پیش‌نویس:بازی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ۱۳ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۰۹:۳۱

بانوان ایرانی در حال بازی هفت‌سنگ در جشنواره بازی‌های بومی خراسان شمالی

بازی؛ هر کاری که مایه سرگرمی و لذت باشد.

بازی، فعالیتی سرگرم‌کننده و قانون‌مند است که از دیرباز تا امروز همراه انسان بوده و تنها به کودکان محدود نمی‌شود. در ایران باستان، بازی‌ها هم وسیله آموزش فنون رزمی و شکار بودند و هم سرگرمی؛ شواهد باستان‌شناسی نشان از اسباب‌بازی‌هایی با قدمتی چند هزار ساله دارد. پس از اسلام، نگاه‌ها به بازی دوگانه شد؛ برخی آن را لهو دانستند و برخی دیگر بر نقش آن در سلامت جسم و روح تأکید کردند. در دوره‌های صفویه و قاجار، بازی‌هایی چون چوگان، شطرنج، خیمه‌شب‌بازی، الک‌دولک و تیله‌رواج داشت و حتی اسباب‌بازی‌های فرنگی وارد ایران شد. با آغاز دوران مدرن، بازی‌های سنتی جای خود را به سرگرمی‌های نوین مانند تلویزیون، سینما و بازی‌های دیجیتالی دادند. بازی نه‌تنها در زندگی روزمره، بلکه در ادبیات فارسی نیز جایگاهی ویژه یافته و در آثار شاعرانی چون حافظ، فردوسی و مولانا حضوری پررنگ دارد.

تعریف بازی

بازی، به‌معنی کاری تفریحی،^[۱] یا فعالیت جسمی یا ذهنی است که تنها به‌منظور سرگرمی و لذت انجام می‌شود.^[۲] در تعریف علمی، بازی فقط یک فعالیت کودکانه نیست و به هر فعالیت اختیاری که با هدف لذت صورت‌گرفته و دارای قواعدی باشد، بازی گفته می‌شود. بازی‌ها، در نقاط مختلف جهان، معمولاً توسط وسایلی انجام می‌شوند که به «اسباب‌بازی» معروف هستند.

ماهیت بازی

یک بازی، معمولاً شامل مجموعه‌ای از بازیکنان، حرکت‌ها، قواعد و راهبردهایی است که نتیجه‌ای معین برای هر یک از راهبردهای آن وجود دارد. هر بازیکن، در جریان بازی، تلاش می‌کند تا با به‌کارگیری اصول صحیح، خود را به بُرد نزدیک کند. جین مک گانیگال، طراح بازی، معتقد است ک هر بازی دارای ۴ مؤلفه است: ۱. هدف؛ ۲. قوانین؛ ۳. سیستم بازخورد و ۴. حضور داوطلبانه بازیکنان.^[۳]

سیر تحول بازی در ایران: از دوران باستان تا امروز

ریشه‌های بازی در ایران باستان

چهارچرخهٔ مفرغی کشف‌شده در مارلیک، نزدیک رودبار استان گیلان، متعلق به حدود سه هزار سال پیش از میلاد

شواهد باستان‌شناسی: اشیاء باقی‌مانده از دوران باستان، که طی حفاری‌های سال‌های اخیر کشف شده‌اند، نشان از وجود ابزار و وسایلی کوچک برای بازی کودکان و بزرگسالان دارند. برای مثال، پیکره‌های کوچک از انسان، حیوان و پرندگان که در مناطق کاشان، گیلان و آذربایجان کشف شده‌اند، از قدمت طولانی بازی در ایران خبر می‌دهند. برخی از این اسباب‌بازی‌ها، پیشینه‌ای در حدود ۴ تا ۶ هزار سال قبل از میلاد دارند. کهن‌ترین پیکره سنگی دست‌ساز بشر، که به‌عنوان یک اسباب‌بازی کوچو قلمداد می‌شود نیز در ایران، در منطقه شوش، یافت شده است.^[۴]

بازی به مثابه آموزش: منابع کهن تاریخی، از جمله منابع یونانی نیز به انواع بازی‌های کهن ایرانی اشاره کرده‌اند. برای مثال، هرودت، تاریخ‌نگار یونانی، به بازی‌های کورش هخامنشی مانند «شاه بازی» اشاره کرده است.^[۵] در ایران باستان، بیش‌تر بازی‌ها، در راستای یادگیری فنون رزمی و جنگاوری، آموزش شکار، کاربرد سلاح و نیز محافظت شخصی بوده است.^[۶] از دیگر بازی‌های کهن و رایج میان مردم ایران، می‌توان به «شطرنج» و «نرد» اشاره کرد که بازی مختص بزرگسالان بوده است.^[۷]

بازی پس از اسلام: رویکردهای دینی و پزشکی

در دوران پس از اسلام نیز، ایرانیان، بسیاری از بازی‌ها و سرگرمی‌های باستانی خود را حفظ کردند. آموزه‌های آیینی دین زردشتی، مردم را به بازی و فعالیت‌های سرگرم‌کننده تشویق کرده است. فقهای مسلمان نیز اگرچه با تأکید بر برخی از آیات و روایات، مردم را از پرداختن به هرگونه لهو و لعب بازداشته و آن‌ها را مانعی در راستای رستگاری بشر می‌شمردند، اما دربارهٔ استفاده از اسباب‌بازی‌ها، گروهی، بر تحریم این ابزارها^[۸] و گروهی دیگر بر جواز استفاده از آن‌ها، تأکید داشتند.^[۹]

بخشی از متون پزشکی و اخلاقی کهن، دوران پس از اسلام نیز بر تأثیر بازی در سلامت جسم و روح کودک اشاره کرده و همواره به والدین توصیه کرده‌اند تا بخش زیادی از بازی‌ها را به فرزندان خود آموزش دهند.^[۱۰] کشتی، سوارکاری، چوگان، تیراندازی، مسابقه دو و شنا، از جمله بازی‌هایی هستند که در این متون، بر آن‌ها تأکید شده است.

