پرش به محتوا

پیش‌نویس:انار: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>محمدمهدی محمدی
لینک داخلی
 
(۹۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۰ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''انار'''</big>؛ میوه‌ای پُردانه، سرخ‌رنگ، با خواص درمانی و پرکاربرد در سبک زندگی ایرانی-اسلامی. <br>اَنار، میوه‌ای از تیرهٔ موردیها با پوستی ضخیم و دانه‌های آبدار یاقوتی است و به‌عنوان یک محصول بومی و از نمادهای کهن تمدن ایرانی، جایگاهی بلند در باورها، آیین‌ها و هنر این سرزمین دارد. از دوران پیش از تاریخ تاکنون، این میوۀ مقدس در مراسم دینی زرتشتیان و مسلمانان، به‌عنوان نماد باروری، برکت و جاودانگی مورد احترام بوده است. شواهد باستان‌شناسی از جمله نقوش [[تخت جمشید]] و مفرغ‌های لرستان، گواه اهمیت نمادین انار در هنر و معماری ایرانی است.
[[پرونده:انار۱.jpg|جایگزین=یکی از باغ‌های انار ساوه در استان مرکزی ایران|بندانگشتی|یکی از باغ‌های انار ساوه در استان مرکزی ایران]]
{{درشت|'''انار'''}}؛ میوه‌ای با دانه‌های سرخ‌رنگ و خواص درمانی بسیار که در فرهنگ اسلامی‌ایرانی نمادی از نعمت‌های بهشت است.{{سخ}}انار، این نگین درخشان فرهنگ ایرانی-اسلامی، فراتر از یک میوه، نمادی جاودان از زندگی، برکت و وحدت ملی است. از نقوش [[تخت جمشید]] تا سفرهٔ [[شب یلدا|یلدای]] امروزین، ردپای [[انار]] را در ۵۰۰۰ سال تمدن ایران می‌توان یافت. این میوهٔ بهشتی با ۷۶۰ گونهٔ بومی، ایران را به قطب ژنتیکی انار جهان تبدیل کرده و جایگاه سوم تولید جهانی را برای کشور به ارمغان آورده است. در [[آیین زرتشت|آیین زرتشتی]]، نماد باروری ایزدبانو [[آناهیتا]]؛ در [[قرآن]]، نشانه‌ای از نعمت‌های پروردگار و در [[طب سنتی ایران|طب سنتی]]، داروخانه‌ای طبیعی با ۴۰ ترکیب درمانی است. [[جشن انار|جشن‌های انارچینی]]، پیوند نسل‌ها را استوار می‌سازد و صادرات سالانه ۳۷ هزار تنی آن، [[اقتصاد مقاومتی]] را تقویت می‌کند. این مقاله، سفر خارق‌العاده انار را از اسطوره‌های کهن تا نقش کلیدی آن در هویت [[دین|دینی]] و وحدت ملی ایران و افغانستان روایت می‌کند.


در متون کهن، انار هم در خواب‌گزاری‌ها به‌مثابۀ نشانه‌ای خوش‌یمن و هم در منابع طبی، دارویی شفابخش توصیف شده است. انواع مختلف انار از جمله شیرین، ترش و ملس در مناطق گوناگون ایران به‌ویژه «ساوه» در استان مرکزی که به‌عنوان پایتخت انار ایران شناخته می‌شود، نشان‌دهندۀ تنوع ژنتیکی و مهارت ایرانیان در باغداری است.
==واژه‌شناسی و نام‌گذاری انار==
انار میوه‌ای با نام علمی Punica granatum و متعلق به خانواده Punicaceae در زبان لاتین باستان است. عبارت granatum به‌معنای «پر هسته» و pumum به معنای «میوه» است که نام علمی این میوه به ویژگی پر هسته‌بودن آن اشاره دارد.<ref>نوجوان و دانش، «مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن»، ۱۳۹۶ش، ص۳۴.</ref>


از دیدگاه اقتصادی، انار با تولید سالانه ۱.۳ میلیون تن و صادرات به کشورهای مختلف، نقش مهمی در اقتصاد کشاورزی ایران و صادرات غیر نفتی ایفا می‌کند. خواص درمانی بخش‌های مختلف این میوه از جمله گل، برگ، پوست و دانه‌های آن در طب سنتی و مدرن مورد تأیید قرار گرفته است.
واژهٔ انار، واژه‌ای [[زبان فارسی|فارسی]] بوده و در زبان پهلوی به‌کار رفته است.<ref>Šāyast né-Šāyast, ed. J. C. Tavadia, 1930, P71-72;{{سخ}}
MacKenzie, A Concise Pahlavi Dictionary, 1971, P9 & 230;{{سخ}}
مشکور، فرهنگ هزوارش‌های پهلوی، ۱۳۴۶ش، ص120.</ref> واژه‌های «نار»، «ناردان» و «ناردانه» برای میوه و دانه‌های انار<ref>معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۲۱۴ و ۵۹۸؛{{سخ}}
ادیب صابرترمذی، دیوان، ۱۳۴۳ش، ص۱۱۷ و ۱۲۸.</ref> و واژه‌های «ناربُن» و «ناروَن» برای اشاره به درخت انار به‌کار می‌رود.<ref>پورداود، آناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۶۵–۲۶۶.</ref> نام این میوه در [[زبان عربی|عربی]] «رُمان» است که منشأ آن مشخص نیست و برخی آن را وارد شده از زبان‌های سریانی یا آرامی می‌دانند. رمان از ریشه رمَّ به‌معنای ترمیم و سامان‌بخشی است و در روایت‌ها گفته شده مصرف انار دل را آرام و پاک می‌کند.<ref>دانشنامهٔ جهان اسلام، 1375ش، ج۱۲، ص۹۱.</ref> در قرآن نیز ۳ بار به این میوه با واژهٔ «رُمّان» اشاره شده است.<ref>سورهٔ انعام، آیهٔ ۶ و ۹۹ و ۱۴۱؛{{سخ}}
سورهٔ الرحمن، آیهٔ ۵5 و ۶۸.</ref>


انار در فرهنگ عامۀ ایران از ضرب‌المثل‌ها و چیستان‌ها گرفته تا مراسمی مانند جشن انار و شب یلدا، حضور پررنگ دارد. نویسندگان این میوه را به‌عنوان پلی میان طبیعت، کشاورزی و فرهنگ ایرانی توصیف می‌کنند. به‌همین دلیل انار همواره جایگاه خود را در سبک زندگی ایرانیان حفظ کرده است.
محبوبیت این میوه، موجب نام‌گذاری برخی از مناطق به‌نام این گیاه شده است. برای مثال، انار، انارک، انارشیرین، اناران، انارو، انارستان و انارستانک از جمله شهرها و آبادی‌های [[ایران]] بوده که در نام‌گذاری آنها از واژهٔ انار استفاده شده است.<ref>پاپلی یزدی، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، ۱۳۶۷ش، ص۷۰.</ref>


==واژۀ انار==
==ویژگی‌های گیاه‌شناختی انار==
انار، واژه‌ای فارسی است و بارها در زبان پهلوی به‌کار رفته است.<ref>Šāyast né-Šāyast, ed. J. C. Tavadia, 1930, P71-72; <br>
*'''درخت انار:''' انار درخت کوچکی است که ارتفاع آن حداکثر تا ۶ متر می‌رسد و در مناطق نیمه گرمسیری رشد می‌کند. درخت انار دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است. ریشه‌های این درخت در ابتدا مستقیم رشد می‌کنند، اما با گذشت زمان و افزایش ضخامت، حالت پیچ‌خورده و مجعد به خود گرفته و گره‌هایی در آنها تشکیل می‌شود. پوست، ریشه و شاخه‌های انار نرم و صاف بوده و به‌صورت ورقه‌ای قابل جدا شدن است؛ ویژگی‌ای که در [[طب سنتی ایران|طب سنتی]] به آن «تقشر» گفته می‌شود. برگ‌های این درخت کشیده و باریک و در تمام سال می‌ریزد.
MacKenzie, A Concise Pahlavi Dictionary, 1971, P9 & 230;  <br>
*'''گل‌های انار:''' گل‌های انار درشت و به رنگ قرمز اناری و بی‌بو است. این گل‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
مشكور، فرهنگ هزوارش‌های پهلوی، ۱۳۴۶ش، ص120.</ref> همچنین، واژه‌های «نار»، «ناردان» و «ناردانه» برای میوه و دانه‌های انار<ref>معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۲۱۴ و ۵۹۸؛ <br>
ادیب صابرترمذی، دیوان، ۱۳۴۳ش، ص۱۱۷ و ۱۲۸.</ref> و واژه‌های «ناربُن» و «ناروَن» برای اشاره به درخت انار به‌کار می‌روند.<ref>پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۶۵-۲۶۶.</ref> در قرآن نیز 3 بار به این میوه با واژۀ (رُمّان) اشاره شده است.<ref>سوره انعام، آیه ۶ و ۹۹ و ۱۴۱؛ <br>
سوره الرحمن، آیه ۵5 و ۶۸. </ref> محبوبیت این میوه، موجب نام‌گذاری برخی از مناطق به‌نام این گیاه شده است. برای مثال، انار، انارک، انارشیرین، اناران، انارو، انارستان و انارستانک از جمله شهرها و آبادی‌های دارای انار در ایران است.<ref>پاپلی یزدی، فرهنگ آبادی‌ها و مكان‌های مذهبی كشور، ۱۳۶۷ش، ص۷۰.</ref>


==مفهوم نمادین انار==
- گل‌های بارآور که بزرگ‌تر بوده و دارای مادگی و پرچم است. بساک‌ها و کلاله‌ها در این گل‌ها به‌طور تقریبی هم‌قد بوده و شکل کشیده‌ای دارد.
در طول دوره‌های تاریخی، درخت و میوۀ انار در باورهای اقوام ایرانی از جایگاهی رازآمیز و نمادین برخوردار بوده است. برای مثال این میوه به‌عنوان عنصری نمادین در آیین‌ها و مراسم دینی-آیینی کاربرد داشته و یک عامل رمزآلود طبیعی برای دفع ارواح خبیث، حشرات موذی، بیماری‌ها و آلام جسمانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بر اساس مستندات تاریخی، ایرانیان دوران باستان با استعمال دود حاصل از سوختن شاخه‌های هذانئپاتا (درخت انار) به تصفیه و تطهیر محیط زندگی می‌پرداختند و بدین شیوه موجودات پلید و نیروهای اهریمنی را از حریم خانوده و محل سکونت خود طرد می‌کردند.<ref>پورداوود، تفسیر بر خرده اویستا، 1931م، ص146-147.</ref>


در متون اسلامی نیز به خواص محافظتی این درخت اشاره شده است؛ چنانکه دود شاخه‌های سوختۀ آن را عامل دفع حشرات و گزندگان دانسته‌اند.<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص355.</ref> همچنین در این منابع، نگهداری شاخۀ انار را موجب ایمنی از گزند مار و عقرب برشمرده‌اند<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص248.</ref> و مصرف میوۀ آن را موجب طرد اندیشه‌های پلید و تزکیۀ باطن مؤمنان ذکر کرده‌اند. این باورهای عمیق و ریشه‌دار، گویای اهمیت نمادین و کاربردی انار در فرهنگ دیرپای ایران زمین محسوب می‌شود.<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353-354.</ref>
- گل‌های نازا که کوچک‌تر بوده و دارای مادگی و پرچم کوتاه است. کلاله‌ها در این گل‌ها کوتاه‌تر بوده و زیر بساک‌ها قرار می‌گیرند. این گل‌ها پس از مدتی ریزش می‌کنند.
*'''میوهٔ انار:''' میوهٔ انار کروی‌شکل است و پوستی ضخیم و قرمز دارد. داخل آن تعداد زیادی دانه سخت وجود دارد که توسط پوششی آبدار، شیرین یا ترش و قرمز رنگ احاطه شده است. این دانه‌ها و پوشش آبدار اطراف آنها قسمت خوراکی میوه را تشکیل می‌دهد.<ref>نوجوان و دانش، «مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن»، ۱۳۹۶ش، ص۳۵–۳۶.</ref>


در متون کهن خواب‌گزاری ایرانی نیز انار و درخت انار در عالم رؤیا نمادی چندبعدی و پراهمیت تلقی می‌شود. مفسران سنتی، این درخت را نشانه‌ای از زنی نیک‌سیما، پاکدامن و پرآرزو و همچنین مردی خوش‌خلق و نیک‌سرشت دانسته‌اند. همچنین دیدن انار نیکو در دست، نشانه‌ای از تولد فرزند پسر تفسیر شده است. انار شیرین در تعابیر خواب‌گزاری، به‌معنای زمین‌های حاصلخیز، باغستان‌های سرسبز و مملو از برکت بوده و حال آنکه انار ترش نماد غم و اندوه و ناخوشی محسوب می‌شود. از دست‌دادن انار در خواب، به‌مفهوم فقدان همسر تعبیر شده<ref>خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص210-211.</ref> و هدیه‌گرفتن انار از جانب درگذشتگان به زندگان، نشانه‌ای از تولد فرزند دختر تفسیر شده است.<ref>اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص184.</ref>
==انواع انار==
==گونه‌شناسی انار ایرانی==
انار از نظر گیاه‌شناسی به دو گروه اصلی تقسیم می‌شود: انارهای وحشی (بری) و انارهای باغی (بستانی). از جنبهٔ طعم و مزه، این میوه به سه گونهٔ مختلف یافت می‌شود. انار شیرین که در طب سنتی دارای مزاج سرد و معتدل با رطوبت نسبی شناخته می‌شود، اولین نوع آن است. دومین گونه، انار ملس یا ترش و شیرین است که خصوصیات سردی و تری آن در حالت تعادل قرار دارد. سومین نوع، انار ترش بوده که در طب سنتی دارای طبیعتی سرد و خشک شناخته شود. هر یک از این انواع، ویژگی‌های منحصربه‌فردی در طعم و خواص دارویی و نقش مهمی در سبک زندگی ایرانیان دارد.<ref>نوجوان و دانش، «مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن»، ۱۳۹۶ش، ص۳۵–۳۶.</ref>
گونه‌ای انار، به‌نام انار وحشی، در جنگل‌های شمال ایران، مناطق فارس، کردستان، بلوچستان و سرزمین‌های داخل ایران<ref>ثابتی، درختان جنگلی ایران، ۱۳۲۶ش، ص۵۰؛ <br>
نیلوفری، «تاریخچۀ انـار»،  ص۳۸؛ <br>
زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ۱۳۶۷ش، ص۳۴۴؛ <br>
ساعی، جنگل‌شناسی، ج1، ۱۳۲۷ش، ص۲۴۴.</ref> وجود دارد. همچنین پرورش گونه‌های دیگر انار، در نقاط مختلف ایران، رایج بوده است. در منابع کهن به مهارت ایرانیان در پرورش انارهای بُستانی، در دورۀ هخامنشیان، اشاره شده است.<ref>پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۷۲.</ref>
انارهای نقاطی از ایران، در بین خلفای عباسی بسیار طرفدار داشت و مردم در شهرهایی همچون ری<ref>ثعالبی، لطائف المعارف، ۱۳۶۸ش، ص234-235.</ref> و ساوه، هرساله، همراه با مالیات (خراج) خود، مقداری انار نیز به دربار خلفا می‌فرستادند. همچنین، بسیاری از طبیبان، انار ساوه را یکی از بهترین انارهای جهان دانسته و آن را دارای خواصی درمانی معرفی می‌کردند.<ref>پولاك، سفرنامه، ۱۳۶۱ش، ص366.</ref> انارهایی با انواع مختلف ترش، شیرین، ملس، می‌خوش، سیاه‌پوست، بی‌دانه، اردستانی و ازغند در باغ‌های انار ایرانیان، پرورش می‌یابد.<ref>فاضل هروی، ارشاد الزراعه، ۱۳۴۶ش، ص۱۷۷.</ref>  هرکدام از این انارها نیز در نواحی خاصی کشت می‌شود. برای مثال، در کاشان، انارهای سفیددانه، شیرین شهوار و شیرین سرخ‌پوست معروف بود.<ref>ضرابی، ، تاریخ کاشان، ۱۳۵۶ش، ص۱۹۴.</ref>  امروزه، انارهای ساوه، قم، تفت، یزد، خراسان و کاشان در ایران مرغوب بوده و شهرت دارند.<ref>فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان، ج4، ۱۳۷۷ش، ص2؛ <br>
سیفی فمی تفرشی، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، ۱۳۷۰ش، ص۵۹.</ref>
==قداست انار==
درخت انار به‌دلیل سرسبزی پایدار و ویژگی‌های نمادین، در باور بسیاری از تمدن‌ها از جایگاه قدسی برخوردار است. این درخت به‌عنوان «مادر زمین» و «زهدان طبیعت» شناخته می‌شود که تجلی‌گاه مفاهیم برکت، باروری و جاودانگی است.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.</ref>  کثرت دانه‌های این میوه نیز نمادی از فراوانی و زایندگی در نظر گرفته شده است.<ref> مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۳۹؛<br />
  Drower, Water into Wine, 1956, P7.</ref>  


این تقدس در اساطیر ملل مختلف و ادیان الهی بازتاب یافته  و درخت انار، میوه و شاخه‌های آن در آیین‌های کهن به‌عنوان عنصری مقدس مورد احترام بوده‌اند. این نگرش ریشه در ارتباط نمادین انار با چرخۀ زندگی، تجدید حیات و موهبت‌های الهی دارد که در فرهنگ‌های گوناگون به اشکال مختلف تجلی یافته است.<ref>پورداود، اناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۷1.</ref>
==انواع انار ایرانی==
بر اساس منابع معتبر خاستگاه انار تمدن ایران بوده که پس از آن به تدریج از مدیترانه تا شمال هند گسترش یافته است. این میوه در اواخر قرن ۱۹ وارد آمریکا شد و امروزه در کشورهای مختلف کشت می‌شود. ایران بزرگ‌ترین تولیدکنندهٔ انار در دنیا و هندوستان دومین کشور تولیدکننده است.<ref>نوجوان و دانش، «مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن»، ۱۳۹۶ش، ص۳۵.</ref>


در اساطیر ایرانی آمده است که از ریختن خون سیاوش روی زمین، گیاهی رویید که به «خون سیاوشان» معروف شد. همچنین، درخت انار روییده در منطقه بیستون را به‌نام «انار فرهاد» نامیده‌اند که در باور مردم، از خون فرهاد روییده است. در روایتی از کتاب «زرتشت نامه» آمده است که زردشت، یک دانه انار به اسفندیار داد و اسفندیار از خوردن آن، رویین‌تن شده و دیگر زخمی بر پیکر او نیفتاد.<ref>زرتشت بهرام پژدو، زراتشت‌نامه، ۱۳۳۵ش، ص۷۷.</ref>
پرورش گونه‌های مختلف انار در نقاط گوناگون ایران از دیرباز رایج بوده است. در منابع کهن به مهارت ایرانیان در پرورش انارهای بُستانی در دورهٔ هخامنشیان، اشاره شده است.<ref>پورداود، آناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۷۲.</ref> گونه‌ای انار، به‌نام انار وحشی، در [[جنگل]]‌های شمال ایران، مناطق فارس، [[کردستان]]، بلوچستان و سرزمین‌های داخل ایران<ref>ثابتی، درختان جنگلی ایران، ۱۳۲۶ش، ص۵۰؛{{سخ}}
نیلوفری، «تاریخچهٔ انار»، ص۳۸؛{{سخ}}
زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ۱۳۶۷ش، ص۳۴۴؛{{سخ}}
ساعی، جنگل‌شناسی، ج1، ۱۳۲۷ش، ص۲۴۴.</ref> وجود دارد. انارهایی با انواع مختلف ترش، شیرین، ملس، می‌خوش، سیاه‌پوست، بی‌دانه، اردستانی و ازغند در باغ‌های انار ایرانیان، پرورش می‌یابد.<ref>فاضل هروی، ارشاد الزراعه، ۱۳۴۶ش، ص۱۷۷.</ref> هرکدام از این انارها نیز در نواحی خاصی کشت می‌شود. برای مثال، در [[کاشان]]، انارهای سفیددانه، شیرین شهوار و شیرین سرخ‌پوست معروف بود.<ref>ضرابی، تاریخ کاشان، ۱۳۵۶ش، ص۱۹۴.</ref> امروزه، انارهای ساوه، [[قم]]، تفت، [[شهر یزد|یزد]]، [[خراسان]] و [[کاشان]] در ایران مرغوب بوده و شهرت دارد.<ref>فرهنگنامهٔ کودکان و نوجوانان، ۱۳۷۷ش، ج4، ص2؛{{سخ}}
سیفی فمی تفرشی، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، ۱۳۷۰ش، ص۵۹.</ref>


==بخش‌ها و ترکیبات انار==
گوناگونی انار ایرانی در گذشته، گاهی بر مناسبات سیاسی مردم و حکومت نیز اثرگذار بوده و به آن جهت می‌داد؛ برای مثال انارهای نقاطی از ایران بین خلفای عباسی بسیار طرفدار داشت و مردم در شهرهایی مانند ری<ref>ثعالبی، لطائف المعارف، ۱۳۶۸ش، ص234-235.</ref> و ساوه، هرساله، همراه با مالیات (خراج) خود، مقداری انار نیز به دربار خلفا می‌فرستادند. همچنین، بسیاری از طبیبان، انار ساوه را یکی از بهترین انارهای جهان دانسته و آن را دارای خواصی درمانی معرفی می‌کردند.<ref>پولاک، سفرنامه، ۱۳۶۱ش، ص366.</ref>
انار بر اساس مطالعات علمی، گیاهی غنی از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی قوی شناخته می‌شود که تمام بخش‌های آن شامل گل، برگ، پوست ساقه‌های جوان، پوست ریشه، پوست میوه، دانه‌ها و آب انار حاوی این مواد ارزشمند می‌شود که در درمان انواع بیماری‌ها مؤثر است: گل انار سرشار از تانن‌ها، فلاونوئیدها، اسید گالیک، اسید اورسولیک و تری‌ترپنوئیدها از جمله اسید ماسلینیک و آسیاتیک است. برگ‌های این گیاه ترکیباتی نظیر تانن، فلاونوئیدها، لوتئین، گلوتاتیون و عناصر معدنی همچون پتاسیم، کلسیم و آهن دارد. آب انار منبع غنی پلی‌فنول‌ها شامل آنتوسیانین‌ها، اسید الاژیک، اسید گالیک، کاتچین و کرستین بوده و دانه‌های آن حاوی ۱۲-۲۰ درصد روغن با ترکیبات اصلی اسید پانیسیک، اسیدهای چرب امگا-۵ و فیتوسترول‌هایی نظیر کمپسترول و استیگماسترول است. پوست انار نیز بالاترین میزان پلی‌فنول و تانن در مقایسه با سایر بخش‌هاست و حاوی ترکیباتی مانند اسید گالیک، کاتچین و آنتوسیائیدین دارد.<ref>''' '''امجدی ام‌ البنین و دیگران، «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، 1394ش، ص376-379.</ref>


==انار در آموزه‌های ادیان مختلف==  
==مناطق عمده کشت و تولید انار در ایران==
انار در آئین مزدیسنا، از درختان بهشتی و مقدس به‌شمار می‌رود. زرتشتیان، از شاخه و میوه‌ی این گیاه، در آیین‌های دینی و رسمی خود استفاده می‌کنند.<ref>معین، مزدیسنا و ادب پارسی، ج1، ۱۳۳۸ش، ص400-401.</ref> در این دین، درخت انار، از جمله گیاهان مؤنث شمرده شده که نشانه‌های جاودانگی و باروری در آن وجود دارد.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.</ref>  زردشتیان، همچنین، در مراسم ازدواج دختران و پسران، به آن‌ها انار می‌دادند تا بارور باشند.<ref>اوشیدری، دانشنامۀ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.</ref>
در حال‌حاضر انار یکی از محصولات ارزشمند کشاورزی ایران بوده و در سطح گسترده‌ای در سراسر کشور کشت می‌شود. از مناطق شمالی تا جنوبی ایران، باغ‌های انار وجود دارد. این گستردگی کشت، ایران را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید انار در سطح جهانی تبدیل کرده است. کیفیت ممتاز و کمیت قابل توجه تولید این محصول، جایگاه ویژه‌ای برای نام و فرهنگ ایران در بازارهای بین‌المللی ایجاد کرده است. شهرهای زیر از مناطق مهم انارخیز ایران محسوب می‌شود و نقش مهمی در دادوستدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد:
ایرانیان، در گذشته، هنگام انجام مناسک مذهبی خود، چوبی از درخت انار را می‌سوزاندند.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴2.</ref>  همچنین، چوب و میوه انار، در سفره‌های نوروزی و مهرگان ایرانیان، حضور داشت.<ref>المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، ۱۹۶۹م، ص277.</ref>  امروزه نیز از چند شاخه یا چند دانه انار در سفره نوروزی استفاده می‌کنند.<ref>فره‌وشی، جهان فروری، ۱۳۶۴ش، ص۵۹.</ref>
 
نشانه‌هایی از تقدس این میوه، در نقش و نگارهای دو ستون معبد اورشلیم نیز برجای مانده است.<ref>Smith, The Religion of the Semites, 1972, P488.</ref>  جامه‌ی پیشوایان مذهبی یهود، دارای طرح‌هایی از درخت یا میوه انارهای لاجوردی، ارغوانی و قرمز بود.


==انار در آموزه‌های اسلامی==
===ساوه، پایتخت انار ایران===
انار در آموزه‌های اسلامی، میوه‌ای بهشتی معرفی شده<ref>مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص۴۹.</ref> و در سه آیه قرآن کریم به‌صراحت آمده است.<ref>سورۀ الرحمن، آیۀ ۵۵ و ۶۸؛ سورۀ انعام، آیۀ 99 و 141.</ref> برخی مفسران، مقصود از «شجرۀ طیبه» در آیۀ ۲۴ سورۀ ابراهیم را نیز شامل درختان ثمرداری مانند انار دانسته‌اند.<ref>ابن‌قتیبه، غریب القرآن، 1991م، ص ۲۵۱. </ref> در برخی آیات قرآن کریم، خداوند با اشاره به باغ‌های انار، زیتون و دیگر میوه‌ها، انسان‌ها را به تأمل در این نعمت‌ها برای خودشناسی و خداشناسی و استفاده از آنها دعوت کرده است.<ref>سورۀ انعام، آیۀ 99 و 141.</ref>
شهر ساوه در استان مرکزی به‌عنوان مهم‌ترین تولیدکنندهٔ انار کشور شناخته می‌شود. انار ساوه با کیفیت استثنایی و غلظت بالای آب (بریکس) به‌دلیل شرایط اقلیمی خاص منطقه، شهرت جهانی دارد. ارقام معروف این منطقه شامل ملس، تبریزی، یوسف‌خانی، محمدعلی‌خانی، سیاه و آلک است که رقم ملس آن در سایر نقاط کشور نیز کشت می‌شود.


در آیۀ ۶۸ سورۀ الرحمن، انار به همراه خرما به‌عنوان میوه‌های بهشتی معرفی شده‌ که نشان‌دهندۀ جایگاه ویژه این میوه در نعمت‌های اخروی است.<ref>سورۀ الرحمن، آیۀ ۶۸</ref> تفاسیر مختلفی دربارۀ رابطۀ مفهومی «فاکهه» با خرما و انار ارائه شده است.<ref>طوسی،  التبيان في تفسير القرآن، 1413ق، ج۹، ص۴۸۴.   
===انارک، مرکز انار اصفهان===
</ref>
این شهر کوچک در شهرستان نائین استان اصفهان، با بافت تاریخی و کاروانسراهای قدیمی، به‌دلیل باغ‌های گستردهٔ انار به این نام خوانده می‌شود. انارک با [[آب]] و هوای خشک و بیابانی، کوچک‌ترین شهر استان [[اصفهان]] محسوب می‌شود.


علاوه‌بر آیات قرآن کریم، در احادیث متعددی از ائمه به انار اشاره و از خواص درمانی آن به نیکی یاد شده است. در این روایات، علاوه‌بر معرفی فواید انار، به شیوه‌های مصرف این میوه برای درمان بیماری‌های مختلف نیز پرداخته شده است. برای مثال در حدیثی از امام رضا خواص گوناگون انار آمده و روش‌های بهره‌گیری از آن برای حفظ سلامتی و درمان امراض بیان شده است.<ref>''' '''امجدی ام‌ البنین و دیگران، «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، 1394ش، ص376.</ref>  در برخی از روایات آمده که در هر میوه انار، دانه‌ای بهشتی است که تنها نصیب مؤمنان می‌شود و فرشتگان، آن را از دسترس کافران، دور می‌کنند.<ref>كلینی، الفروع من الكافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353؛ <br>
===نی‌ریز، قطب انار فارس===
مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص50.</ref> عامۀ مسلمانان، بر این باورند که با خوردن این دانه، به بهشت خواهند رفت.<ref>شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۳۰۹؛ <br>
شهرستان نی‌ریز در استان فارس با ۶۵۰۰ هکتار باغ انار، رتبهٔ نخست تولید این محصول را در استان دارا است. بخش قطرویه با تولید سالانه ۶۰ هزار تن انار، به‌دلیل کیفیت ممتاز محصول از نظر رنگ پوست، طعم و ضخامت، بازارپسندی بالایی دارد.
اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۳۵؛ <br>
صفی‌نژاد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، ۱۳۵۵ش، ص۳۹۳.</ref> 


==خواص طبی انار==
===محمودآباد فیروزکوه===
در طب سنتی ایرانی کلیه اجزای درخت و دانه‌های میوه، به‌دلیل خواص درمانی متنوع مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر یک از این بخش‌ها با دارابودن ترکیبات فعال خاص، در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات جسمانی کاربرد دارد:<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، 1394ش، ص363.</ref>
روستای محمودآباد در فیروزکوه با تولید انارهای دانه‌درشت، آبدار و با پوست مقاوم، شهرت جهانی دارد. انار ملس این منطقه با قابلیت ماندگاری بالا، برای مبتلایان به فشار خون و غلظت خون بسیار مناسب است.


'''1.'''  پلینی، دانشمند رومی (۲۳-۷۹م)، انار شیرین را برای کاهش تهوع زنان باردار مفید دانسته<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485-486.</ref> و دهان‌شویه ساخته‌شده از انار تلخ را برای درمان عفونت‌های دهان، بینی، گوش، مشکلات بینایی، زخم‌های پلک و ناحیه تناسلی و همچنین خنثی‌کنندۀ سموم معرفی کرده است.<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.487.</ref>
===جلفا، مرکز انار آذربایجان شرقی===
منطقهٔ ارسباران در آذربایجان شرقی و شهرستان [[جلفا]] با آب و هوای نیمه گرمسیری، محل مناسبی برای کشت انار است. وجود درختان انار وحشی در حاشیهٔ رود ارس از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این منطقه را شکل می‌دهد.


2. شیرۀ انار هسته‌کوچک را تب‌بر، مخلوط انار شیرین و ترش را آرام‌بخش تپش قلب و آب انار شیرین مخلوط با سکنجبین و تمرهندی را درمان تب تیفوئید معرفی کرده‌اند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12294/2/112 بلوک‌باشی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ج2 ص112.]</ref>
===ماسال، محل تولید انارهای ترش گیلان===
در استان [[گیلان]] به‌ویژه مناطق جنگلی و کوهستانی مانند ماسال، ۷۶۰ نوع انار کشت می‌شود که ترش‌ترین و بومی‌ترین انواع آن در این منطقه یافت می‌شود. [[رب]] و آب انار در ۹۰درصد از غذاهای محلی گیلان مانند انارآویج، زیتون پرورده و [[فسنجان]] کاربرد دارد.


