پیش‌نویس:کرمانشاه

شهر کرمانشاه

کرمانشاه؛ مرکز استان کرمانشاه و شهرستانی در غرب ایران.

شهر کرمانشاه، از شهرهای پرجمعیت و یکی از کلان‌شهرهای ایران محسوب می‌شود. این شهر که مرکز استان کرمانشاه است، مساحتی بالغ بر ۹۳٬۳۸۹٬۹۵۶ مترمربع دارد. کرمانشاه، بزرگ‌ترین شهر کردنشین و پرجمعیت‌ترین شهر در منطقهٔ غربی ایران است.

تقسیمات کشوری شهرستان کرمانشاه

در آخرین تقسیمات کشوری، این شهرستان را دارای ۴ بخش (مرکزی، فیروزآباد، ماهیدشت، کوزران)، ۴ شهر (کرمانشاه، کوزران، ماهیدشت، هلشی) و ۱۵ دهستان اعلام کرده‌اند.

همسایگان شهرستان کرمانشاه

این شهرستان، از سمت شمال با شهرستان کامیاران (استان کردستان)، از سمت جنوب با شهرستان سرابله (استان ایلام)، از سمت غرب با شهرستان‌های جوان‌رود و اسلام‌آباد غرب و از سمت شرق نیز با شهرستان‌های نورآباد (استان لرستان) و هرسین و صحنه همسایگی دارد.

مختصات جغرافیایی و اقلیم شهرستان کرمانشاه

مختصات جغرافیای این منطقه در حدود ۴۷ درجه و ۴ دقیقه طول شرقی و ۳۴ درجه و ۱۸ دقیقه و ۴۵ ثانیه عرض شمالی است. ارتفاع این شهرستان نیز در حدود ۱۴۲۰ متر بالاتر از سطح دریا است. آب و هوای این منطقه، معتدل، مایل به سرد، نیمه خشک و نیمه مرطوب است.

شهرستان کرمانشاه، به‌عنوان یکی از پُرآب‌ترین مناطق ایران معرفی‌شده و میانگین بارندگی در این منطقه، در حدود ۴۶۰ میلی‌متر است. کارشناسان اعلام کرده‌اند که به‌صورت میانگین، ۸۹ روز از سال، در بخش‌هایی از این منطقه یخبندان است. این شهرستان، در نزدیکی دامنه‌های جنوبی کوهستان «پرآو»، که ارتفاعی در حدود ۳۳۵۹ متر دارند و کوه «بلوچ» که به آن «داربید» نیز می‌گویند و ارتفاعی ۲۸۵۰ متری دارد، قرار گرفته است. رود «قره‌سو» نیز در همین حوالی قرار دارد.

فاصله کرمانشاه تا پایتخت (تهران)، از طریق راه آسفالت، در حدود ۵۱۱ کیلومتر است. احداث راه‌های مختلف و نیز بزرگراه‌های متعدد در کرمانشاه، این شهر را به سایر شهرهای مرزی مانند «نفت‌شهر»، «قصر شیرین» و «نوسود» و سایر مناطق مرزی با کشور عراق متصل کرده است که به‌همین دلیل، برای آن، موقعیت استراتژیکی را ایجاد کرده است.

پیشینه شهرستان کرمانشاه

در متون متعدد تاریخی، از این شهر با عناوین مختلفی یاد شده است. برای مثال، بیت همبان، خور مثین، خور مهین، خرخار، قرماسین، کامبادان، کرماچان، کرماشان و القابی مانند دارالشوکت و دارالدوله.

در منابع تاریخی، این شهر را به‌عنوان شهری انبوه، آباد و پُرنعمت معرفی کرده‌اند. حدود العالم، این شهر را با نام «کرمان شاهان» و به‌عنوان شهری که بر سر راه حجاج است، یاد کرده است. در منبعی دیگر، کرمانشاه را شهری جلیل‌القدر و پرجمعیت معرفی کرده که اهالی آن، عمدتاً عجم بوده و از مردمان پارس و کرد در آن زندگی می‌کرده‌اند. در «نزهة القلوب»، این شهر را ساختهٔ بهرام بن شاپور ذوالاکتاف ساسانی دانسته که در آن، عمارتی مجلل برای قباد بن فیروز ساسانی ساخته شد. این شهر تا مدت‌ها، تحت امارت شاهزادگان ساسانی بوده است.

لسترنج نیز، این شهر را یکی از ۴ ایالت بزرگ ایران، در کنار همدان، ری و اصفهان، در نواحی کوهستانی ایران معرفی کرده است. وی، همچنین، دربارهٔ کرمانشاه گفته، این شهر نزد اعراب به قرماسین معروف بود که به صورت‌های قرماسین و قرماشین نیز خوانده می‌شد.

طاق بستان

این شهر، بنابر آثار برجای مانده از دوران باستان، مانند سنگ‌نوشته‌ها، تصاویر موجود در بیستون و طاق بستان، قدمتی بسیار داشته و این آثار، نشان از حضور مدنیت در این منطقه از گذشته‌های دور دارد.

کرمانشاه، به‌واسطهٔ موقعیت جغرافیایی آن، در تاریخ حیات سیاسی و اجتماعی خود، صدمات بسیاری دیده است. در حملهٔ مغول، حمله عثمانی‌ها، جنگ‌های جهانی اول و دوم و در نهایت در جنگ حکومت بعثی عراق علیه ایران، گرفتاری‌های بسیاری برای این دیار و مردمان آن به وجود آمد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ش، در ابتدا نام «قهرمان‌شهر» و سپس «باختران» بر این منطقه گذاشته شد، اما، پس از مدتی، دوباره نام کرمانشاه را بر آن نهادند.

