پرش به محتوا

پیش‌نویس:روضه‌خوانی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>شاهرودی
 
(۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:روضه خوانی.png|جایگزین=شیخ رضا سراج -روضه‌خوان‌|بندانگشتی|شیخ رضا سراج از سخنرانان و روضه‌خوان‌های معروف دهه‌های 40 و 50 شمسی]]
[[پرونده:روضه خوانی.png|جایگزین=شیخ رضا سراج -روضه‌خوان|بندانگشتی|شیخ رضا سراج از سخنرانان و روضه‌خوان‌های معروف دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شمسی]]
<big>'''روضه‌خوانی؛'''</big> آیین ذکر مصیبت اهل‌بیت و به‌ويژه امام حسین، با صدای بلند و به نظم و نثر.
{{درشت|'''روضه‌خوانی؛'''}} آیین ذکر مصیبت اهل‌بیت و به‌ویژه امام حسین، با صدای بلند و به نظم و نثر.
==تعریف روضه‌خوانی==
روضه به‌معنای گلزار، بوستان و بهشت،<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B1%D9%88%D8%B6%D9%87+%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «روضه».]</ref> در اصطلاح شیعیان به سوگواری برای [[امام حسین]] (سیدالشهداء)<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B1%D9%88%D8%B6%D9%87+%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «روضه‌خوانی».] </ref>  و ذکر مصیبت او و دیگر پیشوایان مذهب [[شیعه]] گفته می‌شود که معمولا به‌صورت مرثیه‌خوانی منظوم یا منثور، صورت می‌گیرد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/%D9%85%D8%B1%D8%AB%DB%8C%D9%87#cite_ref-2 «مرثیه» در دانشنامه اسلامی.]</ref>


== پیشینه روضه‌خوانی ==
روضه‌خوانی، هنر و آیینی شیعی برای یادآوری مصائب امام حسین و دیگر پیشوایان شیعه است که ریشه در کتاب «روضة الشهداء» دارد. این آیین از دوره [[صفویه|صفوی]] رواج یافت، در دوره [[قاجاریه|قاجار]] رونق گرفت و با تلاش روحانیان برجسته‌ای چون شیخ عبدالکریم حائری یزدی به شکل گسترده‌تری ادامه یافت. در مجالس روضه، واعظان و ذاکران با مرثیه و سخنرانی، حضار را به یاد [[شهادت]] [[اهل‌بیت]] می‌آورند و گریه و اندوه را بر دل‌ها جاری می‌کنند. این آیین، علاوه‌بر بعد مذهبی، نمادی از فرهنگ، همبستگی و آموزش اخلاقی جامعه شیعی است و از زمان [[امام جعفر صادق|امام صادق]] تا رهبران معاصر، جایگاه ویژه‌ای در حفظ مذهب و کنشگری اجتماعی دارد.
 
== تعریف روضه‌خوانی ==
روضه به‌معنای گلزار، بوستان و [[بهشت]]،<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/روضه+خوانی دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «روضه».]</ref> در اصطلاح شیعیان به سوگواری برای [[امام حسین]] (سیدالشهداء)<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/روضه+خوانی دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «روضه‌خوانی».]</ref> و ذکر مصیبت او و دیگر پیشوایان مذهب [[شیعه]] گفته می‌شود که معمولاً به‌صورت مرثیه‌خوانی منظوم یا منثور، صورت می‌گیرد.<ref>[https://wiki.ahlolbait.com/مرثیه#cite_ref-2 «مرثیه» در دانشنامه اسلامی.]</ref>
 
== پیشینه روضه‌خوانی ==
[[پرونده:۲روضه خوانی.jpg|جایگزین=شیخ قاسم حرمی، بنیانگذار نخستین روضه خانگی سنگلج|بندانگشتی|شیخ قاسم حرمی، بنیانگذار نخستین روضه خانگی سنگلج]]
[[پرونده:۲روضه خوانی.jpg|جایگزین=شیخ قاسم حرمی، بنیانگذار نخستین روضه خانگی سنگلج|بندانگشتی|شیخ قاسم حرمی، بنیانگذار نخستین روضه خانگی سنگلج]]