سرگرمی و بازی در دوران صفویه و قاجار

صحنه عروسک‌بازی دختران در روز جمعه در دوره قاجار. کتاب الف و بای مصور. مفتاح‌الملک. ۱۳۰۳ق.=۱۲۶۴ش. چاپ سنگی.
دوره صفویه: بازی‌های نمایشی، بندبازی و معرکه‌گیری تردستان، از جمله بازی‌های رایج در دوره صفویان در ایران بوده است. چوگان، شطرنج و نرد، تخم‌مرغ بازی، خیمه‌شب بازی و شعبده‌بازی نیز در همان دوران مرسوم و محبوب بود.^[۱۱] در آثار برجای‌مانده از این دوران، روشن است که تعدادی از عالمان بر اهمیت و ضرورت بازی و داشتن تفریح و سرگرمی مانند هنر، کار و صنعت تأکید داشته‌اند.^[۱۲]

دوره قاجار: پس از آن، در دوره قاجاریان، بازی‌هایی همچون الک‌دولک، دوزبازی، تیله انگشتی، قاپ‌بازی و امثال آن در روزهای جشن مرسوم بود.^[۱۳] واردات اسباب‌بازی‌های فرنگی به ایران نیز در همین دوران شروع شد و علاوه‌بر آن، اسباب‌بازی‌های داخلی همچون فرفره، مترسک، حیواناتی ساخته شده از گل، عروسک و بادبادک برای کودکان در ایران ساخته می‌شد.

عصر مدرن: افول بازی‌های سنتی و ظهور سرگرمی‌های نوین

امروزه، به‌دلیل گسترش فرهنگ شهرنشینی و نیز تغییرات بسیار در سبک زندگی مردم، پیشرفت فناوری و صنعتی شدن جوامع، منجر به منسوخ شدن بازی‌های سنتی در جوامع شهری و روستایی شده‌اند. تلویزیون، سینما، بازی‌های رایانه‌ای و اسباب‌بازی‌های الکترونیکی و دیجیتالی، در تمام نقاط جهان، جایگزینی مدرن برای بازی‌های سنتی شده‌اند.

طبقه‌بندی بازی‌ها

برخی از پژوهشگران، بازی‌ها را براساس رده سنی بازیکنان، جنس، کارکرد آیینی_نمایشی یا هوشی_مهارتی، تقسیم کرده‌اند. گروهی دیگر از پژوهشگران، به گردآوری بازی‌های سنتی در نقاط مختلف ایران پرداخته‌اند.^[۱۴] برای مثال، محمد پروین گنابادی در کتاب بازی‌های محلی، به گردآوری بازی‌های مختلف ایرانی پرداخته و انجوی شیرازی نیز در کتابی با نام «بازی‌های نمایشی» به بررسی انواع بازی‌های نمایشی زنانه در ایران پرداخته که شامل عناصر فرهنگ مادی، معنوی، اخلاقی و باورهای مردم ایران است.^[۱۵] گروهی دیگر انواع رایج بازی‌های مختلف را در گروه‌های زیر تقسیم کرده‌اند:

بازی‌های مهارتی؛
بازی‌های ورزشی؛
بازی‌های فکری (فعالیت ذهنی هدف‌دار)؛
بازی‌های راهبردی (انتخاب استراتژی مناسب برای برنده شدن)؛
بازی‌های ویدئویی؛
بازی‌های حدسی؛
بازی‌های بچه‌گانه؛
بازی‌های بزمی؛
بازی‌های رومیزی؛
بازی‌های اینترنتی.

بازی در ادبیات فارسی

بازی، از جمله واژگان پُرکاربرد در نظم و نثر ایرانیان، از گذشته تا امروز، بوده است. برای مثال حافظ از این واژه، بارها بهره گرفته است:^[۱۶]
الگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

فردوسی نیز از واژه بازی در اشعار خود، بارها استفاده کرده است:^[۱۷]
الگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

مولانا نیز از بازی‌های دنیا، بسیار سخن گفته است:^[۱۸]
الگو:آغاز نستعلیق

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

پانویس

↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه بازی، سایت واژه‌یاب.
↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه بازی، سایت واژه‌یاب.
↑ «بازی چیست؟»، وب‌سایت گیم فیکشن.
↑ مجیدزاده، تاریخ و تمدن ایلام، ۱۳۷۰ش، ص89؛
آمیه، تاریخ عیلام، ۱۳۴۹ش، شکل107.
↑ Herodotus, The History, 1947, P44-45.
↑ Mazaheri, La vie quotidienne des Musulmans, au moyen âge, 1951, P173.
↑ مسعودی، مروج الذهب، ج1، ۱۴۱۱ق، ص89 و 90-91؛
کارنامهٔ اردشیر بابکان، ۱۳۶۹ش، ص9؛
آملی، نفائس الفنون، ج3، ۱۳۷۷ق، ص561-563؛
راوندی، راحة الصدور، ۱۳۳۳ش، ص415.
↑ ابواسحاق شیرازی، المهذب، ج2، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۶–۳۲۷؛
ابن‌قدامه، المغنی، بیروت، ]بی‌تا [، ص172؛
ابن‌رشد، البیان و التحصیل، ج17، ۱۴۰۴ق، ص578؛
کلینی، الفروع من الکافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص437؛
مجلسی، بحار الانوار، ج76، ۱۴۰۳ق، ص۲۳۳.
↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ج2، ۱۳۸۹ق، ص235؛
شهید ثانی، الروضة البهیة، ج4، ]بی‌تا[، ص337؛
بحرانی، الحدائق الناضرة، ج22، ۱۳۶۳ش، ص353.
↑ اخوینی بخاری، هدایة المتعلمین، ۱۳۴۴ش، ص۷۷۹؛
عنصرالمعالی کیکاووس، قابوس‌نامه، ۱۳۵۲ش، ص۱۳۳–۱۳۵؛
غزالی، محمد، احیاء علوم الدین، ج3، ۱۳۵۱ش، ص73.
↑ شاردن، سیاحت‌نامه، ج4، ۱۳۳۶ش، ص178.
↑ میرفندرسکی، رسالهٔ صناعیه، ۱۳۱۷ش، ص۱۲–۱۳.
↑ شهری، تاریخ اجتماعی ایران در قرن سیزدهم، ج4، ۱۳۶۸ش، ص680-684 و 703.
↑ کیا، «بازی‌ها و بازیچه‌های ایرانی»، ۱۳۴۱ش، ص۴۵.
↑ محجوب، «قصه‌های ایرانی و بازی‌های نمایشی»، ۱۳۵۳ش، ص۳۷–۳۹ و ۴۶.
↑ حافظ، غزلیات، غزل شماره 71، بیت 3، سایت گنجور.
↑ فردوسی، شاهنامه، آغاز کتاب، بخش 4، بیت 7، سایت گنجور.
↑ مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره 525، سایت گنجور.

