پیشنویس:امامزاده: تفاوت میان نسخهها
imported>محمد مولایی |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:امام زاده۲.jpg|جایگزین=حرم حضرت معصومه دختر امام موسی کاظم در قم |بندانگشتی|حرم حضرت معصومه دختر امام موسی کاظم در قم ]] | |||
{{درشت|'''امامزاده'''}}؛ فرزند یا نواده امامان شیعه. | |||
امامزاده، به فرزند یا نواده امامان شیعه و همچنین مقبره آنان گفته میشود که در فرهنگ ایران، از جایگاه مذهبی و آیینی ویژهای برخوردار است. مهاجرت گسترده این سادات به ایران بهدلایل امنیتی و مذهبی بوده و باعث گسترش آبادیها شده است. بنای آرامگاه امامزادگان، با تلفیق معماری باستانی و اسلامی، همواره مورد احترام مردم بوده و بهعنوان مکانی برای زیارت، توسل، دادخواهی و برآورده شدن حاجات شناخته میشود. | |||
==مفهومشناسی امامزاده== | |||
امامزاده، به فرزند یا نوهٔ یکی از امامان در مذهب [[شیعه]]، گفته میشود. در [[فرهنگ]] ایرانیان، به مقبره فرزندان یا نوههای امامان نیز امامزاده گفته میشود.<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/امامزاده عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه امامزاده، سایت واژهیاب.]</ref> [[زیارت]] آرامگاه امامزادگان، یکی از مناسک و رفتارهای آیینی_مذهبی ایرانیان است که به مرور زمان، دارای آدابی ویژه شده است. سادات موسوی، بخش چشمگیری از امامزادگان را در [[ایران]] تشکیل میدهند. در ایران، سازمان اوقاف و امور خیریه، تولیت امامزادهها را برعهده دارد. | |||
==پیشینه امامزادهها== | ==پیشینه امامزادهها== | ||
مورخان، دلایل [[مهاجرت]] گسترده نوادگانِ | [[پرونده:امام زاده.jpg|جایگزین=امامزاده هلال بن علی در اصفهان|بندانگشتی|امامزاده هلال بن علی در اصفهان مبدا و محور حرکتهای مردمی در قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ش و ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ش.]] | ||
# [[امنیت]] در | مورخان، دلایل [[مهاجرت]] گسترده نوادگانِ امامان شیعه به ایران را اینگونه اعلام کردهاند: | ||
# محبوبیت [[اهلبیت]] در بین مردم | #[[امنیت]] در ایران | ||
# جذب نیرو برای قیام علویان | #محبوبیت [[اهلبیت]] در بین مردم ایران | ||
#جذب نیرو برای قیام علویان | |||
وجود آرامگاه امامزادهها در نقاط مختلف ایران، موجب ایجاد یا گسترش آبادیهایی در اطراف آنها شده است مانند شهر [[قم]]، که بهواسطهٔ حضور بارگاه [[حضرت معصومه|حضرت فاطمه معصومه]]، بسیار توسعه یافت. | |||
==پراکندگی امامزادهها== | ==پراکندگی امامزادهها== | ||
پیدا کردن مکانی امن برای زندگی، یکی از وجوه مشترک | پیدا کردن مکانی امن برای زندگی، یکی از وجوه مشترک مهاجرت امامزادهها و [[سادات]] به ایران بوده است. بسیاری از امامزادهها، به کوههای طبرستان، ری و نیز سرزمینهای مرکزی پناه آوردهاند. در سال ۱۳۵۲ش، تعداد امامزادهها در ایران، ۱۰۵۹ تن اعلام گردید که در این میان، استان مرکزی دارای بیشترین امامزادهها و استان [[سیستان]] و بلوچستان، بدون امامزاده اعلام شد. از این تعداد، ۱۱۲ [[امامزاده]] در [[تهران]] و نواحی اطراف آن، ۸۶ تن در [[کاشان]]، ۵۲ تن در [[شیراز]]، ۴۶ تن در [[قم]]، ۳۰ تن در داراب، ۱۲ تن در نائین و امامزادگانی دیگر در نقاط مختلف ایران وجود دارند. در دائرهالمعارف بناهای تاریخی در دوره اسلامی، تعداد امامزادگان مدفون در ایران، حدود ۴ هزار تن اعلام شده است.<ref>دائرةالمعارف بناهای تاریخی در دورهٔ اسلامی (بناهای آرامگاهی)، ۱۳۷۶ش، ص119.</ref> امروزه کمتر شهری در ایران است که امامزادهای نداشته باشد. امامزادهها، همواره در طول تاریخ، مورد احترام ایرانیان بودهاند، حتی آنها که ناشناخته بوده و هویت مشخصی نداشتهاند.<ref>هیلنبراند، «مقابر»، معماری ایران، ۱۳۶۶ش، ص۲۳.</ref> | ||