=== ریشه اصطلاح از کتاب روضة الشهداء ===
=== ریشه اصطلاح از کتاب روضة الشهداء ===
رواج اصطلاح روضه‌خوانی و کاربرد آن در مرثیه‌خوانی برای [[امام حسین]]، برگرفته از کتاب «روضة الشهداء» ملاحسین واعظ کاشفی (درگذشته 910ق) است که به زبان فارسی، مصائب امام حسین را بیان کرده است. مرثیه‌خوانان در منبرها و مجالس، از روی این کتاب برای مردم می‌خواندند و به‌تدریج، «روضه‌خوان» نامیده شدند،<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%B1%D9%88%D8%B6%D9%87%E2%80%8C%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86) «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.]</ref> در حالی که مرثیه‌خوان‌ها پیش از آن، اسم مخصوصی نداشتند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%B1%D9%88%D8%B6%D9%87%E2%80%8C%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86) «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.]</ref>  
رواج اصطلاح روضه‌خوانی و کاربرد آن در مرثیه‌خوانی برای [[امام حسین]]، برگرفته از کتاب «روضة الشهداء» [[ملاحسین واعظ کاشفی]] (درگذشته ۹۱۰ق) است که به [[زبان فارسی]]، مصائب امام حسین را بیان کرده است. مرثیه‌خوانان در منبرها و مجالس، از روی این کتاب برای مردم می‌خواندند و به‌تدریج، «روضه‌خوان» نامیده شدند،<ref>[https://fa.wikishia.net/view/روضه‌خوانی_(آیین) «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.]</ref> در حالی که مرثیه‌خوان‌ها پیش از آن، اسم مخصوصی نداشتند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/روضه‌خوانی_(آیین) «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.]</ref>


=== روضه‌خوانی در عصر صفوی ===
=== روضه‌خوانی در عصر صفوی ===
در سفرنامه‌های عصر صفوی (880-1114ش)، از مراسم روضه‌خوانی یاد شده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%B1%D9%88%D8%B6%D9%87%E2%80%8C%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86) «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.]</ref> از این دوره مرثیه‌خوانی، خطابه و وعظ در روضه‌خوانان جمع شد و آنها جای قصه‌گویان، و مقتل‌خوانان را گرفتند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/92815/%d8%aa%d8%a7%d8%b1%db%8c%d8%ae-%d8%b9%d8%b2%d8%a7%d8%af%d8%a7%d8%b1%db%8c-%d8%a8%d8%b1%d8%a7%db%8c-%d8%a7%d9%85%d8%a7%d9%85-%d8%ad%d8%b3%db%8c%d9%86-%d8%b9%d9%84%db%8c%d9%87-%d8%a7%d9%84%d8%b3%d9%84%d8%a7%d9%85 محرمی، «تاریخ عزاداری برای امام حسین (ع)»، 1382ش، ص۲۹۵-۲۹۶.]</ref>
در سفرنامه‌های عصر صفوی (۸۸۰–۱۱۱۴ش)، از مراسم روضه‌خوانی یاد شده است.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/روضه‌خوانی_(آیین) «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.]</ref> از این دوره مرثیه‌خوانی، خطابه و وعظ در روضه‌خوانان جمع شد و آنها جای قصه‌گویان، و مقتل‌خوانان را گرفتند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/92815/تاریخ-عزاداری-برای-امام-حسین-علیه-السلام محرمی، «تاریخ عزاداری برای امام حسین (ع)»، 1382ش، ص۲۹۵-۲۹۶.]</ref>