3. دانشمندان بزرگ اسلامی مانند ابن‌سینا در قانون، علی‌بن عباس اهوازی در کامل الصناعة الطبیة، ابوریحان بیرونی در صیدنه، ابومنصور هروی در الابنیة عن الحقایق الادویة و اسماعیل جرجانی در ذخیره خوارزمشاهی به تفصیل به خواص دارویی انار و روش‌های استفاده از آن پرداخته‌اند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12294/2/112 بلوک‌باشی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ج2 ص112.]</ref>
===شهرستان انار کرمان===
این شهرستان در استان کرمان که روزگاری مملو از باغات انار بود، امروزه به قطب تولید [[پسته]] تبدیل شده است. نام این منطقه یادآور گذشته‌ای است که انارکاری در آن رونق فراوان داشت.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/894776/این-شهرهای-ایران-به-انار-خوشمزه-شان-معروف-هستند «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین.]</ref>


4. ابن‌بیطار، گیاه‌شناس اندلسی (قرن ۱۳م)، در الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة با استناد به آثار دیسقوریدس، جالینوس، ابن‌سینا و رازی، چندین صفحه را به بررسی خواص درمانی انار اختصاص داده است.<ref>ابن‌بیطار،  ''الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة''، بولاق، ۱۲۹۱ق، ص142-144.</ref>  
===استان‌های مهم===
از نظر فراوانی تولید استانی، استان فارس با سهم ۳۱درصدی از تولید ملی، استان مرکزی با ۱۲درصد، استان یزد با ۹درصد، سمنان با ۸درصد، [[خراسان رضوی]] با ۷درصد، اصفهان و لرستان هر کدام با ۵درصد، [[خراسان جنوبی]] با ۴درصد، قم با ۳درصد و [[مازندران]] با ۲درصد از استان‌های مهم تولیدکنندهٔ انار در کشور است.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/1009332/ایران-سومین-تولیدکننده-انار-جهان-با-کیفیتی-جهانی «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref>


5. عقیلی علوی شیرازی (قرن ۱۲ق/۱۸م) در مخزن الادویة (۱۱۸۳ق/۱۷۶۹م) به تفصیل به خواص انواع انار (ترش، شیرین و میخوش) پرداخته و کاربردهای درمانی آن را در بیماری‌هایی مانند استسقا، یرقان، خفقان، درد سینه، سرفه، جرب، خارش و سرفه مزمن خشک شرح داده است. عقیلی انار ترش را سرد و مضر برای روده، انار شیرین را معتدل، قابض، ادرارآور و مفید برای گرم‌مزاجان دانسته است. همچنین انار میخوش را برای تسکین صفرا و انار ترش را برای کاهش حرارت معده و کبد توصیه کرده است.<ref>عقیلی علوی شیرازی، ''مخزن الادویة''، ۱۳۷۱ ش، ص۴۵۳-۴۵۵.</ref>  
==جایگاه نمادین و اسطوره‌ای انار==
===تقدس انار در فرهنگ ملل مختلف===
درخت انار به‌دلیل سرسبزی پایدار و ویژگی‌های نمادین، در انگاره‌های فرهنگیِ بسیاری از تمدن‌ها از جایگاه قدسی برخوردار است. این درخت به‌عنوان «مادر زمین» و «زهدان طبیعت» شناخته می‌شود که تجلی‌گاه مفاهیم [[برکت]]، باروری و جاودانگی است.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران باستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.</ref> کثرت دانه‌های این میوه نیز نمادی از فراوانی و زایندگی در نظر گرفته شده است.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران باستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۳۹؛{{سخ}}
  Drower, Water into Wine, 1956, P7.</ref>


6.  پلینی در هشدارهای پزشکی از مضرات برخی انارهای شیرین بی‌هسته برای معده، دندان و لثه سخن گفته و مصرف آن را برای بیماران تب‌دار و افراد دچار تهوع ممنوع دانسته است.<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485.</ref> همچنین انار شیرین را کاهش‌دهندۀ میل جنسی و انار ترش را موجب قولنج و مضر برای ریه معرفی کرده‌اند.<ref>جمالی یزدی، مطهر، ''فرخ‌نامه''، به كوشش ایرج افشار، تهران، افشار، ۱۳۴۶ش، ص125.</ref>  
این تقدس در اساطیر ملل مختلف و [[دین|ادیان]] الهی بازتاب یافته و درخت انار، میوه و شاخه‌های آن در آیین‌های کهن به‌عنوان عنصری مقدس مورد احترام بوده است. این نگرش ریشه در ارتباط نمادین انار با چرخهٔ زندگی، تجدید حیات و موهبت‌های الهی دارد که در فرهنگ‌های گوناگون به اشکال مختلف تجلی یافته است.<ref>پورداود، آناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۷1.</ref>


7. امروزه به‌دلیل وجود تانن و آلکالوئیدها، جوشاندۀ گل انار برای قطع اسهال و خونریزی، پوست ریشه برای دفع کرم کدو و برگ آن برای درمان مشکلات معده، کم‌خونی و میگرن استفاده می‌شود.<ref>زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ۱۳۶۷ش، ص346-350.</ref>
===نمادگرایی انار در فرهنگ‌های مختلف===
نمادگرایی انار در میان اقوام و ملل مختلف جهان، در پیوند با نمادگرایی کلی میوه‌های دارای دانه‌های فراوان همچون پرتقال، [[بالنگ]]، کدو و هندوانه قرار دارد. انار در فرهنگ‌های مختلف به‌عنوان نماد باروری، فرزندان و نسل‌های پرشمار شناخته می‌شود. در آسیا، تصویر انار شکسته نشان‌دهندهٔ آرزو است. در فرهنگ چین، این میوه نماد باروری محسوب شده و در نقاشی‌های سفالین به چشم می‌خورد. تصویر انار گشوده که دانه‌هایش نمایان است، به‌عنوان هدیه‌ای متداول در مراسم عروسی تقدیم می‌شود که بیانگر آرزوی زاد و ولد و [[فرزندآوری]] است.


==کاربرد انار در صنعت==
در تمدن مصر باستان، فراعنه را همراه با انار به خاک می‌سپردند، امری که به احتمال، به مفاهیم باروری و تولد دوباره مربوط می‌شود. کاربرد انار در مناسک دینی مصریان نیز گویای اعتقاد به جاودانگی و باززایی است. با توجه به اینکه یونانیان انار را غذای مورد علاقهٔ خدایان می‌دانستند، می‌توان دفن فراعنه با این میوه را نشانه‌ای از باور به حیات پس از مرگ و تغذیه مردگان تفسیر کرد.
پوست، شاخه، ریشه، گل دانه و برگ درخت انار کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف دارد. برای مثال از دانه آن محصولات متنوعی مانند رب، معجون، شربت، مربا، مارمالاد، پکتین، نوشابه، بستنی، سس، پودر، ترشی‌جات، روغن، اسانس، خوراک دام، لواشک و سرکه تولید می‌شود. روغن استخراج‌شده از دانۀ انار به‌دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی قوی، ضدالتهابی و ضدمیکروبی، در صنایع آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، پوست انار در تولید مربا، ترشی‌جات، رنگ‌های گیاهی، مواد آرایشی و خوراک دام کاربرد دارد.  


علاوه‌بر این، از پوست و گل انار در تولید عطر و اسانس استفاده می‌شود که در صنایع مختلف به کار می‌رود. پوست انار منبعی برای رنگ‌های طبیعی نیز شناخته شده است. در صنایع غذایی، از آب انار، دانۀ خشک‌شده و عصارۀ آن افزودنی‌های طبیعی برای بهبود کیفیت و طعم محصولات استفاده می‌شوند. عصارۀ انار در تولید محصولات بهداشتی و دارویی مانند شامپوها، کرم‌ها و نرم‌کننده‌های مو نیز نقش دارد.<ref>قاسم‌زاده و دیگران، «درآمدی بر اهمیت فرآورده‌ها و مشتقات محصولی میوه انار برای مدیریت مسائل انسانی»، 1400ش، ص101-109.</ref>  
در یونان و روم باستان نیز انار از جایگاه نمادین برخوردار بود. در یونان، این میوه از مختصات هرا و آفرودیته محسوب می‌شد، حال آنکه در روم، تاج عروس از شاخه‌های درخت انار ساخته می‌شد. تشابه ظاهری انار به پستان زنان و وجود دانه‌های فراوان در آن، موجب شکل‌گیری افسانه‌های متعدد دربارهٔ باروری در میان اقوام مختلف شده است. انار به‌عنوان درختی مؤنث شناخته می‌شود که رمز و نشانه‌های جاودانگی و باروری در آن نهفته است. این میوه را محرک [[غریزه|غریزهٔ]] جنسی و موجب [[آبستنی]] و مرتبط با الهه‌های باروری دانسته‌اند.


در صنعت چرم‌سازی و رنگرزی، رنگ قهوه‌ای سوخته را از پوست انار به‌دست می‌آورند<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.IV, P.165.</ref> و از کاربردهای مهم دیگر پوست انار، تبدیل آن به زغال فعال برای جذب فلزات سنگین و رنگ‌بری در آب و روغن است. همچنین، عصارۀ پوست انار در صنعت لبنیات به‌منظور ارتقای کیفیت و طعم محصولات به کار می‌رود.<ref>قاسم‌زاده و دیگران، «درآمدی بر اهمیت فرآورده‌ها و مشتقات محصولی میوه انار برای مدیریت مسائل انسانی»، 1400ش، ص101-109.</ref>  
در اساطیر یونان، نماد [[ازدواج]] پایدار به‌شمار می‌رود و در برخی نقاشی‌های معروف اروپایی نیز تصویر شده است. در هنر سرامیک چینی، انار نماد باروری، فراوانی، آینده‌ای پربرکت و فرزندان پرشمار و نیکو است. در هند، زنان برای رفع [[نازایی]] آب انار می‌نوشند و در گابون، این میوه نماد باروری مادرانه محسوب می‌شود.<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، 1394ش، ص365.</ref>


==انار در نظام غذایی==
===انار در اساطیر باستانی===
انار از اجزای مهم در تغذیه سنتی ایرانیان، هم به‌صورت مستقیم و هم به‌شکل فرآورده‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. آب انار به‌عنوان نوشیدنی رایج و ناردانه، افشره و رب انار به‌عنوان چاشنی در بسیاری از غذاهای ایرانی به کار می‌رفته است. این کاربردها علاوه‌بر جنبۀ طعم‌دهی، به‌دلیل خواص طبی و تعادل‌بخشی آن در طبیعت‌های مختلف نیز مورد توجه بوده‌ است. برای مثال، در خورش فسنجان که به‌دلیل وجود گردو دارای طبع گرم است، افزودن رب انار یا آب انار به متعادل‌سازی طبع آن کمک می‌کرد و آن را برای افراد با مزاج‌های گرم و سرد مناسب می‌ساخت. همچنین در برخی جوامع اسلامی، انار قرن‌ها پیش از رواج گوجه‌فرنگی، نقش مشابهی در آشپزی ایفا می‌کرد.<ref>شهری، طهران قدیم، ج5، ۱۳۷۱ش، ص24.</ref>  
بر پایهٔ افسانه‌های کهن، این درخت از خون اوژستیس پدید آمد. این میوه در آیین‌ها و مراسم مذهبی نقشی نمادین ایفا می‌کرد و به‌عنوان عاملی برای دفع ارواح خبیث و بیماری‌ها شناخته می‌شد.<ref>پورداوود، تفسیر بر خرده اویستا، 1931م، ص146-147.</ref> در بسیاری از تمدن‌های باستانی، انار نماد باروری، زایش و عشق بود. افسانه‌های کهن می‌گویند این درخت از خون قهرمانان و الهه‌های اساطیری روییده است. در آسیای باستان، انار را نماد خدای جوانی می‌دانستند که می‌میرد و دوباره زنده می‌شود. این میوه در فرهنگ‌های مختلف با نام‌های متفاوتی شناخته می‌شد؛ یونانیان آن رایمون و عرب‌ها رمان می‌نامیدند. دانه‌های سرخ انار در بسیاری از تمدن‌های باستانی از مدیترانه تا هند، نماد فراوانی و برکت بود و با چندین الهه مهم یونانی از جمله دمتر، پرسفونه و هرا مرتبط دانسته می‌شد.<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۴.</ref>


در دورۀ ساسانی، یکی از غذاهای رایج دهقانی، گوشت گوسفند نمک‌زده بود که در رب انار خوابانده می‌شد و همراه با تخم مرغ پخته سرو می‌شد.<ref>نجم‌آبادی،  ''تاریخ طب در ایران پس از اسلام''، ۱۳۵۳ش، ص87.</ref> در عصر صفوی نیز پلو رب انار از غذاهای لذیذی بود که برای پذیرایی از مهمانان استفاده می‌شد.<ref>نورالله، «مادةالحیوة»، ۱۳۶۰ش، ص۲۲۵؛ <br />
===انار در اساطیر یونان===
اُلئاریوس، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۲۶۵.</ref> 
در اساطیر یونان، آفرودیته، الههٔ عشق و [[زیبایی]]، درخت انار را با دستان خود در جزیره قبرس کاشت. روایات دیگری نیز وجود دارد که می‌گویند این درخت از خون دیونوسوس، خدای [[شراب]] و باروری، روییده است.


==انار در ادبیات ایران==  
===اسطوره پرسفونه و دانه‌های انار===
زیبایی درخت، میوه، شکوفه و گل سرخ انار، همواره در نظم و نثر ایرانیان، جایگاهی ویژه داشته است:
یکی از مشهورترین داستان‌های اساطیری یونان، ماجرای ربوده‌شدن پرسفونه توسط هادس، خدای جهان زیرین است. هادس با فریب دادن پرسفونه و وادار کردن او به خوردن چند دانه انار، پیوندی ابدی بین او و جهان مردگان ایجاد کرد. این عمل باعث شد پرسفونه نیمی از سال را در جهان زیرین و نیمی دیگر را نزد مادرش دمتر، الهه باروری، بگذراند. این اسطوره توضیح‌دهندهٔ چرخه فصل‌ها است؛ زمانی که پرسفونه در جهان زیرین است، زمین سرد و بی‌حاصل می‌شود ([[پاییز]] و [[زمستان]]) و وقتی به نزد مادرش بازمی‌گردد، طبیعت دوباره زنده می‌شود ([[بهار]] و [[تابستان]]).


'''تشبیهات شاعرانه'''
===انار و الهه‌های باروری===
انار به‌دلیل دانه‌های فراوانش، همواره نماد باروری و زایش محسوب می‌شد. در باورهای باستانی، این میوه را بیدارکننده غریزهٔ جنسی و افزایش‌دهنده قدرت باروری می‌دانستند. به‌همین دلیل، انار با چندین الهه باروری از جمله دمتر و پرسفونه مرتبط بود. حتی گفته می‌شود که خوردن دانه انار توسط پرسفونه قبل از ترک جهان زیرین، تضمین‌کنندهٔ بازگشت دوره‌ای او به قلمرو هادس و تداوم چرخه زندگی و مرگ در طبیعت بود.<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۴.</ref>


در بسیاری از متون ادبی فارسی، معشوق به «نهال» و بناگوش میان طره‌های معشوق به «پاره انار» تشبیه شده است. در اشعار سروده‌شده، بیشتر، منظور از عبارت «انار رخسار»، گونه‌های یار است. همچنین، لب زیبارویان به «ناردان»<ref>معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۵۹۸؛ <br>
==جایگاه انار در اساطیر ایرانی==
خواجوی كرمانی، دیوان، ۱۳۳۶ش، ص۱۰۳.</ref> و «نار کفیده»،<ref>لغت فرس، اسدی طوسی، ۱۳۵۶ش، ذیل واژه لال. </ref> دو گونه به «نار شکفته»، دل آکنده از درد و اندوه به «انار پاره»<ref>انوری، دیوان، ج1، ۱۳۶۴ش، ص192.</ref> تشبیه شده است. ادیبان بزرگی مانند سعدی، از واژۀ انار و خواص آن در اشعار خود، بهره گرفته‌اند:<ref>[https://ganjoor.net/saadi/mavaez/ghasides/sh18 سعدی مواعظ، قصاید، قصیده شماره 18، بیت 7، سایت گنجور.]</ref>
[[پرونده:انار۳.jpg|جایگزین=لوح منقوش به گل انار در تخت جمشید|بندانگشتی|لوح منقوش به گل انار در تخت جمشید]]
در اساطیر ایرانی آمده است که از ریختن خون سیاوش روی زمین، گیاهی رویید که به «خون سیاوشان» معروف شد. همچنین، درخت انار روییده در منطقه [[بیستون]] را به‌نام «انار فرهاد» نامیده‌اند که در باور مردم، از خون فرهاد روییده است. در روایتی از کتاب «زرتشت‌نامه» آمده است که [[زرتشت]]، یک دانه انار به اسفندیار داد و اسفندیار از خوردن آن، رویین‌تن شده و دیگر زخمی بر پیکر او نیفتاد. نویسندگان معتقدند که حضور قدسی انار در ادبیات اساطیری باعث آشنایی با سابقهٔ تمدنی و پیوند تاریخی با گذشتگان و [[اعتماد به نفس|اعتمادبه‌نفس]] ملی می‌شود.<ref>زرتشت بهرام پژدو، زراتشت‌نامه، ۱۳۳۵ش، ص۷۷.</ref>
 
===انار در افسانه‌های عامیانه ایرانیان===
واژهٔ انار به‌دلیل قدمت تاریخی خود، به عمق افسانه‌ها و اسطوره‌های ایرانی نفوذ کرده و جهانی از واقعیت و خیال را با خود همراه دارد. در قصه‌های پریان ایرانی، دختر شاه پریان غالباً از میوه‌ای، به ویژه میوه درخت انار، متولد می‌شود. این موضوع در نمایشنامهٔ معروف «دختر انار» نیز بازتاب یافته است. این نمایشنامه روایتگر افسانه‌ای است که در آن دختری طلسم شده و درون یک انار زندگی می‌کند. این افسانه که ریشه در ادبیات شفاهی مناطق زاگرس دارد، از پیکرهٔ اساطیر کهن جدا شده است، چرا که در باورهای اساطیری نیز بارها به زایش انسان از گیاه اشاره شده است. نمایشنامه «دختر انار» نوشته اردشیر صالح‌پور و به کارگردانی حسن حاجت‌پور نیز از چنین ویژگی‌هایی برخوردار است.
 
این اثر نمایشی، باور کهن گیاه‌تباری انسان را در خود جای داده است، باوری که در فرهنگ‌های مختلف جهان از جمله آلمان، یونان، روم، هند، مالزی و اسکاندیناوی نیز یافت می‌شود. در اساطیر ایرانی نیز، انسان نخستین از آدام کوکی یا مهرگیاه (نوعی ریواس) که ریشه در اسطوره مشی و مشیانه دارد، پدید آمده است.
 
علاوه بر این نمایشنامه، افسانه‌های متعددی دربارهٔ انار در فرهنگ عمومی ایران وجود دارد. سید احمد وکیلیان در کتاب «قصه‌های مردم» و همچنین علی‌اشرف درویشیان و رضا خندان مهابادی در «فرهنگ افسانه‌های مردم ایران» به نقل افسانه‌هایی در این زمینه پرداخته‌اند. از جمله این افسانه‌ها می‌توان به «انار پری» اشاره کرد که روایتگر داستان حاکمی است که پس از دیدن خوابی عجیب، آنقدر گریه می‌کند تا بینایی خود را از دست می‌دهد. همچنین افسانه‌هایی چون «انار و کولی»، «انار خاتون» و «دختران انار» در این منابع نقل شده‌اند که همگی گویای اهمیت انار در میان مردم و جایگاه ویژه آن در باورهای عامیانه ایرانی هستند.<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۶.</ref>
 
===نمادگرایی در خواب‌گزاری سنتی===
در متون کهن خواب‌گزاری ایرانی نیز انار و درخت انار در عالم رؤیا نمادی چندبعدی و پراهمیت تلقی می‌شود و نحوهٔ اندیشیدن و سبک زندگی گذشتگان را بازنمایی می‌کند. برای مثال مُعبِران سنتی، این درخت را نشانه‌ای از زنی نیک‌سیما، پاکدامن و پرآرزو و همچنین مردی خوش‌خلق و نیک‌سرشت دانسته‌اند. همچنین خواب‌دیدن انار نیکو در دست، نشانه‌ای از تولد فرزند پسر تعبیر شده است. انار شیرین در تعابیر خواب‌گزاری، به‌معنای زمین‌های حاصلخیز، باغستان‌های سرسبز و سرشار از [[برکت]] بوده و حال آنکه انار ترش نماد [[غم]] و اندوه و ناخوشی محسوب می‌شود. از دست‌دادن انار در [[خواب]]، به‌مفهوم فقدان همسر تعبیر شده<ref>خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص210-211.</ref> و هدیه‌گرفتن انار از جانب درگذشتگان به زندگان، نشانه‌ای از تولد فرزند [[دختر]] تفسیر شده است.<ref>اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص184.</ref>
 
==انار در ادیان و آیین‌های مختلف==
با توجه به شکل و ساختار درونی انار که پوست‌های سخت و یکپارچه، دانه‌های فراوان و آب گوارا را در خود جای داده است، این میوه همواره نمادی از وحدت در کثرت و کثرت در وحدت به‌شمار رفته است. همین ویژگی‌های منحصر به فرد، انار را به عنصری مقدس و نمادین در ادیان و آیین‌های مختلف تبدیل کرده و پیوندی ناگسستنی با مفاهیم عرفانی داده است.
 
===انار در آیین یهود===
در متون تورات بارها به میوه انار اشاره شده است. نشانه‌هایی از تقدس این میوه، در نقش و نگارهای دو ستون معبد [[اورشلیم]] برجای مانده است.<ref>Smith, The Religion of the Semites, 1972, P488.</ref> جامهٔ پیشوایان مذهبی یهود، دارای طرح‌هایی از درخت یا میوه انارهای لاجوردی، ارغوانی و قرمز بود.<ref>[https://lib.eshia.ir/12294/2/112 بلوک‌باشی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ج2 ص112.]</ref> بر اساس اعتقادات آیین یهود، تعداد دانه‌های موجود در هر میوه انار ۶۱۳ عدد است که هر یک نمادی از ۶۱۳ فرمان کتاب مقدس محسوب می‌شود. این باور نشان‌دهندهٔ عمق نمادگرایی انار در سنت یهودی است، به‌گونه‌ای که هر دانهٔ آن بازتابی از یک دستور الهی تلقی می‌شود.<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۳–۳۶۴.</ref>
 
===انار در آیین بودا===
در آیین بودا، انار همراه با انگور و انجیر به‌عنوان میوه‌های پربرکت شناخته می‌شود. این سه میوه به‌دلیل ویژگی‌های نمادین خود، در متون بودایی به‌عنوان نشانه‌هایی از برکت، فراوانی و زندگی معنوی مورد توجه قرار گرفته و حامل معنایی فراتر از یک میوه معمولی است.
 
===انار در مسیحیت===
در مسیحیت نیز انار از جایگاه تقدس‌آمیزی برخوردار است. این میوه به‌عنوان نمادی از رستاخیز و جاودانگی در مسیحیت تلقی می‌شود، چنان‌که در تصاویر مربوط به دوران کودکی عیسی مسیح، وی را با اناری در دست به تصویر کشیده‌اند. همچنین در نزد مسیحیان، انار نماد پاکدامنی و [[عفاف]] نیز به‌شمار می‌رود. این نمادگرایی نشان‌دهندهٔ پیوند عمیق انار با مفاهیم روحانی و اخلاقی در سنت مسیحی است.
 
نمادگرایی انار در عرفان مسیحی: در عرفان مسیحی، باروری انار در حیطهٔ روحانی تفسیر شده است. یوحنای صلیبی، دانه‌های انار را نماد کمال الهی می‌داند، زیرا کمال الهی دربردارنده آثار بی‌شماری است. گردی این میوه را نشانه ابدیت الهی و شیرینی آب آن را نماد نشئه روحی مهربان و آگاه معرفی کرده است.
 
انار متون انجیل و روایات مسیحی: بر اساس آنچه در انجیل آمده، سلیمان پیامبر دارای باغی از انار بوده است. همچنین هنگامی که بنی‌اسرائیل در بیابان‌های خشک و بی‌آب سرگردان بودند، به‌دلیل از دست‌دادن آسایش خود در مصر، حسرت انارهای خنک را می‌خوردند.
 
===انار در دین زرتشت===
در [[دین]] زرتشت نیز انار از درختان مقدس و از عناصر خجسته محسوب می‌شد. [[زرتشت|زرتشتیان]] از شاخه و میوهٔ آن در مناسک و آیین‌های دینی خود استفاده می‌کردند. بر اساس متون متأخر زرتشتی، برسمی که در مراسم عبادی به کار می‌رود، از ترکه‌های درخت انار تهیه می‌شود. این کاربرد نشان‌دهندهٔ اهمیت انار در مناسک دینی و تقدس آن در آیین [[مزدیسنا]] است.<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۳–۳۶۴.</ref> در مراسم دینی زرتشتیان، سوزاندن چوب درخت انار مرسوم بوده است.<ref name=":1">عادل‌زاده و پاشایی‌فخری، فرهنگ ادبدی گیاهان، ۱۳۸۷ش، ص44.</ref> انار در آیین مزدیسنا، از درختان بهشتی و مقدس به‌شمار می‌رود. زرتشتیان، از شاخه و میوه این گیاه، در آیین‌های دینی و رسمی خود استفاده می‌کنند.<ref>معین، مزدیسنا و ادب پارسی، ج1، ۱۳۳۸ش، ص400-401.</ref> در این [[دین]]، درخت انار، از جمله گیاهان مؤنث شمرده شده که نشانه‌های جاودانگی و باروری در آن وجود دارد.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران باستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.</ref> زردشتیان، همچنین، در مراسم [[ازدواج]] دختران و پسران، به آنها انار می‌دادند تا بارور باشند.<ref>اوشیدری، دانشنامهٔ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.</ref>
 
===انار در آموزه‌های اسلام===
انار در آموزه‌های اسلامی، میوه‌ای بهشتی معرفی شده<ref>مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص۴۹.</ref> و در سه آیهٔ [[قرآن]] نام برده شده است.<ref>سورهٔ الرحمن، آیهٔ ۵۵ و ۶۸؛ سورهٔ انعام، آیهٔ 99 و 141.</ref> برخی مفسران قرآن، مقصود از «شجرهٔ طیبه» در آیهٔ ۲۴ سورهٔ ابراهیم را نیز شامل درختان ثمرداری مانند انار دانسته‌اند.<ref>ابن‌قتیبه، غریب القرآن، 1991م، ص ۲۵۱.</ref> در برخی آیات قرآن کریم، خداوند با اشاره به باغ‌های انار، زیتون و دیگر میوه‌ها، انسان‌ها را به تأمل در این نعمت‌ها برای [[خودشناسی]] و خداشناسی و استفاده از آنها دعوت کرده است.<ref>سورهٔ انعام، آیهٔ 99 و 141.</ref> در آیهٔ ۶۸ سورهٔ الرحمن، انار به همراه [[خرما]] به‌عنوان میوه‌های بهشتی معرفی شده که نشان‌دهندهٔ جایگاه ویژه این میوه در نعمت‌های اخروی است.<ref>سورهٔ الرحمن، آیهٔ ۶۸</ref> تفاسیر مختلفی دربارهٔ رابطهٔ مفهومی «فاکهه» با خرما و انار ارائه شده است<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، 1413ق، ج۹، ص۴۸۴.</ref>
 
در احادیث متعددی از ائمه به انار و خواص درمانی آن اشاره شده است. در این روایات، علاوه‌بر معرفی فواید انار، به شیوه‌های مصرف این میوه برای درمان بیماری‌های مختلف نیز پرداخته شده است. برای مثال در حدیثی از [[امام رضا]] خواص گوناگون انار آمده و روش‌های بهره‌گیری از آن برای حفظ سلامتی و درمان امراض بیان شده است.<ref>امجدی ام‌البنین و دیگران، «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، 1394ش، ص376.</ref> در برخی از روایات آمده که در هر میوه انار، دانه‌ای بهشتی است که تنها نصیب مؤمنان می‌شود و فرشتگان، آن را از دسترس کافران، دور می‌کنند.<ref>کلینی، الفروع من الکافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353؛ مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص50.</ref> عامهٔ [[مسلمان|مسلمانان]]، بر این باورند که با خوردن این دانه، به بهشت خواهند رفت.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۳۰۹؛ اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۳۵؛ صفی‌نژاد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، ۱۳۵۵ش، ص۳۹۳.</ref>
 
آموزه‌های اسلامی با اشاره به انار به‌عنوان میوه‌ای همیشه حاضر در زندگی روزمره، از این ظرفیت طبیعی برای تقویت خداشناسی و معنویت در جامعه بهره برده است. این رویکرد معرفت‌شناسانه با تبدیل یک نعمت ملموس به نشانه‌ای از قدرت الهی، پیوند دائمی بین زندگی عادی و [[ایمان]] دینی ایجاد کرده و انار را به نمادی زنده از تفکر دینی و شکرگزاری تبدیل می‌کند.<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، 1413ق، ج۹، ص۴۸۴.</ref>
 
==انار در باورها و آیین‌های ایرانی==
===انار یاسین و باورهای درمانی===
در کتاب غیاث‌اللغات آمده است که خوردن انار یاسین (اناری که در عید نوروز چهل و یک یا صد بار سوره یس بر آن خوانده و دمیده شده باشد) را موجب تداوم تندرستی در طول سال می‌پنداشتند. بر اساس این باور، هر فردی که این انار را به تنهایی مصرف کند، در تمام سال از بیماری‌های جسمی مصون خواهد ماند. این اعتقاد عامیانه، ارتباط انار یاسین را با [[هفت‌سین|سفره هفت‌سین]] و مفاهیم جاودانگی، تولد و نوزایی نشان می‌دهد و بیانگر آرزوی دیرینه بشر برای طول عمر و سلامتی است.
 
===انار در مراسم ازدواج===
در بستر [[آداب]] و رسوم سنتی ایران، انار از دیرباز نقشی نمادین و آیینی در مراسم [[ازدواج]]، تقویت و تداوم نظام [[خانواده]] ایفا کرده است. بر اساس مستندات فرهنگی، در بسیاری از جوامع سنتی ایرانی، رسمی دیرپا وجود دارد که داماد هنگام انتقال عروس به منزل جدید، میوهٔ انار و گاه همراه با [[سیب]] را زیر پای وی می‌افکند. بر اساس سنتی دیرینه در میان برخی اقوام ایران، عروس در مراسم ازدواج اناری را بر زمین می‌اندازد تا ترکیده و دانه‌هایش پخش شود. تعداد این دانه‌ها نشانگر تعداد فرزندانی است که در آینده متولد خواهند شد. نویسندگان این رفتار را حامل بار معنایی عمیقی می‌دانند که در باورهای عامه ریشه دارد و بر اهمیت تشکیل و حفظ خانواده تأکید می‌کند.
 
برخی پژوهشگران فرهنگ عامه، پرتاب انار سرخ را نمادی از آرزوی تندرستی، شادابی و سرخ‌رویی برای عروس دانسته‌اند که نشان ریشه‌داربودن فرهنگ [[عفاف]] در تمدن ایرانی است.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص619.</ref> این عمل در عین حال بیانگر آرزو و امیدواری به برکت، نعمت و باروری در [[زندگی]] زناشویی است، به‌ویژه که در بسیاری از مناطق، این رسم به قصد طلب فرزندان پرشمار، به‌ویژه فرزند پسر انجام می‌شود.<ref>اوشیدری، دانشنامهٔ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.</ref> این باور را می‌توان در سنت زرتشتیان ایران نیز مشاهده کرد که در مراسم پیوند زناشویی، انار را به‌عنوان هدیه‌ای نمادین به زوج جوان تقدیم می‌کنند.<ref>خوابگزاری، 1364ش، ص210.</ref>
 
در آیین زرتشتیان نیز، انار به عنوان هدیه‌ای به زوج جوان تقدیم می‌شود و به نشانه پیمان زناشویی در سفره عقد قرار می‌گیرد.<ref name=":1" />
 
===انار در آیین شب یلدا و نوروز===
انار به‌عنوان عنصر محوری سفرهٔ [[شب یلدا|یلدا]]، نمادی چندبعدی از مفاهیم بنیادین این آیین کهن است. سرخ‌رنگی درخشان دانه‌های انار، تجسم عینی تابش خورشید و پیروزی نور بر تاریکی در بلندترین شب سال محسوب می‌شود. در فرهنگ ایرانی، انار با خورشید و احیا و چرخهٔ زندگی مرتبط است و خوردن آن در شب یلدا، نشانهٔ [[شادی]] و زایش به‌شمار می‌رود. در باور ایرانیان، خوردن انار در شب یلدا، فرد را از [[تب]] و آزار گرمای [[تابستان]]<ref>انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ج1، ۱۳۵۲ش، ص18 و 26.</ref> و نیز از گزند جانوران و حشرات تابستانی دور می‌کند.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص227.</ref> انار در سفرهٔ شب یلدا با نماد [[برکت]] و وحدت، باعث حضور اقوام و نسل‌های مختلف می‌شود، همبستگی اجتماعی را تقویت می‌کند و با یادآوری نعمت‌های الهی، کارکرد دینی خود را به‌عنوان میوه‌ای مقدس در فرهنگ ایرانی-اسلامی ایفا می‌کند.<ref>شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، 1383ش، ص309.</ref>
 
ایرانیان، در گذشته، هنگام انجام مناسک مذهبی خود، چوبی از درخت انار را می‌سوزاندند.<ref>مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران باستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴2.</ref> همچنین چوب و میوه انار، در سفره‌های نوروزی و مهرگان ایرانیان، حضور داشت.<ref>المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، ۱۹۶۹م، ص277.</ref> امروزه نیز از چند شاخه یا چند دانهٔ انار در سفرهٔ نوروزی استفاده می‌کنند.<ref>فره‌وشی، جهان فروری، ۱۳۶۴ش، ص۵۹.</ref>
 
===انار در مناسک گذار زندگی===
انار در سه مناسک اصلی گذار زندگی (تولد، ازدواج و مرگ) حضوری پررنگ دارد. برگزاری این مناسک، زندگی کهنه را با زندگی نو پیوند می‌زند و [[اضطراب فراگیر|اضطراب]] ناشی از این گذارها را کاهش می‌دهد. جالب توجه آنکه از دیرباز، تأثیر انار در تعیین جنسیت جنین مورد توجه بوده است. در متون پزشکی قدیم آمده است که مصرف میوه‌های ترش مانند انار توسط زنان، با قلیایی کردن خون و مایعات بدن، به بقای کروموزوم‌های پسرزا کمک می‌کند.
 
