پیشنویس:امام حسن: تفاوت میان نسخهها
imported>علیرضا آزادوار بهینه سازی سئو |
imported>شاهرودی |
||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:امام حسن (2).jpg|جایگزین=تشییع امام حسن-حسن روح الامین|بندانگشتی|تصویری از نقاشی | [[پرونده:امام حسن (2).jpg|جایگزین=تشییع امام حسن-حسن روح الامین|بندانگشتی|تصویری از نقاشی «تشییع امام حسن» اثر حسن روحالامین]] | ||
''' | '''{{درشت|امام حسن}}'''، امام دوم [[شیعیان]] و نخستین فرزند [[حضرت علی]] و [[حضرت فاطمه]]. | ||
امام حسن مجتبی (ع) دومین امام [[شیعه|شیعیان]]، نخستین فرزند امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) و | امام حسن مجتبی (ع) دومین امام [[شیعه|شیعیان]]، نخستین فرزند امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) و نوادهٔ پیامبر اسلام (ص) است که به القاب «مجتبی»، «کریم» و «سبط اکبر» شناخته میشود. او که به شباهت بسیار به پیامبر شهرت داشت، ۱۰ سال امامت شیعیان را پس از شهادت پدر بر عهده گرفت و در عرصههای سیاسی، اجتماعی و نظامی نقشی اثرگذار ایفا کرد. برجستهترین رخداد دوران امامت او، صلح با معاویه بود که بهسبب سستی کوفیان و خیانت برخی فرماندهان رقم خورد. امام حسن (ع) در [[عبادت]]، زهد، حلم و بخشش زبانزد عصر خویش بود و میراثی از احادیث و روایات در حوزههای مختلف بر جای گذاشت. او در سالهای پایانی عمر، بهدست همسرش جعده و به تحریک معاویه مسموم شد و در ۴۷ تا ۴۹ سالگی به شهادت رسید و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد. | ||
==خانواده و امامت== | == خانواده و امامت == | ||
[[امام حسن|حسن]] (علیه السلام) اولین فرزند [[امام علی|علی]] و [[حضرت فاطمه|فاطمه]] و نخستین | [[امام حسن|حسن]] (علیه السلام) اولین فرزند [[امام علی|علی]] و [[حضرت فاطمه|فاطمه]] و نخستین نوادهٔ [[حضرت محمد]] (صلی الله علیه و آله) است. کنیهاش ابومحمد<ref>مفید، الإرشاد، ۱۳۹۹ق، ص۱۸۷؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص500.</ref> و القابش مجتبی، سبط، طیب، تقی، ولی، زکی<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص500.</ref> و نیز، کریم، سخی و جواد<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۲۶؛ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۶؛ ابنأثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۹۰.</ref> است. در شب سهشنبهٔ<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص411.</ref> پانزدهم [[رمضان]] سال دوم<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص119.</ref> یا سوم هجری<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص411؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص119 و 165؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص499.</ref> در [[مدینه]] به دنیا آمد.<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص187؛ مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص285؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص290.</ref> ۷ سال با [[پیامبر اکرم]]،<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص514 و 516.</ref> ۳۰ سال همراه [[امام علی]]<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص286 و 296.</ref> و ۱۰ سال پس از پدرش، عهدهدار [[امامت]] بود<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص296؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص433؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص290.</ref> و ۷ ماه نیز بر مسند خلافت تکیه زد. امام حسن دارای ۱۵ فرزند است که از میان آنها، قاسم و عبدالله در [[کربلا]] به [[شهادت]] رسیدند.<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص194؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص451؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص607.</ref> او را شبیهترینِ مردم به [[حضرت محمد]] دانستهاند.<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص187؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۲۶؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص412؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص165؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص501.</ref> | ||
== | == امام حسن در آئینه آیات == | ||
[[پرونده:امام حسن۲.jpg|جایگزین=تنهاترین سردار؛ مجموعه تلویزیونی دربارهٔ صلح امام حسن با معاویه|بندانگشتی|تنهاترین سردار؛ مجموعه تلویزیونی دربارهٔ صلح امام حسن با معاویه]] | |||
بر اساس گزارشهای تاریخی گوناگون و نیز بر اساس دیدگاه بسیاری از مفسران [[قرآن]]، آیات مربوط به [[مباهله]]،<ref>سوره آلعمران، آیه 61.</ref> تطهیر،<ref>سوره أحزاب، آیه 33.</ref> إطعام،<ref>سوره دهر، آیات 5-9.</ref> مودت<ref>سوره شوری، آیه 23.</ref> و اولی الأمر<ref>سوره نساء، آیه 59.</ref> اشاره و اذعان به امام حسن نیز دارند. | |||
== | == امام حسن از منظر پیامبر == | ||