=== فراز و نشیب روضه‌خوانی از دوره نادری تا قاجاریه ===
=== فراز و نشیب روضه‌خوانی از دوره نادری تا قاجاریه ===
نادرشاه، روضه‌خوانی را محدود کرد،<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/321749/%d8%b1%d8%b3%d8%a7%d9%86%d9%87-%d8%b4%db%8c%d8%b9%d9%87-%d8%b3%d9%88%da%af%d9%88%d8%a7%d8%b1%db%8c-%d8%b4%db%8c%d8%b9%db%8c%d8%a7%d9%86-%d8%a7%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d8%b2-%d8%a7%d8%ba%d8%a7%d8%b2-%d8%aa%d8%a7-%d9%be%db%8c%d8%b4-%d8%a7%d8%b2-%d9%be%db%8c%d8%b1%d9%88%d8%b2%db%8c-%d8%a7%d9%86%d9%82%d9%84%d8%a7%d8%a8-%d8%a7%d8%b3%d9%84%d8%a7%d9%85%db%8c حسام مظاهری، «رسانه شیعه»، 1385ش، ص۴۲.]</ref> اما در عصر [[قاجاریه]] (1174-1304ش)، روضه‌خوانی دوباره رونق گرفت. پادشاهان قاجار در مناسبت‌های گوناگون و به‌ويژه [[ماه محرم]]، مجلس روضه‌خوانی برپا می‌کردند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%B1%D9%88%D8%B6%D9%87%E2%80%8C%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86) «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.]</ref>
نادرشاه، روضه‌خوانی را محدود کرد،<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/321749/رسانه-شیعه-سوگواری-شیعیان-ایران-از-اغاز-تا-پیش-از-پیروزی-انقلاب-اسلامی حسام مظاهری، «رسانه شیعه»، 1385ش، ص۴۲.]</ref> اما در عصر [[قاجاریه]] (۱۱۷۴–۱۳۰۴ش)، روضه‌خوانی دوباره رونق گرفت. پادشاهان قاجار در مناسبت‌های گوناگون و به‌ویژه [[ماه محرم]]، مجلس روضه‌خوانی برپا می‌کردند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/روضه‌خوانی_(آیین) «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.]</ref>


=== محدودیت‌های دوره پهلوی اول ===
=== محدودیت‌های دوره پهلوی اول ===
پس از قاجاریه، رضاشاه آیین‌های مذهبی مانند روضه‌خوانی را خرافات نامید و بعد از واقعه گوهرشاد (1314ش)، شهربانی موظف شد از برگزاری مجالس روضه‌خوانی جلوگیری کند و به‌همین دلیل برخی واعظان و روضه‌خوانان، روانۀ زندان شدند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/321749/%d8%b1%d8%b3%d8%a7%d9%86%d9%87-%d8%b4%db%8c%d8%b9%d9%87-%d8%b3%d9%88%da%af%d9%88%d8%a7%d8%b1%db%8c-%d8%b4%db%8c%d8%b9%db%8c%d8%a7%d9%86-%d8%a7%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d8%a7%d8%b2-%d8%a7%d8%ba%d8%a7%d8%b2-%d8%aa%d8%a7-%d9%be%db%8c%d8%b4-%d8%a7%d8%b2-%d9%be%db%8c%d8%b1%d9%88%d8%b2%db%8c-%d8%a7%d9%86%d9%82%d9%84%d8%a7%d8%a8-%d8%a7%d8%b3%d9%84%d8%a7%d9%85%db%8c حسام مظاهری، «رسانه شیعه»، 1385ش، ص47.]</ref>  
پس از قاجاریه، رضاشاه آیین‌های مذهبی مانند روضه‌خوانی را خرافات نامید و بعد از واقعه گوهرشاد (۱۳۱۴ش)، شهربانی موظف شد از برگزاری مجالس روضه‌خوانی جلوگیری کند و به‌همین دلیل برخی واعظان و روضه‌خوانان، روانهٔ زندان شدند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/321749/رسانه-شیعه-سوگواری-شیعیان-ایران-از-اغاز-تا-پیش-از-پیروزی-انقلاب-اسلامی حسام مظاهری، «رسانه شیعه»، 1385ش، ص47.]</ref>


=== نقش شیخ عبدالکریم حائری یزدی در ترویج روضه‌خوانی ===
=== نقش شیخ عبدالکریم حائری یزدی در ترویج روضه‌خوانی ===
[[شیخ عبدالکریم حائری یزدی]] (1238-1315ش)، مؤسس حوزه علمیه قم، نقش مهمی در ترویج مجالس روضه‌خوانی داشت. او [[شبیه‌خوانی]] را در [[قم]] ممنوع کرد و مجالس [[تعزیه‌خوانی]] را به روضه‌خوانی تبدیل کرد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%B1%D9%88%D8%B6%D9%87%E2%80%8C%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86) «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.]</ref>
شیخ عبدالکریم حائری یزدی (۱۲۳۸–۱۳۱۵ش)، مؤسس حوزه علمیه قم، نقش مهمی در ترویج مجالس روضه‌خوانی داشت. او [[شبیه‌خوانی]] را در قم ممنوع کرد و مجالس [[تعزیه‌خوانی]] را به روضه‌خوانی تبدیل کرد.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/روضه‌خوانی_(آیین) «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.]</ref>