===انار در مراسم تدفین===
استفاده از چوب انار در مراسم تدفین از دیگر جلوه‌های نمادین این درخت مقدس است. در برخی مناطق ایران، دو ترکه تازه از چوب درختانی مانند خرما، [[بید]] یا انار را زیر بغل مرده قرار می‌دادند تا در هنگام بازپرسی در قبر بتواند به آنها تکیه کند. در کتاب «نشانه‌شناسی مناسک گذار» آمده است که این رسم، هرچند امروزه با توجیهی عامه‌پسند (کمک به مرده برای برخاستن در قبر) انجام می‌شود، در اصل ریشه در باورهای کهن دربارهٔ پیوند اساطیری انسان و گیاه دارد. این باورها شامل زایش انسان از تنه درخت، پذیرش روان مردگان توسط درخت، و ارتباط بین باروری انسان و درخت می‌شود که همگی به هدف تجدید حیات و رویش دوباره متوفی انجامیده‌اند.<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۷–۳۶۸.</ref>
 
در متون برآمده از فرهنگ اسلامی نیز به خواص محافظتی درخت انار اشاره شده است؛ چنان‌که دود شاخه‌های سوختهٔ آن را عامل دفع حشرات و گزندگان،<ref>کلینی، الفروع من الکافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص355.</ref> نگهداری شاخهٔ انار را موجب ایمنی از گزند مار و عقرب<ref>کلینی، الفروع من الکافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص248.</ref> و [[مصرف]] میوهٔ آن را موجب طرد اندیشه‌های پلید و [[تزکیه|تزکیهٔ]] باطن برشمرده‌اند. این انگاره‌ها، گویای اهمیت انار در فرهنگ دینی مردم ایران است.<ref>کلینی، الفروع من الکافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353-354.</ref>
 
==خواص درمانی و کاربردهای پزشکی انار==
===ترکیبات شیمیایی انار===
[[پرونده:انار.jpg|جایگزین=چیدن گل انار برای استفاده پزشکی|بندانگشتی|چیدن گل انار برای استفاده پزشکی]]
انار بر اساس مطالعات علمی، سرشار از ترکیبات قوی آنتی‌اکسیدان شناخته می‌شود که تمام بخش‌های آن شامل گل، برگ، پوست ساقه‌های جوان، پوست ریشه، پوست میوه، دانه‌ها و آب انار حاوی این مواد ارزشمند می‌شود که در درمان انواع بیماری‌ها مؤثر است. ایرانی‌ها در طول تاریخ با کشف این ویژگی‌ها علاوه‌بر استفاده‌های فرهنگی و اقتصادی، انار را در بهداشت و درمان نیز به خدمت گرفته‌اند.
 
گل انار سرشار از تانن‌ها، فلاونوئیدها، اسید گالیک، اسید اورسولیک و تری‌ترپنوئیدها از جمله اسید ماسلینیک و آسیاتیک است. برگ‌های این گیاه ترکیباتی نظیر تانن، فلاونوئیدها، لوتئین، گلوتاتیون و عناصر معدنی همچون پتاسیم، کلسیم و آهن دارد. آب انار منبع غنی پلی‌فنول‌ها شامل آنتوسیانین‌ها، اسید الاژیک، اسید گالیک، کاتچین و کرستین بوده و دانه‌های آن حاوی ۱۲–۲۰ درصد روغن با ترکیبات اصلی اسید پانیسیک، اسیدهای چرب امگا-۵ و فیتوسترول‌هایی نظیر کمپسترول و استیگماسترول است. پوست انار نیز بالاترین میزان پلی‌فنول و تانن در مقایسه با سایر بخش‌هاست و حاوی ترکیباتی مانند اسید گالیک، کاتچین و آنتوسیائیدین دارد.<ref>''' '''امجدی ام‌البنین و دیگران، «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، 1394ش، ص376-379.</ref>
 
===کاربرد انار در طب سنتی===
در [[طب سنتی ایران|طب سنتی ایرانی]] کلیه اجزای درخت و دانه‌های میوه، به‌دلیل خواص درمانی متنوع مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر یک از این بخش‌ها با دارابودن ترکیبات فعال خاص، در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات جسمانی کاربرد دارد. حکمای ایرانی با تکیه بر اصول طب سنتی، مکانیسم‌های دقیقی برای این اثرات درمانی ارائه کرده‌اند. به نظر پژوهشگران کشف این خاصیت‌ها توسط دانشمندان ایرانی نشان از عمق و گسترهٔ سرمایه‌های علمی ایرانیان در طول تاریخ است:<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، 1394ش، ص363.</ref>
#شیرهٔ انار هسته‌کوچک را تب‌بر، مخلوط انار شیرین و ترش را آرام‌بخش تپش قلب و آب انار شیرین مخلوط با سکنجبین و تمرهندی را درمان [[تب]] تیفوئید معرفی کرده‌اند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12294/2/112 بلوک‌باشی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ج2 ص112.]</ref>
#دانشمندان بزرگ اسلامی مانند [[ابن‌سینا]] در قانون، علی بن عباس اهوازی در کامل الصناعة الطبیة، [[ابوریحان بیرونی]] در صیدنه، ابومنصور هروی در الابنیة عن الحقایق الادویة و اسماعیل جرجانی در ذخیره خوارزمشاهی به تفصیل به خواص دارویی انار و روش‌های استفاده از آن پرداخته‌اند.<ref>[https://lib.eshia.ir/12294/2/112 بلوک‌باشی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ج2 ص112.]</ref>
#ابن‌بیطار، گیاه‌شناس اندلسی (قرن ۱۳م)، در الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة با استناد به آثار دیسقوریدس، جالینوس، ابن‌سینا و رازی، چندین صفحه را به بررسی خواص درمانی انار اختصاص داده است.<ref>ابن‌بیطار، ''الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة''، بولاق، ۱۲۹۱ق، ص142-144.</ref>
#عقیلی علوی شیرازی در مخزن الادویة (۱۷۶۹م) به‌تفصیل به خواص انواع انار ترش، شیرین و میخوش پرداخته و کاربردهای درمانی آن را در بیماری‌هایی مانند استسقا، یرقان، خفقان، درد سینه، سرفه، جرب، خارش و سرفه [[بیماری مزمن|مزمن]] خشک شرح داده است. عقیلی، انار ترش را سرد و مضر برای روده، انار شیرین را معتدل، قابض، ادرارآور و مفید برای گرم‌مزاجان دانسته است؛ همچنین انار میخوش را برای تسکین صفرا و انار ترش را برای کاهش حرارت معده و کبد توصیه کرده است.<ref>عقیلی علوی شیرازی، ''مخزن الادویة''، ۱۳۷۱ ش، ص۴۵۳–۴۵۵.</ref>
#پلینی، دانشمند رومی (۲۳–۷۹م)، انار شیرین را برای کاهش تهوع زنان [[بارداری|باردار]] مفید دانسته<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485-486.</ref> و دهان‌شویه ساخته‌شده از انار تلخ را برای درمان عفونت‌های دهان، بینی، گوش، مشکلات بینایی، زخم‌های پلک و ناحیه تناسلی و همچنین خنثی‌کنندهٔ سموم معرفی کرده است.<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.487.</ref>
#پلینی در هشدارهای پزشکی از مضرات برخی انارهای شیرین بی‌هسته برای معده، دندان و لثه سخن گفته و مصرف آن را برای بیماران تب‌دار و افراد دچار تهوع ممنوع دانسته است.<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485.</ref> همچنین انار شیرین را کاهش‌دهندهٔ [[میل جنسی]] و انار ترش را موجب قولنج و مضر برای ریه معرفی کرده‌اند.<ref>جمالی یزدی، ''فرخ‌نامه''، ۱۳۴۶ش، ص125.</ref>
#امروزه به‌دلیل وجود تانن و آلکالوئیدها، جوشاندهٔ گل انار برای قطع اسهال و خونریزی، پوست ریشه برای دفع کرم کدو و برگ آن برای درمان مشکلات معده، کم‌خونی و میگرن استفاده می‌شود.<ref>زرگری، گیاهان دارویی، ۱۳۶۷ش، ج2، ص346-350.</ref>
 
===کاربرد انار در پزشکی مدرن===
در دهه‌های اخیر، پژوهش‌های علمی گسترده‌ای بر روی بخش‌های مختلف انار شامل ریشه درخت، گل، دانه و پوست میوه انجام شده است. این تحقیقات نشان داده که هر قسمت از این گیاه دارای ترکیبات فعال و خواص دارویی منحصر به فردی است که می‌تواند در درمان بیماری‌ها مؤثر باشد. مطالعات مدرن، بسیاری از یافته‌های طب سنتی دربارهٔ انار را تأیید کرده و جنبه‌های جدیدی از خواص درمانی آن را آشکار ساخته است.
 
در پزشکی مدرن انار کاربردهای قابل توجهی در بیماری‌های مغز و اعصاب دارد. از جمله مهم‌ترین این کاربردها، تأثیر آن در بیماری آلزایمر است. داروهای مهارکنندهٔ آنزیم آنتی کولین استرازها از جمله داروهای رایج در درمان آلزایمر محسوب می‌شوند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مواد استخراج شده از انار دارای خاصیت ضد کولین استرازها بوده که می‌تواند در درمان این بیماری مؤثر باشد.
 
همچنین انار در پیشگیری از آسیب‌های مغزی ایسکمی-هیپوکسیک در نوزادان نیز کاربرد دارد. مطالعات انجام شده بر روی مدل‌های حیوانی نشان می‌دهد که مصرف عصارهٔ انار توسط مادران می‌تواند آسیب‌های ناشی از ایسکمی را در نوزادان کاهش دهد. این یافته‌ها حاکی از پتانسیل درمانی قابل توجه انار در حوزه نورولوژی است.
 
همچنین مطالعات جدید نشان می‌دهد انار تأثیرات قابل توجهی بر سلامت سیستم قلبی-عروقی دارد. ترکیبات فعال موجود در این میوه از طریق مکانیسم‌های مختلفی از جمله خاصیت آنتی‌اکسیدانی، ضد التهابی، کاهش LDL خون، تنظیم فشار خون و بهبود جریان خون، به عملکرد بهتر قلب و عروق کمک می‌کنند.
 
ترکیبات پلی فنل انار به‌ویژه در محافظت از سلول‌های قلبی در برابر فرایند پیری نقش دارد. این ترکیبات همچنین از تشکیل پلاک‌های عروقی جلوگیری می‌کنند که می‌تواند در پیشگیری از بیماری‌های قلبی-عروقی مؤثر باشد. یافته‌های پژوهشی حاکی از آن است که مصرف منظم انار می‌تواند بخشی از یک رژیم غذایی سالم برای حفظ سلامت قلب محسوب شود.<ref>نوجوان و دانش، «مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن»، ۱۳۹۶ش، ص۳۵.</ref>
 
==انار در ادبیات و هنر ایران==
===شعر کلاسیک===
انار با رنگ و شکل ظاهری خاص خود همواره مورد توجه شاعران و ادیبان فارسی‌زبان بوده و در قالب تمثیل، تشبیه، استعاره، [[ضرب‌المثل]] و نماد به کار رفته است و هویت دینی و فرهنگی ایرانیان را از طریق ظرافت‌ها و ظرفیت‌های ادبی تداوم بخشیده است.<ref>[https://www.ibna.ir/news/189032/نماد-انار-در-چکامه-های-شاعران-ایرانی «نماد انار در چکامه‌های شاعران ایرانی»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
 
====نمادگرایی در مفاهیم اخلاقی و دینی====
[[مولوی]] انار را نماد خنده و شادمانی می‌داند: «همچون انار خندان عالم نمود دندان»، و در جای دیگر، انار خندان را نشانهٔ نهاد پاک معرفی می‌کند: «گر اناری می‌خری خندان بخر». همچنین، مرگ و زوال جسمانی را به شکستن انار و [[سیب]] تشبیه می‌کند:
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|کشتن و مردن که بر نقش تن است|چون انار و سیب را بشکستن است}}
{{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}
[[خاقانی]] انار را نماد دل پرخون عاشق و دهان معشوق می‌داند: «نار همه دل و دهن / دل همه خون عاشقی»، و در بیتی دیگر، دهان تنگ معشوق را به انار دو نیم شده تشبیه می‌کند: «وان دهن تنگ تو گویی کسی / دانگکی نار به دو نیم کرد». سعدی نیز در وصف طبیعت، انار را با یاقوت مقایسه می‌کند: «فهم عاجز شود از حقه یاقوت انار». در منظومه بانوگشسب‌نامه، سرخی خون به انار تشبیه شده است: «یکی سرخ گشته به خون چون انار».<ref name=":0" />
 
همچنین‌شکل گرد و بی‌سر انار موجب شده است شاعران از آن برای بیان مفاهیم اخلاقی مانند فروتنی استفاده کنند. [[سنایی]] از این ویژگی انار برای بیان مضمون بی‌ادعایی و فروتنی بهره برده است:<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۷۰–۳۷۲.</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|بی‌سری مر ترا سر آرد بار|درج پر در ز بی‌سریست انار.}}
{{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}[[ناصرخسرو]] در بیت زیر از انار برای بیان حکمتی اخلاقی بهره برده است:
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|نار چو بیمار تویی خود بخور|عرضه مکن بر دگران نار خویش}}
{{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}
 
[[صائب تبریزی]] نیز در اشاره به نار یاسین می‌سراید:<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۷۰–۳۷۲.</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
{{آغاز نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{شعر|نستعلیق}}
  {{ب|شگفت نیست دلم چون انار اگر بکفید|که قطره قطره‌ی خونش به ارغوان ماند}}
  {{ب|سیب غبغب اگر به دست افت|بهتر از صد انار یاسین است}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان شعر}}
  {{پایان نستعلیق}}
  {{پایان نستعلیق}}
در ادبیات شفاهی نیز، رخسار گلگون، چهره شرمسار یا برافروخته را به انار و گل انار تشبیه می‌کنند، مانند: «صورتش همچون انار، سرخ شد». همچنین، زمانی که یک نفر، پس از شنیدن خبری ناگهانی به گریه می‌افتاد از عبارت «مثل انار ترکید و به گریه افتاد» استفاده می‌کنند.


'''ادبیات شفاهی و ضرب‌المثل‌ها'''
====تشبیهات ادبی و خلاقانه====
فردوسی در [[شاهنامه]]، اگرچه به دلیل ضرورت وزن شعری از واژه «انار» استفاده نکرده، اما این میوه را در قالب «نار» در ابیات متعددی به کار برده است. در بخش بهرام گور، سرخی باده را به گل انار تشبیه می‌کند: «بسان گل نارون می به خُم»، که در آن «نارون» به معنای درخت انار است. همچنین، یاقوت را به دانه‌های انار مانند کرده است: «چو یک دانهٔ نار بودی به رنگ»، و در جای دیگر از انار به عنوان هدیه‌ای ارزشمند یاد می‌کند: «همان ارزن و پسته و ناردان». در داستان زال و رودابه، روی رودابه به گل انار تشبیه شده است: «برافروخت و گلنار گون کرد روی»، و در بخش خسرو پرویز، آب انار نماد طراوت و زندگی است.


در ادبیات شفاهی ایران، انار جایگاه ویژه‌ای دارد. ضرب‌المثل هایی مانند «صورتش مثل انار سرخ شد» که در آثار دهخدا آمده، نشان دهندۀ نفوذ این میوه در فرهنگ عامه است.<ref>دهخدا،  ''امثال و حكم''، ۱۳۵۲ش، ج3، ص1405، 1479، 1494.</ref> چیستان های محلی خراسان<ref>(شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص533، 539.</ref> دانه های انار را به «40 مرغ در یک خانه» یا «مرواریدهای پیچیده در لایه های طلا» تشبیه کرده اند. شاملو یز به چیستان هایی درباره انار اشاره دارد که نشان دهنده نگاه هنرمندانه مردم به این میوه است.<ref>شاملو، ''كتاب كوچه''، 1361ش، ص901-908.</ref>
ناصر خسرو در توصیف معشوق، رخسار او را به گل انار و لاله تشبیه می‌کند: «رخ از گلنار و از لاله دهانت». امیرخسرو دهلوی نیز چهرهٔ معشوق را به انار سرخ مانند می‌سازد: «چون چهره دوشیزه به گلرنگ و به گلنار».<ref name=":0">[https://www.ibna.ir/news/189032/نماد-انار-در-چکامه-های-شاعران-ایرانی «نماد انار در چکامه‌های شاعران ایرانی»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>


==انار در آیین‌های سنتی ایرانیان==
در بسیاری از متون ادبی [[زبان فارسی|فارسی]]، معشوق به «نهال» و بناگوش میان طره‌های معشوق به «پاره انار» تشبیه شده است. در اشعار سروده‌شده، بیشتر، منظور از عبارت «انار رخسار»، گونه‌های یار است. همچنین، لب زیبارویان به «ناردان»<ref>معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۵۹۸؛{{سخ}}
در بستر آداب و رسوم سنتی ایران، انار از دیرباز نقشی نمادین و آیینی در مراسم ازدواج ایفا کرده است. بر اساس مستندات فرهنگی، در بسیاری از جوامع سنتی ایرانی، رسمی دیرپا وجود دارد که داماد به هنگام انتقال عروس به منزل جدید، میوۀ انار و گاه همراه با سیب را زیر پای وی می‌افکند. نویسندگان این رفتار را حامل بار معنایی عمیقی می‌دانند که در باورهای عامه ریشه دارد.
خواجوی کرمانی، دیوان، ۱۳۳۶ش، ص۱۰۳.</ref> و «نار کفیده»،<ref>لغت فرس، اسدی طوسی، ۱۳۵۶ش، ذیل واژه لال.</ref> دو گونه به «نار شکفته» و دل آکنده از درد و اندوه به «انار پاره»<ref>انوری، دیوان، 1364ش، ج1، ص192.</ref> تشبیه شده است. ادیبان بزرگی مانند [[سعدی شیرازی|سعدی]]، از واژهٔ انار و خواص آن در اشعار خود، بهره گرفته‌اند:<ref>[https://ganjoor.net/saadi/mavaez/ghasides/sh18 سعدی، مواعظ، قصاید، وب‌سایت گنجور.]</ref>
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|شگفت نیست دلم چون انار اگر بکفید|که قطره قطرهٔ خونش به ارغوان ماند}}
{{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}


برخی از پژوهشگران فرهنگ عامه، پرتاب انار سرخ را نمادی از آرزوی تندرستی، شادابی و سرخ‌رویی برای عروس دانسته‌اند.<ref>شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص619.</ref> این عمل در عین حال بیانگر آرزو و امیدواری به برکت، نعمت و باروری در زندگی زناشویی است، به‌ویژه که در بسیاری از مناطق، این رسم به قصد طلب فرزندان پرشمار، به‌ویژه فرزند پسر انجام می‌شود.<ref>اوشیدری، دانشنامۀ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.</ref> این باور را می‌توان در سنت زرتشتیان ایران نیز مشاهده کرد که در مراسم پیوند زناشویی، انار را به عنوان هدیه‌ای نمادین به زوج جوان تقدیم می‌کنند.<ref>خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص۲۱۰.</ref>  
====کنایات ادبی====
در ادبیات فارسی کنایات متعددی با محوریت انار شکل گرفته است. «ناردانه فرو باریدن از چشم» کنایه از سرازیر شدن اشک است. فخرالدین اسعد گرگانی در منظومه ویس و رامین، گریه رامین در فراق معشوق را اینگونه توصیف می‌کند:
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|چو رامین دید جای دوست بی دوست|چو ناری بشکفید اندر تنش پوست}}
{{ب|فروبارید چشمش ناردان|چو قطر باده ریزان از چمانه}}
{{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}
همچنین تشابه ظاهری انار به سینه زنان موجب شده است شاعران از «نار تر» به عنوان کنایه‌ای برای پستان استفاده کنند. در برخی اشعار نیز انار با صفات خاصی همراه شده است، مانند «نار خندان» که به انار رسیده و شکفته اشاره دارد.<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۷۰–۳۷۲.</ref>


این مجموعه باورها و رفتارهای آیینی، همگی گویای جایگاه ویژه انار در نظام نمادین فرهنگ ایرانی است که آن را به عنصری مقدس و خوش‌یمن در مراسم مهم زندگی مانند ازدواج تبدیل کرده است. انار در این بستر فرهنگی نه تنها یک میوه، بلکه حامل آرزوها و امیدهای جمعی برای زندگی پربرکت و مملو از نعمت است.انار نزد ایرانیان، از مهم‌ترین خوارکی‌های شب‌ چله است. در باور ایرانیان، خوردن انار در شب یلدا، فرد را از تب و آزار گرمای تابستان<ref>انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ج1، ۱۳۵۲ش، ص18 و 26.</ref>  و نیز از گزند جانوران و حشرات تابستانی دور می‌کند.<ref>شكورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص227.</ref>  تعبیر خواب دیدن انار را نیز پسرآوری زنان می‌دانند.<ref>خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص۲۱۰.</ref>
===ادبیات شفاهی و ضرب‌المثل‌ها===
در [[ادبیات شفاهی]] نیز، رخسار گلگون، چهره شرمسار یا برافروخته را به انار و گل انار تشبیه می‌کنند، مانند: «صورتش همچون انار، سرخ شد». همچنین، زمانی که یک نفر، پس از شنیدن خبری ناگهانی به گریه می‌افتاد از عبارت «مثل انار ترکید و به گریه افتاد» استفاده می‌کنند.


==جایگاه انار در هنر ایرانیان==
[[ضرب‌المثل|ضرب‌المثل‌هایی]] مانند «صورتش مثل انار سرخ شد» که در آثار [[دهخدا]] آمده، نشان‌دهندهٔ نفوذ این میوه در فرهنگ عامه است.<ref>دهخدا، ''امثال و حکم''، ۱۳۵۲ش، ج3، ص1405، 1479، 1494.</ref> [[چیستان]]‌های محلی [[خراسان]]<ref>(شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص533، 539.</ref> دانه‌های انار را به «۴۰ مرغ در یک خانه» یا «مرواریدهای پیچیده در لایه‌های طلا» تشبیه کرده است. شاملو نیز به چیستان‌هایی دربارهٔ انار اشاره دارد که نشان‌دهندهٔ نگاه هنرمندانهٔ مردم به این میوه برای حفظ هویت دینی و فرهنگی است.<ref>شاملو، ''کتاب کوچه''، 1361ش، ص901-908.</ref>
انار در آثار هنری کهن ایران، جایگاه ویژه‌ای داشته است. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد، اقوام لر ساکن در غرب ایران، در صنایع دستی مفرغی خود، الهۀ مادری را با درخت انار در دست به‌تصویر کشیده‌اند. این آثار که امروزه به مفرغ‌های لرستان شهرت دارند، گواهی بر اهمیت نمادین انار در باورهای کهن ایرانی است.  


در تخت جمشید، پایتخت تشریفاتی هخامنشیان، نقش‌برجسته‌هایی از انار بر روی چتر بالای سر خشایارشاه دیده می‌شود که نشان‌دهندۀ جایگاه والای این میوه در هنر و فرهنگ آن دوران است. همچنین در دورۀ ساسانی، انار در نقش‌برجسته‌های باس به‌عنوان نماد باروری میان دو برگ خرما که همچون دو بال به تصویر کشیده شده‌اند، دیده می‌شود. 
همچنین گریه شدید را با عبارت «مانند انار ترکید و به گریه افتاد» توصیف می‌کنند. ضرب‌المثل «یک نار و ده/صد/هزار بیمار» نیز بیانگر کمبود دارو در برابر بیماران فراوان است.


در هنرهای دستی ایران، به‌ویژه فرش‌بافی، انار به‌مثابۀ عنصری تزئینی و نمادین حضور پررنگی دارد. نقوش درخت انار و میوۀ  آن بر روی فرش‌های مناطق مختلف ایران، بیانگر پیوند عمیق این میوه با فرهنگ و هنر ایرانی است.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/1008838/%D8%B7%D8%B9%D9%85-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%86%DA%AF-%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%85%DB%8C%D9%88%D9%87-%D9%BE%D8%B1%D8%B7%D8%B1%D9%81%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DA%A9%D8%B3 «طعم بهشت، به رنگ یاقوت / بررسی نقش انار در فرهنگ و تاریخ ایران، به مناسبت روز ملی این میوه پرطرفدار»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref>
===ادبیات عرفانی===
انار در ادبیات عرفانی ایران نمادی از وحدت در کثرت و تجلی حق تعالی در مظاهر گوناگون است. عارفان با اشاره به دانه‌های فراوان انار در پوسته‌ای واحد، آن را تمثیلی از تجلیات الهی در عالم خلقت دانسته‌اند. در متون صوفیه، انار گاه به عنوان میوه‌ای بهشتی و نشانه‌ای از رحمت الهی توصیف شده است. داستان رم العابدین و کرامات ابراهیم ادهم، جایگاه انار را به عنوان درختی مقدس در سیر و سلوک عرفانی تثبیت می‌کند. این میوه در اشعار مولوی و [[عطار نیشابوری|عطار]] نیز نماد دل عاشق و بارور از عشق الهی به کار رفته است.<ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۹.</ref>


==شهرهای انارخیز ایران==
===نقوش معماری و صنایع دستی===
در حال‌حاضر انار یکی از محصولات ارزشمند کشاورزی ایران بوده و در سطح گسترده‌ای در سراسر کشور کشت می‌شود. از مناطق شمالی تا جنوبی ایران، باغات انار به وفور یافت می‌شوند و این گستردگی کشت، ایران را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید انار در سطح جهانی تبدیل کرده است. کیفیت ممتاز و کمیت قابل توجه تولید این محصول، جایگاه ویژه‌ای برای ایران در بازارهای بین‌المللی ایجاد کرده است. شهرهای زیر از مناطق مهم انارخیز ایران محسوب می‌شود:
انار در آثار هنری کهن و جدید ایران، جایگاه ویژه‌ای دارد که باعث حفظ اصالت و تداوم هویت هنری این سرزمین شده و حامل پیام‌های قدسی به نسل‌های بعدی بوده است. برای مثال، شواهد تاریخی نشان می‌دهد که حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد، اقوام لر ساکن در غرب ایران، در صنایع دستی مفرغی خود، الههٔ مادری را با درخت انار در دست به‌تصویر کشیده‌اند. این آثار که امروزه به مفرغ‌های لرستان شهرت دارند، گواهی بر اهمیت نمادین انار در باورهای کهن ایرانی است.


'''1. ساوه، پایتخت انار ایران:''' شهر ساوه در استان مرکزی به‌عنوان مهم‌ترین تولیدکنندۀ انار کشور شناخته می‌شود. انار ساوه با کیفیت استثنایی و غلظت بالای آب (بریکس) به‌دلیل شرایط اقلیمی خاص منطقه، شهرت جهانی دارد. ارقام معروف این منطقه شامل ملس، تبریزی، یوسف‌خانی، محمدعلی‌خانی، سیاه و آلک است که رقم ملس آن در سایر نقاط کشور نیز کشت می‌شود.
در [[تخت جمشید]]، پایتخت تشریفاتی هخامنشیان، نقش‌برجسته‌هایی از انار بر روی چتر بالای سر خشایارشاه دیده می‌شود که نشان‌دهندهٔ جایگاه والای این میوه در هنر و فرهنگ آن دوران است. همچنین در دورهٔ [[ساسانیان|ساسانی]]، انار در نقش‌برجسته‌های باس به‌عنوان نماد باروری میان دو برگ خرما که همچون دو بال به تصویر کشیده شده‌اند، دیده می‌شود. در هنرهای دستی ایران، به‌ویژه فرش‌بافی، انار به‌مثابهٔ عنصری تزئینی و نمادین حضور پررنگی دارد. نقوش درخت انار و میوهٔ آن بر روی فرش‌های مناطق مختلف ایران، بیانگر پیوند عمیق این میوه با فرهنگ و هنر ایرانی است.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/1008838/طعم-بهشت-به-رنگ-یاقوت-بررسی-نقش-انار-در-فرهنگ-و-تاریخ-ایران-به-مناسبت-روز-ملی-این-میوه-پرطرفدار-عکس «طعم بهشت، به رنگ یاقوت / بررسی نقش انار در فرهنگ و تاریخ ایران، به مناسبت روز ملی این میوه پرطرفدار»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref>


'''2. انارک، مرکز انار اصفهان:''' این شهر کوچک در شهرستان نائین استان اصفهان، با بافت تاریخی و کاروانسراهای قدیمی، به‌دلیل باغات گسترده انار به این نام خوانده می‌شود. انارک با آب و هوای خشک و بیابانی، کوچک‌ترین شهر استان اصفهان محسوب می‌شود.
===هنر رسانه‌ای و سینما===
[[پرونده:اشک انار.jpg|جایگزین=فیلم تلویزیونی «اشک انار» ساخته فیاض موسوی|بندانگشتی|فیلم تلویزیونی «اشک انار» ساخته فیاض موسوی]]
انار به‌عنوان نمادی غنی در فرهنگ ایرانی، تأثیر عمیقی بر هنرهای نمایشی و رسانه‌ای داشته است، به‌گونه‌ای که بسیاری از آثار سینمایی و نمایشی با الهام از این میوه مقدس نام‌گذاری و مفهوم‌پردازی شده‌اند. در آثار شاخصی چون «اشک انار»،<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1258831/فیلم-اشک-انار-برای-نوروز-تولید-می-شود «فیلم اشک انار برای نوروز تولید می‌شود»، خبرگزاری مهر.]</ref> «داغ انار»،<ref>[https://www.mehrnews.com/news/750892/گلستانی-در-داغ-انار-نقش-مددکار-را-بازی-می-کند «گلستانی در داغ انار نقش مددکار را بازی می‌کند»، خبرگزاری مهر.]</ref> مستند سینمایی «انار»<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/7204459/مستند-سینمایی-انار-در-مرحله-تدوین-قرار-دارد «مستند سینمایی انار در مرحله تدوین قرار دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref> و «درخت انار»<ref>[https://www.cinemahouse.ir/1403/08/13/درخت-انار-جایزه-بهترین-فیلم-از-نگاه-ت/ «درخت انار جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران اندونزی را کسب کرد»، وب‌سایت سینما خانه.]</ref> (برندهٔ جایزه تماشاگران اندونزی) تجلی یافته است. این میوه مقدس در این آثار، هم به‌عنوان عنصر بصری و هم به‌مثابه استعاره‌ای از مفاهیم عمیقی چون وحدت در کثرت، عشق، رنج و تجدید حیات به کار رفته است. فیلم «انارهای نارس» با استفاده از این نماد، به مسائل اجتماعی و روانشناختی پرداخته،<ref>[https://www.isna.ir/news/isfahan-38130/انار-های-نارس-فیلمی-که-می-خواهد-مخاطب-را-به-اندیشه-وادارد «انارهای نارس؛ فیلمی که می‌خواهد مخاطب را به اندیشه وادارد»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> در حالی که «دانه انار» بر پیوندهای انسانی تأکید دارد. رنگ قرمز انار نماد شور و [[شهادت]]، دانه‌هایش نشانه کثرت و پوست سختش استعاره از مقاومت است. این کاربردهای نمادین، انار را به عنصری کلیدی در بیان مضامین فرهنگی و عرفانی در هنرهای نمایشی ایران تبدیل کرده است.<ref>[https://www.manzoom.ir/title/tt3593228/فیلم-سینمایی-دانه-انار-1381 «معرفی و بررسی فیلم دانه انار»، وب‌سایت منظوم.]</ref>


'''3. نی‌ریز، قطب انار فارس:''' شهرستان نی‌ریز در استان فارس با ۶۵۰۰ هکتار باغ انار، رتبۀ نخست تولید این محصول را در استان دارا است. بخش قطرویه با تولید سالانه ۶۰ هزار تن انار، به دلیل کیفیت ممتاز محصول از نظر رنگ پوست، طعم و ضخامت، بازارپسندی بالایی دارد.
==انار در نظام غذایی ایرانیان==
انار از اجزای مهم در تغذیه سنتی ایرانیان بوده و هم به‌صورت مستقیم و هم به‌شکل فرآورده‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته و باعث حفظ اصالت و تمایز سفرهٔ ایرانی-اسلامی شده است. آب انار به‌عنوان نوشیدنی رایج و ناردانه، افشره و رب انار به‌عنوان [[چاشنی]] در بسیاری از غذاهای ایرانی به کار می‌رفته است.


'''4. محمودآباد فیروزکوه:''' روستای محمودآباد در فیروزکوه با تولید انارهای دانه‌درشت، آبدار و با پوست مقاوم، شهرت جهانی دارد. انار ملس این منطقه با قابلیت ماندگاری بالا، برای مبتلایان به فشار خون و غلظت خون بسیار مناسب است.
این کاربردها علاوه‌بر جنبهٔ طعم‌دهی، به‌دلیل خواص طبی و تعادل‌بخشی آن در طبیعت‌های مختلف نیز مورد توجه بوده است. برای مثال، در [[خورش]] [[فسنجان]] که به‌دلیل وجود گردو دارای طبع گرم است، افزودن [[رب]] انار یا آب انار به متعادل‌سازی طبع آن کمک می‌کند و آن را برای افراد با مزاج‌های گرم و سرد مناسب می‌سازد. این‌خورش‌در منوی بسیاری از رستوران‌های ایران وجود دارد. همچنین در برخی جوامع اسلامی، انار قرن‌ها پیش از رواج گوجه‌فرنگی، نقش مشابهی در [[آشپزی]] ایفا می‌کرد.<ref>شهری، طهران قدیم، ج5، ۱۳۷۱ش، ص24.</ref>


'''5. جلفا، مرکز انار آذربایجان شرقی:''' منطقۀ ارسباران در آذربایجان شرقی و شهرستان جلفا با آب و هوای نیمه گرمسیری، محل مناسبی برای کشت انار است. وجود درختان انار وحشی در حاشیه رود ارس از ویژگی‌های منحصر به فرد این منطقه می‌باشد.
خورش اناربیج درشمال ایران رایج است که با گوشت چرخ‌کردهٔ گوسفند، گردو، آب انار ترش، سبزی و ادویه تهیه می‌شود یا خورشت انار (خورش انار) که با مرغ، دانه‌های انار بوداده و ادویه‌جات پخته می‌شود.


