پرش به محتوا

پیش‌نویس:اقتصاد توجه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
imported>محمدمهدی محمدی
بدون خلاصۀ ویرایش
سعید مقدم (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''<big>اقتصاد توجه</big>'''، سازوکار جهت‌دهی به آگاهی انسان‌ها به‌مثابه منبعی برای دستیابی به منافع اقتصادی<br>
'''{{درشت|اقتصاد توجه}}'''، سازوکار جهت‌دهی به آگاهی انسان‌ها به‌مثابه منبعی برای دستیابی به منافع اقتصادی.
 
اقتصاد رسانه امروز از تمرکز بر اطلاعات کمیاب به تمرکز بر «توجه مخاطب» منتقل شده است، چرا که اطلاعات به‌دلیل فناوری‌های نوین دیگر کمیاب نیستند و کاربران با سرریز اطلاعات مواجه‌اند. در این چارچوب، توجه به کالایی اقتصادی تبدیل شده و جذب آن، ارزشمندترین هدف رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی است. توانایی جلب و نگهداشت توجه مخاطب، موجب قدرت اقتصادی و اجتماعی برای فعالان رسانه‌ای، سیاست‌مداران و صنایع خلاق می‌شود. سنجش توجه از طریق رفتار کاربران در فضای دیجیتال امکان‌پذیر است و حفظ آن نیازمند نوآوری، پویایی محتوا و احترام به مخاطب است. تغییرات فناوری و تعامل مداوم با رسانه‌ها، سبک توجه انسان معاصر را از تمرکز عمیق به توجه کلی و چندجریان اطلاعاتی تبدیل کرده است.
 
== پیدایش فقر توجه در عصر دیجیتال ==
دانش اقتصاد، سازوکار تخصیص منابع کمیاب و محدود به خواسته‌های بسیار و نامحدود انسان را بررسی می‌کند.<ref>فیلیپس، تحلیل اقتصادی: نظریه و کاربرد، 1387ش.</ref> در حوزه اقتصاد رسانه، توجه عنصر کمیاب و منبع محدود تا مدت‌ها اطلاعات و داده‌ها بود.<ref>باب‌الحوائجی، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، تابستان 1383ش، ص169.</ref> اما امروزه در دنیایی با ده‌ها هزار شبکه تلویزیونی، صدها هزار کانال رادیویی، میلیون‌ها میزبان اینترنتی، میلیاردها صفحه اینترنتی و بیش از یک تریلیارد نشانی اینترنتی، دیگر نمی‌توان اطلاعات را کالایی کمیاب دانست. پیشرفت فناوری، انقلابی را در حوزه ارتباطات ایجاد کرده که اطلاعات، ویژگی کمیابی خود را از دست داده‌اند و بلکه کاربران دچار سرریز اطلاعاتی شده‌اند.<ref>فرهنگی و دیگران، «توجه: حکمرانی جدید در اقتصاد رسانه»، پاییز 1389ش، ص92.</ref> در چنین وضعیتی آن‌گونه که هربرت سایمون، برنده جایزه نوبل اقتصاد گفته است، ثروت اطلاعات، موجب فقر توجه می‌شود.<ref>[https://jalilyonline.ir/اقتصاد-توجه-چیست؟/ جلیلی، «اقتصاد توجه چیست؟»، وب‌سایت شخصی سمیه جلیلی.]</ref>