==آیین روضه‌خوانی==
== آیین روضه‌خوانی ==
[[پرونده:روضه خوانی۳.jpg|جایگزین=روضه‌خوانی مرحوم کوثری در حسینیه جماران|بندانگشتی|روضه‌خوانی مرحوم  کوثری در حسینیه جماران]]
[[پرونده:روضه خوانی۳.jpg|جایگزین=روضه‌خوانی مرحوم کوثری در حسینیه جماران|بندانگشتی|روضه‌خوانی مرحوم کوثری در حسینیه جماران]]
امروزه ایرانیان، آیین روضه‌خوانی را در سالروز [[شهادت]] پیشوایان مذهب [[شیعه]]، به‌ویژه در ماه‌های [[محرم]] و [[صفر]]، در [[مساجد]]، حسینیه‌ها، تکیه‌ها و منازل برگزار می‌کنند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/376154/%d8%b1%d9%88%d8%b6%d9%87-%d8%ae%d9%88%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%a8%d9%87-%d9%85%d8%ab%d8%a7%d8%a8%d9%87-%db%8c%da%a9-%d9%86%d8%b8%d8%a7%d9%85-%d9%86%d9%85%d8%a7%db%8c%d8%b4%db%8c یاراحمدی، «روضه‌خوانی به‌مثابه یک نظام نمایشی»، 1387ش، ص۱۷۴.]</ref>  و به ذکر فضایل، مصائب و چگونگی شهادت اهل‌بیت می‌پردازند. روضه‌خوان بر منبر یا صندلی می‌نشیند و با صدایی سوزناک، مرثیه می‌خواند و اهل مجلس را به گریه وامی‌دارد. واعظان و ذاکران دو صنفی هستند که روضه‌خوانی می‌کنند. واعظان قبل از روضه، به سخنرانی پرداخته و پس ‌از آن، ذکر مصیبت می‌کنند؛ اما ذاکران تنها به خواندن مرثیه و مصیبت اکتفا می‌کنند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/%D8%B1%D9%88%D8%B6%D9%87%E2%80%8C%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C_(%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86) «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.]</ref>  مجالس روضه‌خوانی به دو شکل مردانه و زنانه برگزار می‌شود. در روضه‌خوانی زنانه، اهل مجلس فقط زنان هستند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/376154/%d8%b1%d9%88%d8%b6%d9%87-%d8%ae%d9%88%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%a8%d9%87-%d9%85%d8%ab%d8%a7%d8%a8%d9%87-%db%8c%da%a9-%d9%86%d8%b8%d8%a7%d9%85-%d9%86%d9%85%d8%a7%db%8c%d8%b4%db%8c یاراحمدی، «روضه‌خوانی به‌مثابه یک نظام نمایشی»، 1387ش، ص۱۷۴.]</ref>  حضور زنان در مجالس مردان، در پشت پرده و یا محلی جداگانه است که صدا یا تصویر روضه‌خوان برای آنان نیز پخش می‌شود.
==اهمیت و جایگاه روضه‌خوانی==
در روایات اهل‌بیت، تأکید بسیاری بر عزاداری و گریه بر مصائب [[امام حسین]] شده<ref>[http://lib.eshia.ir/14032/2/268/%D9%81%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D9%84%D9%84%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86 صدوق، عیون أخبار الرضا، 1383ش، ج2، ص268.] </ref>  و [[امام صادق]]، شعر گفتن، گریستن، گریاندن و تباکی(به گریه واداشتن خویش) بر امام حسین را مورد تقدیر قرار داده و پاداش آن را بهشت معرفی کرده است.<ref>ابن‌قولویه قمی، کامل الزیارات، 1356ق، ج1، ص104. </ref>