[[پیامبر اکرم]] بارها گفته بود که حسن و دوستدارش را دوست دارم<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص414؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص120 و 165؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص501-502.</ref> و هر کس مرا دوست دارد، باید حسن را نیز دوست بدارد.<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص414؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص165؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص502.</ref> هر کس حسن و [[امام حسین|حسین]] را دوست بدارد، مرا نیز دوست داشته است.<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص165.</ref> حسن و [[امام حسین|حسین]] اماماند، چه بنشینند، چه قیام کنند.<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص127؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص542.</ref> هر کس میخواهد با دیدن سید جوانان [[بهشت]]، مسرور شود، به حسن نگاه کند.<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص165 و 168.</ref> اگر عقل در مردی مجسم میشد، همانا آنکس، حسن بود.<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص121.</ref> همچنین [[حضرت محمد|پیامبر خدا]]، حسن و [[امام حسین|حسین]] را دو گوشوارهٔ عرش الهی معرفی کرده است.<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص415.</ref> | |||
==شهادت امام حسن== | == اوصاف امام حسن == | ||
امام حسن به واسطه زهری که همسرش، جعده، به او خورانید،<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص167-168؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص612.</ref> | به گفتهٔ [[امام صادق]]، امام حسن در زمانهٔ خود، بافضیلتترین بود و در عبادت و زهد، سرآمد مردمان عصر خود بود.<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص416.</ref> چون [[وضو]] میساخت، تمام بدنش به رعشه میافتاد<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص416.</ref> و رنگ صورتش تغییر میکرد.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص503.</ref> وقتی به [[نماز]] میایستاد، بندبند وجودش از خشیت الهی میلرزید.<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص416؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص503.</ref> با یادآوری مرگ و قبر و قیامت، بهقدری میگریست که بیهوش میشد.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص503.</ref> در راه [[خدا]] بسیار بذل و بخشش میکرد.<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص166.</ref> در طول حیات خود، سه بار نیمی از اموالش را میان نیازمندان تقسیم کرد.<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص417؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص166؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص503.</ref> با زیردستان، فروتنانه برخورد میکرد<ref>ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۳.</ref> و مانند آنان بر روی زمین مینشست و کنار ایشان غذا میخورد.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص505.</ref> بسیار شکیبا<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۶؛ ابنأثیر، اُسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۹۰؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص417.</ref> بود، بهگونهای که بردباری او را همسنگ کوهها دانستهاند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۶۷؛ ابنسعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ۳۵۴.</ref> از خطای دیگران به سهولت چشمپوشی میکرد.<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص419.</ref> | ||
==میراث معنوی امام حسن== | |||
از امام حسن ۲۵۰ روایت در زمینههای مختلف بر جای مانده که در مجامع روایی و حدیثی، در دسترس است.<ref>پیشوایی، تاریخ اسلام، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۴۴۰.</ref> | == اقدامات سیاسی – اجتماعی == | ||
==پانویس== | [[پرونده:امام حسن.jpg|جایگزین=کتاب «صُلحُالحَسَن (علیهالسّلام)» اثر شیخ راضی آلیاسین با ترجمه آیتالله سید علی خامنهای|بندانگشتی|کتاب «صُلحُالحَسَن (علیهالسّلام)» اثر شیخ راضی آلیاسین با ترجمه آیتالله سید علی خامنهای]] | ||
با اینکه در فتوحات عصر عمر شرکت نکرد؛ اما بهدلیل هاشمی و قریشی بودن، از غنایم سهمی برای او در نظر میگرفتند.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص521-522.</ref> در فتوحات زمان عثمان، مشخصاً در جنگ إفریقیه (سال۲۶ هجری)<ref>ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۵، ص۵۸–۵۹.</ref> و طبرستان (سال ۲۹ یا ۳۰ هجری)<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۲۶۹.</ref> شرکت کرد.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص523-524.</ref> وی در تمام این مدت، در کنار پدرش [[امام علی]] و بر اساس مصالح [[اسلام]] عمل میکرد.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص524.</ref> به دستور پدر، در غائلهٔ شورش مردم علیه عثمان، وظیفهٔ مراقبت از عثمان را بر عهده داشت و در این راه، زخمی شد.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص525.</ref> در دورهٔ خلافت پدرش، تا آخرین لحظه همراه و همپای او بود و در تمام جنگهایش شرکت داشت.