'''6. ماسال، محل تولید انارهای ترش گیلان:''' در استان گیلان به‌ویژه مناطق جنگلی و کوهستانی مانند ماسال، ۷۶۰ نوع انار کشت می‌شود که ترش‌ترین و بومی‌ترین انواع آن در این منطقه یافت می‌شود. رب و آب انار در ۹۰درصد از غذاهای محلی گیلان مانند انارآویج، زیتون پرورده و فسنجان کاربرد دارد.
در دورهٔ ساسانی، یکی از غذاهای رایج دهقانی، گوشت گوسفند نمک‌زده بود که در رب انار خوابانده می‌شد و همراه با تخم‌مرغ پخته سرو می‌شد.<ref>نجم‌آبادی، ''تاریخ طب در ایران پس از اسلام''، ۱۳۵۳ش، ص87.</ref>


'''7. شهرستان انار کرمان:''' این شهرستان در استان کرمان که روزگاری مملو از باغات انار بود، امروزه به قطب تولید پسته تبدیل شده است. نام این منطقه یادآور گذشته‌ای است که انارکاری در آن رونق فراوان داشت.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/894776/%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%85%D8%B2%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%88%D9%81-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین.]</ref>
در عصر صفوی نیز [[پلو]] رب انار از غذاهای لذیذی بود که برای پذیرایی از مهمانان استفاده می‌شد.<ref>نورالله، «مادةالحیوة»، ۱۳۶۰ش، ص۲۲۵؛{{سخ}}
اُلئاریوس، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۲۶۵.</ref>


'''8. استان‌های مهم:''' از نظر فراوانی تولید استانی، استان فارس با سهم ۳۱درصدی از تولید ملی، استان مرکزی با ۱۲درصد، استان یزد با ۹درصد، سمنان با ۸درصد، خراسان رضوی با ۷درصد، اصفهان و لرستان هر کدام با ۵درصد، خراسان جنوبی با ۴درصد، قم با ۳درصد و مازندران با ۲درصد از استان‌های مهم تولیدکنندۀ انار در کشور است.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/1009332/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref>
==انار در اقتصاد و صنایع تبدیلی ایران==
===جایگاه ایران در تولید جهانی===
انار یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی ایران بوده و نقش محوری در ایجاد اشتغال، توسعهٔ صادرات غیرنفتی و ارزآوری برای کشور ایفا می‌کند. کیفیت ممتاز و تنوع ژنتیکی این محصول، جایگاه ویژه‌ای در بازارهای جهانی برای ایران ایجاد کرده و سهم قابل توجهی در اقتصاد کشاورزی مناطق مختلف کشور دارد.


==نقش انار در اقتصاد ایران==
ایران با تولید سالانه بیش از ۱٫۳ میلیون تن انار، پس از هند و چین رتبهٔ سوم جهانی را دارا است، اما از نظر سرانهٔ تولید در جایگاه نخست جهان قرار دارد. این محصول با بیش از ۷۶۰ ژنوتیپ ثبت‌شده، از غنای ژنتیکی منحصر [[به]] فردی برخوردار است که مزیت رقابتی قابل توجهی در بازارهای جهانی ایجاد کرده است. استان‌های فارس، مرکزی و یزد به ترتیب با سهم ۳۱، ۱۲ و ۹ درصدی، پیشروترین مناطق تولید انار در کشور محسوب می‌شود.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/1009332/ایران-سومین-تولیدکننده-انار-جهان-با-کیفیتی-جهانی «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref>
انار یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی ایران بوده و نقش محوری در ایجاد اشتغال، توسعۀ صادرات غیرنفتی و ارزآوری برای کشور ایفا می‌کند. کیفیت ممتاز و تنوع ژنتیکی این محصول، جایگاه ویژه‌ای در بازارهای جهانی برای ایران ایجاد کرده و سهم قابل توجهی در اقتصاد کشاورزی مناطق مختلف کشور دارد.


ایران با تولید سالانه بیش از ۱.۳ میلیون تن انار، پس از هند و چین رتبه سوم جهانی را دارا است، اما از نظر سرانۀ تولید در جایگاه نخست جهان قرار دارد. این محصول با بیش از ۷۶۰ ژنوتیپ ثبت‌شده، از غنای ژنتیکی منحصر به فردی برخوردار است که مزیت رقابتی قابل توجهی در بازارهای جهانی ایجاد کرده است. استان‌های فارس، مرکزی و یزد به ترتیب با سهم ۳۱، ۱۲ و ۹ درصدی، پیشروترین مناطق تولید انار در کشور محسوب می‌شود.
===محصولات فرعی===
پوست، شاخه، ریشه، گل، دانه و برگ درخت انار کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف دارد. با توجه به ظرفیت بالای تولید، فرآوری و صادرات انار و فرآورده‌های آن، این میوه می‌تواند در تقویت نظام اقتصادی ایران نقش ایفا کند. برای مثال از دانه آن محصولات متنوعی مانند رب، معجون، [[شربت]]، مربا، مارمالاد، پکتین، نوشابه، بستنی، سس، پودر، ترشی‌جات، روغن، اسانس، [[خوراک]] دام، لواشک و [[سرکه]] تولید می‌شود. روغن استخراج‌شده از دانهٔ انار به‌دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی قوی، ضدالتهابی و ضدمیکروبی، در صنایع آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، پوست انار در تولید مربا، ترشی‌جات، رنگ‌های گیاهی، مواد آرایشی و خوراک دام کاربرد دارد.


صادرات انار ایران روندی صعودی داشته و از ۱۱,۹۱۷ تن در ۱۳۹۹ش به ۳۶,۹۴۹ تن در 1403ش افزایش یافته است. ارقامی مانند ملس ساوه، شیشه کپ فردوس، رباب فارس، نادری بادرود، خزر بردسکن، اردستانی مه ولات، بجستانی و قجاق قم و ملس یزدی به‌دلیل کیفیت ممتاز و بازارپسندی بالا، سهم عمده‌ای در این صادرات دارند اما برخی از کارشناسان با توجه به‌ ظرفیت‌های گوناگون برای توسعۀ نقش اقتصادی انار، کارهای انجام‌شده برای ارتقای سطح کمی و کیفی این میوه ناکافی می‌دانند.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/1009332/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref>
علاوه‌بر این، از پوست و گل انار در تولید [[عطر]] و اسانس استفاده می‌شود که در صنایع مختلف به کار می‌رود. پوست انار منبعی برای رنگ‌های طبیعی نیز شناخته شده است. در صنایع غذایی، از آب انار، دانهٔ خشک‌شده و عصارهٔ آن افزودنی‌های طبیعی برای بهبود کیفیت و طعم محصولات استفاده می‌شوند. عصارهٔ انار در تولید محصولات بهداشتی و دارویی مانند شامپوها، کرم‌ها و نرم‌کننده‌های مو نیز نقش دارد.<ref>قاسم‌زاده و دیگران، «درآمدی بر اهمیت فرآورده‌ها و مشتقات محصولی میوه انار برای مدیریت مسائل انسانی»، 1400ش، ص101-109.</ref>
==جشن انار==
جشن انار به‌عنوان یکی از کهن‌ترین آیین‌های کشاورزی ایران، هرساله در فصل پاییز و همزمان با رسیدن انار در مناطق مختلف کشور برگزار می‌شود.<ref>[https://www.mihmansho.com/mag/content/2411/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%AF%DB%8C/%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A8%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%AF! «جشن انار را در این چند شهرستان ببینید»، وب‌سایت میهمان شو.]</ref> این مراسم باشکوه که در استان‌هایی چون کرمانشاه، فارس، اصفهان و چهارمحال و بختیاری ریشه دارد، نه تنها نماد شکرگزاری برای نعمت‌های الهی است، بلکه بازتابی از غنای فرهنگی و تنوع قومی ایران به شمار می‌رود.<ref>[https://www.jajiga.com/mag/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%AC%D8%B4%D9%86-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1/ «جشن انار، جشنی سرخ در آستانه پاییز نارنجی»، وب‌سایت جاجیگا.]</ref>


در اجرای این مراسم، زنان با لباس‌های محلی رنگارنگ نقش محوری دارند و با حمل سینی‌های پر از انار، نمادی از تقدس و باروری را به نمایش می‌گذارند. موسیقی سنتی، رقص‌های محلی و اجرای آیین‌هایی مانند انارگردانی از جمله عناصر جذاب این جشن هستند که آن را به رویدادی فرهنگی-اجتماعی تبدیل کرده‌اند.<ref>[https://www.gahr.ir/article_113345.html بهادری و همکاران، «نقش جشنواره انار در توسعه پایدار گردشگری جوامع محلی در نواحی مرزی»، 1399ش، ص429.]</ref>
===صادرات و ارزش اقتصادی===
صادرات انار ایران روندی صعودی داشته و از ۱۱٬۹۱۷ تن در ۱۳۹۹ش به ۳۶٬۹۴۹ تن در ۱۴۰۳ش افزایش یافته است. ارقامی مانند ملس ساوه، شیشه کپ فردوس، رباب فارس، نادری بادرود، خزر بردسکن، اردستانی مه ولات، بجستانی و قجاق [[قم]] و ملس یزدی به‌دلیل کیفیت ممتاز و بازارپسندی بالا، سهم عمده‌ای در این صادرات دارند اما برخی از کارشناسان با توجه به ظرفیت‌های گوناگون برای توسعهٔ نقش اقتصادی انار، کارهای انجام‌شده برای ارتقای سطح کمی و کیفی این میوه ناکافی می‌دانند.


مناطق مختلف ایران هر کدام شیوه‌ای خاص در برگزاری این جشن دارند. در اورامانات با موسیقی کوردی، در بادرود با نمایش صنایع دستی مرتبط با انار و در چهارمحال و بختیاری با شاهنامه‌خوانی و رقص‌های محلی، این آیین را گرامی می‌دارند. این تنوع، نشان‌دهنده غنای فرهنگی ایران زمین است.<ref>[https://www.gahr.ir/article_113345.html بهادری و همکاران، «نقش جشنواره انار در توسعه پایدار گردشگری جوامع محلی در نواحی مرزی»، 1399ش، ص429.]</ref>
به باور کارشناسان با توجه به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، توسعهٔ کشت و صنایع تبدیلی انار می‌تواند به خودکفایی و اشتغال‌زایی کمک کند. تولید محصولات متنوع مانند رب انار، آبمیوه، داروهای گیاهی و مواد آرایشی-بهداشتی از انار، باعث رونق اقتصادی و تقویت تولید ملی و کاهش وابستگی به واردات می‌شود.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/1009332/ایران-سومین-تولیدکننده-انار-جهان-با-کیفیتی-جهانی «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref>


جشن انار امروزه به فرصتی برای معرفی محصولات باغی، صنایع دستی و جاذبه‌های گردشگری مناطق مختلف تبدیل شده و نقش مهمی در توسعه اقتصاد محلی و ترویج گردشگری کشاورزی ایفا می‌کند.<ref>[https://www.gahr.ir/article_113345.html . بهادری و همکاران، «نقش جشنواره انار در توسعه پایدار گردشگری جوامع محلی در نواحی مرزی»، 1399ش، ص429.]</ref> این آیین کهن، پیوند ناگسستنی میان طبیعت، کشاورزی و فرهنگ ایرانی را به زیبایی به تصویر می‌کشد.<ref>[https://civilica.com/doc/938565/ . قادرمزی، «تبیین اثرات جشنواره انار بر توسعه ی گردشگری روستایی»، وب‌سایت سیویلیکا.]</ref>
===نوآوری‌های فناورانه===
انار به‌عنوان یک محصول ارزشمند کشاورزی، نقش مهمی در اقتصاد نوین ایفا می‌کند، به‌ویژه با بهره‌برداری از ضایعات آن مانند پوست که منبعی غنی از پکتین است. در ایران پکتین استخراج‌شده از پوست انار با روش‌های نوینی مانند مایکروویو به‌دلیل ویژگی‌های عملکردی مطلوب از جمله پایداری امولسیونی، ظرفیت نگهداری آب و روغن، و خاصیت آنتی‌اکسیدانی، کاربردهای گسترده‌ای در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی-بهداشتی دارد. این ماده می‌تواند در فرمولاسیون محصولاتی مانند مربا، نوشیدنی‌ها، و بستنی‌های کم‌چرب استفاده شود و جایگزین مناسبی برای پکتین‌های سنتی باشد. به‌کارگیری فناوری‌های سبز مانند استخراج با مایکروویو نه‌تنها بازده اقتصادی را افزایش می‌دهد، بلکه با کاهش ضایعات کشاورزی، به اقتصاد چرخشی و توسعه پایدار کمک می‌کند.<ref>اکبری آدرگانی و دیگران، «ارزیابی برخی از ویژگی‌های عملکردی پکتین استخراجی از پوست انار به روش مایکروویو»، 1400ش، ص۵.</ref>
 
در صنعت چرم‌سازی و رنگرزی، رنگ قهوه‌ای سوخته را از پوست انار به‌دست می‌آورند<ref>Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.IV, P.165.</ref> و از کاربردهای مهم دیگر پوست انار، تبدیل آن [[به]] زغال فعال برای جذب فلزات سنگین و رنگ‌بری در آب و روغن است. همچنین، عصارهٔ پوست انار در صنعت لبنیات به‌منظور ارتقای کیفیت و طعم محصولات به کار می‌رود.<ref>قاسم‌زاده و دیگران، «درآمدی بر اهمیت فرآورده‌ها و مشتقات محصولی میوه انار برای مدیریت مسائل انسانی»، 1400ش، ص101-109.</ref>
 
==انار در فرهنگ عمومی==
===جشن انار===
[[پرونده:جشن انار.jpg|جایگزین=جشنواره انار تهران در گذر گردشگری پارک آب و آتش سال 1400ش|بندانگشتی|جشنواره انار تهران در گذر گردشگری پارک آب و آتش سال ۱۴۰۰ش]]
[[جشن انار]] به‌عنوان یکی از کهن‌ترین آیین‌های کشاورزی ایران، هرساله در فصل [[پاییز]] و همزمان با رسیدن انار در مناطق مختلف کشور برگزار می‌شود.<ref>[https://www.mihmansho.com/mag/content/2411/ایرانگردی/جشن-انار-را-در-این-چند-شهرستان-ببینید! «جشن انار را در این چند شهرستان ببینید»، وب‌سایت میهمان شو.]</ref> این مراسم باشکوه در سراسر ایران نماد شکرگزاری برای نعمت‌های الهی، خداشناسی و بازتابی از غنای فرهنگی و تنوع قومی [[ایران]] محسوب می‌شود.<ref>[https://www.jajiga.com/mag/آشنایی-با-جشن-انار/ «جشن انار، جشنی سرخ در آستانه پاییز نارنجی»، وب‌سایت جاجیگا.]</ref>
 
مناطق مختلف ایران هر کدام شیوهٔ خاصی در برگزاری این جشن دارند. برای مثال در اورامانات با موسیقی کوردی، در بادرود با نمایش صنایع دستی مرتبط با انار و در چهارمحال و بختیاری با [[شاهنامه‌خوانی]] و رقص‌های محلی، این آیین را گرامی می‌دارند. این تنوع، نشان‌دهندهٔ غنای فرهنگی ایران زمین بوده و از طریق مشارکت همه اقوام در جشن آیینی، باعث همبستگی اجتماعی [[اقوام ایرانی|اقوام مختلف ایرانی]] می‌شود.<ref>[https://www.gahr.ir/article_113345.html بهادری و همکاران، «نقش جشنواره انار در توسعه پایدار گردشگری جوامع محلی در نواحی مرزی»، 1399ش، ص429.]</ref>
 
====آداب و رسوم جشن انار====
در اجرای این مراسم، زنان با لباس‌های محلی رنگارنگ نقش محوری دارند و با حمل سینی‌های پر از انار، نمادی از تقدس و باروری را به نمایش می‌گذارند. [[موسیقی]] سنتی، رقص‌های محلی و اجرای آیین‌هایی مانند انارگردانی از جمله عناصر جذاب این [[جشن]] بوده و آن را به رویدادی فرهنگی-اجتماعی تبدیل کرده است.<ref>[https://www.gahr.ir/article_113345.html بهادری و همکاران، «نقش جشنواره انار در توسعه پایدار گردشگری جوامع محلی در نواحی مرزی»، 1399ش، ص429.]</ref>
 
====کارکردهای فرهنگی و اجتماعی جشن انار====
نویسندگان معتقدند که برگزاری جشنواره‌های سالانهٔ انار، با برنامه‌های متنوعی از جمله عرضه محصولات انار و مشتقات آن، نمایشگاه سوغات و [[صنایع دستی]] اقوام مختلف و اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری، نقش به‌سزایی در تقویت همبستگی اجتماعی ایفا می‌کند. این رویدادها با گردهم آوردن شهروندان در فضایی بانشاط، باعث آشنایی شهروندان با میراث فرهنگی و هنری مناطق مختلف کشور و تبادل تجربیات و تعامل سازنده میان اقشار مختلف جامعه می‌شود.
 
علاوه‌بر این، جشن انار با نمایش تنوع فرهنگی و هنری ایران، زمینه‌ساز تقویت غرور ملی و حس تعلق مشترک به هویت فرهنگی است. حضور فعال شهروندان در چنین برنامه‌هایی، به ارتقای مشارکت اجتماعی و انسجام جامعه منجر شده و نشان‌دهندهٔ اهمیت حفظ و ترویج آیین‌های سنتی در عین پویایی است. از این رو، جشن انار عاملی مؤثر در تحکیم پیوندهای اجتماعی و تقویت همگرایی ملی محسوب می‌شود.<ref>[https://www.irna.ir/news/84951457/مله-انار-میزبان-خانواده-های-افغانستانی-خواهد-شد «مِله انار میزبان خانواده‌های افغانستانی خواهد شد»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> از منظر دینی نیز این جشن با تأکید بر شکرگزاری نعمت‌های الهی و تقدس انار در متون اسلامی، به تقویت [[معنویت]] و خداشناسی در جامعه کمک می‌کند.<ref>[https://www.asriran.com/fa/news/1008838/طعم-بهشت-به-رنگ-یاقوت-بررسی-نقش-انار-در-فرهنگ-و-تاریخ-ایران-به-مناسبت-روز-ملی-این-میوه-پرطرفدار-عکس «طعم بهشت، به رنگ یاقوت / بررسی نقش انار در فرهنگ و تاریخ ایران، به مناسبت روز ملی این میوه پرطرفدار»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.]</ref>
 
===نام‌گذاری‌های نمادین===
در فرهنگ عامهٔ ایران، انار به‌دلیل رنگ سبز تند برگ‌هایش که در مذهب شیعه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، همچنین شکل غنچه و گل آن که شباهت قابل توجهی به آتشدان دارد، همواره مقدس شمرده شده است. این میوه در میان عامهٔ مردم، جایگاهی ویژه دارد و قصه‌ها، مثل‌ها، چیستان‌ها و باورهای متعددی دربارهٔ آن رواج یافته است. نام‌گذاری برخی از انواع انار گاه به‌دلیل کاربرد آن در مراسم خاص و گاه به سبب شکل ظاهری آن صورت گرفته است. از جمله این انواع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
 
'''انار سوری:''' واژه «سور» به‌معنای جشن و مهمانی است. این نوع انار در گذشته توسط زرتشتیان در مراسم و [[جشن عروسی|جشن‌های عروسی]] استفاده می‌شد.
 
'''انار گبری:''' به اقلیت زرتشتی ساکن در [[یزد]] «گبر» یا «گور» گفته می‌شود. برخی از انواع انار که پوستی قرمز و زیبا دارند و در مراسم و جشن‌های زرتشتیان مورد توجه بوده‌اند، به نام «انار گبری» شهرت یافته‌اند. این نام‌گذاری نشان‌دهندهٔ پیوند عمیق این میوه مقدس با آیین زرتشت است.
 
'''انار خاتونی (خانمی یا آمنه خاتونی):''' این نوع انار به دلیل محبوبیتش در میان زنان به این نام خوانده می‌شود. این واریته از انار در استان‌های [[اصفهان]] و یزد کشت می‌شود و از دیرباز مورد توجه بانوان بوده است.
 
'''انار پنجه‌عروس:''' این نام به دلیل شباهت رنگ قرمز حنایی این انار به انگشتان خضاب‌شده عروس‌ها انتخاب شده است.
 
'''انار لیلی (دختر حمومی):''' این نوع انار در منطقه پیشوای ورامین کشت می‌شود و به‌دلیل زیبایی و لطافت پوست میوه، به «دختر حمومی» معروف است. در سبزوار نیز آن را «لیلی» می‌نامند، که نشان‌دهنده ارتباط این میوه با ادبیات تغزلی و عاشقانه است.<ref>بهزادی شهربابکی، پراکندگی و تنوع ارقام انار در ایران، ۱۳۷۷ش، ص۱۸۰–۱۸۴.</ref>
 
'''انار فرهاد و رمان‌العابدین:''' در متون ادبی و تاریخی نیز ردپای انار به چشم می‌خورد. در بیستون، درخت اناری می‌روید که به «انار فرهاد» مشهور است. بر اساس افسانه‌ها، زمانی که فرهاد از خبر مرگ شیرین آگاه شد، تیشه را بر سر خود کوبید و دستهٔ تیشه که از چوب انار بود، به زمین افتاد و سبز شد. گفته می‌شود اگر این انار را بشکافند، درون آن سوخته و خاکستر شده است.<ref>عادل‌زاده و پاشایی‌فخری، فرهنگ ادبدی گیاهان، ۱۳۸۷ش، ص44.</ref>


==روز ملی انار==
==روز ملی انار==
در تقویم رسمی کشور ۷ آبان به‌عنوان «روز ملی انار» با هدف پاسداشت جایگاه اقتصادی، فرهنگی و تاریخی این محصول استراتژیک نام‌گذاری شده است. این مناسبت بر اهمیت انار به عنوان یکی از نمادهای کشاورزی ایران که هم در حوزه‌ی صادرات و ارزآوری و هم در فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان نقش محوری دارد، تأکید می‌کند. انتخاب این تاریخ همچنین فرصتی برای ترویج مصرف محصولات سالم، معرفی ظرفیت‌های باغبانی کشور و توسعه‌ی صنایع تبدیلی مرتبط با انار محسوب می‌شود.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/894776/%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%85%D8%B2%D9%87-%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%88%D9%81-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین.]</ref>
در تقویم رسمی کشور ۷ آبان به‌عنوان «روز ملی انار» با هدف پاسداشت جایگاه اقتصادی، فرهنگی و تاریخی این محصول استراتژیک نام‌گذاری شده است. این مناسبت بر اهمیت انار که در حوزهٔ صادرات و ارزآوری و هم در فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان نقش محوری دارد، تأکید می‌کند. انتخاب این تاریخ همچنین فرصتی برای ترویج [[مصرف]] محصولات سالم، معرفی ظرفیت‌های باغبانی کشور و توسعهٔ صنایع تبدیلی مرتبط با انار محسوب می‌شود. به نظر کارشناسان نقش نمادین انار و تجلی آن در روز ملی انار، با ارتقای سطح آگاهی شهروندان و تقویت وحدت عاطفی مردم ایران، به حفظ هویت دینی و [[هویت ملی|ملی]] کشور کمک شایانی می‌کند.<ref>[https://www.hamshahrionline.ir/news/894776/این-شهرهای-ایران-به-انار-خوشمزه-شان-معروف-هستند «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین.]</ref>


==انار پژوهی در ایران==
==انارپژوهی در ایران==
انار به‌دلیل اهمیت تاریخی، فرهنگی و خواص دارویی همواره مورد توجه پژوهشگران ایرانی بوده و در مقالات و کتاب‌های گوناگون به‌ویژه در حوزۀ گیاهان دارویی بررسی شده است. در این میان کتاب «انار از قندهار تا غرناطه» اثر حبیب بهزادی شهربابکی (معروف به پدر انار ایران)، با 456 صفحۀ مصور، پژوهشی جامع دربارۀ جایگاه تاریخی، فرهنگی و کشاورزی انار در تمدن ایرانی و جهانی ارائه می‌دهد. این اثر با نگاهی موشکافانه، سیر تحول انار را از دوران پیشاتاریخ تا عصر حاضر بررسی کرده و نقش آن را در آیین‌های زرتشتی و اسلامی، هنر معماری ایرانی و توسعۀ باغداری تحلیل می‌کند.  
انار به‌دلیل اهمیت تاریخی، فرهنگی و خواص دارویی همواره مورد توجه پژوهشگران ایرانی بوده و در مقالات و کتاب‌های گوناگون به‌ویژه در حوزهٔ گیاهان دارویی بررسی شده است. در این میان [[کتاب]] «انار از [[قندهار]] تا غرناطه» اثر حبیب بهزادی شهربابکی (معروف به پدر انار [[ایران]])، با ۴۵۶ صفحهٔ مصور، پژوهشی جامع دربارهٔ جایگاه تاریخی، فرهنگی و کشاورزی انار در تمدن ایرانی و جهانی ارائه می‌دهد. این اثر با نگاهی موشکافانه، سیر تحول انار را از دوران پیشاتاریخ تا عصر حاضر بررسی کرده و نقش آن را در آیین‌های زرتشتی و اسلامی، هنر معماری ایرانی و توسعهٔ باغداری تحلیل می‌کند.


مؤلف با استناد به منابع تاریخی و باستان‌شناسی، نشان می‌دهد چگونه این میوه از نمادهای تمدن هخامنشی و ساسانی به عنصری کلیدی در فرهنگ عامه تبدیل شده است. کتاب با بررسی مناطق انارخیز ایران و جهان، همچنین نقش انار در تجارت تاریخی را تبیین می‌کند. این اثر مرجع، با ترکیب دانش بومی و پژوهش آکادمیک، گامی مهم در مستندسازی تاریخ کشاورزی ایران محسوب می‌شود.<ref>[https://www.ibna.ir/news/316014/%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D9%88-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D9%87%D9%86 «زادگاه انار ایران است/ دیرینگی و پیدایش انار از روزگاران کهن تا دوران کنونی»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>
مؤلف با استناد به منابع تاریخی و باستان‌شناسی، نشان می‌دهد چگونه این میوه از نمادهای تمدن هخامنشی و ساسانی [[به]] عنصری کلیدی در فرهنگ عامه تبدیل شده است. کتاب با بررسی مناطق انارخیز ایران و جهان، همچنین نقش انار در [[تجارت]] تاریخی را تبیین می‌کند. این اثر مرجع، با ترکیب دانش بومی و پژوهش آکادمیک، گامی مهم در مستندسازی تاریخ کشاورزی ایران محسوب می‌شود.<ref>[https://www.ibna.ir/news/316014/زادگاه-انار-ایران-است-دیرینگی-و-پیدایش-انار-از-روزگاران-کهن «زادگاه انار ایران است/ دیرینگی و پیدایش انار از روزگاران کهن تا دوران کنونی»، خبرگزاری ایبنا.]</ref>


اثر دیگری با عنوان «نار ایران (پژوهشی در خواص میوه انار)» به قلم علی ارفعیان منتشر شده که بررسی جامع ترکیبات شیمیایی، ارزش غذایی و خواص درمانی انار از جمله اثرات ضدسرطانی و محافظت قلبی-عروقی آن پرداخته است.<ref>[https://www.gisoom.com/book/1222045/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B5-%D9%85%DB%8C%D9%88%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1/ «نار ایران (پژوهشی در خواص میوه انار)»، وب‌سایت گیسوم.]</ref>
اثر دیگری با عنوان «انار ایران (پژوهشی در خواص میوه انار)» به قلم علی ارفعیان منتشر شده که بررسی جامع ترکیبات شیمیایی، ارزش غذایی و خواص درمانی انار از جمله اثرات ضدسرطانی و محافظت قلبی-عروقی آن پرداخته است.<ref>[https://www.gisoom.com/book/1222045/کتاب-نار-ایران-پژوهشی-در-خواص-میوه-انار/ «نار ایران (پژوهشی در خواص میوه انار)»، وب‌سایت گیسوم.]</ref>


==نمادگرایی انار در فرهنگ اقوام و ملل جهان==
==انار به‌عنوان میراث مشترک==
میوۀ انار جایگاه نمادین و ویژه‌ای در باورها و آیین‌های تمدن‌های مختلف جهان داشته است. در مصر باستان، دفن فراعنه با انار نشان‌دهندۀ اعتقاد به مفاهیم باروری، زایش مجدد و جاودانگی بود. یونانیان باستان نیز انار را غذای خدایان می‌دانستند و این میوه از نمادهای هرا و آفرودیت محسوب می‌شد. در روم باستان، از شاخه‌های درخت انار برای تاج‌های عروس استفاده می‌شد که نشان‌دهندۀ اهمیت این میوه در مراسم آیینی بود.  
===ثبت جهانی یلدا با محوریت انار===
[[پرونده:انار۲.jpg|جایگزین=انار در کنار دیوان حافظ در شب یلدای ایرانی|بندانگشتی|انار در کنار دیوان حافظ در شب یلدای ایرانی]]
[[شب یلدا]] به‌عنوان میراث ناملموس فرهنگی ایران و افغانستان در [[یونسکو]] ثبت شده است. کارشناسان نقش انار در ثبت جهانی شب یلدا به‌دلیل نمادین‌بودن آن و حضور پررنگش در آیین‌های شب چله بسیار برجسته می‌دانند؛ زیرا انار در بسیاری از فرهنگ‌های جهان نماد زندگی، باروری و تفاوت فرهنگی است که در این جشن‌ها به‌عنوان نماد گرما و امید به آینده به کار می‌رود. رنگ قرمز انار، هماهنگ با رنگ سفره و نماد خورشید، رابطه‌ای عمیق با آیین‌های باستانی و پرستش الهه خورشید دارد. حضور انار در شب یلدا، نماد جهانی این جشن را تقویت می‌کند و اهمیت بین‌المللی آن را برجسته می‌سازد. این میوه نماد زندگی، سلامتی و نویدبخش‌بودن در بسیاری از فرهنگ‌ها است که بر ارزش‌های مشترک انسان‌ها در سراسر جهان تأکید دارد و کارشناسان حضور آن در این مراسم را نماد وحدت فرهنگی و انتقال پیام‌های مثبت و زندگی‌بخش در سطح جهانی می‌دانند.<ref>[https://econews.ir/fa/content/3872441 «نگاهی به پرونده شب یلدا که دریونسکو جهانی شد»، خبرگزاری اقتصادی ایران.]</ref>


شکل ظاهری انار که به سینۀ زنان شبیه است و کثرت دانه‌های آن، موجب شده تا در بسیاری از فرهنگ‌ها نماد باروری و زایندگی محسوب شود. در فرهنگ اساطیری، انار را درختی مؤنث و نشان‌دهندۀ غریزۀ جنسی و آبستنی دانسته‌اند. این ویژگی‌ها باعث شده انار با الهه‌های باروری در تمدن‌های مختلف مرتبط شود.  
===نقش انار در تقویت همدلی مردم ایران و افغانستان===
کارشناسان امور فرهنگی معتقدند که انار به‌عنوان نمادی مشترک در فرهنگ دینی و ملی ایران و افغانستان، می‌تواند پیوندی عمیق بین مردم دو ملت ایجاد کند؛ زیرا این میوه در باورهای دینی، تاریخی، ادبیات، هنر و آیین‌های سنتی هر دو کشور جایگاه ویژه‌ای دارد و عاملی برای تقویت روابط فرهنگی و عاطفی میان مردم ایران و افغانستان محسوب می‌شود. برای مثال برگزاری جشنوارهٔ مشترک «صددانهٔ یاقوت» و «مِیله انار» در آخر آذر ماه ۱۴۰۱ش با مشارکت هنرمندان و خانواده‌های افغانستانی، گواهی بر این پیوند دیرینه است.


