینی، تعبیه شده است.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/مسجد-جامع-ارومیه-شاهکار-معماری-ایرانی-اسلامی «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
 
شبستان اصلی، دارای گنبد دایره‌ای شکل آجری بوده و بی‌همتا است. محراب مسجد با گچ‌بری نفیس در این قسمت قرار گرفته است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/معرفی-مسجد-جامع-ارومیه پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.]</ref> چند کتیبه در میان طرح‌های گچی، تعبیه شده است.<ref>Pope, A Survey of Persian Art, 1967 p111; Wilson, Bulletin of the American Institute for Iranian Art and Archaeology 1937, p42.</ref> نمای محراب تماماً با خطوط و کتیبه‌ها و گچ‌بری‌های ظریف تزیین شده است.<ref>Pope, A Survey of Persian Art, p. 111؛ دهقان، سرزمین زردشت، ۱۳۴۸ش، ص207.</ref>
 
این تزئیناتِ اسلیمی، زیبا بوده و متقارن با خطوط و نقش‌ها است. نقش‌های میانی این تابلو دو لایه است؛ لایهٔ درونی، کاملاً مجزا طراحی شده و لایهٔ دوم بدون وسیله خارجی بر روی آن منطبق و اجرا شده و تحسین و شگفتی بازدیدکنندگان و کارشناسان را برمی‌انگیزد. این نقش‌ها را به پارچه ظریف توری‌ای تشبیه کرده‌اند که با گچ‌بری‌های ماهرانه و نقوش جالب و بی‌همتا به یکدیگر تنیده و بافته شده‌اند و از شاهکارهای بی‌بدیل و اوج [[معماری]] دوره ایلخانی به‌شمار آورده‌اند.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان؛] [https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>  
 
آیات دور تا دور شبستان اصلی به خط نستعلیق بسیار زیبا کار شده و کتیبه‌های کوفی، دور گنبد قرار گرفته‌اند. به اعتقاد گروهی از پژوهشگران، سبک تزئینات، گچ‌بری‌ها، ستون‌بندی‌ها و طاق‌های مسجد، شبیه سبک معماری [[سلجوقیان]] است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/معرفی-مسجد-جامع-ارومیه پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان؛] [https://www.irna.ir/news/84273283/مسجد-جامع-ارومیه-شاهکار-معماری-ایرانی-اسلامی «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref> از مهم‌ترین جنبه‌های تزئینی مسجد، کتیبه‌های کوفی دور گنبد و گچ‌بری محراب آن است.<ref>[https://article.tebyan.net/84007/معرفی-مسجد-جامع-ارومیه پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان.]</ref>
 
==مرمت و بازسازی مسجد جامع ارومیه==
مسجد جامع ارومیه، چندین بار مرمت شده است. بر اساس نوشتهٔ «میرزا رشید ادیب‌الشعرا» در کتاب تاریخ افشار، این مسجد به‌فرمان رضا قلی‌خان بیگلربیگی افشار در سال ۱۱۸۴ق بازسازی شد و ادامهٔ تعمیر آن در سال ۱۲۵۰ق به دستور نجف‌قلی خان بیگلربیگی افشار، صورت گرفت. در سال ۱۲۸۷ق، گنبد مسجد به دستور یوسف‌خان شجاع‌الدوله، حکمران وقت [[ارومیه]]، مرمت شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>
 
در سال‌های اخیر نیز مرمت و احیای ایوان‌های بخش شرقی صحن، زیر نظر ادارهٔ میراث فرهنگی و گردشگری شروع شده است. عایق‌سازی شبستان، پشت‌بام و گنبدها برای جلوگیری از نشتی‌ها نیز انجام شده است. داخل گنبدخانه، نورپردازی و فرش شده است. مسجد جامع ارومیه به شماره ۲۴۳، در فهرست [[آثار ملی ایران|آثار ملی]] ثبت شده و یکی از بناهای فاخر تاریخی آذربایجان غربی، با معماری یگانه است. منبر چوبی این [[مسجد]] نیز در اواخر سال ۱۳۹۹ش در فهرست میراث منقول ثبت و مرمت آن شروع شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/مسجد-جامع-ارومیه-شاهکار-معماری-ایرانی-اسلامی «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.]</ref>