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص537 و 540.</ref> در جنگ جمل با سخنان خود، مردم را تهییج و تشویق به مشارکت در جنگ با ناکثین (پیمانشکنان) کرد و خود نیز شجاعانه جنگید.<ref>عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص291.</ref> در جنگ صفین نیز ضمن تحریض مردم به جنگ با قاسطین، دلاورانه با معاویه و سپاهش جنگید. در پسِ این جنگ بود که امام علی نامهٔ<ref>نهج البلاغه، نامه 31.</ref> معروف خود را که حاوی نکات اخلاقی و تربیتی است، به او نوشت.<ref>سید رضی، نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.</ref> وی در عهد [[امامت]] خود، حتی پس از پذیرش خلافت معاویه، آشکارا از سیاستهای او انتقاد میکرد.<ref>عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص291-292.</ref>{{سخ}}یکی از اقدامات امام حسن در دورهٔ کوتاه زمامداری خود، افزایش صددرصدی حقوق سربازان بود.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۸ق، ص۶۴.</ref> | |||
== صلح امام حسن == | |||
=== دلایل صلح === | |||
عدم آمادگی روحی کوفیان، عافیت طلبی<ref>عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص295.</ref> و سستی مردم در حمایت از امام،<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص148.</ref> اهمال در آمادگی برای مشارکت در جنگ،<ref>عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص290.</ref> یکدل نبودن مردم [[عراق]]<ref>عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص297.</ref> و عدم انسجام لازم برای [[جنگ]]،<ref>عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص294 و 296.</ref> ناخشنودی اکثر مردم از تداوم جنگ<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص152 و 153.</ref> و تمایل اکثر مردم به برقراری صلح، خستگی از جنگ بهدلیل مشارکت در جنگهای فرسایشی و طولانی،<ref>عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص294.</ref> تطمیع یاران و فرماندهان امام توسط معاویه، خیانت برخی فرماندهان به امام<ref>عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص298.</ref> و حفظ جان [[شیعیان]]<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص153 و 155.</ref> بهعنوان دلایل صلح معرفی شده است. | |||
=== مفاد صلحنامه === | |||
[[پرونده:امام حسن۳.jpg|جایگزین=بقعه ائمه بقیع؛ آرامگاه امام حسن پیش از تخریب در ۱۳۰۸ قمری|بندانگشتی|بقعه ائمه بقیع؛ آرامگاه امام حسن پیش از تخریب در ۱۳۰۸ قمری]] | |||
امام حسن شروطی را برای انعقاد صلح مقرر کرده بود که معاویه با پذیرش ابتدایی آن، موجبات مصالحه را فراهم آورد. شروط صلحنامه از این قرار بود: | |||
* معاویه باید بر اساس کتاب خدا و سنت رسولالله عمل کند؛<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص429؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص159-161؛ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص83 و 87؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص570؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص300.</ref> | |||
* پس از خود، جانشین تعیین نکند؛<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص429-430؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص159؛ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص83؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص570 و 598؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص300.</ref> | |||
* پس از او، حسن و پس از حسن، [[امام حسین|حسین]] خلیفه خواهند بود؛<ref>مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص83 و 88؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص570؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص300.</ref> | |||
* معاویه نباید نسبت به حسن، حسین و اهلبیت پیامبر مکر و خدعه کند و به آنها ضرری نرساند؛<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص430؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص160-161؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص571؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص302.</ref> | |||
* علی را دشنام ندهد<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص191؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص430؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص161؛ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص88؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص571؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص301.</ref> و در قنوت نمازش، به علی و شیعیان ناسزا نگوید؛<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص430.</ref> | |||
* تمام مردم و شیعیان علی در امان باشند و به آنها سوءقصد نشود؛<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص191؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص430؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص159؛ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص84، 89-90؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص571 و 593؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص301-302.</ref> بر ضد امام حسن توطئه نکند،<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص160.</ref> | |||