دانش اقتصاد، سازوکار تخصیص منابع کمیاب و محدود به خواسته‌های بسیار و نامحدود انسان را بررسی می‌کند.<ref>فیلیپس، تحلیل اقتصادی: نظریه و کاربرد، 1387ش.</ref>  در حوزه اقتصاد رسانه، این عنصر کمیاب و منبع محدود تا مدت‌ها اطلاعات و داده‌ها بود.<ref>باب‌الحوائجی، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، تابستان 1383ش، ص169.</ref>  اما امروزه در دنیایی با ده‌ها هزار شبکه تلویزیونی، صدها هزار کانال رادیویی، میلیون‌ها میزبان اینترنتی، میلیاردها صفحه اینترنتی و بیش از یک تریلیارد نشانی اینترنتی، دیگر نمی‌توان اطلاعات را کالایی کمیاب دانست. پیشرفت فناوری، انقلابی را در حوزه ارتباطات ایجاد کرده که اطلاعات، ويژگی کمیابی خود را از دست داده‌اند و بلکه کاربران دچار سرریز اطلاعاتی شده‌اند.<ref>فرهنگی و دیگران، «توجه: حکمرانی جدید در اقتصاد رسانه»، پاییز 1389ش، ص92.</ref>  در چنین وضعیتی آن‌گونه که هربرت سایمون، برنده جایزه نوبل اقتصاد گفته است، ثروت اطلاعات، موجب فقر توجه می‌شود.<ref>[https://jalilyonline.ir/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/ جلیلی، «اقتصاد توجه چیست؟»، وب‌سایت شخصی سمیه جلیلی.]</ref>
==کمیابی توجه==
==کمیابی توجه==
رسانه در پرتو توجه مخاطب، زنده می‌ماند و امروزه مخاطب از میان کانال‌های متکثری که برای دریافت اطلاعات، در اختیار دارد دست به انتخاب می‌زند و اندکی از آن‌ها را مورد «توجه» قرار می‌دهد و این، به‌معنای کمیابی «توجه» است.<ref>ساروخانی، «اقناع، غایت ارتباطات»، خرداد 1383ش، ص94.</ref> بدین ترتیب، «اقتصاد رسانه» به «اقتصاد توجه» سوق یافته است. اقتصاد توجه بر این مبنا استوار است که هر گروه یا سازمانی که توانایی جذب بیشینه‌ی توجه دیگران را داشته باشد قدرت حکمرانی بیشتری در حوزه اقتصاد خواهد داشت.<ref>باب‌الحوائجی، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، تابستان 1383ش، ص175.</ref> <br>
رسانه در پرتو توجه مخاطب، زنده می‌ماند و امروزه مخاطب از میان کانال‌های متکثری که برای دریافت اطلاعات، در اختیار دارد دست به انتخاب می‌زند و اندکی از آن‌ها را مورد «توجه» قرار می‌دهد و این، به‌معنای کمیابی «توجه» است.<ref>ساروخانی، «اقناع، غایت ارتباطات»، خرداد 1383ش، ص94.</ref> بدین ترتیب، «اقتصاد رسانه» به «اقتصاد توجه» سوق یافته است. اقتصاد توجه بر این مبنا استوار است که هر گروه یا سازمانی که توانایی جذب بیشینهٔ توجه دیگران را داشته باشد قدرت حکمرانی بیشتری در حوزه اقتصاد خواهد داشت.<ref>باب‌الحوائجی، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، تابستان 1383ش، ص175.</ref> در فرایند توجه، توانایی انتخاب برخی از اطلاعات و نادیده گرفتن اطلاعات دیگر برای ذهن انسان فراهم می‌شود. به‌همین دلیل، اقناع مخاطب و جذب توجه او، همواره هدف اصلی ارتباط‌گران است.<ref>ساروخانی، «اقناع، غایت ارتباطات»، خرداد 1383ش، ص94-98.</ref> افزایش رقابت برای جلب توجه مخاطب، این منبع را کمیاب و کمیاب‌تر کرده است.<ref>[https://tejaratnews.com/training/اقتصاد-توجه فخری‌زاده، «اقتصاد توجه؛ حواست هست که حواست نیست؟»، در وب‌سایت تجارت نیوز.]</ref>
 
==توجه به‌مثابه کالای اقتصادی==
کامل‌ترین جلوهٔ [[اقتصاد توجه]]، در شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌شود. محتوای شبکه‌های اجتماعی را کاربران، فراهم می‌کنند. با افزوده شدن اعضای شبکه، توجه بیشتری به محتوای آن جلب می‌شود و ارزش آن به‌صورت تصاعدی بالا می‌رود.<ref>پریمو براگاه، «جذب یا دفع»، 1381ش، ص25-26.</ref> تمام تولیدکنندگان محتوا در شبکه‌های اجتماعی به‌دنبال آن هستند که توجه بیشتری را جذب کنند و از این راه، سرمایه‌دارتر باشند؛ زیرا توجه بازدیدکنندگان، درآمدهای غیرمستقیم فراوانی را برای جذب‌کنندگان توجه، در پی دارد. با تسخیر توجه مخاطب می‌توان بخشی از آن را در اختیار متقاضیان دیگر مانند آگهی‌دهندگان بازرگانی قرار داد.<ref>پیکارد، اقتصاد رسانه‌ها، 1378ش، ص27.</ref>
 