==مرمت و بازسازی==
مسجد جامع ارومیه، چندین بار مرمت شده است. براساس نوشتۀ «میرزا رشید ادیب‌الشعرا» در کتاب تاریخ افشار، این مسجد به‌فرمان رضا قلی‌خان بیگلربیگی افشار در سال ۱۱۸۴ق بازسازی شد و ادامۀ تعمیر آن در سال ۱۲۵۰ق به دستور نجف‌قلی خان بیگلربیگی افشار، صورت گرفت. در سال ۱۲۸۷ق، گنبد مسجد به دستور یوسف‌خان شجاع‌الدوله، حکمران وقت [[ارومیه]]، مرمت شد. در سال‌های اخیر نیز مرمت و احیای ایوان‌های بخش شرقی صحن، زیر نظر ادارۀ میراث فرهنگی و گردشگری شروع شده است. عایق‌سازی شبستان، پشت‌بام و گنبدها برای جلوگیری از نشتی‌ها نیز انجام شده است. داخل گنبدخانه، نورپردازی و فرش شده است. مسجد جامع ارومیه به شماره ۲۴۳، در فهرست آثار ملی ثبت شده و یکی از بناهای فاخر تاریخی آذربایجان‌ غربی، با معماری یگانه است. منبر چوبی این مسجد نیز در اواخر سال ۱۳۹۹ش در فهرست میراث منقول ثبت و مرمت آن شروع شد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84273283/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.] </ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
* «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج خبر: 5 فروردین 1400ش.
*«مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج خبر: ۵ فروردین ۱۴۰۰ش.
* پری‌نوش، زهره، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 8 بهمن 1387ش.
*پری‌نوش، زهره، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: ۸ بهمن ۱۳۸۷ش.
* دهقان، علی، سرزمین زردشت، تهران، ابن‌سینا، ۱۳۴۸ش.  
*دهقان، علی، سرزمین زردشت، تهران، ابن‌سینا، ۱۳۴۸ش.
* مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، بیروت، ۱۴۰۸ق.
*مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، بیروت، ۱۴۰۸ق.
* Godard, A., L’art de l’Iran, Paris, 1962.
*Godard, A. , L’art de l’Iran, Paris, 1962.
* Pope, A. U., A Survey of Persian Art, Tehran, 1967.
*Pope, A. U. , A Survey of Persian Art, Tehran, 1967.
* Wilson, J. C., «The Masjid-i-Jameiʾ of Rizaʿiya», Bulletin of the American Institute for Iranian Art and Archaeology, New York, 1937, vol. V.
*Wilson, J. C. , "The Masjid-i-Jameiʾ of Rizaʿiya", Bulletin of the American Institute for Iranian Art and Archaeology, New York, 1937, vol. V.
 
{{آذربایجان غربی-افقی}}
 
[[رده:آثار ملی ایران]]
[[رده:جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان غربی]]
[[رده:مساجد استان آذربایجان غربی]]
[[رده:مساجد باستانی ایران]]
 


[[رده: ویکی‌زندگی]]
{{#seo:
[[رده: گردشگری]] [[رده: مکان دینی و مذهبی]]
|title=مسجد جامع ارومیه چیست؟ تاریخچه آتشکده تا مسجد - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=مسجد جامع ارومیه, آثار تاریخی ارومیه, معماری ایلخانی, آتشکده ارومیه, گچ‌بری اسلامی, آثار ملی ایران
|description=مسجد جامع ارومیه چیست؟ آشنایی با تاریخچه کهن این بنا از آتشکده تا مسجد - بررسی گچ‌بری‌های بی‌نظیر و معماری ایلخانی در این اثر ثبت ملی شده - ویکی زندگی
}}

نسخهٔ کنونی تا ۸ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۴۶

نمای بیرونی مسجد جامع ارومیه
نمای بیرونی مسجد جامع ارومیه

مسجد جامع ارومیه؛ یکی از آثار کهن در شهر تاریخی ارومیه.

