پیشنویس:شب یلدا: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>شاهرودی ابرابزار |
||
| (۱۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
''' | [[پرونده:یلدا.jpg|جایگزین=حافظخوانی خانوادگی در شب یلدا|بندانگشتی|جلسه حافظخوانی خانوادگی در شب یلدا]] | ||
'''{{درشت|شب یلدا}}'''؛ شبانگاه انقلاب زمستانی و نویدبخش روزهای بلندتر. | |||
شب یلدا، بلندترین شب سال، در فرهنگ ایرانی نماد زایش خورشید و آغاز روزهای روشن است و با مهمانی خانوادگی، خوردن آجیل، میوههای فصل و خواندن [[دیوان حافظ]] یا شاهنامه جشن گرفته میشود. در مناطق مختلف ایران، رسوم ویژهای مانند [[چله|چلهنشینی]]، فال سوزن، نقلاندازی و تهیه «خوانچه چله» برای نوعروسها رایج است که نشاندهنده همدلی، مهربانی و پیوند میان خانوادههاست. این شب در ادبیات فارسی نیز جایگاهی ویژه دارد و شاعران از آن برای بیان طولانی بودن شب، سیاهی فراق و [[زیبایی]] زلف یار بهره بردهاند. | |||
== مفهومشناسی شب یلدا == | |||
[[پرونده:یلدا1.jpg|300px|thumb|left|مهمانی شب یلدا با حضور بزرگان خانواده]] | [[پرونده:یلدا1.jpg|300px|thumb|left|مهمانی شب یلدا با حضور بزرگان خانواده]] | ||
«یلدا»، واژهای سریانی بهمعنای زایش است.<ref>[https://www.vajehyab.com/?q= | «یلدا»، واژهای سریانی بهمعنای زایش است.<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=یلدا&f=moein معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه یلدا.]</ref> شب یلدا به زمان بین غروب آفتاب در آخرین روز [[پاییز]] و طلوع آفتاب در نخستین روز [[زمستان]] گفته میشود.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/یلدا-2 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه یلدا.]</ref> این شب، بلندترین شبِ سال است و پس از آن، روند بلندتر شدن روز آغاز میشود؛ از اینرو در [[فرهنگ اقتصادی ایرانیان|فرهنگ ایرانیان]]، شب زایش خورشید دانسته شده و «شب چلّه» نام گرفته است. ایرانیان بر اساس آئینی کهن، این شب را [[جشن]] میگیرند و مهمانی خانوادگی برگزار میکنند. خانوادههای ایرانی برای جشن شب یلدا، [[آجیل]] و انواع خوراکیها و میوهها، بهویژه [[انار]] و هندوانه را آماده میکنند و تا پاسی از شب، به داستانها و خاطرات بزرگان [[خانواده]]، گوش میسپارند و گاهی دیوان حافظ و [[شاهنامه]] میخوانند. | ||
==شب چلّه== | |||
== شب چلّه == | |||
[[پرونده:یلدا2.jpg|300px|thumb|left|سفره شب یلدا]] | [[پرونده:یلدا2.jpg|300px|thumb|left|سفره شب یلدا]] | ||
==خوان یلدا== | ایرانیان، فردای شب یلدا را «خور روز» و «دیگان» میخواندند<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/153672/جشن-شب-یلدا---طاهره-پوریوسفی پوریوسفی، «جشن شب یلدا»، در وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> و نامگذاری شب چله از آنرو است که در فرهنگ کهن ایرانی، چهل روز نخست [[زمستان]] را «چله بزرگ» و بیست روز پس از آن را «چله کوچک» نامیدهاند. ایرانیان، نخستین روز دیماه را «خرمروز» نیز میگفتند زیرا با سپری شدن طولانیترین شب سال، نوید روشنایی میدهد. روشنی روز، تابش خورشید و [[اعتدال]] هوا در فرهنگ باستانی ایرانیان نشانهای نیکو و پرتوی از مهر خداوندگار جهان بود.<ref>عناصری، «دی، ماه اهورامزدا و سرآغاز صولت سرمای زمستان»، آذر 1361ش، ص560.</ref> | ||
در شب یلدا سفرهای انداخته میشود و افراد | |||
==شب یلدا در خردهفرهنگهای ایرانی== | == خوان یلدا == | ||