منابع

آملی، محمد، نفائس الفنون، به‌تحقیق ابوالحسن شعرانی، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۷ق.
آمیه، پیر، تاریخ عیلام، ترجمهٔ شیرین بیانی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۹ش.
ابن‌رشد، محمد، البیان و التحصیل، به‌تحقیق محمد عرایشی و احمد حبابی، بیروت، ]بی‌نا[، ۱۴۰۴ق.
ابن‌قدامه، عبدالله، المغنی، بیروت، ]بی‌تا [.
ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، المهذب، بیروت، ]بی‌نا[، ۱۴۱۴ق.
اخوینی بخاری، ربیع، هدایة المتعلمین، به‌تحقیق جلال متینی، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۴۴ش.
«بازی چیست؟»، وب‌سایت گیم فیکشن، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، قم، جماعه المدرسین، ۱۳۶۳ش.
حافظ، غزلیات، غزل شماره ۷۱، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
راوندی، محمد، راحة الصدور، به‌تحقیق محمد اقبال لاهوری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۳ش.
شاردن، ژان، سیاحت‌نامه، ترجمۀ محمد عباسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۶ش.
شهید ثانی، زین‌الدین، الروضة البهیة، بیروت، دارالمعارف للمطبوعات، ]بی‌تا[.
شهری، جعفر، تاریخ اجتماعی ایران در قرن سیزدهم، تهران، رسا، ۱۳۶۸ش.
عنصرالمعالی کیکاووس، قابوس‌نامه، به‌تحقیق غلامحسین یوسفی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۲ش.
غزالی، محمد، احیاء علوم الدین، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۵۱ش.
کارنامۀ اردشیر بابکان، به‌تحقیق محمد جواد مشکور، تهران، مرکز، ۱۳۶۹ش.
کلینی، محمد، الفروع من الکافی، به‌تحقیق علی‌اکبر غفاری، بیروت، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
کیا، صادق، «بازی‌ها و بازیچه‌های ایرانی»، هنرهای زیبای کشور، تهران، شماره ۲، ۱۳۴۱ش.
فردوسی، شاهنامه، آغاز کتاب، بخش ۴، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
مجیدزاده، یوسف، تاریخ و تمدن ایلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۰ش.
محجوب، محمدجعفر، «قصه‌های ایرانی و بازی‌های نمایشی»، نگین، تهران، س ۱۰، شماره ۱۱۲، ۱۳۵۳ش.
محقق حلی، جعفر، شرائع الاسلام، نجف، ]بی‌نا[، ۱۳۸۹ق.
مسعودی، علی، مروج الذهب، به‌تحقیق عبدالامیر علی مهنا، بیروت، دارالهجره، ۱۴۱۱ق.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره ۵۲۵، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
میرفندرسکی، ابوالقاسم، رسالۀ صناعیه، به‌تحقیق علی‌اکبر شهابی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۱۷ش.
Herodotus, The History, tr. G. Rawlinson, ed. M. Komroff, New York, 1947.
Mazaheri, A., La vie quotidienne des Musulmans, au moyen âge, Paris, 1951.

[1] دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه بازی، سایت واژه‌یاب.

[2] معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه بازی، سایت واژه‌یاب.

[3] «بازی چیست؟»، وب‌سایت گیم فیکشن.

[4] مجیدزاده، تاریخ و تمدن ایلام، ۱۳۷۰ش، ص89؛
آمیه، تاریخ عیلام، ۱۳۴۹ش، شکل107.

[5] Herodotus, The History, 1947, P44-45.

[6] Mazaheri, La vie quotidienne des Musulmans, au moyen âge, 1951, P173.

[7] مسعودی، مروج الذهب، ج1، ۱۴۱۱ق، ص89 و 90-91؛
کارنامهٔ اردشیر بابکان، ۱۳۶۹ش، ص9؛
آملی، نفائس الفنون، ج3، ۱۳۷۷ق، ص561-563؛
راوندی، راحة الصدور، ۱۳۳۳ش، ص415.

[8] ابواسحاق شیرازی، المهذب، ج2، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۶–۳۲۷؛
ابن‌قدامه، المغنی، بیروت، ]بی‌تا [، ص172؛
ابن‌رشد، البیان و التحصیل، ج17، ۱۴۰۴ق، ص578؛
کلینی، الفروع من الکافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص437؛
مجلسی، بحار الانوار، ج76، ۱۴۰۳ق، ص۲۳۳.

[9] محقق حلی، شرائع الاسلام، ج2، ۱۳۸۹ق، ص235؛
شهید ثانی، الروضة البهیة، ج4، ]بی‌تا[، ص337؛
بحرانی، الحدائق الناضرة، ج22، ۱۳۶۳ش، ص353.