در افسانه‌های یونانی، این میوه نماد ازدواج پایدار است و در نقاشی‌های اروپایی دوره‌های مختلف به چشم می‌خورد. در هنر سرامیک چینی، انار نشان‌دهندۀ برکت، فراوانی و فرزندان نیکو محسوب می‌شود. در هند، زنان برای درمان نازایی از آب انار استفاده می‌کنند و در گابون، این میوه نماد باروری مادرانه است. <ref>عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، 1394ش، ص365.</ref>
به نظر کارشناسان برنامه‌هایی همچون «مِیله انار» در ایران که با اجرای [[موسیقی محلی افغانستان]] و نمایش آیین‌های سنتی همراه است، فضایی برای پاسداشت مشترکات فرهنگی و تبادل تجربه‌های هنری میان دو ملت فراهم می‌سازد. اینگونه رویدادها، ضمن احیای سنت‌های مشترک، به تقویت همدلی و تفاهم بیشتر میان مردم ایران و افغانستان کمک می‌کنند و نشان می‌دهد که فرهنگ و هنر می‌تواند فضا را تغییر دهد و پلی برای اتحاد و دوستی باشد.<ref>[https://www.irna.ir/news/84951457/مله-انار-میزبان-خانواده-های-افغانستانی-خواهد-شد «مِله انار میزبان خانواده‌های افغانستانی خواهد شد»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>


==انار در افغانستان==
===انار در افغانستان===
انار افغانستان به‌ویژه انار مرغوب قندهار، به‌دلیل اشتراکات تاریخی، فرهنگی و زبانی با ایران، جایگاه مشابهی در فرهنگ و آیین‌های مردمی دارد. این میوه در هر دو کشور نماد برکت، باروری و سرزندگی است و در مراسمی مانند شب یلدا حضوری پررنگ دارد.<ref>[https://www.mizanonline.ir/fa/news/378848/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%88-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%B4%D8%A8-%DB%8C%D9%84%D8%AF%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «نگاهی به آداب و رسوم شب یلدا در افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref> قندهار با تولید انار بی‌دانۀ یاقوتی که شیرین‌ترین نوع جهان محسوب می‌شود<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/484807 «انار قندهار و راه ناهموار رسیدن به بازارهای جهانی + تصاویر» خبرگزاری شفقتنا.]</ref> و صابون طبیعی انار با شهرت بین‌المللی، سهم مهمی در اقتصاد و صنعت افغانستان ایفا می‌کند.<ref>[http://afghannews.af/%D8%B5%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%86-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AA-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA «صابون دست‌ساز قندهار شهرت جهانی یافت»، وب‌سایت شفقنای افغانستان.]</ref>  
انار افغانستان، از میوه‌های مرغوب این کشور است که از قدیم در بخش‌های مختلف به‌ویژه در جنوب آن تولید می‌شود. آب‌وهوای گرم این مناطق، به‌ویژه [[قندهار]] باعث شده است<ref>[https://paliznahal.ir/نهال-انار-قندهار/ «نهال انار قندهار»، وب‌سایت نهالستان پالیز نهال.]</ref> که محصول باکیفیت انار ارغنداب قندهار، با شهرت جهانی تولید شود. بیشترین باغ‌های انار در ولسوالی «تاشقرغان» از ولایت «قندهار»، ولایت «سمنگان» و ولایت «کاپیسا» وجود دارد.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13950220000514/انار-قندهار-میوه-سرزندگی-و-جاودانگی «انار قندهار میوه سر زندگی و جاودانگی»، وب‌سایت پارس.]</ref> در افغانستان ۴۸ گونه انار پرورش می‌یابد. انار بی‌دانهٔ قندهار (به رنگ سرخ یاقوتی) شیرین‌ترین گونهٔ انار در جهان است.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13950220000514/انار-قندهار-میوه-سرزندگی-و-جاودانگی «انار قندهار میوه سر زندگی و جاودانگی»، وب‌سایت پارس.]</ref>
 
====جایگاه فرهنگی انار در افغانستان====
=====باورهای مردم=====
با تکیه بر آموزه‌های دینی، انار در جامعه [[افغانستان]] جایگاه ویژه‌ای داشته و آن را مانند مردم ایران، نشانهٔ سرزندگی و جاودانگی و دانه‌های فراوان آن را علامت [[برکت]] و باروری می‌دانند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84951457/مله-انار-میزبان-خانواده-های-افغانستانی-خواهد-شد «مِله انار میزبان خانواده‌های افغانستانی خواهد شد»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> در باور مردم افغانستان، انار میوهٔ بهشتی است.<ref>[https://www.farsnews.ir/af/news/13950220000514/انار-قندهار-میوه-سرزندگی-و-جاودانگی «انار قندهار میوه سر زندگی و جاودانگی»، وب‌سایت پارس.]</ref>
 
=====میلهٔ انار=====
انار به‌دلیل اهمیتی که در سنت‌های آیینی، هویت و معیشت مردم افغانستان دارد، جزء فرهنگ ملی درآمده و هر ساله برای ابراز شادمانی و تشکر از خالق هستی جشنی به‌نام «مِیلَه انار» برگزار می‌شود.<ref>[https://www.farhangpress.af/میله-انار-در-تگاب؛-انار-میوه-بهشتی-است/ «میله انار در تگاب؛ انار میوة بهشتی است» وب‌سایت فرهنگ.]</ref> این برنامهٔ فرهنگی گاهی در [[تهران]] هم بر پا می‌شود.<ref>[https://cntkar.ir/2022/11/24/میله-انار-میزبان-افغانستانی‌ها-می/ «میله انار میزبان افغانستانی‌ها می‌شود» وب‌سایت شرکت ساختمانی کار.]</ref> در این جشن که با نواختن ساز و [[دهل]] و [[سرنا|سُرنا]] همراه است، برای آغاز چیدن انار به انارستان‌ها می‌روند. مردم چیدن انار پیش از این جشن را خوب نمی‌دانند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84951457/مله-انار-میزبان-خانواده-های-افغانستانی-خواهد-شد «مِله انار میزبان خانواده‌های افغانستانی خواهد شد»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>
 
=====ادبیات عامیانه=====
انار در [[ادبیات شفاهی]] افغانستان دارای نقش ویژه است. برای مثال مانند دیگر مردمان حوزهٔ [[زبان فارسی]]، رخسار گلگون و چهرهٔ شرمسار گل‌انداخته، به گل و رنگ سرخ انار تشبیه می‌شود: «صورتش مثل انار، سرخ شد» کسی که از شنیدن خبر ناگهانی به گریه در آید، می‌گویند: «مثل انار ترکید و گریه کرد».<ref>عالمی، دانشنامة اسلامی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست، 1397ش، ج2، ص393.</ref> انار در سروده‌های عامیانه نیز بازتاب دارد:<ref>[https://ilaha.blogsky.com/1 «قو قو برگ چنار» وب‌سایت زندگی.]</ref> {{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
 
{{ب|قو قو قو، برگ چنار|دخترا شیشته قطار}}
{{ب|میچینه برگ چنار|می‌خوره دانه انار}}
{{ب|آی انار انار بیا به بالینم|شبنم گل نار بیا به بالینم}}
{{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}
 
=====شب [[چله]] (یلدا)=====
در باور بسیاری از مردم افغانستان انار در [[شب یلدا در افغانستان|شب یلدا]] یادآور چرخهٔ [[زندگی]] بوده و باعث تولد دوباره و احیای نسل‌ها تلقی می‌شود. مردم پوست سرخ انار را نمادی از تولد یا طلوع خورشید و دانه‌های قرمز روشن آن‌ها را نور زندگی می‌داند. به‌همین دلیل در جشن‌هایی مانند [[جشن مهرگان]]، شب یلدا و دیگر جشن‌ها و مهمانی‌های بزرگ، انار بر سر سفره‌ها آورده می‌شود.<ref>[https://www.mizanonline.ir/fa/news/378848/نگاهی-به-آداب-و-رسوم-شب-یلدا-در-افغانستان «نگاهی به آداب و رسوم شب یلدا در افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref>
 
=====ارزش اقتصادی انار افغانستان=====
امروزه تولید انار در افغانستان، توجیه اقتصادی پیدا کرده و اهتمام بیشتری در کاشت و برداشت آن می‌شود. این فراورده زمینه‌ساز اشتغال نیروی انسانی است و هزاران [[خانواده]] با آن امرار معاش می‌کنند. کارشناسان ظرفیت کاشت، فرآوری و صادرات محصولات انار را جایگزین مناسب برای کاشت [[خشخاش]] و زمینه‌ساز کاهش آسیب‌های اجتماعی مربوط به [[تریاک]] می‌دانند.<ref>[https://subhekabul.com/مطالب-مهم/pomegranate-of-afghanistan/ غلامی، «انار، یاقوت سرخ افغانستان» روزنامة صبح کابل.]</ref>
 
هر سال حجم زیادی انار، به کشورهای مختلف جهان از جمله کشورهای آسیای میانه، هند، روسیه و انگلستان صادر می‌شود. توسعهٔ صادرات انار با تقویت اقتصاد محلی و کاهش فقر، به ایجاد ثبات اجتماعی و امنیت اقتصادی در مناطق مختلف کشور کمک شایانی می‌کند. این رونق اقتصادی می‌تواند با ارائه فرصت‌های شغلی و درآمدی، به کاهش نرخ [[مهاجرت]] و بازگشت امنیت به جامعهٔ افغانستان منجر شود.<ref>غبار، افغانستان در مسیر تاریخ، 1368ش، ص18؛ [https://tolonews.com/fa/afghanistan/بازارهای-انگلستان-میزبان-انار-افغانستان «بازارهای انگلستان، میزبان انار افغانستان» وب‌سایت طلوع نیوز؛ «۵۰۰ تُن انار افغانستان به خارج صادر می‌شود» وب‌سایت طلوع نیوز]</ref>
 
=====پیوند انار با هویت دینی و فرهنگی مردم افغانستان=====
انار، نعمتی بهشتی در باور مردم است و مصرف آن در مناسبت‌هایی مانند شب یلدا و [[جشن مهرگان]]، به تقویت [[معنویت]] و پیوندهای اعتقادی کمک می‌کند. در بعد فرهنگی، برگزاری جشن‌هایی مانند «میلهٔ انار» و حضور پررنگ این میوه در ادبیات شفاهی، غنای فرهنگی افغانستان را به نمایش گذاشته و انتقال میراث معنوی به نسل‌های آینده را تسهیل می‌کند. از نظر اجتماعی، انار با نماد باروری و برکت، به تحکیم نهاد خانواده کمک کرده و در مراسم جمعی باعث همبستگی اجتماعی می‌شود، به‌طوری که حضور آن در سفره‌های مشترک، نشان‌دهندهٔ پیوند عمیق بین سنت‌ها و ارزش‌های خانوادگی است.<ref>[https://www.mizanonline.ir/fa/news/378848/نگاهی-به-آداب-و-رسوم-شب-یلدا-در-افغانستان «نگاهی به آداب و رسوم شب یلدا در افغانستان»، خبرگزاری میزان.]</ref>
 
=====انار قندهار=====
در میان انواع انار افغانستان، انار قندهار به‌دلیل کیفیت بالا، طعم و ارزش غذایی زیاد، شیرینی و آب‌داربودن شهرت ملی و بین‌المللی پیدا کرده است.<ref>[https://af.shafaqna.com/FA/484807 «انار قندهار و راه ناهموار رسیدن به بازارهای جهانی + تصاویر» خبرگزاری شفقنا.]</ref> این شهرت باعث شده که علاوه‌بر ذکر انار در متون کهن فارسی چون [[مثنوی معنوی]] در رباعی ذیل هم معشوق شاعر به «انار قندهار» تشبیه شود:<ref>[http://ishraqi.blogfa.com/post/133 اشراقی، «انار قندهار»، وب‌سایت غوغای شعر و ادبیا.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
 
{{ب|گل و باغ و بهار من تویی تو|انار قندهار من تویی تو}}
{{ب|اگر خونم بریزد دشمن دین|نگار و یادگار من تویی تو}}
{{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}در متن آهنگ «قندهار» از فرهاد دریا هم آمده است:<ref>[https://af.sahartv.ir/tv/web_browsing-i10259 «دانلود آهنگ قندهار از فرهاد دریا»، وب‌سایت سحر افغانستان.]</ref>{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|مثل خمیازهٔ خوش‌رنگ انار است دلم|قندهار است دلم}}
{{ب|مثل یک‌جاشدن بلخ و بهار است دلم|لاله‌زار است دلم}}
{{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}


همچنین انار در افغانستان مانند ایران در ادبیات شفاهی، باورهای دینی و طب سنتی جایگاه ویژه‌ای دارد. برگزاری جشن «میلۀ انار» و استفاده از این میوه در صنایع دستی مانند رنگرزی، نشان‌دهندۀ پیوند عمیق فرهنگی دو کشور حول این میراث کشاورزی مشترک است.<ref>عالمی، دانشنامۀ اسلامی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست، 1397ش، ج2، ص397.</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}  
{{پانویس}}
==منابع==  
 
*قرآن کریم
==منابع==
*ابن‌بیطار، عبدالله، ''الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة''، بولاق، ۱۲۹۱ق.
{{آغاز منابع}}
*ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، غریب القرآن، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1991م.
* قرآن کریم
*ادیب صابر ترمذی، دیوان، به‌تحقیق محمدعلی ناصح، تهران، علمی، ۱۳۴۳ش.
* ابن‌بیطار، عبدالله، ''الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة''، بولاق، ۱۲۹۱ق.
*اسدیان خرم‌آبادی، محمد و دیگران، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردم‌شناسی ایران، ۱۳۵۸ش.
* ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، غریب القرآن، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۹۱م.
*امجدی ام‌ البنین و دیگرا'''ن،''' «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی مازندان، شمارۀ 134، 1394ش.
* ادیب صابر ترمذی، دیوان، به‌تحقیق محمدعلی ناصح، تهران، علمی، ۱۳۴۳ش.
*المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، به‌تحقیق فوزی عطوی، بیروت، بی‌نا، ۱۹۶۹م.
* اسدیان خرم‌آبادی، محمد و دیگران، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردم‌شناسی ایران، ۱۳۵۸ش.
*«انار قندهار و راه ناهموار رسیدن به بازارهای جهانی + تصاویر» خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب:31 اکتوبر 2021م.
* اشراقی، غلام‌نبی، «انار قندهار»، وب‌سایت غوغای شعر و ادبیات، تاریخ درج مطلب: ۷ ثور ۱۳۹۴ش.
*اوشیدری، جهانگیر، دانشنامۀ مزدیسنا، تهران، مرکز، ۱۳۷۱ش.
* اکبری آدرگانی، بهروز و دیگران، «ارزیابی برخی از ویژگی‌های عملکردی پکتین استخراجی از پوست انار به روش مایکروویو»، مجله علوم غذایی و تغذیه، شمارهٔ ۷۱، ۱۴۰۰ش.
*انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش.
* امجدی ام‌البنین و دیگرا'''ن،''' «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، مجلهٔ دانشگاه علوم پزشکی مازندان، شمارهٔ ۱۳۴، ۱۳۹۴ش.
*انوری، محمد، دیوان، به‌تحقیق محمدتقی مدرس رضوی، تهران، سکه، ۱۳۶۴ش.
* المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، به‌تحقیق فوزی عطوی، بیروت، بی‌نا، ۱۹۶۹م.
*اُلئاریوس، آدام، سفرنامه، ترجمۀ احمد بهپور، تهران، ابتکار، ۱۳۶۳ش.
* «انار قندهار میوهٔ سرزندگی و جاودانگی»، وب‌سایت پارس، تاریخ درج مطلب: ۲۵ ثور ۱۳۹۵ش.
*«ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1403ش.
* «انار قندهار و راه ناهموار رسیدن به بازارهای جهانی + تصاویر» خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب:۳۱ اکتوبر ۲۰۲۱م.
*«این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۷ آبان ۱۴۰۳ش.
* «انارهای نارس؛ فیلمی که می‌خواهد مخاطب را به اندیشه وادارد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
*بلوک‌باشی، علی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، وب‌سایت کتابخانه مدرسۀ فقاهت، تاریخ بازدید: 25 اردیبهشت 1404ش.
* اوشیدری، جهانگیر، دانشنامهٔ مزدیسنا، تهران، مرکز، ۱۳۷۱ش.
*بهادری و همکاران، «نقش جشنواره انار در توسعه پایدار گردشگری جوامع محلی در نواحی مرزی مورد مطالعه: (روستاهای منطقه اورامانات شهرستان پاوه)»، مجلۀ جغرافیا و روابط انسانی، شمارۀ 9، 1399ش.
* انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش.
*پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مكان‌های مذهبی كشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
* انوری، محمد، دیوان، به‌تحقیق محمدتقی مدرس رضوی، تهران، سکه، ۱۳۶۴ش.
*پورداود، ابراهیم، اناهیتا، به‌تحقیق مرتضى گرجی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۳ش.
* اُلئاریوس، آدام، سفرنامه، ترجمهٔ احمد بهپور، تهران، ابتکار، ۱۳۶۳ش.
*پورداوود، ابراهیم، تفسیر بر خرده اویستا، برلین، 1931م.
* «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۴۰۳ش.
*پولاك، یاكوب ادوارد، سفرنامه، ترجمۀ كیكاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۱ش.
* «بازارهای انگلستان، میزبان انار افغانستان»، طلوع نیوز، ۱۳ آذر ۱۳۹۳ش.
*ثابتی، حبیب‌الله، درختان جنگلی ایران، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۲۶ش.
* «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۷ آبان ۱۴۰۳ش.
*ثعالبی، عبدالملك، لطائف المعارف، ترجمۀ علی‌اكبر شهابی خراسانی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش.
* بلوک‌باشی، علی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، وب‌سایت کتابخانه مدرسهٔ فقاهت، تاریخ بازدید: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
*«جشن انار، جشنی سرخ در آستانه پاییز نارنجی»، وب‌سایت جاجیگا، تاریخ بازدید: 11 آذر 1401ش.
* بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، دانشنامهٔ جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۵ش.
*«جشن انار را در این چند شهرستان ببینید»، وب‌سایت میهمان شو، تاریخ بازدید: 11 آذر 1401ش.
* بهادری و همکاران، «نقش جشنواره انار در توسعه پایدار گردشگری جوامع محلی در نواحی مرزی مورد مطالعه: (روستاهای منطقه اورامانات شهرستان پاوه)»، مجلهٔ جغرافیا و روابط انسانی، شمارهٔ ۹، ۱۳۹۹ش.
*خوابگزاری، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
* پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
*خواجوی كرمانی، محمود، دیوان، به‌تحقیق احمد سهیلی خوانساری، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۶ش.
* پورداود، ابراهیم، آناهیتا، به‌تحقیق مرتضی گرجی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۳ش.
*دهخدا، علی‌اكبر، ''امثال و حكم''، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۲ش.
* پورداوود، ابراهیم، تفسیر بر خرده اویستا، برلین، ۱۹۳۱م.
*«زادگاه انار ایران است/ دیرینگی و پیدایش انار از روزگاران کهن تا دوران کنونی»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
* پولاک، یاکوب ادوارد، سفرنامه، ترجمهٔ کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۱ش.
*زرتشت بهرام پژدو، زراتشت‌نامه، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۵ش.
* بهزادی شهربابکی، حبیب، پراکندگی و تنوع ارقام انار در ایران، تهران، نشر آموزش کشاورزی، ۱۳۷۷ش.
*زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش.
* ثابتی، حبیب‌الله، درختان جنگلی ایران، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۲۶ش.
*ساعی، كریم، جنگل‌شناسی، تهران، بی‌نا، ۱۳۲۷ش.
* ثعالبی، عبدالملک، لطائف المعارف، ترجمهٔ علی‌اکبر شهابی خراسانی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش.
*سعدی مواعظ، قصاید، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1400ش.
* «جشن انار، جشنی سرخ در آستانه پاییز نارنجی»، وب‌سایت جاجیگا، تاریخ بازدید: ۱۱ آذر ۱۴۰۱ش.
*سیفی فمی تفرشی، مرتضى، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، تهران، مجید، ۱۳۷۰ش.
* «جشن انار را در این چند شهرستان ببینید»، وب‌سایت میهمان شو، تاریخ بازدید: ۱۱ آذر ۱۴۰۱ش.
*شاملو، احمد، ''كتاب كوچه''، تهران، مازیار، ۱۳۶۱ش.
* خوابگزاری، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
*شكورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش.
* خواجوی کرمانی، محمود، دیوان، به‌تحقیق احمد سهیلی خوانساری، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۶ش.
*شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۷۱ش.
* «دانلود آهنگ قندهار از فرهاد دریا»، وب‌سایت سحر افغانستان، ۱۴ جدی ۱۴۰۱ش.
*«صابون دست‌ساز قندهار شهرت جهانی یافت»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1396ش.
* «درخت انار جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران اندونزی را کسب کرد»، وب‌سایت سینما خانه، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آبان ۱۴۰۳ش.
*صفی‌نژاد، جواد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، ''امثال و حکم''، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۲ش.
*ضرابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶ش.
* «زادگاه انار ایران است/ دیرینگی و پیدایش انار از روزگاران کهن تا دوران کنونی»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
*«طعم بهشت، به رنگ یاقوت / بررسی نقش انار در فرهنگ و تاریخ ایران، به مناسبت روز ملی این میوه پرطرفدار»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1403ش.
* زرتشت بهرام پژدو، زراتشت‌نامه، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۵ش.
*طوسی، محمد، التبیان، به‌تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، قم، مؤسسه تحقیقات و نشر اهل البیت، ۱۴۱۳ق.
* زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش.
*عادل‌زاده، پروانه و پاشایی فخری، کامران، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، شمارۀ 1، بهار 1394ش.
* ساعی، کریم، جنگل‌شناسی، تهران، بی‌نا، ۱۳۲۷ش.
*عالمی، حسن، دانشنامۀ اسلامی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست، تهران، نهاد نمایندگی ولی فقیه در وزارت جهاد کشاورزی، 1393ش.
* سعدی مواعظ، قصاید، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۵ بهمن ۱۴۰۰ش.
*عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش.
* سیفی قمی تفرشی، مرتضی، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، تهران، مجید، ۱۳۷۰ش.
*فاضل هروی، ارشاد الزراعه، به‌تحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش.
* شاملو، احمد، ''کتاب کوچه''، تهران، مازیار، ۱۳۶۱ش.
*فرهنگنامۀ كودكان و نوجوانان، تهران، شورای کتاب کودک، ۱۳۷۷ش.
* شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش.
*فره‌وشی، بهرام، جهان فروری، تهران، گاریان، ۱۳۶۴ش.
* شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۷۱ش.
*قادرمزی، حسین «تبیین اثرات جشنواره انار بر توسعه ی گردشگری روستایی»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ بازدید: 27 اردیبهشت 1404ش.
* «صابون دست‌ساز قندهار شهرت جهانی یافت»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۶ش.
*قاسم‌زاده، عباس و دیگران، «درآمدی بر اهمیت فرآورده‌ها و مشتقات محصولی میوه انار برای مدیریت مسائل انسانی»، فصلنامه علمی نگرش‌های نوین بازرگانی، شمارۀ 2، 1400ش،
* صفی‌نژاد، جواد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش.
*«کرمانشاه سرچشمه جشن انار در دنیاست/ نگذاریم این جشن به نام کشوری دیگر ثبت جهانی شود»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)»، تاریخ درج مطلب: 13 بهمن 1399ش.
* ضرابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶ش.
*كلینی، محمد، الفروع من الكافی، به‌تحقیق علی‌اكبر غفاری، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
* «طعم بهشت، به رنگ یاقوت / بررسی نقش انار در فرهنگ و تاریخ ایران، به مناسبت روز ملی این میوه پرطرفدار»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۴۰۳ش.
*گل‌گلاب، حسین، گیاه‌شناسی، تهران، بی‌نا، ۱۳۲۶ش.
* طوسی، محمد، التبیان، به‌تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، قم، مؤسسه تحقیقات و نشر اهل البیت، ۱۴۱۳ق.
*لغت فرس، اسدی طوسی، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طهوری، ۱۳۵۶ش.
* عادل زاده، پروانه و پاشایی فخری، کامران، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، مجلهٔ سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شمارهٔ ۲۷، ۱۳۹۴ش
*مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین، تهران، بی‌نا، ۱۳۷۱ق.
* عادل‌زاده، پروانه، پاشایی‌فخری، کامران، فرهنگ ادبدی گیاهان، تبریز نشر مولا علی، ۱۳۸۷ش.
*مشكور، محمدجواد، فرهنگ هزوارش‌های پهلوی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
* عالمی، حسن، دانشنامهٔ اسلامی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست، تهران، نهاد نمایندگی ولی فقیه در وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۹۳ش.
*معزی، محمد، دیوان، به‌تحقیق عباس اقبال آشتیانی، تهران، زوار، ۱۳۱۸ش.
* عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش.
*معین، محمد، مزدیسنا و ادب پارسی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
* غبار، میرغلام‌محمد، افغانستان در مسیر تاریخ، تهران، مرکز نشر انقلاب با همکاری جمهوری، چاپ چهارم، ۱۳۶۸ش.
*مهدی حسن، س.، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران بـاستان»، تـرجمۀ نـوذر جلیلی، چیستا، تهران، س 8، شماره 9، ۱۳۷۰ش.
* فاضل هروی، ارشاد الزراعه، به‌تحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش.
*«نار ایران (پژوهشی در خواص میوه انار)»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: 26 اردیبهشت 1404ش.
* فرهنگنامهٔ کودکان و نوجوانان، تهران، شورای کتاب کودک، ۱۳۷۷ش.
*نجم‌آبادی، محمود، ''تاریخ طب در ایران پس از اسلام''، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۳ش.
* فره‌وشی، بهرام، جهان فروری، تهران، گاریان، ۱۳۶۴ش.
*«نگاهی به آداب و رسوم شب یلدا در افغانستان» ، وب‎ خبرگزاری میزان: 29 آذر 1396ش.
* «فیلم اشک انار برای نوروز تولید می‌شود»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳ اسفند ۱۳۸۹ش.
*نورالله، «مادةالحیوة»، رساله در علم طباخی، آشپزی دورۀ صفوی، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، سروش، ۱۳۶۰ش.
* قادرمزی، حسین «تبیین اثرات جشنواره انار بر توسعهٔ گردشگری روستایی»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ بازدید: ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
*نیلوفری، پرویز، «تاریخچۀ انـار»، فروهر، تهـران، شمارۀ 7 و 8، ۱۳۶۸ش.
* قاسم‌زاده، عباس و دیگران، «درآمدی بر اهمیت فرآورده‌ها و مشتقات محصولی میوه انار برای مدیریت مسائل انسانی»، فصلنامه علمی نگرش‌های نوین بازرگانی، شمارهٔ ۲، ۱۴۰۰ش،
*«۳۷ میراث‌فرهنگی ناملموس در فهرست آثار ملی ثبت شد»، خبرگزاری پانا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ بهمن ۱۳۹۹ش.
* «قو قو برگ چنار»، وب‌سایت زندگی، تاریخ بازدید: ۲۲ فروردین ۱۴۰۲ش.
*Drower, E. S., Water into Wine, London, 1956.
* «کرمانشاه سرچشمه جشن انار در دنیاست/ نگذاریم این جشن به نام کشوری دیگر ثبت جهانی شود»، خبرگزاری ایسنا»، تاریخ درج مطلب: ۱۳ بهمن ۱۳۹۹ش.
*MacKenzie, D. N., A Concise Pahlavi Dictionary, London, 1971.
* کلینی، محمد، الفروع من الکافی، به‌تحقیق علی‌اکبر غفاری، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
*Pliny, the Elder, Natural History, tr. H. Rackham, London, 1966.
* «گلستانی در داغ انار نقش مددکار را بازی می‌کند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۸ شهریور ۱۳۸۷ش.
*Šāyast né-Šāyast, ed. J. C. Tavadia, Hamburg, 1930.
* گل‌گلاب، حسین، گیاه‌شناسی، تهران، بی‌نا، ۱۳۲۶ش.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
* لغت فرس، اسدی طوسی، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طهوری، ۱۳۵۴ش.
* مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین، تهران، بی‌نا، ۱۳۷۱ق.
* مشکور، محمدجواد، فرهنگ هزوارش‌های پهلوی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
* معزی، محمد، دیوان، به‌تحقیق عباس اقبال آشتیانی، تهران، زوار، ۱۳۱۸ش.
* معین، محمد، مزدیسنا و ادب پارسی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
* «مِله انار میزبان خانواده‌های افغانستانی خواهد شد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲ آذر ۱۴۰۱ش.
* مهدی حسن، س. «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران باستان»، ترجمهٔ نوذر جلیلی، چیستا، تهران، شمارهٔ ۹، ۱۳۷۰ش.
* «نار ایران (پژوهشی در خواص میوه انار)»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
* نجم‌آبادی، محمود، ''تاریخ طب در ایران پس از اسلام''، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۳ش.
* «نگاهی به آداب و رسوم شب یلدا در افغانستان»، خبرگزاری میزان: ۲۹ آذر ۱۳۹۶ش.
* «نهال انار قندهار»، وب‌سایت نهالستان پالیز نهال، تاریخ بازدید: ۲۲ فروردین ۱۴۰۲ش.
* نورالله، «مادةالحیوة»، رساله در علم طباخی، آشپزی دورهٔ صفوی، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، سروش، ۱۳۶۰ش.
* نوجوان، فاطمه و دانش، عطیه السادات، «مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن»، مجلهٔ طب سنتی، شمارهٔ ۱، ۱۳۹۶ش.
* «۳۷ میراث‌فرهنگی ناملموس در فهرست آثار ملی ثبت شد»، خبرگزاری پانا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ بهمن ۱۳۹۹ش.
* «معرفی و بررسی فیلم دانه انار»، وب‌سایت منظوم، تاریخ بازدید: ۲۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
* «مستند سینمایی انار در مرحله تدوین قرار دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۲ دی ۱۳۹۸ش..
* «نگاهی به پرونده شب یلدا که دریونسکو جهانی شد»، خبرگزاری اقتصادی ایران، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۴۰۳ش.
* یونس زاده، سمانه، «آیکونوگرافی نقوش گل انار (انار) و گل رز سرخ در سوزندوزی ایران»، مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات مدیریت، فرهنگ و هنر، ۱۴۰۳ش.
* نیلوفری، پرویز، «تاریخچهٔ انار»، فروهر، تهران، شمارهٔ ۷ و ۸، ۱۳۶۸ش.
* Drower, E. S. , Water into Wine, London, 1956.
* MacKenzie, D. N. , A Concise Pahlavi Dictionary, London, 1971.
* Pliny, the Elder, Natural History, tr. H. Rackham, London, 1966.
* Šāyast né-Šāyast, ed. J. C. Tavadia, Hamburg, 1930.
{{پایان منابع}}
 
{{#seo:
|title=انار؛ از میوه بهشتی تا نماد فرهنگی و وحدت ملی - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=انار، خواص انار، انار در قرآن، انار در فرهنگ ایران، میوه بهشتی، نماد انار، جشن انار
|description=انار، میوه‌ای بهشتی و نمادی از برکت در فرهنگ ایرانی-اسلامی است. با تاریخچه ۵۰۰۰ ساله، خواص درمانی و جایگاه اسطوره‌ای و دینی انار در ایران و جهان آشنا شوید - ویکی زندگی
}}
 
{{گیاهان دارویی-افقی}}
{{خوراکی-افقی}}
 
[[رده:ادویه‌جات]]
[[رده:سوغات استان سمنان]]
[[رده:سوغات استان مرکزی]]
[[رده:گیاهان دارویی]]
[[رده:میوه‌ها]]
[[رده:نمادهای ملی ایران]]

نسخهٔ کنونی تا ۳۰ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۲۲:۳۵

یکی از باغ‌های انار ساوه در استان مرکزی ایران
یکی از باغ‌های انار ساوه در استان مرکزی ایران

انار؛ میوه‌ای با دانه‌های سرخ‌رنگ و خواص درمانی بسیار که در فرهنگ اسلامی‌ایرانی نمادی از نعمت‌های بهشت است.
انار، این نگین درخشان فرهنگ ایرانی-اسلامی، فراتر از یک میوه، نمادی جاودان از زندگی، برکت و وحدت ملی است. از نقوش تخت جمشید تا سفرهٔ یلدای امروزین، ردپای انار را در ۵۰۰۰ سال تمدن ایران می‌توان یافت. این میوهٔ بهشتی با ۷۶۰ گونهٔ بومی، ایران را به قطب ژنتیکی انار جهان تبدیل کرده و جایگاه سوم تولید جهانی را برای کشور به ارمغان آورده است. در آیین زرتشتی، نماد باروری ایزدبانو آناهیتا؛ در قرآن، نشانه‌ای از نعمت‌های پروردگار و در طب سنتی، داروخانه‌ای طبیعی با ۴۰ ترکیب درمانی است. جشن‌های انارچینی، پیوند نسل‌ها را استوار می‌سازد و صادرات سالانه ۳۷ هزار تنی آن، اقتصاد مقاومتی را تقویت می‌کند. این مقاله، سفر خارق‌العاده انار را از اسطوره‌های کهن تا نقش کلیدی آن در هویت دینی و وحدت ملی ایران و افغانستان روایت می‌کند.

واژه‌شناسی و نام‌گذاری انار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار میوه‌ای با نام علمی Punica granatum و متعلق به خانواده Punicaceae در زبان لاتین باستان است. عبارت granatum به‌معنای «پر هسته» و pumum به معنای «میوه» است که نام علمی این میوه به ویژگی پر هسته‌بودن آن اشاره دارد.[۱]

واژهٔ انار، واژه‌ای فارسی بوده و در زبان پهلوی به‌کار رفته است.[۲] واژه‌های «نار»، «ناردان» و «ناردانه» برای میوه و دانه‌های انار[۳] و واژه‌های «ناربُن» و «ناروَن» برای اشاره به درخت انار به‌کار می‌رود.[۴] نام این میوه در عربی «رُمان» است که منشأ آن مشخص نیست و برخی آن را وارد شده از زبان‌های سریانی یا آرامی می‌دانند. رمان از ریشه رمَّ به‌معنای ترمیم و سامان‌بخشی است و در روایت‌ها گفته شده مصرف انار دل را آرام و پاک می‌کند.[۵] در قرآن نیز ۳ بار به این میوه با واژهٔ «رُمّان» اشاره شده است.[۶]

محبوبیت این میوه، موجب نام‌گذاری برخی از مناطق به‌نام این گیاه شده است. برای مثال، انار، انارک، انارشیرین، اناران، انارو، انارستان و انارستانک از جمله شهرها و آبادی‌های ایران بوده که در نام‌گذاری آنها از واژهٔ انار استفاده شده است.[۷]

ویژگی‌های گیاه‌شناختی انار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • درخت انار: انار درخت کوچکی است که ارتفاع آن حداکثر تا ۶ متر می‌رسد و در مناطق نیمه گرمسیری رشد می‌کند. درخت انار دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است. ریشه‌های این درخت در ابتدا مستقیم رشد می‌کنند، اما با گذشت زمان و افزایش ضخامت، حالت پیچ‌خورده و مجعد به خود گرفته و گره‌هایی در آنها تشکیل می‌شود. پوست، ریشه و شاخه‌های انار نرم و صاف بوده و به‌صورت ورقه‌ای قابل جدا شدن است؛ ویژگی‌ای که در طب سنتی به آن «تقشر» گفته می‌شود. برگ‌های این درخت کشیده و باریک و در تمام سال می‌ریزد.
  • گل‌های انار: گل‌های انار درشت و به رنگ قرمز اناری و بی‌بو است. این گل‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:

- گل‌های بارآور که بزرگ‌تر بوده و دارای مادگی و پرچم است. بساک‌ها و کلاله‌ها در این گل‌ها به‌طور تقریبی هم‌قد بوده و شکل کشیده‌ای دارد.