==نخستین آرامگاههای امامزادگان== | ==نخستین آرامگاههای امامزادگان== | ||
[[مسلمانان]] در سدههای نخستین با اثرپذیری از سفارش [[پیامبر | [[مسلمانان]] در سدههای نخستین با اثرپذیری از سفارش [[حضرت محمد|پیامبر]] خدا، مقابر را همسطح زمین میساختند و بر روی مقبرهٔ امامزادهها، تنها سایبانی ساده بنا میکردند.<ref>هیلنبراند، «مقابر»، معماری ایران، ۱۳۶۶ش، ص25.</ref> اما با گذشت زمان، این آرامگاهها توسعه یافته و اغلب، بهشکل زیارتگاههایی باشکوه درآمدهاند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ج1، ۱۳۷۵ش، ص۲۳۱–۲۳۴.</ref> برای مثال، پس از درگذشت حضرت فاطمه معصومه در [[قم]]، تنها سایبانی از بوریا بر روی قبر او گذاشته بودند. اما، امروزه این مقبره به زیارتگاهی شکوهمند تبدیل شده است.<ref>شهابی، تاریخچهٔ وقف در اسلام، ۱۳۴۳ش، ص۶۳.</ref> | ||
ساخت امامزادهها با روی کار آمدن علویان در طبرستان و آلبویه، در مناطق غربی و جنوبی ایران، رایج شد و در دوره [[سلجوقیان]]، که مذهب تسنن بر ایران حاکم بود، نیز ادامه یافت. با حضور [[صفویه|صفویان]] و رسمی شدن مذهب [[شیعه]] در ایران، ساخت بناهایی برای آرامگاههای امامان و امامزادگان، در [[ایران]]، رونقی بسیار یافت و تا دوره [[قاجاریان]] نیز ادامه پیدا کرد.<ref>دائرةالمعارف بناهای تاریخی در دورهٔ اسلامی (بناهای آرامگاهی)، ۱۳۷۶ش، ص120.</ref> | |||
==ویژگیهای مشترک امامزادهها== | ==ویژگیهای مشترک امامزادهها== | ||
اولین ویژگی مشترک امامزادهها، پیوند نَسَبی آنها با | اولین ویژگی مشترک امامزادهها، پیوند نَسَبی آنها با امامان مذهب شیعه است. بههمین دلیل، حتی پس از مرگ نیز مورد احترام مردم ایران بوده و آرامگاه آنان بهعنوان زیارتگاه در نظر گرفته شده است. بنای ساختهشده بر مقابر امامزادگان، در طول تاریخ، محلی برای هنرنمایی هنرمندان ایرانی، در زمینههای گوناگون مانند [[آینهکاری]]، خاتمسازی و گچبری بوده است. کتیبهنویسی و خوشنویسی نیز، از عناصر معماری همیشگی در این آرامگاهها محسوب میشود که معمولاً به اصل و نسب امامزاده، در همین کتیبهها اشاره شده است.<ref>امامزادهها و تربت برخی از پاکان و نیکان، ۱۳۸۸ش، ج1، ص13-14.</ref> | ||
گاهی به آرامگاه امامزاده، [[حرم]] گفته میشود؛ | گاهی به آرامگاه امامزاده، [[حرم]] گفته میشود؛ حرم، اتاقی است با سقفی معمولاً گنبدیشکل که قبر امامزاده در آن قرار دارد و هستهٔ اصلی آرامگاه محسوب میشود. از جمله عناصر مشترک دیگر این آرامگاهها، میتوان به [[منار|مناره]]، صحن، ایوان، گنبد و [[رواق]] اشاره کرد. | ||
درگذشته، مرسوم بود که | درگذشته، مرسوم بود که دیوارهٔ داخلی آرامگاه را با پارچههای قلمکاریشده و [[ضریح]] را با پارچههای [[ابریشم|ابریشمی]] سیاه یا سبز میپوشاندند. اطراف آرامگاهها نیز معمولاً فضای سبز و باغی بزرگ میساختند که دارای استخر، چاه، باغچه و انواع درخت و گل بود.<ref>کمپفر، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص135-136.</ref> در امامزادهها، معمولاً [[ایوان|ایوانی]] چسبیده به حرم ساخته شده و زائران از همان نقطه، کفشهای خود را درآورده و به کفشداریها میسپارند و داخل حرم میشوند.<ref>Massé, Croyances et Coutumes Persanes, 1938, V.II, P387-388.</ref> | ||