خردهفرهنگهای ایرانی در مناطق گوناگون، آداب و رسوم ویژهای برای شب چله دارند. در خراسان از مراسم شب چله با عنوان چلهنشینی یاد میکنند و در گذشته، لبو، [[شلغم]] و شیرینی مخصوصی بهنام «کَف» را برای این شب آماده میکردند. شیرازیها حافظخوانی در شب چله را فراموش نمیکنند و سفرهای رنگارنگ با انواع خوراکیها در این شب میگسترانند. همدانیها فال سوزن میگرفتند و گردو، کشمش و مویز در سفره یلدا مینهادند. جمع شدن دور [[کرسی]] و «نَقلاندازی» (تعریف داستانهای شفاهی) در گرگان و شبچَره (میوههای سرخرنگ) و سبزیپلو با ماهی در قزوین نیز در شب چله رایج است.<ref>[https://www.digikala.com/mag/yalda-night/ دبیری، «شب یلدا از کجا شروع شد؟»، در وبسایت دیجیکالا.]</ref> | در شب یلدا سفرهای انداخته میشود و افراد خانواده به گرد آن جمع میشوند و از این راه بر [[مهربانی]] و همدلی خانواده میافزایند و ناراحتیها و کینهها را از دل میزدایند. در سفره یلدا، [[خوراک]]ها و نوشیدنیهایی گذاشته میشود تا شکرانهای بر نعمتهای خداوند باشد که در طول سال به آدمیان داده است. ایرانیان در شب یلدا با جشن و [[شادی]] و چشیدن مزهها وخوردنیهای گوناگون میکوشیدند تا عمر طولانیترین شب سال را بهسر آورند و بالا آمدن خورشید و پیروزی روشنایی بر تاریکی طولانی را بنگرند.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/news/83996/از-%C2«ÛÙدا%C2»-بÛاÙ
ÙزÛÙ
افشیننسب، «از یلدا بیاموزیم»، در وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.]</ref> | ||
==شب یلدای عروس== | |||
در مناطق مختلف ایران برای نوعروسها در شب یلدا، رسمی ویژه وجود دارد؛ خانواده داماد در این شب، برای نوعروسشان هدیههایی را آماده کرده و به خانه او میبرند. «خوانچه چله» یا هدیههای «شبچلهای» را در سینیهای بزرگی بهنام «طبق» قرار میدهند. خانواده داماد، طبقها را روی سر گرفته و راهی [[خانه]] عروس میشوند. خوانچه چله | == شب یلدا در خردهفرهنگهای ایرانی == | ||
==شب یلدا در ادبیات فارسی== | [[پرونده:یلدا۱.jpg|جایگزین= «کفزنی» سرگرمی و خوراکی شب چله گنابادیها|بندانگشتی|«کفزنی» سرگرمی و خوراکی شب چله گنابادیها]] | ||
خردهفرهنگهای ایرانی در مناطق گوناگون، [[آداب]] و رسوم ویژهای برای شب چله دارند. در [[خراسان]] از مراسم شب چله با عنوان چلهنشینی یاد میکنند و در گذشته، لبو، [[شلغم]] و شیرینی مخصوصی بهنام «کَف» را برای این شب آماده میکردند. [[شیراز|شیرازیها]] حافظخوانی در شب چله را فراموش نمیکنند و سفرهای رنگارنگ با انواع خوراکیها در این شب میگسترانند. همدانیها فال سوزن میگرفتند و گردو، کشمش و مویز در سفره یلدا مینهادند. جمع شدن دور [[کرسی]] و «نَقلاندازی» (تعریف داستانهای شفاهی) در گرگان و شبچَره (میوههای سرخرنگ) و سبزیپلو با ماهی در قزوین نیز در شب چله رایج است.<ref>[https://www.digikala.com/mag/yalda-night/ دبیری، «شب یلدا از کجا شروع شد؟»، در وبسایت دیجیکالا.]</ref> | |||
== شب یلدای عروس == | |||
در مناطق مختلف [[ایران]] برای نوعروسها در شب یلدا، رسمی ویژه وجود دارد؛ خانواده داماد در این شب، برای نوعروسشان هدیههایی را آماده کرده و به خانه او میبرند. «خوانچه چله» یا هدیههای «شبچلهای» را در سینیهای بزرگی بهنام «طبق» قرار میدهند. خانواده داماد، طبقها را روی سر گرفته و راهی [[خانه]] عروس میشوند. خوانچه چله معمولاً شامل این موارد است: چند نوع [[آجیل]] و میوههای تزئین شده؛ نقل، شیرینی و کله قند؛ یک قواره پارچه خوشرنگ و شاد؛ لباس زمستانی، کفش و کیف؛ قطعهای [[طلا]] و گاهی یک [[دیوان حافظ]]. تزئین ویژهٔ [[هدیه]] شب یلدای عروس با توریها و پارچههای رنگارنگ و روبانهای قرمز، نشانه مهر و دوستی است که میان دو [[خانواده]] وجود دارد و در این شب، تقویت میشود.<ref>[https://www.digikala.com/mag/yalda-night/ دبیری، «شب یلدا از کجا شروع شد؟»، در وبسایت دیجیکالا.]</ref> | |||