- گل‌های نازا که کوچک‌تر بوده و دارای مادگی و پرچم کوتاه است. کلاله‌ها در این گل‌ها کوتاه‌تر بوده و زیر بساک‌ها قرار می‌گیرند. این گل‌ها پس از مدتی ریزش می‌کنند.

  • میوهٔ انار: میوهٔ انار کروی‌شکل است و پوستی ضخیم و قرمز دارد. داخل آن تعداد زیادی دانه سخت وجود دارد که توسط پوششی آبدار، شیرین یا ترش و قرمز رنگ احاطه شده است. این دانه‌ها و پوشش آبدار اطراف آنها قسمت خوراکی میوه را تشکیل می‌دهد.[۸]

انواع انار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار از نظر گیاه‌شناسی به دو گروه اصلی تقسیم می‌شود: انارهای وحشی (بری) و انارهای باغی (بستانی). از جنبهٔ طعم و مزه، این میوه به سه گونهٔ مختلف یافت می‌شود. انار شیرین که در طب سنتی دارای مزاج سرد و معتدل با رطوبت نسبی شناخته می‌شود، اولین نوع آن است. دومین گونه، انار ملس یا ترش و شیرین است که خصوصیات سردی و تری آن در حالت تعادل قرار دارد. سومین نوع، انار ترش بوده که در طب سنتی دارای طبیعتی سرد و خشک شناخته شود. هر یک از این انواع، ویژگی‌های منحصربه‌فردی در طعم و خواص دارویی و نقش مهمی در سبک زندگی ایرانیان دارد.[۹]

انواع انار ایرانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر اساس منابع معتبر خاستگاه انار تمدن ایران بوده که پس از آن به تدریج از مدیترانه تا شمال هند گسترش یافته است. این میوه در اواخر قرن ۱۹ وارد آمریکا شد و امروزه در کشورهای مختلف کشت می‌شود. ایران بزرگ‌ترین تولیدکنندهٔ انار در دنیا و هندوستان دومین کشور تولیدکننده است.[۱۰]

پرورش گونه‌های مختلف انار در نقاط گوناگون ایران از دیرباز رایج بوده است. در منابع کهن به مهارت ایرانیان در پرورش انارهای بُستانی در دورهٔ هخامنشیان، اشاره شده است.[۱۱] گونه‌ای انار، به‌نام انار وحشی، در جنگل‌های شمال ایران، مناطق فارس، کردستان، بلوچستان و سرزمین‌های داخل ایران[۱۲] وجود دارد. انارهایی با انواع مختلف ترش، شیرین، ملس، می‌خوش، سیاه‌پوست، بی‌دانه، اردستانی و ازغند در باغ‌های انار ایرانیان، پرورش می‌یابد.[۱۳] هرکدام از این انارها نیز در نواحی خاصی کشت می‌شود. برای مثال، در کاشان، انارهای سفیددانه، شیرین شهوار و شیرین سرخ‌پوست معروف بود.[۱۴] امروزه، انارهای ساوه، قم، تفت، یزد، خراسان و کاشان در ایران مرغوب بوده و شهرت دارد.[۱۵]

گوناگونی انار ایرانی در گذشته، گاهی بر مناسبات سیاسی مردم و حکومت نیز اثرگذار بوده و به آن جهت می‌داد؛ برای مثال انارهای نقاطی از ایران بین خلفای عباسی بسیار طرفدار داشت و مردم در شهرهایی مانند ری[۱۶] و ساوه، هرساله، همراه با مالیات (خراج) خود، مقداری انار نیز به دربار خلفا می‌فرستادند. همچنین، بسیاری از طبیبان، انار ساوه را یکی از بهترین انارهای جهان دانسته و آن را دارای خواصی درمانی معرفی می‌کردند.[۱۷]

مناطق عمده کشت و تولید انار در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در حال‌حاضر انار یکی از محصولات ارزشمند کشاورزی ایران بوده و در سطح گسترده‌ای در سراسر کشور کشت می‌شود. از مناطق شمالی تا جنوبی ایران، باغ‌های انار وجود دارد. این گستردگی کشت، ایران را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید انار در سطح جهانی تبدیل کرده است. کیفیت ممتاز و کمیت قابل توجه تولید این محصول، جایگاه ویژه‌ای برای نام و فرهنگ ایران در بازارهای بین‌المللی ایجاد کرده است. شهرهای زیر از مناطق مهم انارخیز ایران محسوب می‌شود و نقش مهمی در دادوستدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد:

ساوه، پایتخت انار ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شهر ساوه در استان مرکزی به‌عنوان مهم‌ترین تولیدکنندهٔ انار کشور شناخته می‌شود. انار ساوه با کیفیت استثنایی و غلظت بالای آب (بریکس) به‌دلیل شرایط اقلیمی خاص منطقه، شهرت جهانی دارد. ارقام معروف این منطقه شامل ملس، تبریزی، یوسف‌خانی، محمدعلی‌خانی، سیاه و آلک است که رقم ملس آن در سایر نقاط کشور نیز کشت می‌شود.

انارک، مرکز انار اصفهان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این شهر کوچک در شهرستان نائین استان اصفهان، با بافت تاریخی و کاروانسراهای قدیمی، به‌دلیل باغ‌های گستردهٔ انار به این نام خوانده می‌شود. انارک با آب و هوای خشک و بیابانی، کوچک‌ترین شهر استان اصفهان محسوب می‌شود.

نی‌ریز، قطب انار فارس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شهرستان نی‌ریز در استان فارس با ۶۵۰۰ هکتار باغ انار، رتبهٔ نخست تولید این محصول را در استان دارا است. بخش قطرویه با تولید سالانه ۶۰ هزار تن انار، به‌دلیل کیفیت ممتاز محصول از نظر رنگ پوست، طعم و ضخامت، بازارپسندی بالایی دارد.

محمودآباد فیروزکوه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روستای محمودآباد در فیروزکوه با تولید انارهای دانه‌درشت، آبدار و با پوست مقاوم، شهرت جهانی دارد. انار ملس این منطقه با قابلیت ماندگاری بالا، برای مبتلایان به فشار خون و غلظت خون بسیار مناسب است.

جلفا، مرکز انار آذربایجان شرقی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

منطقهٔ ارسباران در آذربایجان شرقی و شهرستان جلفا با آب و هوای نیمه گرمسیری، محل مناسبی برای کشت انار است. وجود درختان انار وحشی در حاشیهٔ رود ارس از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این منطقه را شکل می‌دهد.

ماسال، محل تولید انارهای ترش گیلان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در استان گیلان به‌ویژه مناطق جنگلی و کوهستانی مانند ماسال، ۷۶۰ نوع انار کشت می‌شود که ترش‌ترین و بومی‌ترین انواع آن در این منطقه یافت می‌شود. رب و آب انار در ۹۰درصد از غذاهای محلی گیلان مانند انارآویج، زیتون پرورده و فسنجان کاربرد دارد.

شهرستان انار کرمان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

این شهرستان در استان کرمان که روزگاری مملو از باغات انار بود، امروزه به قطب تولید پسته تبدیل شده است. نام این منطقه یادآور گذشته‌ای است که انارکاری در آن رونق فراوان داشت.[۱۸]

استان‌های مهم

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از نظر فراوانی تولید استانی، استان فارس با سهم ۳۱درصدی از تولید ملی، استان مرکزی با ۱۲درصد، استان یزد با ۹درصد، سمنان با ۸درصد، خراسان رضوی با ۷درصد، اصفهان و لرستان هر کدام با ۵درصد، خراسان جنوبی با ۴درصد، قم با ۳درصد و مازندران با ۲درصد از استان‌های مهم تولیدکنندهٔ انار در کشور است.[۱۹]

جایگاه نمادین و اسطوره‌ای انار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تقدس انار در فرهنگ ملل مختلف

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

درخت انار به‌دلیل سرسبزی پایدار و ویژگی‌های نمادین، در انگاره‌های فرهنگیِ بسیاری از تمدن‌ها از جایگاه قدسی برخوردار است. این درخت به‌عنوان «مادر زمین» و «زهدان طبیعت» شناخته می‌شود که تجلی‌گاه مفاهیم برکت، باروری و جاودانگی است.[۲۰] کثرت دانه‌های این میوه نیز نمادی از فراوانی و زایندگی در نظر گرفته شده است.[۲۱]

این تقدس در اساطیر ملل مختلف و ادیان الهی بازتاب یافته و درخت انار، میوه و شاخه‌های آن در آیین‌های کهن به‌عنوان عنصری مقدس مورد احترام بوده است. این نگرش ریشه در ارتباط نمادین انار با چرخهٔ زندگی، تجدید حیات و موهبت‌های الهی دارد که در فرهنگ‌های گوناگون به اشکال مختلف تجلی یافته است.[۲۲]

نمادگرایی انار در فرهنگ‌های مختلف

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نمادگرایی انار در میان اقوام و ملل مختلف جهان، در پیوند با نمادگرایی کلی میوه‌های دارای دانه‌های فراوان همچون پرتقال، بالنگ، کدو و هندوانه قرار دارد. انار در فرهنگ‌های مختلف به‌عنوان نماد باروری، فرزندان و نسل‌های پرشمار شناخته می‌شود. در آسیا، تصویر انار شکسته نشان‌دهندهٔ آرزو است. در فرهنگ چین، این میوه نماد باروری محسوب شده و در نقاشی‌های سفالین به چشم می‌خورد. تصویر انار گشوده که دانه‌هایش نمایان است، به‌عنوان هدیه‌ای متداول در مراسم عروسی تقدیم می‌شود که بیانگر آرزوی زاد و ولد و فرزندآوری است.

در تمدن مصر باستان، فراعنه را همراه با انار به خاک می‌سپردند، امری که به احتمال، به مفاهیم باروری و تولد دوباره مربوط می‌شود. کاربرد انار در مناسک دینی مصریان نیز گویای اعتقاد به جاودانگی و باززایی است. با توجه به اینکه یونانیان انار را غذای مورد علاقهٔ خدایان می‌دانستند، می‌توان دفن فراعنه با این میوه را نشانه‌ای از باور به حیات پس از مرگ و تغذیه مردگان تفسیر کرد.

در یونان و روم باستان نیز انار از جایگاه نمادین برخوردار بود. در یونان، این میوه از مختصات هرا و آفرودیته محسوب می‌شد، حال آنکه در روم، تاج عروس از شاخه‌های درخت انار ساخته می‌شد. تشابه ظاهری انار به پستان زنان و وجود دانه‌های فراوان در آن، موجب شکل‌گیری افسانه‌های متعدد دربارهٔ باروری در میان اقوام مختلف شده است. انار به‌عنوان درختی مؤنث شناخته می‌شود که رمز و نشانه‌های جاودانگی و باروری در آن نهفته است. این میوه را محرک غریزهٔ جنسی و موجب آبستنی و مرتبط با الهه‌های باروری دانسته‌اند.

در اساطیر یونان، نماد ازدواج پایدار به‌شمار می‌رود و در برخی نقاشی‌های معروف اروپایی نیز تصویر شده است. در هنر سرامیک چینی، انار نماد باروری، فراوانی، آینده‌ای پربرکت و فرزندان پرشمار و نیکو است. در هند، زنان برای رفع نازایی آب انار می‌نوشند و در گابون، این میوه نماد باروری مادرانه محسوب می‌شود.[۲۳]

انار در اساطیر باستانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بر پایهٔ افسانه‌های کهن، این درخت از خون اوژستیس پدید آمد. این میوه در آیین‌ها و مراسم مذهبی نقشی نمادین ایفا می‌کرد و به‌عنوان عاملی برای دفع ارواح خبیث و بیماری‌ها شناخته می‌شد.[۲۴] در بسیاری از تمدن‌های باستانی، انار نماد باروری، زایش و عشق بود. افسانه‌های کهن می‌گویند این درخت از خون قهرمانان و الهه‌های اساطیری روییده است. در آسیای باستان، انار را نماد خدای جوانی می‌دانستند که می‌میرد و دوباره زنده می‌شود. این میوه در فرهنگ‌های مختلف با نام‌های متفاوتی شناخته می‌شد؛ یونانیان آن رایمون و عرب‌ها رمان می‌نامیدند. دانه‌های سرخ انار در بسیاری از تمدن‌های باستانی از مدیترانه تا هند، نماد فراوانی و برکت بود و با چندین الهه مهم یونانی از جمله دمتر، پرسفونه و هرا مرتبط دانسته می‌شد.[۲۵]

انار در اساطیر یونان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در اساطیر یونان، آفرودیته، الههٔ عشق و زیبایی، درخت انار را با دستان خود در جزیره قبرس کاشت. روایات دیگری نیز وجود دارد که می‌گویند این درخت از خون دیونوسوس، خدای شراب و باروری، روییده است.

اسطوره پرسفونه و دانه‌های انار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

یکی از مشهورترین داستان‌های اساطیری یونان، ماجرای ربوده‌شدن پرسفونه توسط هادس، خدای جهان زیرین است. هادس با فریب دادن پرسفونه و وادار کردن او به خوردن چند دانه انار، پیوندی ابدی بین او و جهان مردگان ایجاد کرد. این عمل باعث شد پرسفونه نیمی از سال را در جهان زیرین و نیمی دیگر را نزد مادرش دمتر، الهه باروری، بگذراند. این اسطوره توضیح‌دهندهٔ چرخه فصل‌ها است؛ زمانی که پرسفونه در جهان زیرین است، زمین سرد و بی‌حاصل می‌شود (پاییز و زمستان) و وقتی به نزد مادرش بازمی‌گردد، طبیعت دوباره زنده می‌شود (بهار و تابستان).

انار و الهه‌های باروری

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار به‌دلیل دانه‌های فراوانش، همواره نماد باروری و زایش محسوب می‌شد. در باورهای باستانی، این میوه را بیدارکننده غریزهٔ جنسی و افزایش‌دهنده قدرت باروری می‌دانستند. به‌همین دلیل، انار با چندین الهه باروری از جمله دمتر و پرسفونه مرتبط بود. حتی گفته می‌شود که خوردن دانه انار توسط پرسفونه قبل از ترک جهان زیرین، تضمین‌کنندهٔ بازگشت دوره‌ای او به قلمرو هادس و تداوم چرخه زندگی و مرگ در طبیعت بود.[۲۶]

جایگاه انار در اساطیر ایرانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
لوح منقوش به گل انار در تخت جمشید
لوح منقوش به گل انار در تخت جمشید

در اساطیر ایرانی آمده است که از ریختن خون سیاوش روی زمین، گیاهی رویید که به «خون سیاوشان» معروف شد. همچنین، درخت انار روییده در منطقه بیستون را به‌نام «انار فرهاد» نامیده‌اند که در باور مردم، از خون فرهاد روییده است. در روایتی از کتاب «زرتشت‌نامه» آمده است که زرتشت، یک دانه انار به اسفندیار داد و اسفندیار از خوردن آن، رویین‌تن شده و دیگر زخمی بر پیکر او نیفتاد. نویسندگان معتقدند که حضور قدسی انار در ادبیات اساطیری باعث آشنایی با سابقهٔ تمدنی و پیوند تاریخی با گذشتگان و اعتمادبه‌نفس ملی می‌شود.[۲۷]

انار در افسانه‌های عامیانه ایرانیان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

واژهٔ انار به‌دلیل قدمت تاریخی خود، به عمق افسانه‌ها و اسطوره‌های ایرانی نفوذ کرده و جهانی از واقعیت و خیال را با خود همراه دارد. در قصه‌های پریان ایرانی، دختر شاه پریان غالباً از میوه‌ای، به ویژه میوه درخت انار، متولد می‌شود. این موضوع در نمایشنامهٔ معروف «دختر انار» نیز بازتاب یافته است. این نمایشنامه روایتگر افسانه‌ای است که در آن دختری طلسم شده و درون یک انار زندگی می‌کند. این افسانه که ریشه در ادبیات شفاهی مناطق زاگرس دارد، از پیکرهٔ اساطیر کهن جدا شده است، چرا که در باورهای اساطیری نیز بارها به زایش انسان از گیاه اشاره شده است. نمایشنامه «دختر انار» نوشته اردشیر صالح‌پور و به کارگردانی حسن حاجت‌پور نیز از چنین ویژگی‌هایی برخوردار است.

این اثر نمایشی، باور کهن گیاه‌تباری انسان را در خود جای داده است، باوری که در فرهنگ‌های مختلف جهان از جمله آلمان، یونان، روم، هند، مالزی و اسکاندیناوی نیز یافت می‌شود. در اساطیر ایرانی نیز، انسان نخستین از آدام کوکی یا مهرگیاه (نوعی ریواس) که ریشه در اسطوره مشی و مشیانه دارد، پدید آمده است.

علاوه بر این نمایشنامه، افسانه‌های متعددی دربارهٔ انار در فرهنگ عمومی ایران وجود دارد. سید احمد وکیلیان در کتاب «قصه‌های مردم» و همچنین علی‌اشرف درویشیان و رضا خندان مهابادی در «فرهنگ افسانه‌های مردم ایران» به نقل افسانه‌هایی در این زمینه پرداخته‌اند. از جمله این افسانه‌ها می‌توان به «انار پری» اشاره کرد که روایتگر داستان حاکمی است که پس از دیدن خوابی عجیب، آنقدر گریه می‌کند تا بینایی خود را از دست می‌دهد. همچنین افسانه‌هایی چون «انار و کولی»، «انار خاتون» و «دختران انار» در این منابع نقل شده‌اند که همگی گویای اهمیت انار در میان مردم و جایگاه ویژه آن در باورهای عامیانه ایرانی هستند.[۲۸]

نمادگرایی در خواب‌گزاری سنتی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در متون کهن خواب‌گزاری ایرانی نیز انار و درخت انار در عالم رؤیا نمادی چندبعدی و پراهمیت تلقی می‌شود و نحوهٔ اندیشیدن و سبک زندگی گذشتگان را بازنمایی می‌کند. برای مثال مُعبِران سنتی، این درخت را نشانه‌ای از زنی نیک‌سیما، پاکدامن و پرآرزو و همچنین مردی خوش‌خلق و نیک‌سرشت دانسته‌اند. همچنین خواب‌دیدن انار نیکو در دست، نشانه‌ای از تولد فرزند پسر تعبیر شده است. انار شیرین در تعابیر خواب‌گزاری، به‌معنای زمین‌های حاصلخیز، باغستان‌های سرسبز و سرشار از برکت بوده و حال آنکه انار ترش نماد غم و اندوه و ناخوشی محسوب می‌شود. از دست‌دادن انار در خواب، به‌مفهوم فقدان همسر تعبیر شده[۲۹] و هدیه‌گرفتن انار از جانب درگذشتگان به زندگان، نشانه‌ای از تولد فرزند دختر تفسیر شده است.[۳۰]

انار در ادیان و آیین‌های مختلف

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

با توجه به شکل و ساختار درونی انار که پوست‌های سخت و یکپارچه، دانه‌های فراوان و آب گوارا را در خود جای داده است، این میوه همواره نمادی از وحدت در کثرت و کثرت در وحدت به‌شمار رفته است. همین ویژگی‌های منحصر به فرد، انار را به عنصری مقدس و نمادین در ادیان و آیین‌های مختلف تبدیل کرده و پیوندی ناگسستنی با مفاهیم عرفانی داده است.

انار در آیین یهود

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در متون تورات بارها به میوه انار اشاره شده است. نشانه‌هایی از تقدس این میوه، در نقش و نگارهای دو ستون معبد اورشلیم برجای مانده است.[۳۱] جامهٔ پیشوایان مذهبی یهود، دارای طرح‌هایی از درخت یا میوه انارهای لاجوردی، ارغوانی و قرمز بود.[۳۲] بر اساس اعتقادات آیین یهود، تعداد دانه‌های موجود در هر میوه انار ۶۱۳ عدد است که هر یک نمادی از ۶۱۳ فرمان کتاب مقدس محسوب می‌شود. این باور نشان‌دهندهٔ عمق نمادگرایی انار در سنت یهودی است، به‌گونه‌ای که هر دانهٔ آن بازتابی از یک دستور الهی تلقی می‌شود.[۳۳]

انار در آیین بودا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در آیین بودا، انار همراه با انگور و انجیر به‌عنوان میوه‌های پربرکت شناخته می‌شود. این سه میوه به‌دلیل ویژگی‌های نمادین خود، در متون بودایی به‌عنوان نشانه‌هایی از برکت، فراوانی و زندگی معنوی مورد توجه قرار گرفته و حامل معنایی فراتر از یک میوه معمولی است.

انار در مسیحیت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در مسیحیت نیز انار از جایگاه تقدس‌آمیزی برخوردار است. این میوه به‌عنوان نمادی از رستاخیز و جاودانگی در مسیحیت تلقی می‌شود، چنان‌که در تصاویر مربوط به دوران کودکی عیسی مسیح، وی را با اناری در دست به تصویر کشیده‌اند. همچنین در نزد مسیحیان، انار نماد پاکدامنی و عفاف نیز به‌شمار می‌رود. این نمادگرایی نشان‌دهندهٔ پیوند عمیق انار با مفاهیم روحانی و اخلاقی در سنت مسیحی است.

نمادگرایی انار در عرفان مسیحی: در عرفان مسیحی، باروری انار در حیطهٔ روحانی تفسیر شده است. یوحنای صلیبی، دانه‌های انار را نماد کمال الهی می‌داند، زیرا کمال الهی دربردارنده آثار بی‌شماری است. گردی این میوه را نشانه ابدیت الهی و شیرینی آب آن را نماد نشئه روحی مهربان و آگاه معرفی کرده است.

انار متون انجیل و روایات مسیحی: بر اساس آنچه در انجیل آمده، سلیمان پیامبر دارای باغی از انار بوده است. همچنین هنگامی که بنی‌اسرائیل در بیابان‌های خشک و بی‌آب سرگردان بودند، به‌دلیل از دست‌دادن آسایش خود در مصر، حسرت انارهای خنک را می‌خوردند.

انار در دین زرتشت

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در دین زرتشت نیز انار از درختان مقدس و از عناصر خجسته محسوب می‌شد. زرتشتیان از شاخه و میوهٔ آن در مناسک و آیین‌های دینی خود استفاده می‌کردند. بر اساس متون متأخر زرتشتی، برسمی که در مراسم عبادی به کار می‌رود، از ترکه‌های درخت انار تهیه می‌شود. این کاربرد نشان‌دهندهٔ اهمیت انار در مناسک دینی و تقدس آن در آیین مزدیسنا است.[۳۴] در مراسم دینی زرتشتیان، سوزاندن چوب درخت انار مرسوم بوده است.[۳۵] انار در آیین مزدیسنا، از درختان بهشتی و مقدس به‌شمار می‌رود. زرتشتیان، از شاخه و میوه این گیاه، در آیین‌های دینی و رسمی خود استفاده می‌کنند.[۳۶] در این دین، درخت انار، از جمله گیاهان مؤنث شمرده شده که نشانه‌های جاودانگی و باروری در آن وجود دارد.[۳۷] زردشتیان، همچنین، در مراسم ازدواج دختران و پسران، به آنها انار می‌دادند تا بارور باشند.[۳۸]

انار در آموزه‌های اسلام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار در آموزه‌های اسلامی، میوه‌ای بهشتی معرفی شده[۳۹] و در سه آیهٔ قرآن نام برده شده است.[۴۰] برخی مفسران قرآن، مقصود از «شجرهٔ طیبه» در آیهٔ ۲۴ سورهٔ ابراهیم را نیز شامل درختان ثمرداری مانند انار دانسته‌اند.[۴۱] در برخی آیات قرآن کریم، خداوند با اشاره به باغ‌های انار، زیتون و دیگر میوه‌ها، انسان‌ها را به تأمل در این نعمت‌ها برای خودشناسی و خداشناسی و استفاده از آنها دعوت کرده است.[۴۲] در آیهٔ ۶۸ سورهٔ الرحمن، انار به همراه خرما به‌عنوان میوه‌های بهشتی معرفی شده که نشان‌دهندهٔ جایگاه ویژه این میوه در نعمت‌های اخروی است.[۴۳] تفاسیر مختلفی دربارهٔ رابطهٔ مفهومی «فاکهه» با خرما و انار ارائه شده است[۴۴]

در احادیث متعددی از ائمه به انار و خواص درمانی آن اشاره شده است. در این روایات، علاوه‌بر معرفی فواید انار، به شیوه‌های مصرف این میوه برای درمان بیماری‌های مختلف نیز پرداخته شده است. برای مثال در حدیثی از امام رضا خواص گوناگون انار آمده و روش‌های بهره‌گیری از آن برای حفظ سلامتی و درمان امراض بیان شده است.[۴۵] در برخی از روایات آمده که در هر میوه انار، دانه‌ای بهشتی است که تنها نصیب مؤمنان می‌شود و فرشتگان، آن را از دسترس کافران، دور می‌کنند.[۴۶] عامهٔ مسلمانان، بر این باورند که با خوردن این دانه، به بهشت خواهند رفت.[۴۷]

آموزه‌های اسلامی با اشاره به انار به‌عنوان میوه‌ای همیشه حاضر در زندگی روزمره، از این ظرفیت طبیعی برای تقویت خداشناسی و معنویت در جامعه بهره برده است. این رویکرد معرفت‌شناسانه با تبدیل یک نعمت ملموس به نشانه‌ای از قدرت الهی، پیوند دائمی بین زندگی عادی و ایمان دینی ایجاد کرده و انار را به نمادی زنده از تفکر دینی و شکرگزاری تبدیل می‌کند.[۴۸]

انار در باورها و آیین‌های ایرانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار یاسین و باورهای درمانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در کتاب غیاث‌اللغات آمده است که خوردن انار یاسین (اناری که در عید نوروز چهل و یک یا صد بار سوره یس بر آن خوانده و دمیده شده باشد) را موجب تداوم تندرستی در طول سال می‌پنداشتند. بر اساس این باور، هر فردی که این انار را به تنهایی مصرف کند، در تمام سال از بیماری‌های جسمی مصون خواهد ماند. این اعتقاد عامیانه، ارتباط انار یاسین را با سفره هفت‌سین و مفاهیم جاودانگی، تولد و نوزایی نشان می‌دهد و بیانگر آرزوی دیرینه بشر برای طول عمر و سلامتی است.

انار در مراسم ازدواج

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در بستر آداب و رسوم سنتی ایران، انار از دیرباز نقشی نمادین و آیینی در مراسم ازدواج، تقویت و تداوم نظام خانواده ایفا کرده است. بر اساس مستندات فرهنگی، در بسیاری از جوامع سنتی ایرانی، رسمی دیرپا وجود دارد که داماد هنگام انتقال عروس به منزل جدید، میوهٔ انار و گاه همراه با سیب را زیر پای وی می‌افکند. بر اساس سنتی دیرینه در میان برخی اقوام ایران، عروس در مراسم ازدواج اناری را بر زمین می‌اندازد تا ترکیده و دانه‌هایش پخش شود. تعداد این دانه‌ها نشانگر تعداد فرزندانی است که در آینده متولد خواهند شد. نویسندگان این رفتار را حامل بار معنایی عمیقی می‌دانند که در باورهای عامه ریشه دارد و بر اهمیت تشکیل و حفظ خانواده تأکید می‌کند.

برخی پژوهشگران فرهنگ عامه، پرتاب انار سرخ را نمادی از آرزوی تندرستی، شادابی و سرخ‌رویی برای عروس دانسته‌اند که نشان ریشه‌داربودن فرهنگ عفاف در تمدن ایرانی است.[۴۹] این عمل در عین حال بیانگر آرزو و امیدواری به برکت، نعمت و باروری در زندگی زناشویی است، به‌ویژه که در بسیاری از مناطق، این رسم به قصد طلب فرزندان پرشمار، به‌ویژه فرزند پسر انجام می‌شود.[۵۰] این باور را می‌توان در سنت زرتشتیان ایران نیز مشاهده کرد که در مراسم پیوند زناشویی، انار را به‌عنوان هدیه‌ای نمادین به زوج جوان تقدیم می‌کنند.[۵۱]

در آیین زرتشتیان نیز، انار به عنوان هدیه‌ای به زوج جوان تقدیم می‌شود و به نشانه پیمان زناشویی در سفره عقد قرار می‌گیرد.[۳۵]

انار در آیین شب یلدا و نوروز

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار به‌عنوان عنصر محوری سفرهٔ یلدا، نمادی چندبعدی از مفاهیم بنیادین این آیین کهن است. سرخ‌رنگی درخشان دانه‌های انار، تجسم عینی تابش خورشید و پیروزی نور بر تاریکی در بلندترین شب سال محسوب می‌شود. در فرهنگ ایرانی، انار با خورشید و احیا و چرخهٔ زندگی مرتبط است و خوردن آن در شب یلدا، نشانهٔ شادی و زایش به‌شمار می‌رود. در باور ایرانیان، خوردن انار در شب یلدا، فرد را از تب و آزار گرمای تابستان[۵۲] و نیز از گزند جانوران و حشرات تابستانی دور می‌کند.[۵۳] انار در سفرهٔ شب یلدا با نماد برکت و وحدت، باعث حضور اقوام و نسل‌های مختلف می‌شود، همبستگی اجتماعی را تقویت می‌کند و با یادآوری نعمت‌های الهی، کارکرد دینی خود را به‌عنوان میوه‌ای مقدس در فرهنگ ایرانی-اسلامی ایفا می‌کند.[۵۴]

ایرانیان، در گذشته، هنگام انجام مناسک مذهبی خود، چوبی از درخت انار را می‌سوزاندند.[۵۵] همچنین چوب و میوه انار، در سفره‌های نوروزی و مهرگان ایرانیان، حضور داشت.[۵۶] امروزه نیز از چند شاخه یا چند دانهٔ انار در سفرهٔ نوروزی استفاده می‌کنند.[۵۷]

انار در مناسک گذار زندگی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار در سه مناسک اصلی گذار زندگی (تولد، ازدواج و مرگ) حضوری پررنگ دارد. برگزاری این مناسک، زندگی کهنه را با زندگی نو پیوند می‌زند و اضطراب ناشی از این گذارها را کاهش می‌دهد. جالب توجه آنکه از دیرباز، تأثیر انار در تعیین جنسیت جنین مورد توجه بوده است. در متون پزشکی قدیم آمده است که مصرف میوه‌های ترش مانند انار توسط زنان، با قلیایی کردن خون و مایعات بدن، به بقای کروموزوم‌های پسرزا کمک می‌کند.

انار در مراسم تدفین

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

استفاده از چوب انار در مراسم تدفین از دیگر جلوه‌های نمادین این درخت مقدس است. در برخی مناطق ایران، دو ترکه تازه از چوب درختانی مانند خرما، بید یا انار را زیر بغل مرده قرار می‌دادند تا در هنگام بازپرسی در قبر بتواند به آنها تکیه کند. در کتاب «نشانه‌شناسی مناسک گذار» آمده است که این رسم، هرچند امروزه با توجیهی عامه‌پسند (کمک به مرده برای برخاستن در قبر) انجام می‌شود، در اصل ریشه در باورهای کهن دربارهٔ پیوند اساطیری انسان و گیاه دارد. این باورها شامل زایش انسان از تنه درخت، پذیرش روان مردگان توسط درخت، و ارتباط بین باروری انسان و درخت می‌شود که همگی به هدف تجدید حیات و رویش دوباره متوفی انجامیده‌اند.[۵۸]

در متون برآمده از فرهنگ اسلامی نیز به خواص محافظتی درخت انار اشاره شده است؛ چنان‌که دود شاخه‌های سوختهٔ آن را عامل دفع حشرات و گزندگان،[۵۹] نگهداری شاخهٔ انار را موجب ایمنی از گزند مار و عقرب[۶۰] و مصرف میوهٔ آن را موجب طرد اندیشه‌های پلید و تزکیهٔ باطن برشمرده‌اند. این انگاره‌ها، گویای اهمیت انار در فرهنگ دینی مردم ایران است.[۶۱]

خواص درمانی و کاربردهای پزشکی انار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ترکیبات شیمیایی انار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چیدن گل انار برای استفاده پزشکی
چیدن گل انار برای استفاده پزشکی

انار بر اساس مطالعات علمی، سرشار از ترکیبات قوی آنتی‌اکسیدان شناخته می‌شود که تمام بخش‌های آن شامل گل، برگ، پوست ساقه‌های جوان، پوست ریشه، پوست میوه، دانه‌ها و آب انار حاوی این مواد ارزشمند می‌شود که در درمان انواع بیماری‌ها مؤثر است. ایرانی‌ها در طول تاریخ با کشف این ویژگی‌ها علاوه‌بر استفاده‌های فرهنگی و اقتصادی، انار را در بهداشت و درمان نیز به خدمت گرفته‌اند.