[10] اخوینی بخاری، هدایة المتعلمین، ۱۳۴۴ش، ص۷۷۹؛
عنصرالمعالی کیکاووس، قابوس‌نامه، ۱۳۵۲ش، ص۱۳۳–۱۳۵؛
غزالی، محمد، احیاء علوم الدین، ج3، ۱۳۵۱ش، ص73.

[11] شاردن، سیاحت‌نامه، ج4، ۱۳۳۶ش، ص178.

[12] میرفندرسکی، رسالهٔ صناعیه، ۱۳۱۷ش، ص۱۲–۱۳.

[13] شهری، تاریخ اجتماعی ایران در قرن سیزدهم، ج4، ۱۳۶۸ش، ص680-684 و 703.

[14] کیا، «بازی‌ها و بازیچه‌های ایرانی»، ۱۳۴۱ش، ص۴۵.

[15] محجوب، «قصه‌های ایرانی و بازی‌های نمایشی»، ۱۳۵۳ش، ص۳۷–۳۹ و ۴۶.

[16] حافظ، غزلیات، غزل شماره 71، بیت 3، سایت گنجور.

[17] فردوسی، شاهنامه، آغاز کتاب، بخش 4، بیت 7، سایت گنجور.

[18] مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره 525، سایت گنجور.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{درشت|'''بازی'''}}؛ هر کاری که مایه سرگرمی و لذت باشد
+[[پرونده:بازی.jpg|جایگزین=بازی هفت‌سنگ در جشنواره بازی‌های بومی خراسان شمالی|بندانگشتی|بانوان ایرانی در حال بازی هفت‌سنگ در جشنواره بازی‌های بومی خراسان شمالی]]
+{{درشت|'''بازی'''}}؛ هر کاری که مایه سرگرمی و لذت باشد.
+بازی، فعالیتی سرگرم‌کننده و قانون‌مند است که از دیرباز تا امروز همراه انسان بوده و تنها به [[کودک|کودکان]] محدود نمی‌شود. در [[ایران]] باستان، بازی‌ها هم وسیله آموزش فنون رزمی و شکار بودند و هم سرگرمی؛ شواهد باستان‌شناسی نشان از اسباب‌بازی‌هایی با قدمتی چند هزار ساله دارد. پس از [[اسلام]]، نگاه‌ها به بازی دوگانه شد؛ برخی آن را لهو دانستند و برخی دیگر بر نقش آن در سلامت جسم و روح تأکید کردند. در دوره‌های [[صفویه]] و [[قاجاریه|قاجار]]، بازی‌هایی چون [[چوگان]]، شطرنج، خیمه‌شب‌بازی، الک‌دولک و تیله‌رواج داشت و حتی اسباب‌بازی‌های فرنگی وارد ایران شد. با آغاز دوران مدرن، بازی‌های سنتی جای خود را به سرگرمی‌های نوین مانند تلویزیون، [[سینمای ایران|سینما]] و بازی‌های دیجیتالی دادند. [[بازی]] نه‌تنها در زندگی روزمره، بلکه در ادبیات فارسی نیز جایگاهی ویژه یافته و در آثار شاعرانی چون [[حافظ]]، [[فردوسی]] و [[مولانا]] حضوری پررنگ دارد.
+==تعریف بازی==
 بازی، به‌معنی کاری تفریحی،<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/بازی دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه بازی، سایت واژه‌یاب.]</ref> یا فعالیت جسمی یا ذهنی است که تنها به‌منظور سرگرمی و لذت انجام می‌شود.<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/بازی معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه بازی، سایت واژه‌یاب.]</ref> در تعریف علمی، بازی فقط یک فعالیت کودکانه نیست و به هر فعالیت اختیاری که با هدف لذت صورت‌گرفته و دارای قواعدی باشد، بازی گفته می‌شود. بازی‌ها، در نقاط مختلف جهان، معمولاً توسط وسایلی انجام می‌شوند که به «اسباب‌بازی» معروف هستند.
-== ماهیت بازی ==
+==ماهیت بازی==
 یک بازی، معمولاً شامل مجموعه‌ای از بازیکنان، حرکت‌ها، قواعد و راهبردهایی است که نتیجه‌ای معین برای هر یک از راهبردهای آن وجود دارد. هر بازیکن، در جریان بازی، تلاش می‌کند تا با به‌کارگیری اصول صحیح، خود را به بُرد نزدیک کند. جین مک گانیگال، طراح بازی، معتقد است ک هر بازی دارای ۴ مؤلفه است: ۱. هدف؛ ۲. قوانین؛ ۳. سیستم بازخورد و ۴. حضور داوطلبانه بازیکنان.<ref>[https://www.mrgamification.com/بازی/ «بازی چیست؟»، وب‌سایت گیم فیکشن.]</ref>
-== پیشینه بازی ==
+==سیر تحول بازی در ایران: از دوران باستان تا امروز==
-اشیاء باقی‌مانده از دوران باستان، که طی حفاری‌های سال‌های اخیر کشف شده‌اند، نشان از وجود ابزار و وسایلی کوچک برای بازی کودکان و بزرگسالان دارند. برای مثال، پیکره‌های کوچک از انسان، حیوان و پرندگان که در مناطق [[کاشان]]، [[گیلان]] و [[آذربایجان]] کشف شده‌اند، از قدمت طولانی بازی در [[ایران]] خبر می‌دهند. برخی از این اسباب‌بازی‌ها، پیشینه‌ای در حدود ۴ تا ۶ هزار سال قبل از میلاد دارند. کهن‌ترین پیکره سنگی دست‌ساز بشر، که به‌عنوان یک اسباب‌بازی کوچو قلمداد می‌شود نیز در ایران، در منطقه شوش، یافت شده است.<ref>مجیدزاده، تاریخ و تمدن ایلام، ۱۳۷۰ش، ص89؛{{سخ}}
+===ریشه‌های بازی در ایران باستان===
+[[پرونده:بازی۱.jpg|جایگزین=چهارچرخهٔ مفرغی کشف‌شده در مارلیک، نزدیک رودبار استان گیلان|بندانگشتی|چهارچرخهٔ مفرغی کشف‌شده در مارلیک، نزدیک رودبار استان گیلان، متعلق به حدود سه هزار سال پیش از میلاد]]