[[امام خمینی]]، بنیان‌گذار [[جمهوری اسلامی ایران]]، همواره نقش و جایگاه آیین روضه‌خوانی در حفظ [[اسلام]] و مذهب [[شیعه]] را گوشزد نموده و به برپایی این مجالس، سفارش می‌کرد.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/C207_42537/_%d8%aa%da%a9%d8%a7%d9%84%db%8c%d9%81_%d8%b1%d9%88%d8%ad%d8%a7%d9%86%db%8c%d9%88%d9%86_%d9%88_%d8%a7%d9%87%d9%84_%d9%85%d8%ad%d8%b1%d8%a7%d8%a8_%d9%88_%d9%85%d9%86%d8%a8%d8%b1#page526 امام خمینی، صحیفه امام، ج۸، صص 526-528.] </ref> آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران نیز بر اهمیت مجالس روضه‌خوانی در کنشگری سیاسی جامعة دینی، تأکید کرده است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=24774 خامنه ای، «بیانات در دیدار اعضای ستاد مرکزی هیئت رزمندگان اسلام‌».] </ref>
=== مکان، زمان و محتوای مجالس ===
امروزه ایرانیان، آیین روضه‌خوانی را در سالروز [[شهادت]] پیشوایان مذهب [[شیعه]]، به‌ویژه در ماه‌های [[محرم]] و [[صفر]]، در [[مساجد]]، حسینیه‌ها، تکیه‌ها و منازل برگزار می‌کنند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/376154/روضه-خوانی-به-مثابه-یک-نظام-نمایشی یاراحمدی، «روضه‌خوانی به‌مثابه یک نظام نمایشی»، 1387ش، ص۱۷۴.]</ref> و به ذکر فضایل، مصائب و چگونگی شهادت اهل‌بیت می‌پردازند. روضه‌خوان بر منبر یا صندلی می‌نشیند و با صدایی سوزناک، مرثیه می‌خواند و اهل مجلس را به گریه وامی‌دارد.


==پانویس==
=== انواع روضه‌خوانان: واعظان و ذاکران ===
واعظان و ذاکران دو صنفی هستند که روضه‌خوانی می‌کنند. واعظان قبل از روضه، به سخنرانی پرداخته و پس از آن، ذکر مصیبت می‌کنند؛ اما ذاکران تنها به خواندن مرثیه و مصیبت اکتفا می‌کنند.<ref>[https://fa.wikishia.net/view/روضه‌خوانی_(آیین) «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.]</ref>
 
=== نحوه حضور مردان و زنان در مجالس ===
مجالس روضه‌خوانی به دو شکل مردانه و زنانه برگزار می‌شود. در روضه‌خوانی زنانه، اهل مجلس فقط زنان هستند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/376154/روضه-خوانی-به-مثابه-یک-نظام-نمایشی یاراحمدی، «روضه‌خوانی به‌مثابه یک نظام نمایشی»، 1387ش، ص۱۷۴.]</ref> حضور زنان در مجالس مردان، در پشت پرده یا محلی جداگانه است که صدا یا تصویر روضه‌خوان برای آنان نیز پخش می‌شود.
 
== اهمیت و جایگاه روضه‌خوانی ==
در روایات اهل‌بیت، تأکید بسیاری بر عزاداری و گریه بر مصائب [[امام حسین]] شده<ref>[http://lib.eshia.ir/14032/2/268/فابک_للحسین صدوق، عیون أخبار الرضا، 1383ش، ج2، ص268.]</ref> و [[امام صادق]]، شعر گفتن، گریستن، گریاندن و تباکی (به گریه واداشتن خویش) بر امام حسین را مورد تقدیر قرار داده و پاداش آن را بهشت معرفی کرده است.<ref>ابن‌قولویه قمی، کامل الزیارات، 1356ق، ج1، ص104.</ref>
 