* یک میلیون درهم از خراج دارابجرد، صرف بازماندگان شهدای جمل و صفین شود؛<ref>مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص89؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص571 و 597؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص301.</ref> | |||
* از بیت المال کوفه دو میلیون<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص159؛ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص89.</ref> یا پنج میلیون درهم<ref>عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص301.</ref> در اختیار حسن باشد؛<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص571.</ref> | |||
* آنچه را که اهالی [[مدینه]]، [[حجاز]] و [[عراق]] از [[امام علی|علی]] گرفتهاند، از ایشان بازنستاند.<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص570.</ref>{{سخ}} | |||
معاویه پس از انعقاد صلحنامه، همهٔ شروط را زیر پا گذاشت و به آنها عمل نکرد.<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص191؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص164؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص592-593.</ref> واکنش یاران امام حسن به صلح با معاویه، متفاوت بود. برخی اظهار تأسف و ناخشنودی کردند<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۴۴، ص۲۹.</ref> و بعضی پا را فراتر نهاده و به ملامت و سرزنش امام رو آوردند و او را خوارکنندهٔ مؤمنان نامیدند.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۴۵ و ۴۸.</ref> | |||
== شهادت امام حسن == | |||
امام حسن به واسطه زهری که همسرش، جعده، به او خورانید،<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص167-168؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص612.</ref> در هفتم<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص433.</ref> یا بیست و هشتم<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص433؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص119.</ref> یا آخر [[صفر]]<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص119.</ref> یا بیست و پنجم [[ربیع الاول]]<ref>معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص614.</ref> سال۴۹<ref>جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص119 و 169.</ref> یا 50<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص433و435؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص614؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص290.</ref> یا ۵۱ هجری و در سن۴۷<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص296؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص433.</ref> یا۴۸<ref>قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص435؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص613؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص290.</ref> یا ۴۹ سالگی به [[شهادت]] رسید<ref>مفید، الإرشاد، 1399ق، ص192؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص168.</ref> و در [[قبرستان بقیع]] مدفون گشت.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص296-297؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص435؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص290.</ref> | |||
== میراث معنوی امام حسن == | |||
از امام حسن ۲۵۰ روایت در زمینههای مختلف بر جای مانده که در مجامع روایی و حدیثی، در دسترس است.<ref>پیشوایی، تاریخ اسلام، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۴۴۰.</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | |||
== منابع == | |||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
*قرآن | * قرآن | ||
*ابناثیر، علی بن محمد، اُسدُ الغابة | * ابناثیر، علی بن محمد، اُسدُ الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق. | ||
*ابنسعد، الطبقات | * ابنسعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، دوم، ۱۴۱۸ق. | ||
*ابن شهرآشوب، المناقب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق. | * ابن شهرآشوب، المناقب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق. | ||
*ابن عبدربه، العقد الفرید، بیروت، دارالکتب العلمیه، بیتا. | * ابن عبدربه، العقد الفرید، بیروت، دارالکتب العلمیه، بیتا. | ||
*اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، بیروت، احمد صقر، ۱۴۰۸ق. | * اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، بیروت، احمد صقر، ۱۴۰۸ق. | ||
*بلاذری، أنساب الأشراف، بیروت، دارالتعارف، ۱۳۹۷ق. | * بلاذری، أنساب الأشراف، بیروت، دارالتعارف، ۱۳۹۷ق. | ||
*پیشوایی، مهدی، تاریخ اسلام از سقیفه تا کربلا، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۳ش. | * پیشوایی، مهدی، تاریخ اسلام از سقیفه تا کربلا، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۳ش. | ||