+*'''شواهد باستان‌شناسی:''' اشیاء باقی‌مانده از دوران باستان، که طی حفاری‌های سال‌های اخیر کشف شده‌اند، نشان از وجود ابزار و وسایلی کوچک برای بازی [[کودک|کودکان]] و بزرگسالان دارند. برای مثال، پیکره‌های کوچک از انسان، حیوان و پرندگان که در مناطق [[کاشان]]، [[گیلان]] و آذربایجان کشف شده‌اند، از قدمت طولانی بازی در [[ایران]] خبر می‌دهند. برخی از این اسباب‌بازی‌ها، پیشینه‌ای در حدود ۴ تا ۶ هزار سال قبل از میلاد دارند. کهن‌ترین پیکره سنگی دست‌ساز بشر، که به‌عنوان یک اسباب‌بازی کوچو قلمداد می‌شود نیز در ایران، در منطقه شوش، یافت شده است.<ref>مجیدزاده، تاریخ و تمدن ایلام، ۱۳۷۰ش، ص89؛{{سخ}}
 آمیه، تاریخ عیلام، ۱۳۴۹ش، شکل107.</ref>
-منابع کهن تاریخی، از جمله منابع یونانی نیز به انواع بازی‌های کهن ایرانی اشاره کرده‌اند. برای مثال، هرودت، تاریخ‌نگار یونانی، به بازی‌های [[کورش]] هخامنشی مانند «شاه بازی» اشاره کرده است.<ref>Herodotus, The History, 1947, P44-45.</ref> در ایران باستان، بیش‌تر بازی‌ها، در راستای یادگیری فنون رزمی و جنگاوری، آموزش شکار، کاربرد سلاح و نیز محافظت شخصی بوده است.<ref>Mazaheri, La vie quotidienne des Musulmans, au moyen âge, 1951, P173.</ref> از دیگر بازی‌های کهن و رایج میان مردم [[ایران]]، می‌توان به «شطرنج» و «نرد» اشاره کرد که بازی مختص بزرگسالان بوده است.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج1، ۱۴۱۱ق، ص89 و 90-91؛{{سخ}}
+*'''بازی به مثابه آموزش:''' منابع کهن تاریخی، از جمله منابع یونانی نیز به انواع بازی‌های کهن ایرانی اشاره کرده‌اند. برای مثال، هرودت، تاریخ‌نگار یونانی، به بازی‌های [[کورش]] هخامنشی مانند «شاه بازی» اشاره کرده است.<ref>Herodotus, The History, 1947, P44-45.</ref> در ایران باستان، بیش‌تر بازی‌ها، در راستای یادگیری فنون رزمی و جنگاوری، آموزش شکار، کاربرد سلاح و نیز محافظت شخصی بوده است.<ref>Mazaheri, La vie quotidienne des Musulmans, au moyen âge, 1951, P173.</ref> از دیگر بازی‌های کهن و رایج میان مردم [[ایران]]، می‌توان به «شطرنج» و «نرد» اشاره کرد که بازی مختص بزرگسالان بوده است.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج1، ۱۴۱۱ق، ص89 و 90-91؛{{سخ}}
 کارنامهٔ اردشیر بابکان، ۱۳۶۹ش، ص9؛{{سخ}}
 آملی، نفائس الفنون، ج3، ۱۳۷۷ق، ص561-563؛{{سخ}}
-راوندی، راحة الصدور، ۱۳۳۳ش، ص415.</ref> در دوران پس از [[اسلام]] نیز، ایرانیان، بسیاری از بازی‌ها و سرگرمی‌های باستانی خود را حفظ کردند.
+راوندی، راحة الصدور، ۱۳۳۳ش، ص415.</ref>
-آموزه‌های آیینی دین زردشتی، مردم را به بازی و فعالیت‌های سرگرم‌کننده تشویق کرده است. فقهای [[مسلمان]] نیز اگرچه با تأکید بر برخی از آیات و روایات، مردم را از پرداختن به هرگونه لهو و لعب بازداشته و آن‌ها را مانعی در راستای رستگاری بشر می‌شمردند، اما دربارهٔ استفاده از اسباب‌بازی‌ها، گروهی، بر تحریم این ابزارها<ref>ابواسحاق شیرازی، المهذب، ج2، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۶–۳۲۷؛{{سخ}}
+===بازی پس از اسلام: رویکردهای دینی و پزشکی===
+در دوران پس از [[اسلام]] نیز، ایرانیان، بسیاری از بازی‌ها و سرگرمی‌های باستانی خود را حفظ کردند. آموزه‌های آیینی دین [[زرتشت|زردشتی]]، مردم را به بازی و فعالیت‌های سرگرم‌کننده تشویق کرده است. فقهای [[مسلمان]] نیز اگرچه با تأکید بر برخی از آیات و روایات، مردم را از پرداختن به هرگونه لهو و لعب بازداشته و آن‌ها را مانعی در راستای رستگاری بشر می‌شمردند، اما دربارهٔ استفاده از اسباب‌بازی‌ها، گروهی، بر تحریم این ابزارها<ref>ابواسحاق شیرازی، المهذب، ج2، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۶–۳۲۷؛{{سخ}}
 ابن‌قدامه، المغنی، بیروت، ]بی‌تا [، ص172؛{{سخ}}
 ابن‌رشد، البیان و التحصیل، ج17، ۱۴۰۴ق، ص578؛{{سخ}}
@@ خط ۲۳: / خط ۳۱: @@
 بحرانی، الحدائق الناضرة، ج22، ۱۳۶۳ش، ص353.</ref>
-بخشی از متون پزشکی و اخلاقی کهن، دوران پس از [[اسلام]] نیز بر تأثیر بازی در سلامت جسم و روح [[کودک]] اشاره کرده و همواره به والدین توصیه کرده‌اند تا بخش زیادی از بازی‌ها را به فرزندان خود آموزش دهند.<ref>اخوینی بخاری، هدایة المتعلمین، ۱۳۴۴ش، ص۷۷۹؛{{سخ}}