== شب یلدا در ادبیات فارسی == | |||
[[پرونده:یلدا3.jpg|300px|thumb|left|یلدا در ادبیات فارسی]] | [[پرونده:یلدا3.jpg|300px|thumb|left|یلدا در ادبیات فارسی]] | ||
بسیاری از شاعران پارسیگوی، یلدا را برای تشبیه و استعاره بهکار بردهاند؛ آنها زلف یار و روز هجران را از حیث سیاهی و درازی به شب یلدا تشبیه کردهاند.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/ | بسیاری از شاعران پارسیگوی، یلدا را برای تشبیه و استعاره بهکار بردهاند؛ آنها زلف یار و روز هجران را از حیث سیاهی و درازی به شب یلدا تشبیه کردهاند.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/یلدا-2 دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه یلدا.]</ref> نخستین بهرهگیری از واژهٔ یلدا را میتوان در سرودههای [[عنصری بلخی]] یافت.<ref>[https://ganjoor.net/onsori/oghat/sh7/ عنصری، قطعات و ابیات پراکنده قصائد، قطعه 7، در وبسایت گنجور.]</ref>{{سخ}} | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|چون حلقه ربایند بهنیزه، تو بهنیزه|خال از رخ زنگی بربایی شب یلدا}} | {{ب|چون حلقه ربایند بهنیزه، تو بهنیزه|خال از رخ زنگی بربایی شب یلدا}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
ناصرخسرو نیز چنین سروده است:<ref>[https://ganjoor.net/naserkhosro/divann/ghaside-naser/sh1 ناصرخسرو، دیوان اشعار، قصائد، قصیده شماره 1، در وبسایت گنجور.]</ref> | [[ناصر خسرو|ناصرخسرو]] نیز چنین سروده است:<ref>[https://ganjoor.net/naserkhosro/divann/ghaside-naser/sh1 ناصرخسرو، دیوان اشعار، قصائد، قصیده شماره 1، در وبسایت گنجور.]</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|قندیل فروزی به شب قدر به مسجد|مسجد شده چون روز و دلت چون شب یلدا}} | {{ب|قندیل فروزی به شب قدر به مسجد|مسجد شده چون روز و دلت چون شب یلدا}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
[[حافظ]] نیز بیت زیبایی در این رابطه دارد:<ref>[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh232 حافظ، غزلیات، غزل شماره 232، در وبسایت گنجور.]</ref> | [[حافظ]] نیز بیت زیبایی در این رابطه دارد:<ref>[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh232 حافظ، غزلیات، غزل شماره 232، در وبسایت گنجور.]</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
| خط ۳۱: | خط ۴۲: | ||
{{ب|صحبت حکام ظلمت شب یلداست|نور ز خورشید جوی بو که برآید}} | {{ب|صحبت حکام ظلمت شب یلداست|نور ز خورشید جوی بو که برآید}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
سعدی نیز چنین سروده:<ref>[https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/sh112 سعدی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل 112، در وبسایت گنجور.]</ref> | [[سعدی شیرازی|سعدی]] نیز چنین سروده:<ref>[https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/sh112 سعدی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل 112، در وبسایت گنجور.]</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | {{آغاز نستعلیق}} | ||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|نظر به روی تو هر بامداد، نوروزی است|شب فراق تو هر شب که هست، یلدایی است}} | {{ب|نظر به روی تو هر بامداد، نوروزی است|شب فراق تو هر شب که هست، یلدایی است}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