فعالان اقتصادی و مخصوصاً [[اقتصاد خلاق]] و [[صنایع فرهنگی خلاق]] و سیاست‌مداران، مهم‌ترین گروه‌های متقاضی برای در اختیار گرفتن بخشی از توجه مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی هستند. بر این اساس، بنگاه‌های رسانه‌ای، توجه را یک کالای اقتصادی ارزشمند و متمایز از کالاهای دیگر می‌دانند و خود تلاش دارند که آن را بدست بیارند.<ref>باب‌الحوائجی، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، تابستان 1383ش، ص173-174.</ref> امروزه توجه، در بسیاری از موارد از جمله [[تبلیغات انتخاباتی]] و [[تبلیغات رسانه‌ای]] دارای ارزش راهبردی است.


در فرآیند توجه، توانایی انتخاب برخی از اطلاعات و نادیده گرفتن اطلاعات دیگر برای ذهن انسان فراهم می‌شود. به‌همین دلیل، اقناع مخاطب و جذب توجه او، همواره هدف اصلی ارتباط‌گران است.<ref>ساروخانی، «اقناع، غایت ارتباطات»، خرداد 1383ش، ص94-98.</ref>  افزایش رقابت برای جلب توجه مخاطب، این منبع را کمیاب و کمیاب‌تر کرده است.<ref>[https://tejaratnews.com/training/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87 فخری‌زاده، «اقتصاد توجه؛ حواست هست که حواست نیست؟»، در وب‌سایت تجارت نیوز.]</ref> 
==توجه به‌مثابه کالا==
کامل‌ترین جلوه‌ی اقتصاد توجه، در شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌شود. محتوای شبکه‌های اجتماعی را کاربران، فراهم می‌کنند. با افزوده شدن اعضای شبکه، توجه بیشتری به محتوای آن جلب می‌شود و ارزش آن به‌صورت تصاعدی بالا می‌رود.<ref>پریمو براگاه، «جذب یا دفع»، 1381ش، ص25-26.</ref>  تمام توليدکنندگان محتوا در شبکه‌های اجتماعی به‌دنبال آن هستند که توجه بیشتری را جذب کنند و از این راه، سرمایه‌دارتر باشند؛ زیرا توجه بازدیدکنندگان، درآمدهای غیرمستقیم فراوانی را برای جذب‌کنندگان توجه، در پی دارد. با تسخیر توجه مخاطب می‌توان بخشی از آن را در اختیار متقاضیان دیگر مانند آگهی‌دهندگان بازرگانی قرار داد.<ref>پیکارد، اقتصاد رسانه‌ها، 1378ش، ص27.</ref>  فعالان اقتصادی و سیاست‌مداران، مهم‌ترین گروه‌های متقاضی برای در اختیار گرفتن بخشی از توجه مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی هستند. بر این اساس، بنگاه‌های رسانه‌ای، توجه را یک کالای اقتصادی ارزشمند و متمایز از کالاهای دیگر می‌دانند.<ref>باب‌الحوائجی، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، تابستان 1383ش، ص173-174.</ref>  امروزه توجه، در بسیاری از موارد دارای ارزش راهبردی است.
==سنجش توجه==
==سنجش توجه==
توجه به‌عنوان یک منبع، دارای ارزش اقتصادی است.<ref>پیکارد، اقتصاد رسانه‌ها، 1378ش، ص27.</ref> به‌همین دلیل، شيوه‌هایی برای سنجش توجه مخاطب، طراحی شده است. در این روش‌ها، توجه مخاطب هم از سوی توجه‌کننده و هم از سوی جذب‌کننده، سنجیده می‌شود. سنجش توجه در فضای سایبر به‌مراتب آسان‌تر و معتبرتر است. بررسی شیوه ورود کاربر به یک وب‌سایت یا اپلیکیشن، موقعیت جغرافیایی کاربر، مدت زمان ماندگاری کاربر در برنامه یا بستر اینترنتی و مسیر حرکت او در مدت ارتباط با رسانه، سنجش دقیقی از میزان توجه کاربر را به‌دست می‌دهد.<ref>فرهنگی و دیگران، «توجه: حکمرانی جدید در اقتصاد رسانه»، پاییز 1389ش، ص104.</ref>
توجه به‌عنوان یک منبع، دارای ارزش اقتصادی است.<ref>پیکارد، اقتصاد رسانه‌ها، 1378ش، ص27.</ref> به‌همین دلیل، شیوه‌هایی برای سنجش توجه مخاطب، طراحی شده است. در این روش‌ها، توجه مخاطب هم از سوی توجه‌کننده و هم از سوی جذب‌کننده، سنجیده می‌شود. سنجش توجه در فضای سایبر به‌مراتب آسان‌تر و معتبرتر است. بررسی شیوه ورود کاربر به یک وب‌سایت یا اپلیکیشن، موقعیت جغرافیایی کاربر، مدت زمان ماندگاری کاربر در برنامه یا بستر اینترنتی و مسیر حرکت او در مدت ارتباط با رسانه، سنجش دقیقی از میزان توجه کاربر را به‌دست می‌دهد.<ref>فرهنگی و دیگران، «توجه: حکمرانی جدید در اقتصاد رسانه»، پاییز 1389ش، ص104.</ref>
==جذب و نگهداشت توجه==
 