+بخشی از متون پزشکی و اخلاقی کهن، دوران پس از اسلام نیز بر تأثیر بازی در سلامت جسم و روح [[کودک]] اشاره کرده و همواره به والدین توصیه کرده‌اند تا بخش زیادی از بازی‌ها را به فرزندان خود آموزش دهند.<ref>اخوینی بخاری، هدایة المتعلمین، ۱۳۴۴ش، ص۷۷۹؛{{سخ}}
 عنصرالمعالی کیکاووس، قابوس‌نامه، ۱۳۵۲ش، ص۱۳۳–۱۳۵؛{{سخ}}
-غزالی، محمد، احیاء علوم الدین، ج3، ۱۳۵۱ش، ص73.</ref> [[کشتی]]، [[سوارکاری]]، [[چوگان]]، [[تیراندازی]]، مسابقه دو و [[شنا]]، از جمله بازی‌هایی هستند که در این متون، بر آن‌ها تأکید شده است.
+غزالی، محمد، احیاء علوم الدین، ج3، ۱۳۵۱ش، ص73.</ref> کشتی، سوارکاری، [[چوگان]]، تیراندازی، مسابقه دو و شنا، از جمله بازی‌هایی هستند که در این متون، بر آن‌ها تأکید شده است.
+===سرگرمی و بازی در دوران صفویه و قاجار===
-بازی‌های نمایشی، بندبازی و معرکه‌گیری تردستان، از جمله بازی‌های رایج در دوره [[صفویان]] در [[ایران]] بوده است. [[چوگان]]، [[شطرنج]] و نرد، تخم‌مرغ بازی، خیمه‌شب بازی و شعبده‌بازی نیز در همان دوران مرسوم و محبوب بود.<ref>شاردن، سیاحت‌نامه، ج4، ۱۳۳۶ش، ص178.</ref> در آثار برجای‌مانده از این دوران، روشن است که تعدادی از عالمان بر اهمیت و ضرورت بازی و داشتن تفریح و سرگرمی مانند هنر، کار و صنعت تأکید داشته‌اند.<ref>میرفندرسکی، رسالهٔ صناعیه، ۱۳۱۷ش، ص۱۲–۱۳.</ref>
+*[[پرونده:بازی۲.jpg|جایگزین=صحنه عروسک‌بازی دختران در روز جمعه در دوره قاجار. کتاب الف و بای مصور. مفتاح‌الملک|بندانگشتی|صحنه عروسک‌بازی دختران در روز جمعه در دوره قاجار. کتاب الف و بای مصور. مفتاح‌الملک. ۱۳۰۳ق.=۱۲۶۴ش. چاپ سنگی.]]'''دوره صفویه:''' بازی‌های نمایشی، بندبازی و معرکه‌گیری تردستان، از جمله بازی‌های رایج در دوره [[صفویه|صفویان]] در [[ایران]] بوده است. [[چوگان]]، شطرنج و نرد، تخم‌مرغ بازی، خیمه‌شب بازی و شعبده‌بازی نیز در همان دوران مرسوم و محبوب بود.<ref>شاردن، سیاحت‌نامه، ج4، ۱۳۳۶ش، ص178.</ref> در آثار برجای‌مانده از این دوران، روشن است که تعدادی از عالمان بر اهمیت و ضرورت بازی و داشتن تفریح و سرگرمی مانند هنر، کار و صنعت تأکید داشته‌اند.<ref>میرفندرسکی، رسالهٔ صناعیه، ۱۳۱۷ش، ص۱۲–۱۳.</ref>
-پس از آن، در دوره [[قاجاریان]]، بازی‌هایی همچون الک‌دولک، دوزبازی، تیله انگشتی، قاپ‌بازی و امثال آن در روزهای جشن مرسوم بود.<ref>شهری، تاریخ اجتماعی ایران در قرن سیزدهم، ج4، ۱۳۶۸ش، ص680-684 و 703.</ref> واردات اسباب‌بازی‌های فرنگی به [[ایران]] نیز در همین دوران شروع شد و علاوه‌بر آن، اسباب‌بازی‌های داخلی همچون فرفره، مترسک، حیواناتی ساخته شده از گل، عروسک و بادبادک برای کودکان در ایران ساخته می‌شد.
+*'''دوره قاجار:''' پس از آن، در دوره [[قاجاریه|قاجاریان]]، بازی‌هایی همچون الک‌دولک، دوزبازی، تیله انگشتی، قاپ‌بازی و امثال آن در روزهای جشن مرسوم بود.<ref>شهری، تاریخ اجتماعی ایران در قرن سیزدهم، ج4، ۱۳۶۸ش، ص680-684 و 703.</ref> واردات اسباب‌بازی‌های فرنگی به [[ایران]] نیز در همین دوران شروع شد و علاوه‌بر آن، اسباب‌بازی‌های داخلی همچون فرفره، مترسک، حیواناتی ساخته شده از گل، [[عروسک]] و [[بادبادک]] برای کودکان در ایران ساخته می‌شد.
-امروزه، به‌دلیل گسترش فرهنگ شهرنشینی و نیز تغییرات بسیار در سبک زندگی مردم، پیشرفت فناوری و صنعتی شدن جوامع، منجر به منسوخ شدن بازی‌های سنتی در جوامع شهری و روستایی شده‌اند. تلویزیون، سینما، بازی‌های رایانه‌ای و اسباب‌بازی‌های الکترونیکی و دیجیتالی، در تمام نقاط جهان، جایگزینی مدرن برای بازی‌های سنتی شده‌اند.
+===عصر مدرن: افول بازی‌های سنتی و ظهور سرگرمی‌های نوین===
+[[پرونده:بازی۳.jpg|جایگزین=جشنواره بازی‌های دیجیتالی ایرانی|بندانگشتی|جشنواره بازی‌های دیجیتالی ایرانی]]
+امروزه، به‌دلیل گسترش فرهنگ شهرنشینی و نیز تغییرات بسیار در سبک زندگی مردم، پیشرفت فناوری و صنعتی شدن جوامع، منجر به منسوخ شدن بازی‌های سنتی در جوامع شهری و روستایی شده‌اند. تلویزیون، [[سینمای ایران|سینما]]، بازی‌های رایانه‌ای و اسباب‌بازی‌های الکترونیکی و دیجیتالی، در تمام نقاط جهان، جایگزینی مدرن برای بازی‌های سنتی شده‌اند.
-== طبقه‌بندی بازی‌ها ==
+==طبقه‌بندی بازی‌ها==