عبید زاکانی از واژه یلدا اینچنین استفاده کرده است:<ref>[https://ganjoor.net/obeyd/divan-obeyd/robaee-obeyd/sh34 عبید زاکانی، دیوان اشعار، رباعیات، رباعی شماره 34، در وبسایت گنجور.]</ref> | [[عبید زاکانی]] از واژه یلدا اینچنین استفاده کرده است:<ref>[https://ganjoor.net/obeyd/divan-obeyd/robaee-obeyd/sh34 عبید زاکانی، دیوان اشعار، رباعیات، رباعی شماره 34، در وبسایت گنجور.]</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | |||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|ای لعل لبت به دلنوازی مشهور|وی روی خوشت به ترکتازی مشغول}} | {{ب|ای لعل لبت به دلنوازی مشهور|وی روی خوشت به ترکتازی مشغول}} | ||
{{ب|با زلف تو قصهای است ما را مشکل|همچون شب یلدا به درازی مشهور}} | {{ب|با زلف تو قصهای است ما را مشکل|همچون شب یلدا به درازی مشهور}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
صائب | [[صائب تبریزی]]، برای اشاره به زلف یار بهسراغ واژه یلدا رفته است:<ref>[https://ganjoor.net/saeb/divan-saeb/ghazalkasa/sh3537 صائب تبریزی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شماره 3537، در وبسایت گنجور.]</ref> | ||
{{آغاز نستعلیق}} | |||
{{شعر|نستعلیق}} | {{شعر|نستعلیق}} | ||
{{ب|میکند زلف دراز تو به دلهای حزین |آنچه با خسته روانان شب یلدا نکند}} | {{ب|میکند زلف دراز تو به دلهای حزین |آنچه با خسته روانان شب یلدا نکند}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{پایان نستعلیق}} | {{پایان نستعلیق}} | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | |||
* افشیننسب، مهتاب، «از یلدا بیاموزیم»، در وبسایت مرکز | == منابع == | ||
* پوریوسفی، طاهره، «جشن شب یلدا»، در وبسایت مرکز | {{آغاز منابع}} | ||
* حافظ، شمسالدین محمد، غزلیات، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: | * افشیننسب، مهتاب، «از یلدا بیاموزیم»، در وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* دبیری، ابراهیم، «شب یلدا از کجا شروع شد؟»، در وبسایت دیجیکالا، | * پوریوسفی، طاهره، «جشن شب یلدا»، در وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بارگذاری: ۳۰ آذر ۱۳۹۵ش. | ||
* دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، در وبسایت واژهیاب، | * حافظ، شمسالدین محمد، غزلیات، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* سعدی، مشرفالدین مصلح، دیوان اشعار، غزلیات، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: | * دبیری، ابراهیم، «شب یلدا از کجا شروع شد؟»، در وبسایت دیجیکالا، تاریخ بارگذاری: ۲۵ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* صائب تبریزی، میرزا محمدعلی، دیوان اشعار، غزلیات، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: | * دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، در وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* عبید زاکانی، نظامالدین عبیدالله، دیوان اشعار، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: | * سعدی، مشرفالدین مصلح، دیوان اشعار، غزلیات، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* عناصری، جابر، «دی، ماه اهورامزدا و سرآغاز صولت سرمای زمستان»، ماهنامه چیستا، شماره | * صائب تبریزی، میرزا محمدعلی، دیوان اشعار، غزلیات، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* عنصری بلخی، حسن، قطعات و ابیات پراکنده قصائد، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: | * عبید زاکانی، نظامالدین عبیدالله، دیوان اشعار، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