ایرانیان در ساخت بنای ویژهٔ امامزادگان، معماری باستانی را با [[فرهنگ اسلامی]]، تلفیق کردهاند؛ مقبرههای بُرجیشکل و مقبرههای چهارگوش گنبددار، هر دو در معماری باستانی [[ایران]] ریشه دارد.<ref>هیلنبراند، «مقابر»، معماری ایران، ۱۳۶۶ش، ص۳۰–۳۲.</ref> [[گنبد]]، ایوان، مناره و برخی دیگر از عناصر معماری بهکار رفته در امامزادهها نیز بازماندههایی از دوران پیش از [[اسلام]] در [[ایران]] هستند.<ref>Diez, "The Principles and Types» , 1967, vol. III, P918-919.</ref> | |||
==امامزادهها در باورهای مردمی== | ==امامزادهها در باورهای مردمی== | ||
احترام به امامزادهها، [[زیارت]] و [[توسل]] به آنها، از آیینهای کهن | [[پرونده:امام زاده۱.png|جایگزین=بقعۀ امامزاده حسین در قزوین|بندانگشتی|بقعۀ امامزاده حسین در قزوین]] | ||
احترام به امامزادهها، [[زیارت]] و [[توسل]] به آنها، از آیینهای کهن ایرانیان است. سفارشهای [[پیامبر اسلام]] و پیشوایان مذهب، موجب شده است که احترام به [[سادات]]، بهویژه «سادات علوی»، جایگاه ویژهای در فرهنگ ایرانیان داشته باشد. در روایتی از پیامبر خدا آمده که هر کس به فرزندان او، از راه دست، زبان و مال کمک کند، [[شفاعت]] خواهد کرد. همچنین، وی، در جایی دیگر گفته است که به فرزندان خوب من بهخاطر [[خدا]]، و به فرزندان بد من، بهخاطر من کمک کنید.<ref>سبزواری، جامع الاخبار، ج13، ۱۴۱3ق، ص393.</ref> در برخی از روایات، ثواب زیارت هر یک از سادات فاطمی، همانند [[زیارت]] پیامبر و امامان دانسته شده است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج43، ۱۴۰۳ق، ص58.</ref> در [[فقه اسلامی|فِقه]] شیعه، زیارت امامزادگان مستحب و پسندیده است.<ref>ابنقولویه، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، ص۵۳۶.</ref> | |||
در گذشته، مردم بهمنظور دادخواهی، در امامزادگان شهر خود و در قسمتی از آرامگاهها بهنام «بَست»، پناهنده شده | |||
در گذشته، مردم بهمنظور دادخواهی، در امامزادگان شهر خود و در قسمتی از آرامگاهها بهنام «بَست»، پناهنده شده یا تحصن میکردند. این کار بهمعنی پناه بردن به آن امامزاده بوده است. ورود به محوطهٔ بَست، پناه گرفتن و اقامت موقت در آن را در اصطلاح بَستنشینی میگویند. بزرگترین نمونه بستنشینی در طول تاریخ ایران، مربوط به نهضت مشروطه است که مردم، در [[بارگاه عبدالعظیم حسنی]]، در حدود یک ماه، بست نشستند.<ref>خالصی، تاریخچهٔ بست و بستنشینی، ۱۳۶۶ش، ص۲۳.</ref> | |||
در نقاط مختلف [[ایران]]، داستانهایی از [[کرامت]] امامزادهها، در میان مردم، وجود دارد. داستانهایی | |||
در نقاط مختلف [[ایران]]، داستانهایی از [[کرامت]] امامزادهها، در میان مردم، وجود دارد. داستانهایی دربارهٔ شفای بیماران لاعلاج و رفع حوائج و گرفتاریهای مردم، از آن جمله است.<ref>بلوکباشی، قالیشویان، ۱۳۸۰ش، ص۸۷–۸۸.</ref> همین باور، باعث شده تا مردم در پیشگاه امامزادگان، [[نذر]] و نیاز کنند، و [[خوراک|خوراکهایی]] مانند [[آش]] و [[نان]] را در میان زائران این امامزادگان توزیع کنند. مردم، در صورت حاجتروایی یا پیش از آن، نذورات خود را ادا میکنند.<ref>مؤید محسنی، فرهنگ عامیانهٔ سیرجان، ۱۳۸۱ش، ص۳۳۱.</ref> بسیاری از پیمانها و نیز [[خطبه عقد ازدواج]] برخی از [[جوانی|جوانان]]، در همین اماکن مذهبی بسته میشود. | |||