[[امام خمینی]]، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، همواره نقش و جایگاه آیین روضه‌خوانی در حفظ [[اسلام]] و مذهب شیعه را گوشزد نموده و به برپایی این مجالس، سفارش می‌کرد.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/C207_42537/_تکالیف_روحانیون_و_اهل_محراب_و_منبر#page526 امام خمینی، صحیفه امام، ج۸، صص 526-528.]</ref> آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران نیز بر اهمیت مجالس روضه‌خوانی در کنشگری سیاسی جامعه دینی، تأکید کرده است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=24774 خامنه ای، «بیانات در دیدار اعضای ستاد مرکزی هیئت رزمندگان اسلام».]</ref>
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع==
== منابع ==
*ابن‌قولویه، جعفر بن محمد ، کامل الزیارات، نجف، المطبعة المبارکة المرتضویة، 1356ق.
{{آغاز منابع}}
*امام خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، تاریخ بازدید: 30 فروردین 1401.
* ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، المطبعة المبارکة المرتضویة، ۱۳۵۶ق.
*حسام مظاهری، محسن، «رسانه شیعه: سوگواری شیعیان ایران از آغاز تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی»، دوماهنامه اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385ش.
* امام خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، تاریخ بازدید: ۳۰ فروردین ۱۴۰۱.
*خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار اعضای ستاد مرکزی هیئت رزمندگان اسلام»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله ‌العظمی خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 20 آبان 1392ش.
* حسام مظاهری، محسن، «رسانه شیعه: سوگواری شیعیان ایران از آغاز تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی»، دوماهنامه اخبار ادیان، شماره ۱۸، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۵ش.
*«روضه‌خوانی»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 27 فروردین 1401ش.
* خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار اعضای ستاد مرکزی هیئت رزمندگان اسلام»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آبان ۱۳۹۲ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاريخ بازدید: 27 فروردین 1401.
* «روضه‌خوانی»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: ۲۷ فروردین ۱۴۰۱ش.
*صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، قم، المکتبة الحیدریة، 1383ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۷ فروردین ۱۴۰۱.
*محرمی، غلامحسین، «تاریخ عزاداری برای امام حسین (ع)»، فصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، پاییز 1382ش.
* صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۳ش.
*«مرثیه»، دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 27 فروردین 1401ش.
* محرمی، غلامحسین، «تاریخ عزاداری برای امام حسین (ع)»، فصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، پاییز ۱۳۸۲ش.
*یاراحمدی، جهانشیر، «روضه‌خوانی به‌مثابه یک نظام نمایشی»، فصلنامه تئاتر، شماره 41، بهار 1387ش.
* «مرثیه»، دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۷ فروردین ۱۴۰۱ش.
* یاراحمدی، جهانشیر، «روضه‌خوانی به‌مثابه یک نظام نمایشی»، فصلنامه تئاتر، شماره ۴۱، بهار ۱۳۸۷ش.
{{پایان منابع}}
 
{{#seo:
|title=روضه‌خوانی چیست؟ تاریخچه، آداب و جایگاه آن در فرهنگ شیعه - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=روضه‌خوانی، روضه خوانی چیست، تاریخچه روضه خوانی، مجلس روضه، روضة الشهداء، عزاداری محرم
|description=روضه‌خوانی، آیینی شیعی برای ذکر مصائب اهل‌بیت است که ریشه در کتاب «روضة الشهداء» دارد. با تاریخچه، آداب و نقش فرهنگی و اجتماعی این مراسم سوگواری آشنا شوید - ویکی زندگی
}}
 
{{فرهنگ عاشورا-افقی}}
 
[[رده:آداب و رسوم مرگ]]
[[رده:آیین‌های سوگواری]]
[[رده:عزاداری‌ها]]
[[رده:فرهنگ عاشورا]]

نسخهٔ کنونی تا ۴ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۹:۳۲

شیخ رضا سراج -روضه‌خوان
شیخ رضا سراج از سخنرانان و روضه‌خوان‌های معروف دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شمسی

روضه‌خوانی؛ آیین ذکر مصیبت اهل‌بیت و به‌ویژه امام حسین، با صدای بلند و به نظم و نثر.

روضه‌خوانی، هنر و آیینی شیعی برای یادآوری مصائب امام حسین و دیگر پیشوایان شیعه است که ریشه در کتاب «روضة الشهداء» دارد. این آیین از دوره صفوی رواج یافت، در دوره قاجار رونق گرفت و با تلاش روحانیان برجسته‌ای چون شیخ عبدالکریم حائری یزدی به شکل گسترده‌تری ادامه یافت. در مجالس روضه، واعظان و ذاکران با مرثیه و سخنرانی، حضار را به یاد شهادت اهل‌بیت می‌آورند و گریه و اندوه را بر دل‌ها جاری می‌کنند. این آیین، علاوه‌بر بعد مذهبی، نمادی از فرهنگ، همبستگی و آموزش اخلاقی جامعه شیعی است و از زمان امام صادق تا رهبران معاصر، جایگاه ویژه‌ای در حفظ مذهب و کنشگری اجتماعی دارد.