مسجد جامع ارومیه، یکی از کهن‌ترین آثار تاریخی این منطقه است. این بنا پیش از اسلام، آتشکده بوده و در دوره اسلامی به مسجد تبدیل شده است. محراب این شبستان و شبستان چهل‌ستون متصل به آن، با گچ‌بری‌های بی‌نظیر، از شاهکارهای معماری ایلخانی محسوب می‌شود. این مسجد که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است، نمونه‌ای شاخص از تطور معماری اسلامی در ایران به شمار می‌آید.

معرفی مسجد جامع ارومیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

یکی از کهن‌ترین آثار باستانی شهر ارومیه، مسجد جامع آن است که در بافت قدیمی شهر قرار دارد. برخی پژوهشگران معتقدند که این بنا در زمان ساسانیان آتشکده بود و در دوران اسلامی بر روی آن مسجدی ساخته شد.[۱] شیوهٔ ساخت بنای نخستینِ مسجد و نیز محراب آن که به‌طور دقیق متوجه سمت کعبه نیست، گواهی می‌دهد که مانند دیگر مساجدِ چارطاقی ایران، پیش‌تر آتشکده بوده است.[۲] تاریخ بنای این مسجد معلوم نیست؛ اما شبستان گنبددار قدیمی آن گویای تعلق مسجد به دورهٔ سلجوقیان (قرن ششم هـ. ق) است. محراب این شبستان و چهل ستون متصل به آن در تاریخ ۶۷۶ق در زمان حکومت ایلخانان ساخته شده است. بر اساس سنگ‌نوشتهٔ موجود، حجره‌های قدیمی اطراف صحن نیز در سال ۱۱۸۴ق، یعنی اوایل دورهٔ زندیه ساخته شده است. بخش نوساز اطراف صحن، مربوط به دو دههٔ اخیر است.[۳]

مکان مسجد جامع ارومیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسجد جامع ارومیه در مرکز شهر و خیابان اقبال قرار گرفته است. این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر است.[۴] مسجد، دو درب دارد که یکی به راستهٔ سنگ‌تراشان و دیگری به بازار عطاران باز می‌شود.[۵]

معماری مسجد جامع ارومیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شبستان مسجد جامع ارومیه
شبستان مسجد جامع ارومیه

مسجد جامع ارومیه، شبیه «کوشک» است و گلدسته ندارد.[۶] بنای اصلی مسجد از دو شبستان و یک صحن شکل گرفته است؛ شبستان گنبددار که قدیمی‌تر بوده و آثار معماری سلجوقیان را دارد، هستهٔ اولیهٔ بنا را تشکیل داده است و شبستان چهل‌ستون که نمایانگر معماری ایلخانی است، در مجاورت شبستان گنبددار قرار گرفته است.[۷] درهای هر دو شبستان به صحن مسجد باز می‌شوند.[۸]

شبستان چهل‌ستون، در ضلع جنوبی صحن قرار دارد و کف آن پایین‌تر از سطح صحن است. این شبستان، دارای ورودی کوچک بوده و کتیبهٔ لاجوردی بر آن نقش بسته است. بعد از ورودی کوچک، ورودی بزرگ با کاشی‌کاری و گچ‌بری زیبا و دو سنگ‌نوشتهٔ مرمر، قرار دارد. در دیواره‌های بیرونی شبستان چهل‌ستون و اطراف صحن، ایوان‌هایی برای تحصیل طلاب علوم دینی، تعبیه شده است.[۹]

شبستان اصلی، دارای گنبد دایره‌ای شکل آجری بوده و بی‌همتا است. محراب مسجد با گچ‌بری نفیس در این قسمت قرار گرفته است.[۱۰] چند کتیبه در میان طرح‌های گچی، تعبیه شده است.[۱۱] نمای محراب تماماً با خطوط و کتیبه‌ها و گچ‌بری‌های ظریف تزیین شده است.[۱۲]

این تزئیناتِ اسلیمی، زیبا بوده و متقارن با خطوط و نقش‌ها است. نقش‌های میانی این تابلو دو لایه است؛ لایهٔ درونی، کاملاً مجزا طراحی شده و لایهٔ دوم بدون وسیله خارجی بر روی آن منطبق و اجرا شده و تحسین و شگفتی بازدیدکنندگان و کارشناسان را برمی‌انگیزد. این نقش‌ها را به پارچه ظریف توری‌ای تشبیه کرده‌اند که با گچ‌بری‌های ماهرانه و نقوش جالب و بی‌همتا به یکدیگر تنیده و بافته شده‌اند و از شاهکارهای بی‌بدیل و اوج معماری دوره ایلخانی به‌شمار آورده‌اند.[۱۳]