برای جذب توجه کاربر به رسانه می‌توان از نوآوری در محتوا، خلق ایده، شیوه تولید محصول و شیوه ارائه آن استفاده کرد. اما نگهداشت توجه مخاطب به شیوه‌های پیچیده‌تری نیاز دارد.<ref>ساروخانی، «اقناع، غایت ارتباطات»، خرداد 1383ش، ص113.</ref> ایجاد تغییر، یکی از راه‌های حفظ توجه مخاطب برای زمان طولانی‌تر است. ترکیب کردن ساختارهای خطی و غیرخطی توجه نیز می‌تواند به نگهداشت آن یاری برساند. پویایی در ارائه محتوا نیز توجه مخاطب را برای مدت طولانی‌تری حفظ می‌کند.<ref>[https://jalilyonline.ir/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/ جلیلی، «اقتصاد توجه چیست؟»، وب‌سایت شخصی سمیه جلیلی.]</ref> محور اصلی در تمام این راهکارها، توجه رسانه به مخاطب است. رسانه‌ای که می‌خواهد توجه مخاطب را جذب کند باید توجه خود به مخاطب را نشان دهد.<ref>باب‌الحوائجی، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، تابستان 1383ش، ص176.</ref> و با احترام به او، اعتماد او را جلب کند.  
==جذب و نگهداشت اقتصاد توجه==
==دگرگونی در توجه==
برای جذب توجه کاربر به رسانه می‌توان از نوآوری در محتوا، خلق ایده، شیوه تولید محصول و شیوه ارائه آن استفاده کرد. اما نگهداشت توجه مخاطب به شیوه‌های پیچیده‌تری نیاز دارد.<ref>ساروخانی، «اقناع، غایت ارتباطات»، خرداد 1383ش، ص113.</ref> ایجاد تغییر، یکی از راه‌های حفظ توجه مخاطب برای زمان طولانی‌تر است. ترکیب کردن ساختارهای خطی و غیرخطی توجه نیز می‌تواند به نگهداشت آن یاری برساند. پویایی در ارائه محتوا نیز توجه مخاطب را برای مدت طولانی‌تری حفظ می‌کند.<ref>[https://jalilyonline.ir/اقتصاد-توجه-چیست؟/ جلیلی، «اقتصاد توجه چیست؟»، وب‌سایت شخصی سمیه جلیلی.]</ref> محور اصلی در تمام این راهکارها، توجه رسانه به مخاطب است. رسانه‌ای که می‌خواهد توجه مخاطب را جذب کند باید توجه خود به مخاطب را نشان دهد.<ref>باب‌الحوائجی، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، تابستان 1383ش، ص176.</ref> و با احترام به او، اعتماد او را جلب کند.
فناوری‌های ارتباطی مانند اینترنت موجب افزایش تعامل روزانه انسان‌ها با رسانه شده و همین امر، خاستگاه تغییراتی در سبک‌های شناختی انسان معاصر شده است. پژوهشی که میان دانش‌آموزان آمریکایی انجام شد، نشان داد که انسان‌ها در مرحله گذار از توجه عمیق به توجه کلی هستند. منظور از توجه عمیق، تمرکز کامل بر یک موضوع در زمان طولانی است. انسان در این گونه از توجه، جریان خاصی از اطلاعات را انتخاب می‌کند و محرک‌های خارجی دیگر را نادیده می‌گیرد؛ اما در توجه کلی، چندین جریان اطلاعات به‌صورت همزمان انتخاب می‌شود و کاربر تمرکزش را به‌سرعت میان این موضوعات گوناگون، تغییر می‌دهد.<ref>فرهنگی و دیگران، «توجه: حکمرانی جدید در اقتصاد رسانه»، پاییز 1389ش، ص109.</ref>
 