تعریف روضه‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روضه به‌معنای گلزار، بوستان و بهشت،[۱] در اصطلاح شیعیان به سوگواری برای امام حسین (سیدالشهداء)[۲] و ذکر مصیبت او و دیگر پیشوایان مذهب شیعه گفته می‌شود که معمولاً به‌صورت مرثیه‌خوانی منظوم یا منثور، صورت می‌گیرد.[۳]

پیشینه روضه‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شیخ قاسم حرمی، بنیانگذار نخستین روضه خانگی سنگلج
شیخ قاسم حرمی، بنیانگذار نخستین روضه خانگی سنگلج

ریشه اصطلاح از کتاب روضة الشهداء

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رواج اصطلاح روضه‌خوانی و کاربرد آن در مرثیه‌خوانی برای امام حسین، برگرفته از کتاب «روضة الشهداء» ملاحسین واعظ کاشفی (درگذشته ۹۱۰ق) است که به زبان فارسی، مصائب امام حسین را بیان کرده است. مرثیه‌خوانان در منبرها و مجالس، از روی این کتاب برای مردم می‌خواندند و به‌تدریج، «روضه‌خوان» نامیده شدند،[۴] در حالی که مرثیه‌خوان‌ها پیش از آن، اسم مخصوصی نداشتند.[۵]

روضه‌خوانی در عصر صفوی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سفرنامه‌های عصر صفوی (۸۸۰–۱۱۱۴ش)، از مراسم روضه‌خوانی یاد شده است.[۶] از این دوره مرثیه‌خوانی، خطابه و وعظ در روضه‌خوانان جمع شد و آنها جای قصه‌گویان، و مقتل‌خوانان را گرفتند.[۷]

فراز و نشیب روضه‌خوانی از دوره نادری تا قاجاریه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نادرشاه، روضه‌خوانی را محدود کرد،[۸] اما در عصر قاجاریه (۱۱۷۴–۱۳۰۴ش)، روضه‌خوانی دوباره رونق گرفت. پادشاهان قاجار در مناسبت‌های گوناگون و به‌ویژه ماه محرم، مجلس روضه‌خوانی برپا می‌کردند.[۹]

محدودیت‌های دوره پهلوی اول

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پس از قاجاریه، رضاشاه آیین‌های مذهبی مانند روضه‌خوانی را خرافات نامید و بعد از واقعه گوهرشاد (۱۳۱۴ش)، شهربانی موظف شد از برگزاری مجالس روضه‌خوانی جلوگیری کند و به‌همین دلیل برخی واعظان و روضه‌خوانان، روانهٔ زندان شدند.[۱۰]

نقش شیخ عبدالکریم حائری یزدی در ترویج روضه‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شیخ عبدالکریم حائری یزدی (۱۲۳۸–۱۳۱۵ش)، مؤسس حوزه علمیه قم، نقش مهمی در ترویج مجالس روضه‌خوانی داشت. او شبیه‌خوانی را در قم ممنوع کرد و مجالس تعزیه‌خوانی را به روضه‌خوانی تبدیل کرد.[۱۱]

آیین روضه‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
روضه‌خوانی مرحوم کوثری در حسینیه جماران
روضه‌خوانی مرحوم کوثری در حسینیه جماران

مکان، زمان و محتوای مجالس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امروزه ایرانیان، آیین روضه‌خوانی را در سالروز شهادت پیشوایان مذهب شیعه، به‌ویژه در ماه‌های محرم و صفر، در مساجد، حسینیه‌ها، تکیه‌ها و منازل برگزار می‌کنند[۱۲] و به ذکر فضایل، مصائب و چگونگی شهادت اهل‌بیت می‌پردازند. روضه‌خوان بر منبر یا صندلی می‌نشیند و با صدایی سوزناک، مرثیه می‌خواند و اهل مجلس را به گریه وامی‌دارد.