 برخی از پژوهشگران، بازی‌ها را براساس رده سنی بازیکنان، جنس، کارکرد آیینی_نمایشی یا هوشی_مهارتی، تقسیم کرده‌اند. گروهی دیگر از پژوهشگران، به گردآوری بازی‌های سنتی در نقاط مختلف [[ایران]] پرداخته‌اند.<ref>کیا، «بازی‌ها و بازیچه‌های ایرانی»، ۱۳۴۱ش، ص۴۵.</ref> برای مثال، محمد پروین گنابادی در کتاب بازی‌های محلی، به گردآوری بازی‌های مختلف ایرانی پرداخته و انجوی شیرازی نیز در کتابی با نام «بازی‌های نمایشی» به بررسی انواع بازی‌های نمایشی زنانه در ایران پرداخته که شامل عناصر فرهنگ مادی، معنوی، اخلاقی و باورهای مردم ایران است.<ref>محجوب، «قصه‌های ایرانی و بازی‌های نمایشی»، ۱۳۵۳ش، ص۳۷–۳۹ و ۴۶.</ref> گروهی دیگر انواع رایج بازی‌های مختلف را در گروه‌های زیر تقسیم کرده‌اند:
-# بازی‌های مهارتی؛
+#بازی‌های مهارتی؛
-# بازی‌های ورزشی؛
+#بازی‌های ورزشی؛
-# بازی‌های فکری (فعالیت ذهنی هدف‌دار)؛
+#بازی‌های فکری (فعالیت ذهنی هدف‌دار)؛
-# بازی‌های راهبردی (انتخاب استراتژی مناسب برای برنده شدن)؛
+#بازی‌های راهبردی (انتخاب استراتژی مناسب برای برنده شدن)؛
-# بازی‌های ویدئویی؛
+#بازی‌های ویدئویی؛
-# بازی‌های حدسی؛
+#بازی‌های حدسی؛
-# بازی‌های بچه‌گانه؛
+#بازی‌های بچه‌گانه؛
-# بازی‌های بزمی؛
+#بازی‌های بزمی؛
-# بازی‌های رومیزی؛
+#بازی‌های رومیزی؛
-# بازی‌های اینترنتی.
+#بازی‌های اینترنتی.
-== بازی در ادبیات فارسی ==
+==بازی در ادبیات فارسی==
 بازی، از جمله واژگان پُرکاربرد در نظم و نثر ایرانیان، از گذشته تا امروز، بوده است. برای مثال [[حافظ]] از این واژه، بارها بهره گرفته است:<ref>[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh71 حافظ، غزلیات، غزل شماره 71، بیت 3، سایت گنجور.]</ref>{{سخ}}
 {{آغاز نستعلیق}}
@@ خط ۶۸: / خط ۸۰: @@
   {{پایان نستعلیق}}
-== پانویس ==
+==پانویس==
 {{پانویس}}
-== منابع ==
+==منابع==
-* آملی، محمد، نفائس الفنون، به‌تحقیق ابوالحسن شعرانی، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۷ق.
+{{آغاز  منابع}}
-* آمیه، پیر، تاریخ عیلام، ترجمهٔ شیرین بیانی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۹ش.
+*آملی، محمد، نفائس الفنون، به‌تحقیق ابوالحسن شعرانی، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۷ق.
-* ابن‌رشد، محمد، البیان و التحصیل، به‌تحقیق محمد عرایشی و احمد حبابی، بیروت، ]بی‌نا[، ۱۴۰۴ق.
+*آمیه، پیر، تاریخ عیلام، ترجمهٔ شیرین بیانی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۹ش.
-* ابن‌قدامه، عبدالله، المغنی، بیروت، ]بی‌تا [.
+*ابن‌رشد، محمد، البیان و التحصیل، به‌تحقیق محمد عرایشی و احمد حبابی، بیروت، ]بی‌نا[، ۱۴۰۴ق.
-* ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، المهذب، بیروت، ]بی‌نا[، ۱۴۱۴ق.
+*ابن‌قدامه، عبدالله، المغنی، بیروت، ]بی‌تا [.
-* اخوینی بخاری، ربیع، هدایة المتعلمین، به‌تحقیق جلال متینی، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۴۴ش.
+*ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، المهذب، بیروت، ]بی‌نا[، ۱۴۱۴ق.
-* «بازی چیست؟»، وب‌سایت گیم فیکشن، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
+*اخوینی بخاری، ربیع، هدایة المتعلمین، به‌تحقیق جلال متینی، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۴۴ش.
-* بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، قم، جماعه المدرسین، ۱۳۶۳ش.
+*«بازی چیست؟»، وب‌سایت گیم فیکشن، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
-* حافظ، غزلیات، غزل شماره ۷۱، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
+*بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، قم، جماعه المدرسین، ۱۳۶۳ش.
-* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
+*حافظ، غزلیات، غزل شماره ۷۱، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
-* راوندی، محمد، راحة الصدور، به‌تحقیق محمد اقبال لاهوری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۳ش.
+*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
-* شاردن، ژان، سیاحت‌نامه، ترجمۀ محمد عباسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۶ش.
+*راوندی، محمد، راحة الصدور، به‌تحقیق محمد اقبال لاهوری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۳ش.
-* شهید ثانی، زین‌الدین، الروضة البهیة، بیروت، دارالمعارف للمطبوعات، ]بی‌تا[.
+*شاردن، ژان، سیاحت‌نامه، ترجمۀ محمد عباسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۶ش.