آیات دور تا دور شبستان اصلی به خط نستعلیق بسیار زیبا کار شده و کتیبه‌های کوفی، دور گنبد قرار گرفته‌اند. به اعتقاد گروهی از پژوهشگران، سبک تزئینات، گچ‌بری‌ها، ستون‌بندی‌ها و طاق‌های مسجد، شبیه سبک معماری سلجوقیان است.[۱۴] از مهم‌ترین جنبه‌های تزئینی مسجد، کتیبه‌های کوفی دور گنبد و گچ‌بری محراب آن است.[۱۵]

مرمت و بازسازی مسجد جامع ارومیه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسجد جامع ارومیه، چندین بار مرمت شده است. بر اساس نوشتهٔ «میرزا رشید ادیب‌الشعرا» در کتاب تاریخ افشار، این مسجد به‌فرمان رضا قلی‌خان بیگلربیگی افشار در سال ۱۱۸۴ق بازسازی شد و ادامهٔ تعمیر آن در سال ۱۲۵۰ق به دستور نجف‌قلی خان بیگلربیگی افشار، صورت گرفت. در سال ۱۲۸۷ق، گنبد مسجد به دستور یوسف‌خان شجاع‌الدوله، حکمران وقت ارومیه، مرمت شد.[۱۶]

در سال‌های اخیر نیز مرمت و احیای ایوان‌های بخش شرقی صحن، زیر نظر ادارهٔ میراث فرهنگی و گردشگری شروع شده است. عایق‌سازی شبستان، پشت‌بام و گنبدها برای جلوگیری از نشتی‌ها نیز انجام شده است. داخل گنبدخانه، نورپردازی و فرش شده است. مسجد جامع ارومیه به شماره ۲۴۳، در فهرست آثار ملی ثبت شده و یکی از بناهای فاخر تاریخی آذربایجان غربی، با معماری یگانه است. منبر چوبی این مسجد نیز در اواخر سال ۱۳۹۹ش در فهرست میراث منقول ثبت و مرمت آن شروع شد.[۱۷]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان.
  2. ↑ Godard, L’art de l’Iran, p. 340-343; Pope, A Survey of Persian Art, p. 1048; Wilson, "The Masjid-i-Jameiʾ of Rizaʿiya», p. 42؛ مقدسی، احسن التقاسیم، ۱۴۰۸ق، ص289.
  3. ↑ پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان.
  4. ↑ پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان.
  5. ↑ «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  6. ↑ «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  7. ↑ پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان.
  8. ↑ «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  9. ↑ «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  10. ↑ پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان.
  11. ↑ Pope, A Survey of Persian Art, 1967 p111; Wilson, Bulletin of the American Institute for Iranian Art and Archaeology 1937, p42.
  12. ↑ Pope, A Survey of Persian Art, p. 111؛ دهقان، سرزمین زردشت، ۱۳۴۸ش، ص207.
  13. ↑ پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان؛ «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  14. ↑ پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان؛ «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  15. ↑ پری‌نوش، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، وب‌سایت تبیان.
  16. ↑ «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
  17. ↑ «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • «مسجد جامع ارومیه شاهکار معماری ایرانی اسلامی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج خبر: ۵ فروردین ۱۴۰۰ش.
  • پری‌نوش، زهره، «معرفی مسجد جامع ارومیه»، سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: ۸ بهمن ۱۳۸۷ش.
  • دهقان، علی، سرزمین زردشت، تهران، ابن‌سینا، ۱۳۴۸ش.
  • مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، بیروت، ۱۴۰۸ق.
  • Godard, A. , L’art de l’Iran, Paris, 1962.
  • Pope, A. U. , A Survey of Persian Art, Tehran, 1967.
  • Wilson, J. C. , "The Masjid-i-Jameiʾ of Rizaʿiya", Bulletin of the American Institute for Iranian Art and Archaeology, New York, 1937, vol. V.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:مسجد_جامع_ارومیه&oldid=27464»