گل انار سرشار از تانن‌ها، فلاونوئیدها، اسید گالیک، اسید اورسولیک و تری‌ترپنوئیدها از جمله اسید ماسلینیک و آسیاتیک است. برگ‌های این گیاه ترکیباتی نظیر تانن، فلاونوئیدها، لوتئین، گلوتاتیون و عناصر معدنی همچون پتاسیم، کلسیم و آهن دارد. آب انار منبع غنی پلی‌فنول‌ها شامل آنتوسیانین‌ها، اسید الاژیک، اسید گالیک، کاتچین و کرستین بوده و دانه‌های آن حاوی ۱۲–۲۰ درصد روغن با ترکیبات اصلی اسید پانیسیک، اسیدهای چرب امگا-۵ و فیتوسترول‌هایی نظیر کمپسترول و استیگماسترول است. پوست انار نیز بالاترین میزان پلی‌فنول و تانن در مقایسه با سایر بخش‌هاست و حاوی ترکیباتی مانند اسید گالیک، کاتچین و آنتوسیائیدین دارد.[۶۲]

کاربرد انار در طب سنتی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در طب سنتی ایرانی کلیه اجزای درخت و دانه‌های میوه، به‌دلیل خواص درمانی متنوع مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر یک از این بخش‌ها با دارابودن ترکیبات فعال خاص، در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات جسمانی کاربرد دارد. حکمای ایرانی با تکیه بر اصول طب سنتی، مکانیسم‌های دقیقی برای این اثرات درمانی ارائه کرده‌اند. به نظر پژوهشگران کشف این خاصیت‌ها توسط دانشمندان ایرانی نشان از عمق و گسترهٔ سرمایه‌های علمی ایرانیان در طول تاریخ است:[۶۳]

  1. شیرهٔ انار هسته‌کوچک را تب‌بر، مخلوط انار شیرین و ترش را آرام‌بخش تپش قلب و آب انار شیرین مخلوط با سکنجبین و تمرهندی را درمان تب تیفوئید معرفی کرده‌اند.[۶۴]
  2. دانشمندان بزرگ اسلامی مانند ابن‌سینا در قانون، علی بن عباس اهوازی در کامل الصناعة الطبیة، ابوریحان بیرونی در صیدنه، ابومنصور هروی در الابنیة عن الحقایق الادویة و اسماعیل جرجانی در ذخیره خوارزمشاهی به تفصیل به خواص دارویی انار و روش‌های استفاده از آن پرداخته‌اند.[۶۵]
  3. ابن‌بیطار، گیاه‌شناس اندلسی (قرن ۱۳م)، در الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة با استناد به آثار دیسقوریدس، جالینوس، ابن‌سینا و رازی، چندین صفحه را به بررسی خواص درمانی انار اختصاص داده است.[۶۶]
  4. عقیلی علوی شیرازی در مخزن الادویة (۱۷۶۹م) به‌تفصیل به خواص انواع انار ترش، شیرین و میخوش پرداخته و کاربردهای درمانی آن را در بیماری‌هایی مانند استسقا، یرقان، خفقان، درد سینه، سرفه، جرب، خارش و سرفه مزمن خشک شرح داده است. عقیلی، انار ترش را سرد و مضر برای روده، انار شیرین را معتدل، قابض، ادرارآور و مفید برای گرم‌مزاجان دانسته است؛ همچنین انار میخوش را برای تسکین صفرا و انار ترش را برای کاهش حرارت معده و کبد توصیه کرده است.[۶۷]
  5. پلینی، دانشمند رومی (۲۳–۷۹م)، انار شیرین را برای کاهش تهوع زنان باردار مفید دانسته[۶۸] و دهان‌شویه ساخته‌شده از انار تلخ را برای درمان عفونت‌های دهان، بینی، گوش، مشکلات بینایی، زخم‌های پلک و ناحیه تناسلی و همچنین خنثی‌کنندهٔ سموم معرفی کرده است.[۶۹]
  6. پلینی در هشدارهای پزشکی از مضرات برخی انارهای شیرین بی‌هسته برای معده، دندان و لثه سخن گفته و مصرف آن را برای بیماران تب‌دار و افراد دچار تهوع ممنوع دانسته است.[۷۰] همچنین انار شیرین را کاهش‌دهندهٔ میل جنسی و انار ترش را موجب قولنج و مضر برای ریه معرفی کرده‌اند.[۷۱]
  7. امروزه به‌دلیل وجود تانن و آلکالوئیدها، جوشاندهٔ گل انار برای قطع اسهال و خونریزی، پوست ریشه برای دفع کرم کدو و برگ آن برای درمان مشکلات معده، کم‌خونی و میگرن استفاده می‌شود.[۷۲]

کاربرد انار در پزشکی مدرن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در دهه‌های اخیر، پژوهش‌های علمی گسترده‌ای بر روی بخش‌های مختلف انار شامل ریشه درخت، گل، دانه و پوست میوه انجام شده است. این تحقیقات نشان داده که هر قسمت از این گیاه دارای ترکیبات فعال و خواص دارویی منحصر به فردی است که می‌تواند در درمان بیماری‌ها مؤثر باشد. مطالعات مدرن، بسیاری از یافته‌های طب سنتی دربارهٔ انار را تأیید کرده و جنبه‌های جدیدی از خواص درمانی آن را آشکار ساخته است.

در پزشکی مدرن انار کاربردهای قابل توجهی در بیماری‌های مغز و اعصاب دارد. از جمله مهم‌ترین این کاربردها، تأثیر آن در بیماری آلزایمر است. داروهای مهارکنندهٔ آنزیم آنتی کولین استرازها از جمله داروهای رایج در درمان آلزایمر محسوب می‌شوند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مواد استخراج شده از انار دارای خاصیت ضد کولین استرازها بوده که می‌تواند در درمان این بیماری مؤثر باشد.

همچنین انار در پیشگیری از آسیب‌های مغزی ایسکمی-هیپوکسیک در نوزادان نیز کاربرد دارد. مطالعات انجام شده بر روی مدل‌های حیوانی نشان می‌دهد که مصرف عصارهٔ انار توسط مادران می‌تواند آسیب‌های ناشی از ایسکمی را در نوزادان کاهش دهد. این یافته‌ها حاکی از پتانسیل درمانی قابل توجه انار در حوزه نورولوژی است.

همچنین مطالعات جدید نشان می‌دهد انار تأثیرات قابل توجهی بر سلامت سیستم قلبی-عروقی دارد. ترکیبات فعال موجود در این میوه از طریق مکانیسم‌های مختلفی از جمله خاصیت آنتی‌اکسیدانی، ضد التهابی، کاهش LDL خون، تنظیم فشار خون و بهبود جریان خون، به عملکرد بهتر قلب و عروق کمک می‌کنند.

ترکیبات پلی فنل انار به‌ویژه در محافظت از سلول‌های قلبی در برابر فرایند پیری نقش دارد. این ترکیبات همچنین از تشکیل پلاک‌های عروقی جلوگیری می‌کنند که می‌تواند در پیشگیری از بیماری‌های قلبی-عروقی مؤثر باشد. یافته‌های پژوهشی حاکی از آن است که مصرف منظم انار می‌تواند بخشی از یک رژیم غذایی سالم برای حفظ سلامت قلب محسوب شود.[۷۳]

انار در ادبیات و هنر ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

شعر کلاسیک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار با رنگ و شکل ظاهری خاص خود همواره مورد توجه شاعران و ادیبان فارسی‌زبان بوده و در قالب تمثیل، تشبیه، استعاره، ضرب‌المثل و نماد به کار رفته است و هویت دینی و فرهنگی ایرانیان را از طریق ظرافت‌ها و ظرفیت‌های ادبی تداوم بخشیده است.[۷۴]

نمادگرایی در مفاهیم اخلاقی و دینی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مولوی انار را نماد خنده و شادمانی می‌داند: «همچون انار خندان عالم نمود دندان»، و در جای دیگر، انار خندان را نشانهٔ نهاد پاک معرفی می‌کند: «گر اناری می‌خری خندان بخر». همچنین، مرگ و زوال جسمانی را به شکستن انار و سیب تشبیه می‌کند: الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر 

الگو:ب
الگو:پایان شعر

الگو:پایان نستعلیق خاقانی انار را نماد دل پرخون عاشق و دهان معشوق می‌داند: «نار همه دل و دهن / دل همه خون عاشقی»، و در بیتی دیگر، دهان تنگ معشوق را به انار دو نیم شده تشبیه می‌کند: «وان دهن تنگ تو گویی کسی / دانگکی نار به دو نیم کرد». سعدی نیز در وصف طبیعت، انار را با یاقوت مقایسه می‌کند: «فهم عاجز شود از حقه یاقوت انار». در منظومه بانوگشسب‌نامه، سرخی خون به انار تشبیه شده است: «یکی سرخ گشته به خون چون انار».[۷۵]

همچنین‌شکل گرد و بی‌سر انار موجب شده است شاعران از آن برای بیان مفاهیم اخلاقی مانند فروتنی استفاده کنند. سنایی از این ویژگی انار برای بیان مضمون بی‌ادعایی و فروتنی بهره برده است:[۷۶] الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقناصرخسرو در بیت زیر از انار برای بیان حکمتی اخلاقی بهره برده است:

الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

صائب تبریزی نیز در اشاره به نار یاسین می‌سراید:[۷۷] الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

تشبیهات ادبی و خلاقانه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

فردوسی در شاهنامه، اگرچه به دلیل ضرورت وزن شعری از واژه «انار» استفاده نکرده، اما این میوه را در قالب «نار» در ابیات متعددی به کار برده است. در بخش بهرام گور، سرخی باده را به گل انار تشبیه می‌کند: «بسان گل نارون می به خُم»، که در آن «نارون» به معنای درخت انار است. همچنین، یاقوت را به دانه‌های انار مانند کرده است: «چو یک دانهٔ نار بودی به رنگ»، و در جای دیگر از انار به عنوان هدیه‌ای ارزشمند یاد می‌کند: «همان ارزن و پسته و ناردان». در داستان زال و رودابه، روی رودابه به گل انار تشبیه شده است: «برافروخت و گلنار گون کرد روی»، و در بخش خسرو پرویز، آب انار نماد طراوت و زندگی است.

ناصر خسرو در توصیف معشوق، رخسار او را به گل انار و لاله تشبیه می‌کند: «رخ از گلنار و از لاله دهانت». امیرخسرو دهلوی نیز چهرهٔ معشوق را به انار سرخ مانند می‌سازد: «چون چهره دوشیزه به گلرنگ و به گلنار».[۷۵]

در بسیاری از متون ادبی فارسی، معشوق به «نهال» و بناگوش میان طره‌های معشوق به «پاره انار» تشبیه شده است. در اشعار سروده‌شده، بیشتر، منظور از عبارت «انار رخسار»، گونه‌های یار است. همچنین، لب زیبارویان به «ناردان»[۷۸] و «نار کفیده»،[۷۹] دو گونه به «نار شکفته» و دل آکنده از درد و اندوه به «انار پاره»[۸۰] تشبیه شده است. ادیبان بزرگی مانند سعدی، از واژهٔ انار و خواص آن در اشعار خود، بهره گرفته‌اند:[۸۱] الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

کنایات ادبی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در ادبیات فارسی کنایات متعددی با محوریت انار شکل گرفته است. «ناردانه فرو باریدن از چشم» کنایه از سرازیر شدن اشک است. فخرالدین اسعد گرگانی در منظومه ویس و رامین، گریه رامین در فراق معشوق را اینگونه توصیف می‌کند: الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

همچنین تشابه ظاهری انار به سینه زنان موجب شده است شاعران از «نار تر» به عنوان کنایه‌ای برای پستان استفاده کنند. در برخی اشعار نیز انار با صفات خاصی همراه شده است، مانند «نار خندان» که به انار رسیده و شکفته اشاره دارد.[۸۲]

ادبیات شفاهی و ضرب‌المثل‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در ادبیات شفاهی نیز، رخسار گلگون، چهره شرمسار یا برافروخته را به انار و گل انار تشبیه می‌کنند، مانند: «صورتش همچون انار، سرخ شد». همچنین، زمانی که یک نفر، پس از شنیدن خبری ناگهانی به گریه می‌افتاد از عبارت «مثل انار ترکید و به گریه افتاد» استفاده می‌کنند.

ضرب‌المثل‌هایی مانند «صورتش مثل انار سرخ شد» که در آثار دهخدا آمده، نشان‌دهندهٔ نفوذ این میوه در فرهنگ عامه است.[۸۳] چیستان‌های محلی خراسان[۸۴] دانه‌های انار را به «۴۰ مرغ در یک خانه» یا «مرواریدهای پیچیده در لایه‌های طلا» تشبیه کرده است. شاملو نیز به چیستان‌هایی دربارهٔ انار اشاره دارد که نشان‌دهندهٔ نگاه هنرمندانهٔ مردم به این میوه برای حفظ هویت دینی و فرهنگی است.[۸۵]

همچنین گریه شدید را با عبارت «مانند انار ترکید و به گریه افتاد» توصیف می‌کنند. ضرب‌المثل «یک نار و ده/صد/هزار بیمار» نیز بیانگر کمبود دارو در برابر بیماران فراوان است.

ادبیات عرفانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار در ادبیات عرفانی ایران نمادی از وحدت در کثرت و تجلی حق تعالی در مظاهر گوناگون است. عارفان با اشاره به دانه‌های فراوان انار در پوسته‌ای واحد، آن را تمثیلی از تجلیات الهی در عالم خلقت دانسته‌اند. در متون صوفیه، انار گاه به عنوان میوه‌ای بهشتی و نشانه‌ای از رحمت الهی توصیف شده است. داستان رم العابدین و کرامات ابراهیم ادهم، جایگاه انار را به عنوان درختی مقدس در سیر و سلوک عرفانی تثبیت می‌کند. این میوه در اشعار مولوی و عطار نیز نماد دل عاشق و بارور از عشق الهی به کار رفته است.[۸۶]

نقوش معماری و صنایع دستی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار در آثار هنری کهن و جدید ایران، جایگاه ویژه‌ای دارد که باعث حفظ اصالت و تداوم هویت هنری این سرزمین شده و حامل پیام‌های قدسی به نسل‌های بعدی بوده است. برای مثال، شواهد تاریخی نشان می‌دهد که حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد، اقوام لر ساکن در غرب ایران، در صنایع دستی مفرغی خود، الههٔ مادری را با درخت انار در دست به‌تصویر کشیده‌اند. این آثار که امروزه به مفرغ‌های لرستان شهرت دارند، گواهی بر اهمیت نمادین انار در باورهای کهن ایرانی است.

در تخت جمشید، پایتخت تشریفاتی هخامنشیان، نقش‌برجسته‌هایی از انار بر روی چتر بالای سر خشایارشاه دیده می‌شود که نشان‌دهندهٔ جایگاه والای این میوه در هنر و فرهنگ آن دوران است. همچنین در دورهٔ ساسانی، انار در نقش‌برجسته‌های باس به‌عنوان نماد باروری میان دو برگ خرما که همچون دو بال به تصویر کشیده شده‌اند، دیده می‌شود. در هنرهای دستی ایران، به‌ویژه فرش‌بافی، انار به‌مثابهٔ عنصری تزئینی و نمادین حضور پررنگی دارد. نقوش درخت انار و میوهٔ آن بر روی فرش‌های مناطق مختلف ایران، بیانگر پیوند عمیق این میوه با فرهنگ و هنر ایرانی است.[۸۷]

هنر رسانه‌ای و سینما

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
فیلم تلویزیونی «اشک انار» ساخته فیاض موسوی
فیلم تلویزیونی «اشک انار» ساخته فیاض موسوی

انار به‌عنوان نمادی غنی در فرهنگ ایرانی، تأثیر عمیقی بر هنرهای نمایشی و رسانه‌ای داشته است، به‌گونه‌ای که بسیاری از آثار سینمایی و نمایشی با الهام از این میوه مقدس نام‌گذاری و مفهوم‌پردازی شده‌اند. در آثار شاخصی چون «اشک انار»،[۸۸] «داغ انار»،[۸۹] مستند سینمایی «انار»[۹۰] و «درخت انار»[۹۱] (برندهٔ جایزه تماشاگران اندونزی) تجلی یافته است. این میوه مقدس در این آثار، هم به‌عنوان عنصر بصری و هم به‌مثابه استعاره‌ای از مفاهیم عمیقی چون وحدت در کثرت، عشق، رنج و تجدید حیات به کار رفته است. فیلم «انارهای نارس» با استفاده از این نماد، به مسائل اجتماعی و روانشناختی پرداخته،[۹۲] در حالی که «دانه انار» بر پیوندهای انسانی تأکید دارد. رنگ قرمز انار نماد شور و شهادت، دانه‌هایش نشانه کثرت و پوست سختش استعاره از مقاومت است. این کاربردهای نمادین، انار را به عنصری کلیدی در بیان مضامین فرهنگی و عرفانی در هنرهای نمایشی ایران تبدیل کرده است.[۹۳]

انار در نظام غذایی ایرانیان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار از اجزای مهم در تغذیه سنتی ایرانیان بوده و هم به‌صورت مستقیم و هم به‌شکل فرآورده‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته و باعث حفظ اصالت و تمایز سفرهٔ ایرانی-اسلامی شده است. آب انار به‌عنوان نوشیدنی رایج و ناردانه، افشره و رب انار به‌عنوان چاشنی در بسیاری از غذاهای ایرانی به کار می‌رفته است.

این کاربردها علاوه‌بر جنبهٔ طعم‌دهی، به‌دلیل خواص طبی و تعادل‌بخشی آن در طبیعت‌های مختلف نیز مورد توجه بوده است. برای مثال، در خورش فسنجان که به‌دلیل وجود گردو دارای طبع گرم است، افزودن رب انار یا آب انار به متعادل‌سازی طبع آن کمک می‌کند و آن را برای افراد با مزاج‌های گرم و سرد مناسب می‌سازد. این‌خورش‌در منوی بسیاری از رستوران‌های ایران وجود دارد. همچنین در برخی جوامع اسلامی، انار قرن‌ها پیش از رواج گوجه‌فرنگی، نقش مشابهی در آشپزی ایفا می‌کرد.[۹۴]

خورش اناربیج درشمال ایران رایج است که با گوشت چرخ‌کردهٔ گوسفند، گردو، آب انار ترش، سبزی و ادویه تهیه می‌شود یا خورشت انار (خورش انار) که با مرغ، دانه‌های انار بوداده و ادویه‌جات پخته می‌شود.

در دورهٔ ساسانی، یکی از غذاهای رایج دهقانی، گوشت گوسفند نمک‌زده بود که در رب انار خوابانده می‌شد و همراه با تخم‌مرغ پخته سرو می‌شد.[۹۵]

در عصر صفوی نیز پلو رب انار از غذاهای لذیذی بود که برای پذیرایی از مهمانان استفاده می‌شد.[۹۶]

انار در اقتصاد و صنایع تبدیلی ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جایگاه ایران در تولید جهانی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی ایران بوده و نقش محوری در ایجاد اشتغال، توسعهٔ صادرات غیرنفتی و ارزآوری برای کشور ایفا می‌کند. کیفیت ممتاز و تنوع ژنتیکی این محصول، جایگاه ویژه‌ای در بازارهای جهانی برای ایران ایجاد کرده و سهم قابل توجهی در اقتصاد کشاورزی مناطق مختلف کشور دارد.

ایران با تولید سالانه بیش از ۱٫۳ میلیون تن انار، پس از هند و چین رتبهٔ سوم جهانی را دارا است، اما از نظر سرانهٔ تولید در جایگاه نخست جهان قرار دارد. این محصول با بیش از ۷۶۰ ژنوتیپ ثبت‌شده، از غنای ژنتیکی منحصر به فردی برخوردار است که مزیت رقابتی قابل توجهی در بازارهای جهانی ایجاد کرده است. استان‌های فارس، مرکزی و یزد به ترتیب با سهم ۳۱، ۱۲ و ۹ درصدی، پیشروترین مناطق تولید انار در کشور محسوب می‌شود.[۹۷]

محصولات فرعی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پوست، شاخه، ریشه، گل، دانه و برگ درخت انار کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف دارد. با توجه به ظرفیت بالای تولید، فرآوری و صادرات انار و فرآورده‌های آن، این میوه می‌تواند در تقویت نظام اقتصادی ایران نقش ایفا کند. برای مثال از دانه آن محصولات متنوعی مانند رب، معجون، شربت، مربا، مارمالاد، پکتین، نوشابه، بستنی، سس، پودر، ترشی‌جات، روغن، اسانس، خوراک دام، لواشک و سرکه تولید می‌شود. روغن استخراج‌شده از دانهٔ انار به‌دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی قوی، ضدالتهابی و ضدمیکروبی، در صنایع آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، پوست انار در تولید مربا، ترشی‌جات، رنگ‌های گیاهی، مواد آرایشی و خوراک دام کاربرد دارد.

علاوه‌بر این، از پوست و گل انار در تولید عطر و اسانس استفاده می‌شود که در صنایع مختلف به کار می‌رود. پوست انار منبعی برای رنگ‌های طبیعی نیز شناخته شده است. در صنایع غذایی، از آب انار، دانهٔ خشک‌شده و عصارهٔ آن افزودنی‌های طبیعی برای بهبود کیفیت و طعم محصولات استفاده می‌شوند. عصارهٔ انار در تولید محصولات بهداشتی و دارویی مانند شامپوها، کرم‌ها و نرم‌کننده‌های مو نیز نقش دارد.[۹۸]

صادرات و ارزش اقتصادی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

صادرات انار ایران روندی صعودی داشته و از ۱۱٬۹۱۷ تن در ۱۳۹۹ش به ۳۶٬۹۴۹ تن در ۱۴۰۳ش افزایش یافته است. ارقامی مانند ملس ساوه، شیشه کپ فردوس، رباب فارس، نادری بادرود، خزر بردسکن، اردستانی مه ولات، بجستانی و قجاق قم و ملس یزدی به‌دلیل کیفیت ممتاز و بازارپسندی بالا، سهم عمده‌ای در این صادرات دارند اما برخی از کارشناسان با توجه به ظرفیت‌های گوناگون برای توسعهٔ نقش اقتصادی انار، کارهای انجام‌شده برای ارتقای سطح کمی و کیفی این میوه ناکافی می‌دانند.

به باور کارشناسان با توجه به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، توسعهٔ کشت و صنایع تبدیلی انار می‌تواند به خودکفایی و اشتغال‌زایی کمک کند. تولید محصولات متنوع مانند رب انار، آبمیوه، داروهای گیاهی و مواد آرایشی-بهداشتی از انار، باعث رونق اقتصادی و تقویت تولید ملی و کاهش وابستگی به واردات می‌شود.[۹۹]

نوآوری‌های فناورانه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار به‌عنوان یک محصول ارزشمند کشاورزی، نقش مهمی در اقتصاد نوین ایفا می‌کند، به‌ویژه با بهره‌برداری از ضایعات آن مانند پوست که منبعی غنی از پکتین است. در ایران پکتین استخراج‌شده از پوست انار با روش‌های نوینی مانند مایکروویو به‌دلیل ویژگی‌های عملکردی مطلوب از جمله پایداری امولسیونی، ظرفیت نگهداری آب و روغن، و خاصیت آنتی‌اکسیدانی، کاربردهای گسترده‌ای در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی-بهداشتی دارد. این ماده می‌تواند در فرمولاسیون محصولاتی مانند مربا، نوشیدنی‌ها، و بستنی‌های کم‌چرب استفاده شود و جایگزین مناسبی برای پکتین‌های سنتی باشد. به‌کارگیری فناوری‌های سبز مانند استخراج با مایکروویو نه‌تنها بازده اقتصادی را افزایش می‌دهد، بلکه با کاهش ضایعات کشاورزی، به اقتصاد چرخشی و توسعه پایدار کمک می‌کند.[۱۰۰]

در صنعت چرم‌سازی و رنگرزی، رنگ قهوه‌ای سوخته را از پوست انار به‌دست می‌آورند[۱۰۱] و از کاربردهای مهم دیگر پوست انار، تبدیل آن به زغال فعال برای جذب فلزات سنگین و رنگ‌بری در آب و روغن است. همچنین، عصارهٔ پوست انار در صنعت لبنیات به‌منظور ارتقای کیفیت و طعم محصولات به کار می‌رود.[۱۰۲]

انار در فرهنگ عمومی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جشن انار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
جشنواره انار تهران در گذر گردشگری پارک آب و آتش سال 1400ش
جشنواره انار تهران در گذر گردشگری پارک آب و آتش سال ۱۴۰۰ش

جشن انار به‌عنوان یکی از کهن‌ترین آیین‌های کشاورزی ایران، هرساله در فصل پاییز و همزمان با رسیدن انار در مناطق مختلف کشور برگزار می‌شود.[۱۰۳] این مراسم باشکوه در سراسر ایران نماد شکرگزاری برای نعمت‌های الهی، خداشناسی و بازتابی از غنای فرهنگی و تنوع قومی ایران محسوب می‌شود.[۱۰۴]

مناطق مختلف ایران هر کدام شیوهٔ خاصی در برگزاری این جشن دارند. برای مثال در اورامانات با موسیقی کوردی، در بادرود با نمایش صنایع دستی مرتبط با انار و در چهارمحال و بختیاری با شاهنامه‌خوانی و رقص‌های محلی، این آیین را گرامی می‌دارند. این تنوع، نشان‌دهندهٔ غنای فرهنگی ایران زمین بوده و از طریق مشارکت همه اقوام در جشن آیینی، باعث همبستگی اجتماعی اقوام مختلف ایرانی می‌شود.[۱۰۵]

آداب و رسوم جشن انار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در اجرای این مراسم، زنان با لباس‌های محلی رنگارنگ نقش محوری دارند و با حمل سینی‌های پر از انار، نمادی از تقدس و باروری را به نمایش می‌گذارند. موسیقی سنتی، رقص‌های محلی و اجرای آیین‌هایی مانند انارگردانی از جمله عناصر جذاب این جشن بوده و آن را به رویدادی فرهنگی-اجتماعی تبدیل کرده است.[۱۰۶]

کارکردهای فرهنگی و اجتماعی جشن انار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نویسندگان معتقدند که برگزاری جشنواره‌های سالانهٔ انار، با برنامه‌های متنوعی از جمله عرضه محصولات انار و مشتقات آن، نمایشگاه سوغات و صنایع دستی اقوام مختلف و اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری، نقش به‌سزایی در تقویت همبستگی اجتماعی ایفا می‌کند. این رویدادها با گردهم آوردن شهروندان در فضایی بانشاط، باعث آشنایی شهروندان با میراث فرهنگی و هنری مناطق مختلف کشور و تبادل تجربیات و تعامل سازنده میان اقشار مختلف جامعه می‌شود.

علاوه‌بر این، جشن انار با نمایش تنوع فرهنگی و هنری ایران، زمینه‌ساز تقویت غرور ملی و حس تعلق مشترک به هویت فرهنگی است. حضور فعال شهروندان در چنین برنامه‌هایی، به ارتقای مشارکت اجتماعی و انسجام جامعه منجر شده و نشان‌دهندهٔ اهمیت حفظ و ترویج آیین‌های سنتی در عین پویایی است. از این رو، جشن انار عاملی مؤثر در تحکیم پیوندهای اجتماعی و تقویت همگرایی ملی محسوب می‌شود.[۱۰۷] از منظر دینی نیز این جشن با تأکید بر شکرگزاری نعمت‌های الهی و تقدس انار در متون اسلامی، به تقویت معنویت و خداشناسی در جامعه کمک می‌کند.[۱۰۸]

نام‌گذاری‌های نمادین

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در فرهنگ عامهٔ ایران، انار به‌دلیل رنگ سبز تند برگ‌هایش که در مذهب شیعه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، همچنین شکل غنچه و گل آن که شباهت قابل توجهی به آتشدان دارد، همواره مقدس شمرده شده است. این میوه در میان عامهٔ مردم، جایگاهی ویژه دارد و قصه‌ها، مثل‌ها، چیستان‌ها و باورهای متعددی دربارهٔ آن رواج یافته است. نام‌گذاری برخی از انواع انار گاه به‌دلیل کاربرد آن در مراسم خاص و گاه به سبب شکل ظاهری آن صورت گرفته است. از جمله این انواع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

انار سوری: واژه «سور» به‌معنای جشن و مهمانی است. این نوع انار در گذشته توسط زرتشتیان در مراسم و جشن‌های عروسی استفاده می‌شد.

انار گبری: به اقلیت زرتشتی ساکن در یزد «گبر» یا «گور» گفته می‌شود. برخی از انواع انار که پوستی قرمز و زیبا دارند و در مراسم و جشن‌های زرتشتیان مورد توجه بوده‌اند، به نام «انار گبری» شهرت یافته‌اند. این نام‌گذاری نشان‌دهندهٔ پیوند عمیق این میوه مقدس با آیین زرتشت است.

انار خاتونی (خانمی یا آمنه خاتونی): این نوع انار به دلیل محبوبیتش در میان زنان به این نام خوانده می‌شود. این واریته از انار در استان‌های اصفهان و یزد کشت می‌شود و از دیرباز مورد توجه بانوان بوده است.

انار پنجه‌عروس: این نام به دلیل شباهت رنگ قرمز حنایی این انار به انگشتان خضاب‌شده عروس‌ها انتخاب شده است.

انار لیلی (دختر حمومی): این نوع انار در منطقه پیشوای ورامین کشت می‌شود و به‌دلیل زیبایی و لطافت پوست میوه، به «دختر حمومی» معروف است. در سبزوار نیز آن را «لیلی» می‌نامند، که نشان‌دهنده ارتباط این میوه با ادبیات تغزلی و عاشقانه است.[۱۰۹]

انار فرهاد و رمان‌العابدین: در متون ادبی و تاریخی نیز ردپای انار به چشم می‌خورد. در بیستون، درخت اناری می‌روید که به «انار فرهاد» مشهور است. بر اساس افسانه‌ها، زمانی که فرهاد از خبر مرگ شیرین آگاه شد، تیشه را بر سر خود کوبید و دستهٔ تیشه که از چوب انار بود، به زمین افتاد و سبز شد. گفته می‌شود اگر این انار را بشکافند، درون آن سوخته و خاکستر شده است.[۱۱۰]

روز ملی انار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در تقویم رسمی کشور ۷ آبان به‌عنوان «روز ملی انار» با هدف پاسداشت جایگاه اقتصادی، فرهنگی و تاریخی این محصول استراتژیک نام‌گذاری شده است. این مناسبت بر اهمیت انار که در حوزهٔ صادرات و ارزآوری و هم در فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان نقش محوری دارد، تأکید می‌کند. انتخاب این تاریخ همچنین فرصتی برای ترویج مصرف محصولات سالم، معرفی ظرفیت‌های باغبانی کشور و توسعهٔ صنایع تبدیلی مرتبط با انار محسوب می‌شود. به نظر کارشناسان نقش نمادین انار و تجلی آن در روز ملی انار، با ارتقای سطح آگاهی شهروندان و تقویت وحدت عاطفی مردم ایران، به حفظ هویت دینی و ملی کشور کمک شایانی می‌کند.[۱۱۱]

انارپژوهی در ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار به‌دلیل اهمیت تاریخی، فرهنگی و خواص دارویی همواره مورد توجه پژوهشگران ایرانی بوده و در مقالات و کتاب‌های گوناگون به‌ویژه در حوزهٔ گیاهان دارویی بررسی شده است. در این میان کتاب «انار از قندهار تا غرناطه» اثر حبیب بهزادی شهربابکی (معروف به پدر انار ایران)، با ۴۵۶ صفحهٔ مصور، پژوهشی جامع دربارهٔ جایگاه تاریخی، فرهنگی و کشاورزی انار در تمدن ایرانی و جهانی ارائه می‌دهد. این اثر با نگاهی موشکافانه، سیر تحول انار را از دوران پیشاتاریخ تا عصر حاضر بررسی کرده و نقش آن را در آیین‌های زرتشتی و اسلامی، هنر معماری ایرانی و توسعهٔ باغداری تحلیل می‌کند.

مؤلف با استناد به منابع تاریخی و باستان‌شناسی، نشان می‌دهد چگونه این میوه از نمادهای تمدن هخامنشی و ساسانی به عنصری کلیدی در فرهنگ عامه تبدیل شده است. کتاب با بررسی مناطق انارخیز ایران و جهان، همچنین نقش انار در تجارت تاریخی را تبیین می‌کند. این اثر مرجع، با ترکیب دانش بومی و پژوهش آکادمیک، گامی مهم در مستندسازی تاریخ کشاورزی ایران محسوب می‌شود.[۱۱۲]

اثر دیگری با عنوان «انار ایران (پژوهشی در خواص میوه انار)» به قلم علی ارفعیان منتشر شده که بررسی جامع ترکیبات شیمیایی، ارزش غذایی و خواص درمانی انار از جمله اثرات ضدسرطانی و محافظت قلبی-عروقی آن پرداخته است.[۱۱۳]

انار به‌عنوان میراث مشترک

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ثبت جهانی یلدا با محوریت انار

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
انار در کنار دیوان حافظ در شب یلدای ایرانی
انار در کنار دیوان حافظ در شب یلدای ایرانی

شب یلدا به‌عنوان میراث ناملموس فرهنگی ایران و افغانستان در یونسکو ثبت شده است. کارشناسان نقش انار در ثبت جهانی شب یلدا به‌دلیل نمادین‌بودن آن و حضور پررنگش در آیین‌های شب چله بسیار برجسته می‌دانند؛ زیرا انار در بسیاری از فرهنگ‌های جهان نماد زندگی، باروری و تفاوت فرهنگی است که در این جشن‌ها به‌عنوان نماد گرما و امید به آینده به کار می‌رود. رنگ قرمز انار، هماهنگ با رنگ سفره و نماد خورشید، رابطه‌ای عمیق با آیین‌های باستانی و پرستش الهه خورشید دارد. حضور انار در شب یلدا، نماد جهانی این جشن را تقویت می‌کند و اهمیت بین‌المللی آن را برجسته می‌سازد. این میوه نماد زندگی، سلامتی و نویدبخش‌بودن در بسیاری از فرهنگ‌ها است که بر ارزش‌های مشترک انسان‌ها در سراسر جهان تأکید دارد و کارشناسان حضور آن در این مراسم را نماد وحدت فرهنگی و انتقال پیام‌های مثبت و زندگی‌بخش در سطح جهانی می‌دانند.[۱۱۴]

نقش انار در تقویت همدلی مردم ایران و افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کارشناسان امور فرهنگی معتقدند که انار به‌عنوان نمادی مشترک در فرهنگ دینی و ملی ایران و افغانستان، می‌تواند پیوندی عمیق بین مردم دو ملت ایجاد کند؛ زیرا این میوه در باورهای دینی، تاریخی، ادبیات، هنر و آیین‌های سنتی هر دو کشور جایگاه ویژه‌ای دارد و عاملی برای تقویت روابط فرهنگی و عاطفی میان مردم ایران و افغانستان محسوب می‌شود. برای مثال برگزاری جشنوارهٔ مشترک «صددانهٔ یاقوت» و «مِیله انار» در آخر آذر ماه ۱۴۰۱ش با مشارکت هنرمندان و خانواده‌های افغانستانی، گواهی بر این پیوند دیرینه است.