==تاثیر حضور امامزادگان== | |||
مردم ایران، حضور امامزادگان در هر منطقه را نماد امر معنوی دانسته و در سختیهای [[زندگی]] به آنها پناه میبرند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1043642/بررسی-تاثیر-موقوفات-امامزادگان-و-بقاع-متبرکه-بر-اقتصاد-کشور خشنودی، «بررسی تأثیر موقوفات امامزادگان و بقاع متبرکه بر اقتصاد کشور»، 1392ش، ص 63-82.]</ref> امامزادگان بهعنوان یکی از مهمترین ارکان هویتی ایرانیان مسلمان، ضمن تقویت هویت اجتماعی و فرهنگی شهرهای ایران، موجب انسجام اجتماعی و تقویت همگرایی پیروان ادیان و مذاهب مختلف شدهاند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1118693/معرفی-مجموعه-مقالات-امامزادگان-و-حیات-فرهنگی کامرانی راد، «معرفی مجموعه مقالات امامزادگان و حیات فرهنگی»، 1393ش، ص 179-204.]</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | |||
* ابنقولویه، جعفر، کامل الزیارات، بهتحقیق جواد قیومی، تهران، جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق. | ==منابع== | ||
* امامزادهها و تربت برخی از پاکان و نیکان، بهتحقیق حسن حبیبی و دیگران، تهران، بنیاد ایرانشناسی، ۱۳۸۸ش. | {{آغاز منابع}} | ||
* امینی، امیرقلی، داستانهای امثال، تهران، ]بینا[، ۱۳۵۱ش. | * ابنقولویه، جعفر، کامل الزیارات، بهتحقیق جواد قیومی، تهران، جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق. | ||
* بلوکباشی، علی، قالیشویان، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، ۱۳۸۰ش. | * امامزادهها و تربت برخی از پاکان و نیکان، بهتحقیق حسن حبیبی و دیگران، تهران، بنیاد ایرانشناسی، ۱۳۸۸ش. | ||
* جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵ش. | * امینی، امیرقلی، داستانهای امثال، تهران، ]بینا[، ۱۳۵۱ش. | ||
* خالصی، عباس، تاریخچۀ بست و بستنشینی، تهران، محمدعلی علمی، ۱۳۶۶ش. | *بلوکباشی، علی، قالیشویان، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، ۱۳۸۰ش. | ||
* دائرةالمعارف بناهای تاریخی در دورۀ اسلامی (بناهای آرامگاهی)، بهتحقیق محمدمهدی عقابی، تهران، سوره مهر، ۱۳۷۶ش. | *جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵ش. | ||
* ذوالفقاری، حسن، فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای فارسی، تهران، معین، ۱۳۸۸ش. | *خالصی، عباس، تاریخچۀ بست و بستنشینی، تهران، محمدعلی علمی، ۱۳۶۶ش. | ||
* سبزواری، محمد، جامع الاخبار، بیروت، ]بینا[، | *خشنودی، عفت، «بررسی تأثیر موقوفات امازادگان و بقاع متبرکه بر اقتصاد کشور»، قم، وقف میراث جاویدان، شماره ۸۴، زمستان ۱۳۹۲ش. | ||
* شادابی، سعید، فرهنگ مردم لرستان، بهتحقیق ابوالقاسم انجوی شیرازی، خرمآباد، افلاک، ۱۳۷۷ش. | *دائرةالمعارف بناهای تاریخی در دورۀ اسلامی (بناهای آرامگاهی)، بهتحقیق محمدمهدی عقابی، تهران، سوره مهر، ۱۳۷۶ش. | ||
* شاملو، احمد، کتاب کوچه، تهران، مازیار، ۱۳۶۱ش. | *ذوالفقاری، حسن، فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای فارسی، تهران، معین، ۱۳۸۸ش. | ||
* شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش. | *سبزواری، محمد، جامع الاخبار، بیروت، ]بینا[، ۱۴۱۳ق. | ||
* شهابی، علیاکبر، تاریخچۀ وقف در اسلام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۳ش. | *شادابی، سعید، فرهنگ مردم لرستان، بهتحقیق ابوالقاسم انجوی شیرازی، خرمآباد، افلاک، ۱۳۷۷ش. | ||
* عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: | *شاملو، احمد، کتاب کوچه، تهران، مازیار، ۱۳۶۱ش. | ||
* کمپفر، ا، سفرنامه، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۳ش. | *شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش. | ||
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، ]بینا[، ۱۴۰۳ق. | *شهابی، علیاکبر، تاریخچۀ وقف در اسلام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۳ش. | ||
* مؤید محسنی، مهری، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، کرمان، مرکز کرمانشناسی، ۱۳۸۱ش. | *عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۴ بهمن ۱۴۰۰ش. | ||
* هیلنبراند، رابرت، «مقابر»، معماری ایران، ترجمۀ کرامتالله افسر، بهتحقیق محمدیوسف کیانی، تهران، ۱۳۶۶ش. | *کامرانی راد، سید امیر حسین، «معرفی مجموعه مقالات امامزادگان و حیات فرهنگی»، قم، وقف میراث جاویدان، شماره ۹۰، بهار ۱۳۹۴ش. | ||
* Diez, E., «The Principles and | *کمپفر، ا، سفرنامه، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۳ش. | ||
* Massé, H., Croyances et Coutumes Persanes, Paris, 1938. | *مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، ]بینا[، ۱۴۰۳ق. | ||
* Nooraghayee, Arash, | *مؤید محسنی، مهری، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، کرمان، مرکز کرمانشناسی، ۱۳۸۱ش. | ||
*هیلنبراند، رابرت، «مقابر»، معماری ایران، ترجمۀ کرامتالله افسر، بهتحقیق محمدیوسف کیانی، تهران، ۱۳۶۶ش. | |||
*Diez, E., «The Principles and Types", A Survey of Persian Art, eds. A. U. Pope and Ph. Ackerman, Tehran, 1967, vol. III. | |||
*Massé, H., Croyances et Coutumes Persanes, Paris, 1938. | |||
*Nooraghayee, Arash, "The Buried Prophets in Iran", tr. Somayeh Mahdavinia, 2009. | |||
{{پایان منابع}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۸ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۲:۰۳
امامزاده؛ فرزند یا نواده امامان شیعه.
امامزاده، به فرزند یا نواده امامان شیعه و همچنین مقبره آنان گفته میشود که در فرهنگ ایران، از جایگاه مذهبی و آیینی ویژهای برخوردار است. مهاجرت گسترده این سادات به ایران بهدلایل امنیتی و مذهبی بوده و باعث گسترش آبادیها شده است. بنای آرامگاه امامزادگان، با تلفیق معماری باستانی و اسلامی، همواره مورد احترام مردم بوده و بهعنوان مکانی برای زیارت، توسل، دادخواهی و برآورده شدن حاجات شناخته میشود.
مفهومشناسی امامزاده
[ویرایش | ویرایش مبدأ]امامزاده، به فرزند یا نوهٔ یکی از امامان در مذهب شیعه، گفته میشود. در فرهنگ ایرانیان، به مقبره فرزندان یا نوههای امامان نیز امامزاده گفته میشود.[۱] زیارت آرامگاه امامزادگان، یکی از مناسک و رفتارهای آیینی_مذهبی ایرانیان است که به مرور زمان، دارای آدابی ویژه شده است. سادات موسوی، بخش چشمگیری از امامزادگان را در ایران تشکیل میدهند. در ایران، سازمان اوقاف و امور خیریه، تولیت امامزادهها را برعهده دارد.
پیشینه امامزادهها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مورخان، دلایل مهاجرت گسترده نوادگانِ امامان شیعه به ایران را اینگونه اعلام کردهاند:
وجود آرامگاه امامزادهها در نقاط مختلف ایران، موجب ایجاد یا گسترش آبادیهایی در اطراف آنها شده است مانند شهر قم، که بهواسطهٔ حضور بارگاه حضرت فاطمه معصومه، بسیار توسعه یافت.