رونق شهرستان کرمانشاه

به‌دلیل شرایط خوب آب و هوایی، کشاورزی و دامداری در این منطقه و به‌خصوص در روستاهای آن از رونق بسیاری برخودار است. در سال‌های اخیر، صنایع مختلف و نیز مراکز تولیدی و خدماتی متعددی در این شهرستان راه‌اندازی شد، که به اشتغال شهرنشینان و توسعه اقتصادی و اجتماعی این منطقه، کمک کرده است. علاوه بر آن، کرمانشاه دارای پالایشگاه نفت است.

گردشگری شهرستان کرمانشاه

تکیه بیگلربیگی کرمانشاه، یادگاری از دوران قاجار

آثار تاریخی متعدد و طبیعت چشم‌نواز، همانند مساجد قدیمی و مناظر طبیعی در این شهرستان، از جمله جاذبه‌های گردشگری این شهرستان است. آثاری همچون طاق بستان، تکیه‌های بیگلربیگی، سنگ‌نوشته‌ها و کتیبه‌های بیستون، زیباترین مسجد اهل تسنن ایران (مسجد شافعی)، جنگل‌های بلوط زاگرس، غارهای متعدد و معروف، دشت‌های سرسبز و پارک‌های جنگلی در این منطقه، سالانه گردشگران زیادی را از داخل و خارج از ایران به خود جذب می‌کند. همچنین، کرمانشاه، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز سنگ‌نوردی، صخره‌نوردی و غارنوردی در ایران محسوب می‌شود.

جمعیت شهرستان کرمانشاه

در سرشماری ۱۳۷۵ش، جمعیت این شهر در حدود ۶۹۲٬۲۸۶ تن و در سرشماری ۱۳۸۴ش، در حدود ۸۱۶٬۴۲۸ تن اعلام شد. جمعیت این شهرستان، در سرشماری ۱۳۹۵ش، بالغ بر ۱٬۰۸۳٬۸۳۳ تن بود.

نژاد و زبان در شهرستان کرمانشاه

بزرگ‌ترین قوم در این منطقه، مردم کُردزبان هستند. در کنار آن‌ها، اقوامی دیگر همچون ارمنی‌ها، ترک‌ها، عرب‌ها، لرها و لک‌ها نیز زندگی می‌کنند. رایج‌ترین زبان مردم در این خطه نیز، کردی کلهری و پس از آن، زبان فارسی کرمانشاهی (ترکیبی از کردی و فارسی) و بخشی نیز زبان لکی است. گویش‌های کردی اورامی و سورانی نیز در این منطقه رواج دارد.

دین و مذهب در شهرستان کرمانشاه

اکثریت مردم این منطقه، مسلمان سنی و شیعه هستند. اندکی از پیروان ادیان زرتشتی و مسیحی و یهودی نیز در این شهرستان زندگی می‌کنند.

خوراک مردم در شهرستان کرمانشاه

خورشت خلال بادام

از جمله جذابیت‌های بارز این منطقه، خوارک‌های خاص و منحصربه‌فرد مردم آن است. غذاهایی مانند خورشت خلال بادام، آش دوینه (ترخینه)، دنده کباب، کاک تخم مرغی، کلوچه برنجی (نان برنجی) مخصوص مردم این منطقه است.

سوغات و صنایع دستی شهرستان کرمانشاه

علاوه‌بر شیرینی‌های معروف کرمانشاهی، سوغاتی‌ها و صنایع دستی دیگری نیز وجود دارد، مانند: روغن حیوانی (روغن کرمانشاهی)، آلات موسیقی (دف، تنبور، تار، دیوان و سه تار)، گیوه، جاجیم، گلیم، انواع حصیر، قالی، قلم‌زنی‌های مسی، موج، ابزارهای فلزی، سجاده و نمد.

منابع

• احمد بن ابی‌یعقوب (ابن‌واضح یعقوبی)، البُلدان، ترجمة دکتر محمدابراهیم آیتی، چ۴، تهران، علمی و فرهنگی ایران، ۱۳۸۱ش.
• جعفری، عباس، گیتاشناسی، دایرةالمعارف جغرافیایی ایران، چ۱، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۷۹ش.
• چکنگی، علیرضا، فرهنگنامة تطبیقی نام‌های قدیم و جدید مکان‌های جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، چ۱، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۸ش.
• حدود العالم من المشرق الی المغرب، به‌تحقیق دکتر منوچهر ستوده، تهران، کتابخانة طهوری، ۱۳۶۲ش.
• دفتر تقسیمات کشوری، نقشه و جدول تقسیمات کشوری، تهران، وزارت کشور، ۱۳۸۳ش.
• سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی (وزارت آموزش و پرورش)، جغرافیای استان کرمانشاه، چ۵، تهران، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران، ۱۳۸۳ش.
• سازمان حمل و نقل و پایانه‌های کشور (وزارت راه و ترابری)، اطلس جاده‌های ایران (ویرایش دوم)، تهران، همشهری، ۱۳۸۰ش.
• «شهر کرمانشاه»، وب‌سایت ای‌گردش، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۴۰۰ش.
• لسترینج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، چ۶، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۳ش.
• مرکز آمار ایران، بازسازی و برآورد جمعیت شهرستان‌های کشور، تهران، مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور)، ۱۳۸۲ش.
• «معرفی شهر کرمانشاه»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ بازدید: ۲۰ دی ۱۴۰۰ش.
• مؤسسة گیتاشناسی (واحد پژوهش و تألیف)، اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، چ۱، تهران، گیتاشناسی، ۱۳۸۳ش.
• مستوفی قزوینی، حمدالله، نزهت‌القلوب، به‌تحقیق دکتر محمد دبیرسیاقی، چ۱، قزوین، حدیث امروز، ۱۳۸۱ش.