*جعفریان، رسول، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، چاپ یازدهم، ۱۳۸۷ش. | * جعفریان، رسول، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، چاپ یازدهم، ۱۳۸۷ش. | ||
*سید رضی، نهج البلاغة، ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران، | * سید رضی، نهج البلاغة، ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۸ش. | ||
*طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق. | * طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق. | ||
*عبدالحمید، عبدالرحمان، | * عبدالحمید، عبدالرحمان، سیرهٔ اهل بیت، قم، مکتبه الإسلامیه، چاپ اول، بیتا. | ||
*قمی، عباس، منتهی الآمال، قم، هجرت، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش. | * قمی، عباس، منتهی الآمال، قم، هجرت، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش. | ||
*مجلسی، بحار الأنوار، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش. | * مجلسی، بحار الأنوار، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش. | ||
*مسعودی، حسین، إثبات الوصیه، ترجمه محمد جواد نجفی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش. | * مسعودی، حسین، إثبات الوصیه، ترجمه محمد جواد نجفی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش. | ||
*مطهری، مرتضی، سیری در | * مطهری، مرتضی، سیری در سیرهٔ ائمه اطهار، تهران، صدرا، چاپ بیست و پنجم، ۱۳۸۳ش. | ||
*معروف حسنی، هاشم، زندگی دوازده امام، ترجمه محمد مقدس، تهران، امیرکبیر، چاپ ششم، ۱۳۸۹ش. | * معروف حسنی، هاشم، زندگی دوازده امام، ترجمه محمد مقدس، تهران، امیرکبیر، چاپ ششم، ۱۳۸۹ش. | ||
*مفید، محمد بن نعمان، الإرشاد، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۹۹ق. | * مفید، محمد بن نعمان، الإرشاد، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۹۹ق. | ||
*یعقوبی، احمد بن | * یعقوبی، احمد بن أبییعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بیتا. | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
{{#seo: | {{#seo: | ||
|title=امام حسن (ع) کیست؟ زندگینامه، صلح با معاویه و شهادت - ویکی زندگی | |title=امام حسن (ع) کیست؟ زندگینامه، صلح با معاویه و شهادت - ویکی زندگی | ||
|title_mode=Replaced Title | |title_mode=Replaced Title | ||
|keywords=امام | |keywords=امام حسن، امام حسن مجتبی، صلح امام حسن، زندگینامه امام حسن، شهادت امام حسن، کریم اهل بیت | ||
|description=امام حسن مجتبی (ع)، دومین امام شیعیان و نواده پیامبر، به کرامت و حلم شهرت داشت. با زندگی، دلایل صلح با معاویه و نحوه شهادت امام حسن (ع) آشنا شوید - ویکی زندگی | |description=امام حسن مجتبی (ع)، دومین امام شیعیان و نواده پیامبر، به کرامت و حلم شهرت داشت. با زندگی، دلایل صلح با معاویه و نحوه شهادت امام حسن (ع) آشنا شوید - ویکی زندگی | ||
}} | }} | ||
{{اسلام-افقی}} | |||
[[رده:امامان شیعه]] | |||
[[رده:درگذشتگان بر اثر ترور]] | |||
[[رده:فرزندان امامان شیعه]] | |||
[[رده:اهالی مدینه]] | |||
[[رده:زادگان مدینه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۴ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۹:۵۶
.jpg)
امام حسن، امام دوم شیعیان و نخستین فرزند حضرت علی و حضرت فاطمه.
امام حسن مجتبی (ع) دومین امام شیعیان، نخستین فرزند امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) و نوادهٔ پیامبر اسلام (ص) است که به القاب «مجتبی»، «کریم» و «سبط اکبر» شناخته میشود. او که به شباهت بسیار به پیامبر شهرت داشت، ۱۰ سال امامت شیعیان را پس از شهادت پدر بر عهده گرفت و در عرصههای سیاسی، اجتماعی و نظامی نقشی اثرگذار ایفا کرد. برجستهترین رخداد دوران امامت او، صلح با معاویه بود که بهسبب سستی کوفیان و خیانت برخی فرماندهان رقم خورد. امام حسن (ع) در عبادت، زهد، حلم و بخشش زبانزد عصر خویش بود و میراثی از احادیث و روایات در حوزههای مختلف بر جای گذاشت. او در سالهای پایانی عمر، بهدست همسرش جعده و به تحریک معاویه مسموم شد و در ۴۷ تا ۴۹ سالگی به شهادت رسید و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.
خانواده و امامت
[ویرایش | ویرایش مبدأ]حسن (علیه السلام) اولین فرزند علی و فاطمه و نخستین نوادهٔ حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) است. کنیهاش ابومحمد[۱] و القابش مجتبی، سبط، طیب، تقی، ولی، زکی[۲] و نیز، کریم، سخی و جواد[۳] است. در شب سهشنبهٔ[۴] پانزدهم رمضان سال دوم[۵] یا سوم هجری[۶] در مدینه به دنیا آمد.[۷] ۷ سال با پیامبر اکرم،[۸] ۳۰ سال همراه امام علی[۹] و ۱۰ سال پس از پدرش، عهدهدار امامت بود[۱۰] و ۷ ماه نیز بر مسند خلافت تکیه زد. امام حسن دارای ۱۵ فرزند است که از میان آنها، قاسم و عبدالله در کربلا به شهادت رسیدند.[۱۱] او را شبیهترینِ مردم به حضرت محمد دانستهاند.[۱۲]
امام حسن در آئینه آیات
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر اساس گزارشهای تاریخی گوناگون و نیز بر اساس دیدگاه بسیاری از مفسران قرآن، آیات مربوط به مباهله،[۱۳] تطهیر،[۱۴] إطعام،[۱۵] مودت[۱۶] و اولی الأمر[۱۷] اشاره و اذعان به امام حسن نیز دارند.