پراکندگی امامزادهها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]پیدا کردن مکانی امن برای زندگی، یکی از وجوه مشترک مهاجرت امامزادهها و سادات به ایران بوده است. بسیاری از امامزادهها، به کوههای طبرستان، ری و نیز سرزمینهای مرکزی پناه آوردهاند. در سال ۱۳۵۲ش، تعداد امامزادهها در ایران، ۱۰۵۹ تن اعلام گردید که در این میان، استان مرکزی دارای بیشترین امامزادهها و استان سیستان و بلوچستان، بدون امامزاده اعلام شد. از این تعداد، ۱۱۲ امامزاده در تهران و نواحی اطراف آن، ۸۶ تن در کاشان، ۵۲ تن در شیراز، ۴۶ تن در قم، ۳۰ تن در داراب، ۱۲ تن در نائین و امامزادگانی دیگر در نقاط مختلف ایران وجود دارند. در دائرهالمعارف بناهای تاریخی در دوره اسلامی، تعداد امامزادگان مدفون در ایران، حدود ۴ هزار تن اعلام شده است.[۲] امروزه کمتر شهری در ایران است که امامزادهای نداشته باشد. امامزادهها، همواره در طول تاریخ، مورد احترام ایرانیان بودهاند، حتی آنها که ناشناخته بوده و هویت مشخصی نداشتهاند.[۳]
نخستین آرامگاههای امامزادگان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مسلمانان در سدههای نخستین با اثرپذیری از سفارش پیامبر خدا، مقابر را همسطح زمین میساختند و بر روی مقبرهٔ امامزادهها، تنها سایبانی ساده بنا میکردند.[۴] اما با گذشت زمان، این آرامگاهها توسعه یافته و اغلب، بهشکل زیارتگاههایی باشکوه درآمدهاند.[۵] برای مثال، پس از درگذشت حضرت فاطمه معصومه در قم، تنها سایبانی از بوریا بر روی قبر او گذاشته بودند. اما، امروزه این مقبره به زیارتگاهی شکوهمند تبدیل شده است.[۶]
ساخت امامزادهها با روی کار آمدن علویان در طبرستان و آلبویه، در مناطق غربی و جنوبی ایران، رایج شد و در دوره سلجوقیان، که مذهب تسنن بر ایران حاکم بود، نیز ادامه یافت. با حضور صفویان و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، ساخت بناهایی برای آرامگاههای امامان و امامزادگان، در ایران، رونقی بسیار یافت و تا دوره قاجاریان نیز ادامه پیدا کرد.[۷]
ویژگیهای مشترک امامزادهها
[ویرایش | ویرایش مبدأ]اولین ویژگی مشترک امامزادهها، پیوند نَسَبی آنها با امامان مذهب شیعه است. بههمین دلیل، حتی پس از مرگ نیز مورد احترام مردم ایران بوده و آرامگاه آنان بهعنوان زیارتگاه در نظر گرفته شده است. بنای ساختهشده بر مقابر امامزادگان، در طول تاریخ، محلی برای هنرنمایی هنرمندان ایرانی، در زمینههای گوناگون مانند آینهکاری، خاتمسازی و گچبری بوده است. کتیبهنویسی و خوشنویسی نیز، از عناصر معماری همیشگی در این آرامگاهها محسوب میشود که معمولاً به اصل و نسب امامزاده، در همین کتیبهها اشاره شده است.[۸]
گاهی به آرامگاه امامزاده، حرم گفته میشود؛ حرم، اتاقی است با سقفی معمولاً گنبدیشکل که قبر امامزاده در آن قرار دارد و هستهٔ اصلی آرامگاه محسوب میشود. از جمله عناصر مشترک دیگر این آرامگاهها، میتوان به مناره، صحن، ایوان، گنبد و رواق اشاره کرد.