به نظر کارشناسان برنامه‌هایی همچون «مِیله انار» در ایران که با اجرای موسیقی محلی افغانستان و نمایش آیین‌های سنتی همراه است، فضایی برای پاسداشت مشترکات فرهنگی و تبادل تجربه‌های هنری میان دو ملت فراهم می‌سازد. اینگونه رویدادها، ضمن احیای سنت‌های مشترک، به تقویت همدلی و تفاهم بیشتر میان مردم ایران و افغانستان کمک می‌کنند و نشان می‌دهد که فرهنگ و هنر می‌تواند فضا را تغییر دهد و پلی برای اتحاد و دوستی باشد.[۱۱۵]

انار در افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار افغانستان، از میوه‌های مرغوب این کشور است که از قدیم در بخش‌های مختلف به‌ویژه در جنوب آن تولید می‌شود. آب‌وهوای گرم این مناطق، به‌ویژه قندهار باعث شده است[۱۱۶] که محصول باکیفیت انار ارغنداب قندهار، با شهرت جهانی تولید شود. بیشترین باغ‌های انار در ولسوالی «تاشقرغان» از ولایت «قندهار»، ولایت «سمنگان» و ولایت «کاپیسا» وجود دارد.[۱۱۷] در افغانستان ۴۸ گونه انار پرورش می‌یابد. انار بی‌دانهٔ قندهار (به رنگ سرخ یاقوتی) شیرین‌ترین گونهٔ انار در جهان است.[۱۱۸]

جایگاه فرهنگی انار در افغانستان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
باورهای مردم
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

با تکیه بر آموزه‌های دینی، انار در جامعه افغانستان جایگاه ویژه‌ای داشته و آن را مانند مردم ایران، نشانهٔ سرزندگی و جاودانگی و دانه‌های فراوان آن را علامت برکت و باروری می‌دانند.[۱۱۹] در باور مردم افغانستان، انار میوهٔ بهشتی است.[۱۲۰]

میلهٔ انار
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار به‌دلیل اهمیتی که در سنت‌های آیینی، هویت و معیشت مردم افغانستان دارد، جزء فرهنگ ملی درآمده و هر ساله برای ابراز شادمانی و تشکر از خالق هستی جشنی به‌نام «مِیلَه انار» برگزار می‌شود.[۱۲۱] این برنامهٔ فرهنگی گاهی در تهران هم بر پا می‌شود.[۱۲۲] در این جشن که با نواختن ساز و دهل و سُرنا همراه است، برای آغاز چیدن انار به انارستان‌ها می‌روند. مردم چیدن انار پیش از این جشن را خوب نمی‌دانند.[۱۲۳]

ادبیات عامیانه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار در ادبیات شفاهی افغانستان دارای نقش ویژه است. برای مثال مانند دیگر مردمان حوزهٔ زبان فارسی، رخسار گلگون و چهرهٔ شرمسار گل‌انداخته، به گل و رنگ سرخ انار تشبیه می‌شود: «صورتش مثل انار، سرخ شد» کسی که از شنیدن خبر ناگهانی به گریه در آید، می‌گویند: «مثل انار ترکید و گریه کرد».[۱۲۴] انار در سروده‌های عامیانه نیز بازتاب دارد:[۱۲۵] الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر

الگو:ب
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق
شب چله (یلدا)
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در باور بسیاری از مردم افغانستان انار در شب یلدا یادآور چرخهٔ زندگی بوده و باعث تولد دوباره و احیای نسل‌ها تلقی می‌شود. مردم پوست سرخ انار را نمادی از تولد یا طلوع خورشید و دانه‌های قرمز روشن آن‌ها را نور زندگی می‌داند. به‌همین دلیل در جشن‌هایی مانند جشن مهرگان، شب یلدا و دیگر جشن‌ها و مهمانی‌های بزرگ، انار بر سر سفره‌ها آورده می‌شود.[۱۲۶]

ارزش اقتصادی انار افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امروزه تولید انار در افغانستان، توجیه اقتصادی پیدا کرده و اهتمام بیشتری در کاشت و برداشت آن می‌شود. این فراورده زمینه‌ساز اشتغال نیروی انسانی است و هزاران خانواده با آن امرار معاش می‌کنند. کارشناسان ظرفیت کاشت، فرآوری و صادرات محصولات انار را جایگزین مناسب برای کاشت خشخاش و زمینه‌ساز کاهش آسیب‌های اجتماعی مربوط به تریاک می‌دانند.[۱۲۷]

هر سال حجم زیادی انار، به کشورهای مختلف جهان از جمله کشورهای آسیای میانه، هند، روسیه و انگلستان صادر می‌شود. توسعهٔ صادرات انار با تقویت اقتصاد محلی و کاهش فقر، به ایجاد ثبات اجتماعی و امنیت اقتصادی در مناطق مختلف کشور کمک شایانی می‌کند. این رونق اقتصادی می‌تواند با ارائه فرصت‌های شغلی و درآمدی، به کاهش نرخ مهاجرت و بازگشت امنیت به جامعهٔ افغانستان منجر شود.[۱۲۸]

پیوند انار با هویت دینی و فرهنگی مردم افغانستان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

انار، نعمتی بهشتی در باور مردم است و مصرف آن در مناسبت‌هایی مانند شب یلدا و جشن مهرگان، به تقویت معنویت و پیوندهای اعتقادی کمک می‌کند. در بعد فرهنگی، برگزاری جشن‌هایی مانند «میلهٔ انار» و حضور پررنگ این میوه در ادبیات شفاهی، غنای فرهنگی افغانستان را به نمایش گذاشته و انتقال میراث معنوی به نسل‌های آینده را تسهیل می‌کند. از نظر اجتماعی، انار با نماد باروری و برکت، به تحکیم نهاد خانواده کمک کرده و در مراسم جمعی باعث همبستگی اجتماعی می‌شود، به‌طوری که حضور آن در سفره‌های مشترک، نشان‌دهندهٔ پیوند عمیق بین سنت‌ها و ارزش‌های خانوادگی است.[۱۲۹]

انار قندهار
[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در میان انواع انار افغانستان، انار قندهار به‌دلیل کیفیت بالا، طعم و ارزش غذایی زیاد، شیرینی و آب‌داربودن شهرت ملی و بین‌المللی پیدا کرده است.[۱۳۰] این شهرت باعث شده که علاوه‌بر ذکر انار در متون کهن فارسی چون مثنوی معنوی در رباعی ذیل هم معشوق شاعر به «انار قندهار» تشبیه شود:[۱۳۱]الگو:آغاز نستعلیق 

الگو:شعر

الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیقدر متن آهنگ «قندهار» از فرهاد دریا هم آمده است:[۱۳۲]الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر
الگو:ب
الگو:ب
الگو:پایان شعر
الگو:پایان نستعلیق

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ نوجوان و دانش، «مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن»، ۱۳۹۶ش، ص۳۴.
  2. ↑ Šāyast né-Šāyast, ed. J. C. Tavadia, 1930, P71-72;
    MacKenzie, A Concise Pahlavi Dictionary, 1971, P9 & 230;
    مشکور، فرهنگ هزوارش‌های پهلوی، ۱۳۴۶ش، ص120.
  3. ↑ معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۲۱۴ و ۵۹۸؛
    ادیب صابرترمذی، دیوان، ۱۳۴۳ش، ص۱۱۷ و ۱۲۸.
  4. ↑ پورداود، آناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۶۵–۲۶۶.
  5. ↑ دانشنامهٔ جهان اسلام، 1375ش، ج۱۲، ص۹۱.
  6. ↑ سورهٔ انعام، آیهٔ ۶ و ۹۹ و ۱۴۱؛
    سورهٔ الرحمن، آیهٔ ۵5 و ۶۸.
  7. ↑ پاپلی یزدی، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، ۱۳۶۷ش، ص۷۰.
  8. ↑ نوجوان و دانش، «مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن»، ۱۳۹۶ش، ص۳۵–۳۶.
  9. ↑ نوجوان و دانش، «مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن»، ۱۳۹۶ش، ص۳۵–۳۶.
  10. ↑ نوجوان و دانش، «مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن»، ۱۳۹۶ش، ص۳۵.
  11. ↑ پورداود، آناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۷۲.
  12. ↑ ثابتی، درختان جنگلی ایران، ۱۳۲۶ش، ص۵۰؛
    نیلوفری، «تاریخچهٔ انار»، ص۳۸؛
    زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ۱۳۶۷ش، ص۳۴۴؛
    ساعی، جنگل‌شناسی، ج1، ۱۳۲۷ش، ص۲۴۴.
  13. ↑ فاضل هروی، ارشاد الزراعه، ۱۳۴۶ش، ص۱۷۷.
  14. ↑ ضرابی، تاریخ کاشان، ۱۳۵۶ش، ص۱۹۴.
  15. ↑ فرهنگنامهٔ کودکان و نوجوانان، ۱۳۷۷ش، ج4، ص2؛
    سیفی فمی تفرشی، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، ۱۳۷۰ش، ص۵۹.
  16. ↑ ثعالبی، لطائف المعارف، ۱۳۶۸ش، ص234-235.
  17. ↑ پولاک، سفرنامه، ۱۳۶۱ش، ص366.
  18. ↑ «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین.
  19. ↑ «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.
  20. ↑ مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران باستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.
  21. ↑ مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران باستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۳۹؛
    Drower, Water into Wine, 1956, P7.
  22. ↑ پورداود، آناهیتا، ۱۳۴۳ش، ص۲۷1.
  23. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، 1394ش، ص365.
  24. ↑ پورداوود، تفسیر بر خرده اویستا، 1931م، ص146-147.
  25. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۴.
  26. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۴.
  27. ↑ زرتشت بهرام پژدو، زراتشت‌نامه، ۱۳۳۵ش، ص۷۷.
  28. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۶.
  29. ↑ خوابگزاری، ۱۳۴۶ش، ص210-211.
  30. ↑ اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص184.
  31. ↑ Smith, The Religion of the Semites, 1972, P488.
  32. ↑ بلوک‌باشی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ج2 ص112.
  33. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۳–۳۶۴.
  34. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۳–۳۶۴.
  35. ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ عادل‌زاده و پاشایی‌فخری، فرهنگ ادبدی گیاهان، ۱۳۸۷ش، ص44.
  36. ↑ معین، مزدیسنا و ادب پارسی، ج1، ۱۳۳۸ش، ص400-401.
  37. ↑ مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران باستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴۱.
  38. ↑ اوشیدری، دانشنامهٔ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.
  39. ↑ مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص۴۹.
  40. ↑ سورهٔ الرحمن، آیهٔ ۵۵ و ۶۸؛ سورهٔ انعام، آیهٔ 99 و 141.
  41. ↑ ابن‌قتیبه، غریب القرآن، 1991م، ص ۲۵۱.
  42. ↑ سورهٔ انعام، آیهٔ 99 و 141.
  43. ↑ سورهٔ الرحمن، آیهٔ ۶۸
  44. ↑ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، 1413ق، ج۹، ص۴۸۴.
  45. ↑ امجدی ام‌البنین و دیگران، «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، 1394ش، ص376.
  46. ↑ کلینی، الفروع من الکافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353؛ مجلسی، حلیة المتقین، ۱۳۷۱ق، ص50.
  47. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص۳۰۹؛ اسدیان خرم‌آبادی، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، ۱۳۵۸ش، ص۲۳۵؛ صفی‌نژاد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، ۱۳۵۵ش، ص۳۹۳.
  48. ↑ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، 1413ق، ج۹، ص۴۸۴.
  49. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص619.
  50. ↑ اوشیدری، دانشنامهٔ مزدیسنا، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۸.
  51. ↑ خوابگزاری، 1364ش، ص210.
  52. ↑ انجوی شیرازی، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، ج1، ۱۳۵۲ش، ص18 و 26.
  53. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص227.
  54. ↑ شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، 1383ش، ص309.
  55. ↑ مهدی حسن، «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران باستان»، ۱۳۷۰ش، ص۱۰۴2.
  56. ↑ المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، ۱۹۶۹م، ص277.
  57. ↑ فره‌وشی، جهان فروری، ۱۳۶۴ش، ص۵۹.
  58. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۷–۳۶۸.
  59. ↑ کلینی، الفروع من الکافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص355.
  60. ↑ کلینی، الفروع من الکافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص248.
  61. ↑ کلینی، الفروع من الکافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص353-354.
  62. ↑ امجدی ام‌البنین و دیگران، «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، 1394ش، ص376-379.
  63. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، 1394ش، ص363.
  64. ↑ بلوک‌باشی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ج2 ص112.
  65. ↑ بلوک‌باشی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ج2 ص112.
  66. ↑ ابن‌بیطار، الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة، بولاق، ۱۲۹۱ق، ص142-144.
  67. ↑ عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ۱۳۷۱ ش، ص۴۵۳–۴۵۵.
  68. ↑ Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485-486.
  69. ↑ Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.487.
  70. ↑ Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.VI, P.485.
  71. ↑ جمالی یزدی، فرخ‌نامه، ۱۳۴۶ش، ص125.
  72. ↑ زرگری، گیاهان دارویی، ۱۳۶۷ش، ج2، ص346-350.
  73. ↑ نوجوان و دانش، «مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن»، ۱۳۹۶ش، ص۳۵.
  74. ↑ «نماد انار در چکامه‌های شاعران ایرانی»، خبرگزاری ایبنا.
  75. ↑ ۷۵٫۰ ۷۵٫۱ «نماد انار در چکامه‌های شاعران ایرانی»، خبرگزاری ایبنا.
  76. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۷۰–۳۷۲.
  77. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۷۰–۳۷۲.
  78. ↑ معزی، دیوان، ۱۳۱۸ش، ص۵۹۸؛
    خواجوی کرمانی، دیوان، ۱۳۳۶ش، ص۱۰۳.
  79. ↑ لغت فرس، اسدی طوسی، ۱۳۵۶ش، ذیل واژه لال.
  80. ↑ انوری، دیوان، 1364ش، ج1، ص192.
  81. ↑ سعدی، مواعظ، قصاید، وب‌سایت گنجور.
  82. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۷۰–۳۷۲.
  83. ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۵۲ش، ج3، ص1405، 1479، 1494.
  84. ↑ (شکورزاده، عقاید و رسوم مردم خراسان، ۱۳۶۳ش، ص533، 539.
  85. ↑ شاملو، کتاب کوچه، 1361ش، ص901-908.
  86. ↑ عادل‌زاده و پاشایی فخری، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، ۱۳۹۴ش، ص۳۶۹.
  87. ↑ «طعم بهشت، به رنگ یاقوت / بررسی نقش انار در فرهنگ و تاریخ ایران، به مناسبت روز ملی این میوه پرطرفدار»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.
  88. ↑ «فیلم اشک انار برای نوروز تولید می‌شود»، خبرگزاری مهر.
  89. ↑ «گلستانی در داغ انار نقش مددکار را بازی می‌کند»، خبرگزاری مهر.
  90. ↑ «مستند سینمایی انار در مرحله تدوین قرار دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان.
  91. ↑ «درخت انار جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران اندونزی را کسب کرد»، وب‌سایت سینما خانه.
  92. ↑ «انارهای نارس؛ فیلمی که می‌خواهد مخاطب را به اندیشه وادارد»، خبرگزاری ایسنا.
  93. ↑ «معرفی و بررسی فیلم دانه انار»، وب‌سایت منظوم.
  94. ↑ شهری، طهران قدیم، ج5، ۱۳۷۱ش، ص24.
  95. ↑ نجم‌آبادی، تاریخ طب در ایران پس از اسلام، ۱۳۵۳ش، ص87.
  96. ↑ نورالله، «مادةالحیوة»، ۱۳۶۰ش، ص۲۲۵؛
    اُلئاریوس، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص۲۶۵.
  97. ↑ «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.
  98. ↑ قاسم‌زاده و دیگران، «درآمدی بر اهمیت فرآورده‌ها و مشتقات محصولی میوه انار برای مدیریت مسائل انسانی»، 1400ش، ص101-109.
  99. ↑ «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.
  100. ↑ اکبری آدرگانی و دیگران، «ارزیابی برخی از ویژگی‌های عملکردی پکتین استخراجی از پوست انار به روش مایکروویو»، 1400ش، ص۵.
  101. ↑ Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, 1966, V.IV, P.165.
  102. ↑ قاسم‌زاده و دیگران، «درآمدی بر اهمیت فرآورده‌ها و مشتقات محصولی میوه انار برای مدیریت مسائل انسانی»، 1400ش، ص101-109.
  103. ↑ «جشن انار را در این چند شهرستان ببینید»، وب‌سایت میهمان شو.
  104. ↑ «جشن انار، جشنی سرخ در آستانه پاییز نارنجی»، وب‌سایت جاجیگا.
  105. ↑ بهادری و همکاران، «نقش جشنواره انار در توسعه پایدار گردشگری جوامع محلی در نواحی مرزی»، 1399ش، ص429.
  106. ↑ بهادری و همکاران، «نقش جشنواره انار در توسعه پایدار گردشگری جوامع محلی در نواحی مرزی»، 1399ش، ص429.
  107. ↑ «مِله انار میزبان خانواده‌های افغانستانی خواهد شد»، خبرگزاری ایرنا.
  108. ↑ «طعم بهشت، به رنگ یاقوت / بررسی نقش انار در فرهنگ و تاریخ ایران، به مناسبت روز ملی این میوه پرطرفدار»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران.
  109. ↑ بهزادی شهربابکی، پراکندگی و تنوع ارقام انار در ایران، ۱۳۷۷ش، ص۱۸۰–۱۸۴.
  110. ↑ عادل‌زاده و پاشایی‌فخری، فرهنگ ادبدی گیاهان، ۱۳۸۷ش، ص44.
  111. ↑ «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین.
  112. ↑ «زادگاه انار ایران است/ دیرینگی و پیدایش انار از روزگاران کهن تا دوران کنونی»، خبرگزاری ایبنا.
  113. ↑ «نار ایران (پژوهشی در خواص میوه انار)»، وب‌سایت گیسوم.
  114. ↑ «نگاهی به پرونده شب یلدا که دریونسکو جهانی شد»، خبرگزاری اقتصادی ایران.
  115. ↑ «مِله انار میزبان خانواده‌های افغانستانی خواهد شد»، خبرگزاری ایرنا.
  116. ↑ «نهال انار قندهار»، وب‌سایت نهالستان پالیز نهال.
  117. ↑ «انار قندهار میوه سر زندگی و جاودانگی»، وب‌سایت پارس.
  118. ↑ «انار قندهار میوه سر زندگی و جاودانگی»، وب‌سایت پارس.
  119. ↑ «مِله انار میزبان خانواده‌های افغانستانی خواهد شد»، خبرگزاری ایرنا.
  120. ↑ «انار قندهار میوه سر زندگی و جاودانگی»، وب‌سایت پارس.
  121. ↑ «میله انار در تگاب؛ انار میوة بهشتی است» وب‌سایت فرهنگ.
  122. ↑ «میله انار میزبان افغانستانی‌ها می‌شود» وب‌سایت شرکت ساختمانی کار.
  123. ↑ «مِله انار میزبان خانواده‌های افغانستانی خواهد شد»، خبرگزاری ایرنا.
  124. ↑ عالمی، دانشنامة اسلامی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست، 1397ش، ج2، ص393.
  125. ↑ «قو قو برگ چنار» وب‌سایت زندگی.
  126. ↑ «نگاهی به آداب و رسوم شب یلدا در افغانستان»، خبرگزاری میزان.
  127. ↑ غلامی، «انار، یاقوت سرخ افغانستان» روزنامة صبح کابل.
  128. ↑ غبار، افغانستان در مسیر تاریخ، 1368ش، ص18؛ «بازارهای انگلستان، میزبان انار افغانستان» وب‌سایت طلوع نیوز؛ «۵۰۰ تُن انار افغانستان به خارج صادر می‌شود» وب‌سایت طلوع نیوز
  129. ↑ «نگاهی به آداب و رسوم شب یلدا در افغانستان»، خبرگزاری میزان.
  130. ↑ «انار قندهار و راه ناهموار رسیدن به بازارهای جهانی + تصاویر» خبرگزاری شفقنا.
  131. ↑ اشراقی، «انار قندهار»، وب‌سایت غوغای شعر و ادبیا.
  132. ↑ «دانلود آهنگ قندهار از فرهاد دریا»، وب‌سایت سحر افغانستان.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • قرآن کریم
  • ابن‌بیطار، عبدالله، الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة، بولاق، ۱۲۹۱ق.
  • ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، غریب القرآن، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۹۱م.
  • ادیب صابر ترمذی، دیوان، به‌تحقیق محمدعلی ناصح، تهران، علمی، ۱۳۴۳ش.
  • اسدیان خرم‌آبادی، محمد و دیگران، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، تهران، مرکز مردم‌شناسی ایران، ۱۳۵۸ش.
  • اشراقی، غلام‌نبی، «انار قندهار»، وب‌سایت غوغای شعر و ادبیات، تاریخ درج مطلب: ۷ ثور ۱۳۹۴ش.
  • اکبری آدرگانی، بهروز و دیگران، «ارزیابی برخی از ویژگی‌های عملکردی پکتین استخراجی از پوست انار به روش مایکروویو»، مجله علوم غذایی و تغذیه، شمارهٔ ۷۱، ۱۴۰۰ش.
  • امجدی ام‌البنین و دیگران، «آثار تغذیه‌ای-درمانی انار از دیدگاه متون اسلامی، طب سنتی و طب مدرن»، مجلهٔ دانشگاه علوم پزشکی مازندان، شمارهٔ ۱۳۴، ۱۳۹۴ش.
  • المحاسن و الاضداد، منسوب به جاحظ، به‌تحقیق فوزی عطوی، بیروت، بی‌نا، ۱۹۶۹م.
  • «انار قندهار میوهٔ سرزندگی و جاودانگی»، وب‌سایت پارس، تاریخ درج مطلب: ۲۵ ثور ۱۳۹۵ش.
  • «انار قندهار و راه ناهموار رسیدن به بازارهای جهانی + تصاویر» خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب:۳۱ اکتوبر ۲۰۲۱م.
  • «انارهای نارس؛ فیلمی که می‌خواهد مخاطب را به اندیشه وادارد»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
  • اوشیدری، جهانگیر، دانشنامهٔ مزدیسنا، تهران، مرکز، ۱۳۷۱ش.
  • انجوی شیرازی، ابوالقاسم، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۲ش.
  • انوری، محمد، دیوان، به‌تحقیق محمدتقی مدرس رضوی، تهران، سکه، ۱۳۶۴ش.
  • اُلئاریوس، آدام، سفرنامه، ترجمهٔ احمد بهپور، تهران، ابتکار، ۱۳۶۳ش.
  • «ایران، سومین تولیدکننده انار جهان با کیفیتی جهانی»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۴۰۳ش.
  • «بازارهای انگلستان، میزبان انار افغانستان»، طلوع نیوز، ۱۳ آذر ۱۳۹۳ش.
  • «این شهرهای ایران به انار خوشمزه‌شان معروف هستند»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۷ آبان ۱۴۰۳ش.
  • بلوک‌باشی، علی، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، وب‌سایت کتابخانه مدرسهٔ فقاهت، تاریخ بازدید: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
  • بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، دانشنامهٔ جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۵ش.
  • بهادری و همکاران، «نقش جشنواره انار در توسعه پایدار گردشگری جوامع محلی در نواحی مرزی مورد مطالعه: (روستاهای منطقه اورامانات شهرستان پاوه)»، مجلهٔ جغرافیا و روابط انسانی، شمارهٔ ۹، ۱۳۹۹ش.
  • پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
  • پورداود، ابراهیم، آناهیتا، به‌تحقیق مرتضی گرجی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۳ش.
  • پورداوود، ابراهیم، تفسیر بر خرده اویستا، برلین، ۱۹۳۱م.
  • پولاک، یاکوب ادوارد، سفرنامه، ترجمهٔ کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۱ش.
  • بهزادی شهربابکی، حبیب، پراکندگی و تنوع ارقام انار در ایران، تهران، نشر آموزش کشاورزی، ۱۳۷۷ش.
  • ثابتی، حبیب‌الله، درختان جنگلی ایران، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۲۶ش.
  • ثعالبی، عبدالملک، لطائف المعارف، ترجمهٔ علی‌اکبر شهابی خراسانی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش.
  • «جشن انار، جشنی سرخ در آستانه پاییز نارنجی»، وب‌سایت جاجیگا، تاریخ بازدید: ۱۱ آذر ۱۴۰۱ش.
  • «جشن انار را در این چند شهرستان ببینید»، وب‌سایت میهمان شو، تاریخ بازدید: ۱۱ آذر ۱۴۰۱ش.
  • خوابگزاری، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
  • خواجوی کرمانی، محمود، دیوان، به‌تحقیق احمد سهیلی خوانساری، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۶ش.
  • «دانلود آهنگ قندهار از فرهاد دریا»، وب‌سایت سحر افغانستان، ۱۴ جدی ۱۴۰۱ش.
  • «درخت انار جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران اندونزی را کسب کرد»، وب‌سایت سینما خانه، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آبان ۱۴۰۳ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، امثال و حکم، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۲ش.
  • «زادگاه انار ایران است/ دیرینگی و پیدایش انار از روزگاران کهن تا دوران کنونی»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
  • زرتشت بهرام پژدو، زراتشت‌نامه، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۵ش.
  • زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش.
  • ساعی، کریم، جنگل‌شناسی، تهران، بی‌نا، ۱۳۲۷ش.
  • سعدی مواعظ، قصاید، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۵ بهمن ۱۴۰۰ش.
  • سیفی قمی تفرشی، مرتضی، مروری بر جغرافیای تاریخی ساوه، تهران، مجید، ۱۳۷۰ش.
  • شاملو، احمد، کتاب کوچه، تهران، مازیار، ۱۳۶۱ش.
  • شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش.
  • شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، معین، ۱۳۷۱ش.
  • «صابون دست‌ساز قندهار شهرت جهانی یافت»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۳۹۶ش.
  • صفی‌نژاد، جواد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۵ش.
  • ضرابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶ش.
  • «طعم بهشت، به رنگ یاقوت / بررسی نقش انار در فرهنگ و تاریخ ایران، به مناسبت روز ملی این میوه پرطرفدار»، وب‌سایت تحلیلی-خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۴۰۳ش.
  • طوسی، محمد، التبیان، به‌تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، قم، مؤسسه تحقیقات و نشر اهل البیت، ۱۴۱۳ق.
  • عادل زاده، پروانه و پاشایی فخری، کامران، «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی»، مجلهٔ سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شمارهٔ ۲۷، ۱۳۹۴ش
  • عادل‌زاده، پروانه، پاشایی‌فخری، کامران، فرهنگ ادبدی گیاهان، تبریز نشر مولا علی، ۱۳۸۷ش.
  • عالمی، حسن، دانشنامهٔ اسلامی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست، تهران، نهاد نمایندگی ولی فقیه در وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۹۳ش.
  • عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین، مخزن الادویة، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۱ش.
  • غبار، میرغلام‌محمد، افغانستان در مسیر تاریخ، تهران، مرکز نشر انقلاب با همکاری جمهوری، چاپ چهارم، ۱۳۶۸ش.
  • فاضل هروی، ارشاد الزراعه، به‌تحقیق محمد مشیری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ش.
  • فرهنگنامهٔ کودکان و نوجوانان، تهران، شورای کتاب کودک، ۱۳۷۷ش.
  • فره‌وشی، بهرام، جهان فروری، تهران، گاریان، ۱۳۶۴ش.
  • «فیلم اشک انار برای نوروز تولید می‌شود»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۳ اسفند ۱۳۸۹ش.
  • قادرمزی، حسین «تبیین اثرات جشنواره انار بر توسعهٔ گردشگری روستایی»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ بازدید: ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
  • قاسم‌زاده، عباس و دیگران، «درآمدی بر اهمیت فرآورده‌ها و مشتقات محصولی میوه انار برای مدیریت مسائل انسانی»، فصلنامه علمی نگرش‌های نوین بازرگانی، شمارهٔ ۲، ۱۴۰۰ش،
  • «قو قو برگ چنار»، وب‌سایت زندگی، تاریخ بازدید: ۲۲ فروردین ۱۴۰۲ش.
  • «کرمانشاه سرچشمه جشن انار در دنیاست/ نگذاریم این جشن به نام کشوری دیگر ثبت جهانی شود»، خبرگزاری ایسنا»، تاریخ درج مطلب: ۱۳ بهمن ۱۳۹۹ش.
  • کلینی، محمد، الفروع من الکافی، به‌تحقیق علی‌اکبر غفاری، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
  • «گلستانی در داغ انار نقش مددکار را بازی می‌کند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۸ شهریور ۱۳۸۷ش.
  • گل‌گلاب، حسین، گیاه‌شناسی، تهران، بی‌نا، ۱۳۲۶ش.
  • لغت فرس، اسدی طوسی، به‌تحقیق محمد دبیرسیاقی، تهران، طهوری، ۱۳۵۴ش.
  • مجلسی، محمدباقر، حلیة المتقین، تهران، بی‌نا، ۱۳۷۱ق.
  • مشکور، محمدجواد، فرهنگ هزوارش‌های پهلوی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش.
  • معزی، محمد، دیوان، به‌تحقیق عباس اقبال آشتیانی، تهران، زوار، ۱۳۱۸ش.
  • معین، محمد، مزدیسنا و ادب پارسی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
  • «مِله انار میزبان خانواده‌های افغانستانی خواهد شد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲ آذر ۱۴۰۱ش.
  • مهدی حسن، س. «افدرا و درخت انار در آیین جاودانگی در ایران باستان»، ترجمهٔ نوذر جلیلی، چیستا، تهران، شمارهٔ ۹، ۱۳۷۰ش.
  • «نار ایران (پژوهشی در خواص میوه انار)»، وب‌سایت گیسوم، تاریخ بازدید: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
  • نجم‌آبادی، محمود، تاریخ طب در ایران پس از اسلام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۳ش.
  • «نگاهی به آداب و رسوم شب یلدا در افغانستان»، خبرگزاری میزان: ۲۹ آذر ۱۳۹۶ش.
  • «نهال انار قندهار»، وب‌سایت نهالستان پالیز نهال، تاریخ بازدید: ۲۲ فروردین ۱۴۰۲ش.
  • نورالله، «مادةالحیوة»، رساله در علم طباخی، آشپزی دورهٔ صفوی، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، سروش، ۱۳۶۰ش.
  • نوجوان، فاطمه و دانش، عطیه السادات، «مروری برخواص انار از دیدگاه طب سنتی ایران و پزشکی مدرن»، مجلهٔ طب سنتی، شمارهٔ ۱، ۱۳۹۶ش.
  • «۳۷ میراث‌فرهنگی ناملموس در فهرست آثار ملی ثبت شد»، خبرگزاری پانا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ بهمن ۱۳۹۹ش.
  • «معرفی و بررسی فیلم دانه انار»، وب‌سایت منظوم، تاریخ بازدید: ۲۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
  • «مستند سینمایی انار در مرحله تدوین قرار دارد»، وب‌سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۲ دی ۱۳۹۸ش..
  • «نگاهی به پرونده شب یلدا که دریونسکو جهانی شد»، خبرگزاری اقتصادی ایران، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۴۰۳ش.
  • یونس زاده، سمانه، «آیکونوگرافی نقوش گل انار (انار) و گل رز سرخ در سوزندوزی ایران»، مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات مدیریت، فرهنگ و هنر، ۱۴۰۳ش.
  • نیلوفری، پرویز، «تاریخچهٔ انار»، فروهر، تهران، شمارهٔ ۷ و ۸، ۱۳۶۸ش.
  • Drower, E. S. , Water into Wine, London, 1956.
  • MacKenzie, D. N. , A Concise Pahlavi Dictionary, London, 1971.
  • Pliny, the Elder, Natural History, tr. H. Rackham, London, 1966.
  • Šāyast né-Šāyast, ed. J. C. Tavadia, Hamburg, 1930.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:انار&oldid=24205»