-* شهری، جعفر، تاریخ اجتماعی ایران در قرن سیزدهم، تهران، رسا، ۱۳۶۸ش.
+*شهید ثانی، زین‌الدین، الروضة البهیة، بیروت، دارالمعارف للمطبوعات، ]بی‌تا[.
-* عنصرالمعالی کیکاووس، قابوس‌نامه، به‌تحقیق غلامحسین یوسفی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۲ش.
+*شهری، جعفر، تاریخ اجتماعی ایران در قرن سیزدهم، تهران، رسا، ۱۳۶۸ش.
-* غزالی، محمد، احیاء علوم الدین، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۵۱ش.
+*عنصرالمعالی کیکاووس، قابوس‌نامه، به‌تحقیق غلامحسین یوسفی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۲ش.
-* کارنامۀ اردشیر بابکان، به‌تحقیق محمد جواد مشکور، تهران، مرکز، ۱۳۶۹ش.
+*غزالی، محمد، احیاء علوم الدین، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۵۱ش.
-* کلینی، محمد، الفروع من الکافی، به‌تحقیق علی‌اکبر غفاری، بیروت، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
+*کارنامۀ اردشیر بابکان، به‌تحقیق محمد جواد مشکور، تهران، مرکز، ۱۳۶۹ش.
-* کیا، صادق، «بازی‌ها و بازیچه‌های ایرانی»، هنرهای زیبای کشور، تهران، شماره ۲، ۱۳۴۱ش.
+*کلینی، محمد، الفروع من الکافی، به‌تحقیق علی‌اکبر غفاری، بیروت، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
-* فردوسی، شاهنامه، آغاز کتاب، بخش ۴، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
+*کیا، صادق، «بازی‌ها و بازیچه‌های ایرانی»، هنرهای زیبای کشور، تهران، شماره ۲، ۱۳۴۱ش.
-* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
+*فردوسی، شاهنامه، آغاز کتاب، بخش ۴، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
-* مجیدزاده، یوسف، تاریخ و تمدن ایلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۰ش.
+*مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
-* محجوب، محمدجعفر، «قصه‌های ایرانی و بازی‌های نمایشی»، نگین، تهران، س ۱۰، شماره ۱۱۲، ۱۳۵۳ش.
+*مجیدزاده، یوسف، تاریخ و تمدن ایلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۰ش.
-* محقق حلی، جعفر، شرائع الاسلام، نجف، ]بی‌نا[، ۱۳۸۹ق.
+*محجوب، محمدجعفر، «قصه‌های ایرانی و بازی‌های نمایشی»، نگین، تهران، س ۱۰، شماره ۱۱۲، ۱۳۵۳ش.
-* مسعودی، علی، مروج الذهب، به‌تحقیق عبدالامیر علی مهنا، بیروت، دارالهجره، ۱۴۱۱ق.
+*محقق حلی، جعفر، شرائع الاسلام، نجف، ]بی‌نا[، ۱۳۸۹ق.
-* معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
+*مسعودی، علی، مروج الذهب، به‌تحقیق عبدالامیر علی مهنا، بیروت، دارالهجره، ۱۴۱۱ق.
-* مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره ۵۲۵، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
+*معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
-* میرفندرسکی، ابوالقاسم، رسالۀ صناعیه، به‌تحقیق علی‌اکبر شهابی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۱۷ش.
+*مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره ۵۲۵، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
-* Herodotus, The History, tr. G. Rawlinson, ed. M. Komroff, New York, 1947.
+*میرفندرسکی، ابوالقاسم، رسالۀ صناعیه، به‌تحقیق علی‌اکبر شهابی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۱۷ش.
-* Mazaheri, A., La vie quotidienne des Musulmans, au moyen âge, Paris, 1951.
+*Herodotus, The History, tr. G. Rawlinson, ed. M. Komroff, New York, 1947.
+*Mazaheri, A., La vie quotidienne des Musulmans, au moyen âge, Paris, 1951.
+{{پایان  منابع}}
 {{کودک-افقی}}
 [[رده:اوقات فراغت]]
 [[رده:بازی و سرگرمی]]

ن ب و کودک
جامعه‌شناسی کودک	کودک پرخطر
مسائل کودکان	شادی در خانواده خشونت خانگی خانواده گسسته فلسفه‌ورزی داستانی کودکان مشکلات رفتاری کودک فرزندآوری نام‌گذاری فرزند
فرهنگ کودک	مسافرت خانوادگی فرزندخواندگی
تربیت کودک	تربیت فرزند تربیت اقتصادی فرزند تربیت دینی کودک بازی با کودک آموزش کودک به کودک مهارت‌های ارتباطی کودکان
اخلاق کودک	خشونت خانگی تربیت فرزند
در باورهای دینی	کودک در اسلام کودک در یهودیت کودک در مسیحیت کودک در بودیسیم
بازی‌های کودک	بازی بازی با کودک خاله‌بازی تخته لیچ آفتاب مهتاب چیستان آسیاب بچرخ
موارد مرتبط	فرزند کمتر زندگی بهتر بادبادک
رده