* معین، محمد، فرهنگ فارسی، در وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: | * عناصری، جابر، «دی، ماه اهورامزدا و سرآغاز صولت سرمای زمستان»، ماهنامه چیستا، شماره ۱۴، آذر ۱۳۶۱ش. | ||
* ناصرخسرو، دیوان اشعار، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: | * عنصری بلخی، حسن، قطعات و ابیات پراکنده قصائد، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
[[رده: | * معین، محمد، فرهنگ فارسی، در وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
[[رده: | * ناصرخسرو، دیوان اشعار، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
[[رده: | |||
{{پایان منابع}} | |||
{{#seo: | |||
|title=شب یلدا چیست؟ آشنایی با آداب و رسوم بلندترین شب سال - ویکی زندگی | |||
|title_mode=Replaced Title | |||
|keywords=شب یلدا، شب چله، آداب و رسوم شب یلدا، فال حافظ، بلندترین شب سال، جشنهای باستانی ایران | |||
|description=شب یلدا، بلندترین شب سال و نماد زایش خورشید در فرهنگ ایرانی است. با آداب و رسوم این شب مانند حافظخوانی و خوراکیهای مخصوص و فلسفه جشن شب یلدا آشنا شوید - ویکی زندگی | |||
}} | |||
{{ایران-افقی}} | |||
{{علوم اجتماعی-افقی}} | |||
{{زمان-افقی}} | |||
[[رده:آداب و رسوم تغذیه]] | |||
[[رده:آداب و رسوم محلی]] | |||
[[رده:جشنوارهها در ایران]] | |||
[[رده:خردهفرهنگ]] | [[رده:خردهفرهنگ]] | ||
[[رده: | [[رده:عرفهای فرهنگی]] | ||
[[رده: | [[رده:فرهنگ ایرانی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۲۰:۰۶
شب یلدا؛ شبانگاه انقلاب زمستانی و نویدبخش روزهای بلندتر.
شب یلدا، بلندترین شب سال، در فرهنگ ایرانی نماد زایش خورشید و آغاز روزهای روشن است و با مهمانی خانوادگی، خوردن آجیل، میوههای فصل و خواندن دیوان حافظ یا شاهنامه جشن گرفته میشود. در مناطق مختلف ایران، رسوم ویژهای مانند چلهنشینی، فال سوزن، نقلاندازی و تهیه «خوانچه چله» برای نوعروسها رایج است که نشاندهنده همدلی، مهربانی و پیوند میان خانوادههاست. این شب در ادبیات فارسی نیز جایگاهی ویژه دارد و شاعران از آن برای بیان طولانی بودن شب، سیاهی فراق و زیبایی زلف یار بهره بردهاند.
مفهومشناسی شب یلدا
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
«یلدا»، واژهای سریانی بهمعنای زایش است.[۱] شب یلدا به زمان بین غروب آفتاب در آخرین روز پاییز و طلوع آفتاب در نخستین روز زمستان گفته میشود.[۲] این شب، بلندترین شبِ سال است و پس از آن، روند بلندتر شدن روز آغاز میشود؛ از اینرو در فرهنگ ایرانیان، شب زایش خورشید دانسته شده و «شب چلّه» نام گرفته است. ایرانیان بر اساس آئینی کهن، این شب را جشن میگیرند و مهمانی خانوادگی برگزار میکنند. خانوادههای ایرانی برای جشن شب یلدا، آجیل و انواع خوراکیها و میوهها، بهویژه انار و هندوانه را آماده میکنند و تا پاسی از شب، به داستانها و خاطرات بزرگان خانواده، گوش میسپارند و گاهی دیوان حافظ و شاهنامه میخوانند.