امام حسن از منظر پیامبر
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیامبر اکرم بارها گفته بود که حسن و دوستدارش را دوست دارم[۱۸] و هر کس مرا دوست دارد، باید حسن را نیز دوست بدارد.[۱۹] هر کس حسن و حسین را دوست بدارد، مرا نیز دوست داشته است.[۲۰] حسن و حسین اماماند، چه بنشینند، چه قیام کنند.[۲۱] هر کس میخواهد با دیدن سید جوانان بهشت، مسرور شود، به حسن نگاه کند.[۲۲] اگر عقل در مردی مجسم میشد، همانا آنکس، حسن بود.[۲۳] همچنین پیامبر خدا، حسن و حسین را دو گوشوارهٔ عرش الهی معرفی کرده است.[۲۴]
اوصاف امام حسن
[ویرایش | ویرایش مبدأ]به گفتهٔ امام صادق، امام حسن در زمانهٔ خود، بافضیلتترین بود و در عبادت و زهد، سرآمد مردمان عصر خود بود.[۲۵] چون وضو میساخت، تمام بدنش به رعشه میافتاد[۲۶] و رنگ صورتش تغییر میکرد.[۲۷] وقتی به نماز میایستاد، بندبند وجودش از خشیت الهی میلرزید.[۲۸] با یادآوری مرگ و قبر و قیامت، بهقدری میگریست که بیهوش میشد.[۲۹] در راه خدا بسیار بذل و بخشش میکرد.[۳۰] در طول حیات خود، سه بار نیمی از اموالش را میان نیازمندان تقسیم کرد.[۳۱] با زیردستان، فروتنانه برخورد میکرد[۳۲] و مانند آنان بر روی زمین مینشست و کنار ایشان غذا میخورد.[۳۳] بسیار شکیبا[۳۴] بود، بهگونهای که بردباری او را همسنگ کوهها دانستهاند.[۳۵] از خطای دیگران به سهولت چشمپوشی میکرد.[۳۶]
اقدامات سیاسی – اجتماعی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
با اینکه در فتوحات عصر عمر شرکت نکرد؛ اما بهدلیل هاشمی و قریشی بودن، از غنایم سهمی برای او در نظر میگرفتند.[۳۷] در فتوحات زمان عثمان، مشخصاً در جنگ إفریقیه (سال۲۶ هجری)[۳۸] و طبرستان (سال ۲۹ یا ۳۰ هجری)[۳۹] شرکت کرد.[۴۰] وی در تمام این مدت، در کنار پدرش امام علی و بر اساس مصالح اسلام عمل میکرد.[۴۱] به دستور پدر، در غائلهٔ شورش مردم علیه عثمان، وظیفهٔ مراقبت از عثمان را بر عهده داشت و در این راه، زخمی شد.[۴۲] در دورهٔ خلافت پدرش، تا آخرین لحظه همراه و همپای او بود و در تمام جنگهایش شرکت داشت.[۴۳] در جنگ جمل با سخنان خود، مردم را تهییج و تشویق به مشارکت در جنگ با ناکثین (پیمانشکنان) کرد و خود نیز شجاعانه جنگید.[۴۴] در جنگ صفین نیز ضمن تحریض مردم به جنگ با قاسطین، دلاورانه با معاویه و سپاهش جنگید. در پسِ این جنگ بود که امام علی نامهٔ[۴۵] معروف خود را که حاوی نکات اخلاقی و تربیتی است، به او نوشت.[۴۶] وی در عهد امامت خود، حتی پس از پذیرش خلافت معاویه، آشکارا از سیاستهای او انتقاد میکرد.[۴۷]
یکی از اقدامات امام حسن در دورهٔ کوتاه زمامداری خود، افزایش صددرصدی حقوق سربازان بود.[۴۸]
صلح امام حسن
[ویرایش | ویرایش مبدأ]دلایل صلح
[ویرایش | ویرایش مبدأ]عدم آمادگی روحی کوفیان، عافیت طلبی[۴۹] و سستی مردم در حمایت از امام،[۵۰] اهمال در آمادگی برای مشارکت در جنگ،[۵۱] یکدل نبودن مردم عراق[۵۲] و عدم انسجام لازم برای جنگ،[۵۳] ناخشنودی اکثر مردم از تداوم جنگ[۵۴] و تمایل اکثر مردم به برقراری صلح، خستگی از جنگ بهدلیل مشارکت در جنگهای فرسایشی و طولانی،[۵۵] تطمیع یاران و فرماندهان امام توسط معاویه، خیانت برخی فرماندهان به امام[۵۶] و حفظ جان شیعیان[۵۷] بهعنوان دلایل صلح معرفی شده است.