انواع روضه‌خوانان: واعظان و ذاکران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

واعظان و ذاکران دو صنفی هستند که روضه‌خوانی می‌کنند. واعظان قبل از روضه، به سخنرانی پرداخته و پس از آن، ذکر مصیبت می‌کنند؛ اما ذاکران تنها به خواندن مرثیه و مصیبت اکتفا می‌کنند.[۱۳]

نحوه حضور مردان و زنان در مجالس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مجالس روضه‌خوانی به دو شکل مردانه و زنانه برگزار می‌شود. در روضه‌خوانی زنانه، اهل مجلس فقط زنان هستند.[۱۴] حضور زنان در مجالس مردان، در پشت پرده یا محلی جداگانه است که صدا یا تصویر روضه‌خوان برای آنان نیز پخش می‌شود.

اهمیت و جایگاه روضه‌خوانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در روایات اهل‌بیت، تأکید بسیاری بر عزاداری و گریه بر مصائب امام حسین شده[۱۵] و امام صادق، شعر گفتن، گریستن، گریاندن و تباکی (به گریه واداشتن خویش) بر امام حسین را مورد تقدیر قرار داده و پاداش آن را بهشت معرفی کرده است.[۱۶]

امام خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، همواره نقش و جایگاه آیین روضه‌خوانی در حفظ اسلام و مذهب شیعه را گوشزد نموده و به برپایی این مجالس، سفارش می‌کرد.[۱۷] آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران نیز بر اهمیت مجالس روضه‌خوانی در کنشگری سیاسی جامعه دینی، تأکید کرده است.[۱۸]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «روضه».
  2. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «روضه‌خوانی».
  3. ↑ «مرثیه» در دانشنامه اسلامی.
  4. ↑ «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.
  5. ↑ «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.
  6. ↑ «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.
  7. ↑ محرمی، «تاریخ عزاداری برای امام حسین (ع)»، 1382ش، ص۲۹۵-۲۹۶.
  8. ↑ حسام مظاهری، «رسانه شیعه»، 1385ش، ص۴۲.
  9. ↑ «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.
  10. ↑ حسام مظاهری، «رسانه شیعه»، 1385ش، ص47.
  11. ↑ «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.
  12. ↑ یاراحمدی، «روضه‌خوانی به‌مثابه یک نظام نمایشی»، 1387ش، ص۱۷۴.
  13. ↑ «روضه‌خوانی» در ویکی شیعه.
  14. ↑ یاراحمدی، «روضه‌خوانی به‌مثابه یک نظام نمایشی»، 1387ش، ص۱۷۴.
  15. ↑ صدوق، عیون أخبار الرضا، 1383ش، ج2، ص268.
  16. ↑ ابن‌قولویه قمی، کامل الزیارات، 1356ق، ج1، ص104.
  17. ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۸، صص 526-528.
  18. ↑ خامنه ای، «بیانات در دیدار اعضای ستاد مرکزی هیئت رزمندگان اسلام».

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، المطبعة المبارکة المرتضویة، ۱۳۵۶ق.
  • امام خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، تاریخ بازدید: ۳۰ فروردین ۱۴۰۱.
  • حسام مظاهری، محسن، «رسانه شیعه: سوگواری شیعیان ایران از آغاز تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی»، دوماهنامه اخبار ادیان، شماره ۱۸، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۵ش.
  • خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار اعضای ستاد مرکزی هیئت رزمندگان اسلام»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آبان ۱۳۹۲ش.
  • «روضه‌خوانی»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: ۲۷ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۷ فروردین ۱۴۰۱.
  • صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۳ش.
  • محرمی، غلامحسین، «تاریخ عزاداری برای امام حسین (ع)»، فصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، پاییز ۱۳۸۲ش.
  • «مرثیه»، دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: ۲۷ فروردین ۱۴۰۱ش.
  • یاراحمدی، جهانشیر، «روضه‌خوانی به‌مثابه یک نظام نمایشی»، فصلنامه تئاتر، شماره ۴۱، بهار ۱۳۸۷ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:روضه‌خوانی&oldid=27074»