شب چلّه
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ایرانیان، فردای شب یلدا را «خور روز» و «دیگان» میخواندند[۳] و نامگذاری شب چله از آنرو است که در فرهنگ کهن ایرانی، چهل روز نخست زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز پس از آن را «چله کوچک» نامیدهاند. ایرانیان، نخستین روز دیماه را «خرمروز» نیز میگفتند زیرا با سپری شدن طولانیترین شب سال، نوید روشنایی میدهد. روشنی روز، تابش خورشید و اعتدال هوا در فرهنگ باستانی ایرانیان نشانهای نیکو و پرتوی از مهر خداوندگار جهان بود.[۴]
خوان یلدا
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در شب یلدا سفرهای انداخته میشود و افراد خانواده به گرد آن جمع میشوند و از این راه بر مهربانی و همدلی خانواده میافزایند و ناراحتیها و کینهها را از دل میزدایند. در سفره یلدا، خوراکها و نوشیدنیهایی گذاشته میشود تا شکرانهای بر نعمتهای خداوند باشد که در طول سال به آدمیان داده است. ایرانیان در شب یلدا با جشن و شادی و چشیدن مزهها وخوردنیهای گوناگون میکوشیدند تا عمر طولانیترین شب سال را بهسر آورند و بالا آمدن خورشید و پیروزی روشنایی بر تاریکی طولانی را بنگرند.[۵]
شب یلدا در خردهفرهنگهای ایرانی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
خردهفرهنگهای ایرانی در مناطق گوناگون، آداب و رسوم ویژهای برای شب چله دارند. در خراسان از مراسم شب چله با عنوان چلهنشینی یاد میکنند و در گذشته، لبو، شلغم و شیرینی مخصوصی بهنام «کَف» را برای این شب آماده میکردند. شیرازیها حافظخوانی در شب چله را فراموش نمیکنند و سفرهای رنگارنگ با انواع خوراکیها در این شب میگسترانند. همدانیها فال سوزن میگرفتند و گردو، کشمش و مویز در سفره یلدا مینهادند. جمع شدن دور کرسی و «نَقلاندازی» (تعریف داستانهای شفاهی) در گرگان و شبچَره (میوههای سرخرنگ) و سبزیپلو با ماهی در قزوین نیز در شب چله رایج است.[۶]
شب یلدای عروس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]در مناطق مختلف ایران برای نوعروسها در شب یلدا، رسمی ویژه وجود دارد؛ خانواده داماد در این شب، برای نوعروسشان هدیههایی را آماده کرده و به خانه او میبرند. «خوانچه چله» یا هدیههای «شبچلهای» را در سینیهای بزرگی بهنام «طبق» قرار میدهند. خانواده داماد، طبقها را روی سر گرفته و راهی خانه عروس میشوند. خوانچه چله معمولاً شامل این موارد است: چند نوع آجیل و میوههای تزئین شده؛ نقل، شیرینی و کله قند؛ یک قواره پارچه خوشرنگ و شاد؛ لباس زمستانی، کفش و کیف؛ قطعهای طلا و گاهی یک دیوان حافظ. تزئین ویژهٔ هدیه شب یلدای عروس با توریها و پارچههای رنگارنگ و روبانهای قرمز، نشانه مهر و دوستی است که میان دو خانواده وجود دارد و در این شب، تقویت میشود.[۷]
شب یلدا در ادبیات فارسی
[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بسیاری از شاعران پارسیگوی، یلدا را برای تشبیه و استعاره بهکار بردهاند؛ آنها زلف یار و روز هجران را از حیث سیاهی و درازی به شب یلدا تشبیه کردهاند.[۸] نخستین بهرهگیری از واژهٔ یلدا را میتوان در سرودههای عنصری بلخی یافت.[۹]
الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
ناصرخسرو نیز چنین سروده است:[۱۰] الگو:آغاز نستعلیق
الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
حافظ نیز بیت زیبایی در این رابطه دارد:[۱۱]
الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر
الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
عبید زاکانی از واژه یلدا اینچنین استفاده کرده است:[۱۳]
الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر الگو:ب الگو:ب
الگو:پایان نستعلیق
صائب تبریزی، برای اشاره به زلف یار بهسراغ واژه یلدا رفته است:[۱۴]
الگو:آغاز نستعلیق الگو:شعر
الگو:پایان شعر الگو:پایان نستعلیق
پانویس
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه یلدا.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه یلدا.