مفاد صلحنامه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
امام حسن شروطی را برای انعقاد صلح مقرر کرده بود که معاویه با پذیرش ابتدایی آن، موجبات مصالحه را فراهم آورد. شروط صلحنامه از این قرار بود:
- معاویه باید بر اساس کتاب خدا و سنت رسولالله عمل کند؛[۵۸]
- پس از خود، جانشین تعیین نکند؛[۵۹]
- پس از او، حسن و پس از حسن، حسین خلیفه خواهند بود؛[۶۰]
- معاویه نباید نسبت به حسن، حسین و اهلبیت پیامبر مکر و خدعه کند و به آنها ضرری نرساند؛[۶۱]
- علی را دشنام ندهد[۶۲] و در قنوت نمازش، به علی و شیعیان ناسزا نگوید؛[۶۳]
- تمام مردم و شیعیان علی در امان باشند و به آنها سوءقصد نشود؛[۶۴] بر ضد امام حسن توطئه نکند،[۶۵]
- یک میلیون درهم از خراج دارابجرد، صرف بازماندگان شهدای جمل و صفین شود؛[۶۶]
- از بیت المال کوفه دو میلیون[۶۷] یا پنج میلیون درهم[۶۸] در اختیار حسن باشد؛[۶۹]
- آنچه را که اهالی مدینه، حجاز و عراق از علی گرفتهاند، از ایشان بازنستاند.[۷۰]
معاویه پس از انعقاد صلحنامه، همهٔ شروط را زیر پا گذاشت و به آنها عمل نکرد.[۷۱] واکنش یاران امام حسن به صلح با معاویه، متفاوت بود. برخی اظهار تأسف و ناخشنودی کردند[۷۲] و بعضی پا را فراتر نهاده و به ملامت و سرزنش امام رو آوردند و او را خوارکنندهٔ مؤمنان نامیدند.[۷۳]
شهادت امام حسن
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امام حسن به واسطه زهری که همسرش، جعده، به او خورانید،[۷۴] در هفتم[۷۵] یا بیست و هشتم[۷۶] یا آخر صفر[۷۷] یا بیست و پنجم ربیع الاول[۷۸] سال۴۹[۷۹] یا 50[۸۰] یا ۵۱ هجری و در سن۴۷[۸۱] یا۴۸[۸۲] یا ۴۹ سالگی به شهادت رسید[۸۳] و در قبرستان بقیع مدفون گشت.[۸۴]
میراث معنوی امام حسن
[ویرایش | ویرایش مبدأ]از امام حسن ۲۵۰ روایت در زمینههای مختلف بر جای مانده که در مجامع روایی و حدیثی، در دسترس است.[۸۵]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ مفید، الإرشاد، ۱۳۹۹ق، ص۱۸۷؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص500.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص500.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۲۶؛ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۶؛ ابنأثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۹۰.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص411.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص119.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص411؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص119 و 165؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص499.
- ↑ مفید، الإرشاد، 1399ق، ص187؛ مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص285؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص290.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص514 و 516.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص286 و 296.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص296؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص433؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص290.
- ↑ مفید، الإرشاد، 1399ق، ص194؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص451؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص607.
- ↑ مفید، الإرشاد، 1399ق، ص187؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۲۲۶؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص412؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص165؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص501.
- ↑ سوره آلعمران، آیه 61.
- ↑ سوره أحزاب، آیه 33.
- ↑ سوره دهر، آیات 5-9.
- ↑ سوره شوری، آیه 23.
- ↑ سوره نساء، آیه 59.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص414؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص120 و 165؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص501-502.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص414؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص165؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص502.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص165.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص127؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص542.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص165 و 168.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص121.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص415.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص416.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص416.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص503.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص416؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص503.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص503.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص166.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص417؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص166؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص503.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۳.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص505.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۶؛ ابنأثیر، اُسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۹۰؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص417.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۶۷؛ ابنسعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ۳۵۴.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص419.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص521-522.