==دگرگونی در اقتصاد توجه==
فناوری‌های ارتباطی مانند اینترنت موجب افزایش تعامل روزانه انسان‌ها با رسانه شده و همین امر، خاستگاه تغییراتی در سبک‌های شناختی انسان معاصر شده است. پژوهشی که میان دانش‌آموزان آمریکایی انجام شد، نشان داد که انسان‌ها در مرحله گذار از توجه عمیق به توجه کلی هستند. منظور از توجه عمیق، تمرکز کامل بر یک موضوع در زمان طولانی است. انسان در این گونه از توجه، جریان خاصی از اطلاعات را انتخاب می‌کند و محرک‌های خارجی دیگر را نادیده می‌گیرد؛ اما در توجه کلی، چندین جریان اطلاعات به‌صورت همزمان انتخاب می‌شود و کاربر تمرکزش را به‌سرعت میان این موضوعات گوناگون، تغییر می‌دهد.<ref>فرهنگی و دیگران، «توجه: حکمرانی جدید در اقتصاد رسانه»، پاییز 1389ش، ص109.</ref>
 
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
* باب‌الحوائجی، فهیمه، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، در فصلنامه اطلاع‌شناسی، شماره تابستان 1383ش.
*باب‌الحوائجی، فهیمه، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، در فصلنامه اطلاع‌شناسی، شماره ۴، تابستان ۱۳۸۳ش.
* پریمو براگاه، کارلوس آلبرتو، «جذب یا دفع»، پیام یونسکو، شماره 343، 1381ش
*پریمو براگاه، کارلوس آلبرتو، «جذب یا دفع»، پیام یونسکو، شماره ۳۴۳، ۱۳۸۱ش
* پیکارد، جی، اقتصاد رسانه‌ها، ترجمه داود حیدری، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1378ش.
*پیکارد، جی، اقتصاد رسانه‌ها، ترجمه داود حیدری، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۸ش.
* جلیلی، سمیه، «اقتصاد توجه چیست؟»، وب‌سایت شخصی سمیه جلیلی، تاریخ درج مطلب: 23 آگوست 2021م.
*جلیلی، سمیه، «اقتصاد توجه چیست؟»، وب‌سایت شخصی سمیه جلیلی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ آگوست ۲۰۲۱م.
* ساروخانی، باقر، «اقناع، غایت ارتباطات»، در نامه علوم اجتماعی، شماره 23، خرداد 1383ش
*ساروخانی، باقر، «اقناع، غایت ارتباطات»، در نامه علوم اجتماعی، شماره ۲۳، خرداد ۱۳۸۳ش
* فخری‌زاده، فرزاد، «اقتصاد توجه؛ حواست هست که حواست نیست؟»، در وب‌سایت تجارت نیوز، تاریخ درج مطلب: خرداد 1398ش.
*فخری‌زاده، فرزاد، «اقتصاد توجه؛ حواست هست که حواست نیست؟»، در وب‌سایت تجارت نیوز، تاریخ درج مطلب: ۶ خرداد ۱۳۹۸ش.
* فرهنگی، علی‌اکبر و دیگران، «توجه: حکمرانی جدید در اقتصاد رسانه»، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، شماره 63، پاییز 1389ش.
*فرهنگی، علی‌اکبر و دیگران، «توجه: حکمرانی جدید در اقتصاد رسانه»، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، شماره ۶۳، پاییز ۱۳۸۹ش.
* فیلیپس، چارلز موریس، تحلیل اقتصادی: نظریه و کاربرد، ترجمه اکبر کمیجانی، تهران، دانشگاه تهران، 1387ش.
*فیلیپس، چارلز موریس، تحلیل اقتصادی: نظریه و کاربرد، ترجمه اکبر کمیجانی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۷ش.
[[رده:ویکی‌زندگی]]
 