- ↑ پوریوسفی، «جشن شب یلدا»، در وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ عناصری، «دی، ماه اهورامزدا و سرآغاز صولت سرمای زمستان»، آذر 1361ش، ص560.
- ↑ افشیننسب، «از یلدا بیاموزیم»، در وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ دبیری، «شب یلدا از کجا شروع شد؟»، در وبسایت دیجیکالا.
- ↑ دبیری، «شب یلدا از کجا شروع شد؟»، در وبسایت دیجیکالا.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه یلدا.
- ↑ عنصری، قطعات و ابیات پراکنده قصائد، قطعه 7، در وبسایت گنجور.
- ↑ ناصرخسرو، دیوان اشعار، قصائد، قصیده شماره 1، در وبسایت گنجور.
- ↑ حافظ، غزلیات، غزل شماره 232، در وبسایت گنجور.
- ↑ سعدی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل 112، در وبسایت گنجور.
- ↑ عبید زاکانی، دیوان اشعار، رباعیات، رباعی شماره 34، در وبسایت گنجور.
- ↑ صائب تبریزی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شماره 3537، در وبسایت گنجور.
منابع
[ویرایش | ویرایش مبدأ]- افشیننسب، مهتاب، «از یلدا بیاموزیم»، در وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
- پوریوسفی، طاهره، «جشن شب یلدا»، در وبسایت مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بارگذاری: ۳۰ آذر ۱۳۹۵ش.
- حافظ، شمسالدین محمد، غزلیات، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
- دبیری، ابراهیم، «شب یلدا از کجا شروع شد؟»، در وبسایت دیجیکالا، تاریخ بارگذاری: ۲۵ آذر ۱۴۰۰ش.
- دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، در وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
- سعدی، مشرفالدین مصلح، دیوان اشعار، غزلیات، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
- صائب تبریزی، میرزا محمدعلی، دیوان اشعار، غزلیات، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
- عبید زاکانی، نظامالدین عبیدالله، دیوان اشعار، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
- عناصری، جابر، «دی، ماه اهورامزدا و سرآغاز صولت سرمای زمستان»، ماهنامه چیستا، شماره ۱۴، آذر ۱۳۶۱ش.
- عنصری بلخی، حسن، قطعات و ابیات پراکنده قصائد، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، در وبسایت واژهیاب، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
- ناصرخسرو، دیوان اشعار، در وبسایت گنجور، تاریخ بازدید: ۳۰ آذر ۱۴۰۰ش.
| گردشگری |
| ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| طبیعت |
| ||||||||||
| شهرها | |||||||||||
| استانها | |||||||||||
| تاریخ |
| ||||||||||
| سیاست | |||||||||||
| جامعه و فرهنگ |
| ||||||||||
| هنر | |||||||||||
| خوارکیها | |||||||||||
| جامعهشناسی | |
|---|---|
| آسیبهای اجتماعی | |
| مردمشناسی | |
| فرهنگ | |
| خردهفرهنگها و خرافات فرهنگی | |
زمان و تقویم | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| واژگان زمان | |||||
| واژگان تقویم | |||||
| ماهها | |||||
| رویدادهای مهم | |||||
| روزها | |||||
| روزهای نامدار |
| ||||