- ↑ ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۵، ص۵۸–۵۹.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۲۶۹.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص523-524.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص524.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص525.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص537 و 540.
- ↑ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص291.
- ↑ نهج البلاغه، نامه 31.
- ↑ سید رضی، نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۵.
- ↑ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص291-292.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۸ق، ص۶۴.
- ↑ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص295.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص148.
- ↑ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص290.
- ↑ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص297.
- ↑ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص294 و 296.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص152 و 153.
- ↑ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص294.
- ↑ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص298.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص153 و 155.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص429؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص159-161؛ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص83 و 87؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص570؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص300.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص429-430؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص159؛ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص83؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص570 و 598؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص300.
- ↑ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص83 و 88؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص570؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص300.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص430؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص160-161؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص571؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص302.
- ↑ مفید، الإرشاد، 1399ق، ص191؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص430؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص161؛ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص88؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص571؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص301.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص430.
- ↑ مفید، الإرشاد، 1399ق، ص191؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص430؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص159؛ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص84، 89-90؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص571 و 593؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص301-302.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص160.
- ↑ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص89؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص571 و 597؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص301.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص159؛ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، 1383ش، ص89.
- ↑ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص301.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص571.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص570.
- ↑ مفید، الإرشاد، 1399ق، ص191؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص164؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص592-593.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۴۴، ص۲۹.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۴۵ و ۴۸.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص167-168؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص612.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص433.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص433؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص119.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص119.
- ↑ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص614.
- ↑ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص119 و 169.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص433و435؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص614؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص290.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص296؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص433.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص435؛ معروف حسنی، زندگی دوازده امام، 1389ش، ج1، ص613؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص290.
- ↑ مفید، الإرشاد، 1399ق، ص192؛ جعفریان، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، 1387ش، ص168.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیه، 1362ش، ص296-297؛ قمی، منتهی الآمال، 1371ش، ج1، ص435؛ عبدالحمید، سیرهٔ اهل بیت، ص290.
- ↑ پیشوایی، تاریخ اسلام، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۴۴۰.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- قرآن
- ابناثیر، علی بن محمد، اُسدُ الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابنسعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، دوم، ۱۴۱۸ق.
- ابن شهرآشوب، المناقب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن عبدربه، العقد الفرید، بیروت، دارالکتب العلمیه، بیتا.
- اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، بیروت، احمد صقر، ۱۴۰۸ق.
- بلاذری، أنساب الأشراف، بیروت، دارالتعارف، ۱۳۹۷ق.
- پیشوایی، مهدی، تاریخ اسلام از سقیفه تا کربلا، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۳ش.
- جعفریان، رسول، حیات فکری سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، چاپ یازدهم، ۱۳۸۷ش.
- سید رضی، نهج البلاغة، ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۸ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- عبدالحمید، عبدالرحمان، سیرهٔ اهل بیت، قم، مکتبه الإسلامیه، چاپ اول، بیتا.
- قمی، عباس، منتهی الآمال، قم، هجرت، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.
- مجلسی، بحار الأنوار، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
- مسعودی، حسین، إثبات الوصیه، ترجمه محمد جواد نجفی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش.
- مطهری، مرتضی، سیری در سیرهٔ ائمه اطهار، تهران، صدرا، چاپ بیست و پنجم، ۱۳۸۳ش.
- معروف حسنی، هاشم، زندگی دوازده امام، ترجمه محمد مقدس، تهران، امیرکبیر، چاپ ششم، ۱۳۸۹ش.
- مفید، محمد بن نعمان، الإرشاد، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۹۹ق.
- یعقوبی، احمد بن أبییعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بیتا.
| تاریخ اسلام | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| جهان اسلام | |||||||||
| اصطلاحات اسلامی | |||||||||
| مذاهب اسلامی | |||||||||
| اصول دین | |||||||||
| مناسک و باورهای اسلامی | |||||||||
| کتابها اسلامی | |||||||||
| مشاهیر |
| ||||||||
| سازمانهای اسلامی | |||||||||
| آموزش در اسلام | |||||||||
| زنان در اسلام | |||||||||
| گناهان در اسلام | |||||||||
| اماکن اسلامی | |||||||||
| اقتصاد اسلامی | |||||||||
| موارد مرتبط | |||||||||