[[رده:آداب کسب‌وکار]]
{{اقتصاد-افقی}}
[[رده:مهارت‌های زندگی]]
 
[[رده:رسانه‌ها]]
[[رده:اقتصاد کاربردی]]
[[رده:تبلیغات و بازاریابی]]
[[رده:توسعه اقتصادی]]
 
{{#seo:
|title=اقتصاد توجه چیست؟ سازوکاری برای مدیریت منبع کمیاب «توجه» - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=اقتصاد توجه, اقتصاد توجه چیست, هربرت سایмон, فقر توجه, سرریز اطلاعات, اقتصاد رسانه
|description=اقتصاد توجه، نظریه‌ای است که در آن «توجه» انسان، منبعی کمیاب و ارزشمند محسوب می‌شود. با این مفهوم، پدیده سرریز اطلاعاتی و اصل «فقر توجه» آشنا شوید - ویکی زندگی
}}

نسخهٔ کنونی تا ۲۹ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۶:۲۰

اقتصاد توجه، سازوکار جهت‌دهی به آگاهی انسان‌ها به‌مثابه منبعی برای دستیابی به منافع اقتصادی.

اقتصاد رسانه امروز از تمرکز بر اطلاعات کمیاب به تمرکز بر «توجه مخاطب» منتقل شده است، چرا که اطلاعات به‌دلیل فناوری‌های نوین دیگر کمیاب نیستند و کاربران با سرریز اطلاعات مواجه‌اند. در این چارچوب، توجه به کالایی اقتصادی تبدیل شده و جذب آن، ارزشمندترین هدف رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی است. توانایی جلب و نگهداشت توجه مخاطب، موجب قدرت اقتصادی و اجتماعی برای فعالان رسانه‌ای، سیاست‌مداران و صنایع خلاق می‌شود. سنجش توجه از طریق رفتار کاربران در فضای دیجیتال امکان‌پذیر است و حفظ آن نیازمند نوآوری، پویایی محتوا و احترام به مخاطب است. تغییرات فناوری و تعامل مداوم با رسانه‌ها، سبک توجه انسان معاصر را از تمرکز عمیق به توجه کلی و چندجریان اطلاعاتی تبدیل کرده است.

پیدایش فقر توجه در عصر دیجیتال

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دانش اقتصاد، سازوکار تخصیص منابع کمیاب و محدود به خواسته‌های بسیار و نامحدود انسان را بررسی می‌کند.[۱] در حوزه اقتصاد رسانه، توجه عنصر کمیاب و منبع محدود تا مدت‌ها اطلاعات و داده‌ها بود.[۲] اما امروزه در دنیایی با ده‌ها هزار شبکه تلویزیونی، صدها هزار کانال رادیویی، میلیون‌ها میزبان اینترنتی، میلیاردها صفحه اینترنتی و بیش از یک تریلیارد نشانی اینترنتی، دیگر نمی‌توان اطلاعات را کالایی کمیاب دانست. پیشرفت فناوری، انقلابی را در حوزه ارتباطات ایجاد کرده که اطلاعات، ویژگی کمیابی خود را از دست داده‌اند و بلکه کاربران دچار سرریز اطلاعاتی شده‌اند.[۳] در چنین وضعیتی آن‌گونه که هربرت سایمون، برنده جایزه نوبل اقتصاد گفته است، ثروت اطلاعات، موجب فقر توجه می‌شود.[۴]