درگذشته، مرسوم بود که دیوارهٔ داخلی آرامگاه را با پارچههای قلمکاریشده و ضریح را با پارچههای ابریشمی سیاه یا سبز میپوشاندند. اطراف آرامگاهها نیز معمولاً فضای سبز و باغی بزرگ میساختند که دارای استخر، چاه، باغچه و انواع درخت و گل بود.[۹] در امامزادهها، معمولاً ایوانی چسبیده به حرم ساخته شده و زائران از همان نقطه، کفشهای خود را درآورده و به کفشداریها میسپارند و داخل حرم میشوند.[۱۰]
ایرانیان در ساخت بنای ویژهٔ امامزادگان، معماری باستانی را با فرهنگ اسلامی، تلفیق کردهاند؛ مقبرههای بُرجیشکل و مقبرههای چهارگوش گنبددار، هر دو در معماری باستانی ایران ریشه دارد.[۱۱] گنبد، ایوان، مناره و برخی دیگر از عناصر معماری بهکار رفته در امامزادهها نیز بازماندههایی از دوران پیش از اسلام در ایران هستند.[۱۲]
امامزادهها در باورهای مردمی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
احترام به امامزادهها، زیارت و توسل به آنها، از آیینهای کهن ایرانیان است. سفارشهای پیامبر اسلام و پیشوایان مذهب، موجب شده است که احترام به سادات، بهویژه «سادات علوی»، جایگاه ویژهای در فرهنگ ایرانیان داشته باشد. در روایتی از پیامبر خدا آمده که هر کس به فرزندان او، از راه دست، زبان و مال کمک کند، شفاعت خواهد کرد. همچنین، وی، در جایی دیگر گفته است که به فرزندان خوب من بهخاطر خدا، و به فرزندان بد من، بهخاطر من کمک کنید.[۱۳] در برخی از روایات، ثواب زیارت هر یک از سادات فاطمی، همانند زیارت پیامبر و امامان دانسته شده است.[۱۴] در فِقه شیعه، زیارت امامزادگان مستحب و پسندیده است.[۱۵]
در گذشته، مردم بهمنظور دادخواهی، در امامزادگان شهر خود و در قسمتی از آرامگاهها بهنام «بَست»، پناهنده شده یا تحصن میکردند. این کار بهمعنی پناه بردن به آن امامزاده بوده است. ورود به محوطهٔ بَست، پناه گرفتن و اقامت موقت در آن را در اصطلاح بَستنشینی میگویند. بزرگترین نمونه بستنشینی در طول تاریخ ایران، مربوط به نهضت مشروطه است که مردم، در بارگاه عبدالعظیم حسنی، در حدود یک ماه، بست نشستند.[۱۶]
در نقاط مختلف ایران، داستانهایی از کرامت امامزادهها، در میان مردم، وجود دارد. داستانهایی دربارهٔ شفای بیماران لاعلاج و رفع حوائج و گرفتاریهای مردم، از آن جمله است.[۱۷] همین باور، باعث شده تا مردم در پیشگاه امامزادگان، نذر و نیاز کنند، و خوراکهایی مانند آش و نان را در میان زائران این امامزادگان توزیع کنند. مردم، در صورت حاجتروایی یا پیش از آن، نذورات خود را ادا میکنند.[۱۸] بسیاری از پیمانها و نیز خطبه عقد ازدواج برخی از جوانان، در همین اماکن مذهبی بسته میشود.
تاثیر حضور امامزادگان
[ویرایش | ویرایش مبدأ]مردم ایران، حضور امامزادگان در هر منطقه را نماد امر معنوی دانسته و در سختیهای زندگی به آنها پناه میبرند.[۱۹] امامزادگان بهعنوان یکی از مهمترین ارکان هویتی ایرانیان مسلمان، ضمن تقویت هویت اجتماعی و فرهنگی شهرهای ایران، موجب انسجام اجتماعی و تقویت همگرایی پیروان ادیان و مذاهب مختلف شدهاند.[۲۰]
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژه امامزاده، سایت واژهیاب.
- ↑ دائرةالمعارف بناهای تاریخی در دورهٔ اسلامی (بناهای آرامگاهی)، ۱۳۷۶ش، ص119.
- ↑ هیلنبراند، «مقابر»، معماری ایران، ۱۳۶۶ش، ص۲۳.
- ↑ هیلنبراند، «مقابر»، معماری ایران، ۱۳۶۶ش، ص25.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ج1، ۱۳۷۵ش، ص۲۳۱–۲۳۴.
- ↑ شهابی، تاریخچهٔ وقف در اسلام، ۱۳۴۳ش، ص۶۳.
- ↑ دائرةالمعارف بناهای تاریخی در دورهٔ اسلامی (بناهای آرامگاهی)، ۱۳۷۶ش، ص120.
- ↑ امامزادهها و تربت برخی از پاکان و نیکان، ۱۳۸۸ش، ج1، ص13-14.
- ↑ کمپفر، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص135-136.
- ↑ Massé, Croyances et Coutumes Persanes, 1938, V.II, P387-388.
- ↑ هیلنبراند، «مقابر»، معماری ایران، ۱۳۶۶ش، ص۳۰–۳۲.
- ↑ Diez, "The Principles and Types» , 1967, vol. III, P918-919.
- ↑ سبزواری، جامع الاخبار، ج13، ۱۴۱3ق، ص393.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج43، ۱۴۰۳ق، ص58.
- ↑ ابنقولویه، کامل الزیارات، ۱۴۱۷ق، ص۵۳۶.
- ↑ خالصی، تاریخچهٔ بست و بستنشینی، ۱۳۶۶ش، ص۲۳.
- ↑ بلوکباشی، قالیشویان، ۱۳۸۰ش، ص۸۷–۸۸.
- ↑ مؤید محسنی، فرهنگ عامیانهٔ سیرجان، ۱۳۸۱ش، ص۳۳۱.
- ↑ خشنودی، «بررسی تأثیر موقوفات امامزادگان و بقاع متبرکه بر اقتصاد کشور»، 1392ش، ص 63-82.
- ↑ کامرانی راد، «معرفی مجموعه مقالات امامزادگان و حیات فرهنگی»، 1393ش، ص 179-204.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ابنقولویه، جعفر، کامل الزیارات، بهتحقیق جواد قیومی، تهران، جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
- امامزادهها و تربت برخی از پاکان و نیکان، بهتحقیق حسن حبیبی و دیگران، تهران، بنیاد ایرانشناسی، ۱۳۸۸ش.
- امینی، امیرقلی، داستانهای امثال، تهران، ]بینا[، ۱۳۵۱ش.
- بلوکباشی، علی، قالیشویان، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، ۱۳۸۰ش.
- جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- خالصی، عباس، تاریخچۀ بست و بستنشینی، تهران، محمدعلی علمی، ۱۳۶۶ش.
- خشنودی، عفت، «بررسی تأثیر موقوفات امازادگان و بقاع متبرکه بر اقتصاد کشور»، قم، وقف میراث جاویدان، شماره ۸۴، زمستان ۱۳۹۲ش.
- دائرةالمعارف بناهای تاریخی در دورۀ اسلامی (بناهای آرامگاهی)، بهتحقیق محمدمهدی عقابی، تهران، سوره مهر، ۱۳۷۶ش.
- ذوالفقاری، حسن، فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای فارسی، تهران، معین، ۱۳۸۸ش.
- سبزواری، محمد، جامع الاخبار، بیروت، ]بینا[، ۱۴۱۳ق.
- شادابی، سعید، فرهنگ مردم لرستان، بهتحقیق ابوالقاسم انجوی شیرازی، خرمآباد، افلاک، ۱۳۷۷ش.
- شاملو، احمد، کتاب کوچه، تهران، مازیار، ۱۳۶۱ش.
- شکورزاده، ابراهیم، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران، سروش، ۱۳۶۳ش.
- شهابی، علیاکبر، تاریخچۀ وقف در اسلام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۳ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۴ بهمن ۱۴۰۰ش.
- کامرانی راد، سید امیر حسین، «معرفی مجموعه مقالات امامزادگان و حیات فرهنگی»، قم، وقف میراث جاویدان، شماره ۹۰، بهار ۱۳۹۴ش.
- کمپفر، ا، سفرنامه، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۳ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، ]بینا[، ۱۴۰۳ق.
- مؤید محسنی، مهری، فرهنگ عامیانۀ سیرجان، کرمان، مرکز کرمانشناسی، ۱۳۸۱ش.
- هیلنبراند، رابرت، «مقابر»، معماری ایران، ترجمۀ کرامتالله افسر، بهتحقیق محمدیوسف کیانی، تهران، ۱۳۶۶ش.
- Diez, E., «The Principles and Types", A Survey of Persian Art, eds. A. U. Pope and Ph. Ackerman, Tehran, 1967, vol. III.
- Massé, H., Croyances et Coutumes Persanes, Paris, 1938.
- Nooraghayee, Arash, "The Buried Prophets in Iran", tr. Somayeh Mahdavinia, 2009.