کمیابی توجه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

رسانه در پرتو توجه مخاطب، زنده می‌ماند و امروزه مخاطب از میان کانال‌های متکثری که برای دریافت اطلاعات، در اختیار دارد دست به انتخاب می‌زند و اندکی از آن‌ها را مورد «توجه» قرار می‌دهد و این، به‌معنای کمیابی «توجه» است.[۵] بدین ترتیب، «اقتصاد رسانه» به «اقتصاد توجه» سوق یافته است. اقتصاد توجه بر این مبنا استوار است که هر گروه یا سازمانی که توانایی جذب بیشینهٔ توجه دیگران را داشته باشد قدرت حکمرانی بیشتری در حوزه اقتصاد خواهد داشت.[۶] در فرایند توجه، توانایی انتخاب برخی از اطلاعات و نادیده گرفتن اطلاعات دیگر برای ذهن انسان فراهم می‌شود. به‌همین دلیل، اقناع مخاطب و جذب توجه او، همواره هدف اصلی ارتباط‌گران است.[۷] افزایش رقابت برای جلب توجه مخاطب، این منبع را کمیاب و کمیاب‌تر کرده است.[۸]

توجه به‌مثابه کالای اقتصادی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کامل‌ترین جلوهٔ اقتصاد توجه، در شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌شود. محتوای شبکه‌های اجتماعی را کاربران، فراهم می‌کنند. با افزوده شدن اعضای شبکه، توجه بیشتری به محتوای آن جلب می‌شود و ارزش آن به‌صورت تصاعدی بالا می‌رود.[۹] تمام تولیدکنندگان محتوا در شبکه‌های اجتماعی به‌دنبال آن هستند که توجه بیشتری را جذب کنند و از این راه، سرمایه‌دارتر باشند؛ زیرا توجه بازدیدکنندگان، درآمدهای غیرمستقیم فراوانی را برای جذب‌کنندگان توجه، در پی دارد. با تسخیر توجه مخاطب می‌توان بخشی از آن را در اختیار متقاضیان دیگر مانند آگهی‌دهندگان بازرگانی قرار داد.[۱۰]

فعالان اقتصادی و مخصوصاً اقتصاد خلاق و صنایع فرهنگی خلاق و سیاست‌مداران، مهم‌ترین گروه‌های متقاضی برای در اختیار گرفتن بخشی از توجه مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی هستند. بر این اساس، بنگاه‌های رسانه‌ای، توجه را یک کالای اقتصادی ارزشمند و متمایز از کالاهای دیگر می‌دانند و خود تلاش دارند که آن را بدست بیارند.[۱۱] امروزه توجه، در بسیاری از موارد از جمله تبلیغات انتخاباتی و تبلیغات رسانه‌ای دارای ارزش راهبردی است.

سنجش توجه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

توجه به‌عنوان یک منبع، دارای ارزش اقتصادی است.[۱۲] به‌همین دلیل، شیوه‌هایی برای سنجش توجه مخاطب، طراحی شده است. در این روش‌ها، توجه مخاطب هم از سوی توجه‌کننده و هم از سوی جذب‌کننده، سنجیده می‌شود. سنجش توجه در فضای سایبر به‌مراتب آسان‌تر و معتبرتر است. بررسی شیوه ورود کاربر به یک وب‌سایت یا اپلیکیشن، موقعیت جغرافیایی کاربر، مدت زمان ماندگاری کاربر در برنامه یا بستر اینترنتی و مسیر حرکت او در مدت ارتباط با رسانه، سنجش دقیقی از میزان توجه کاربر را به‌دست می‌دهد.[۱۳]

جذب و نگهداشت اقتصاد توجه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

برای جذب توجه کاربر به رسانه می‌توان از نوآوری در محتوا، خلق ایده، شیوه تولید محصول و شیوه ارائه آن استفاده کرد. اما نگهداشت توجه مخاطب به شیوه‌های پیچیده‌تری نیاز دارد.[۱۴] ایجاد تغییر، یکی از راه‌های حفظ توجه مخاطب برای زمان طولانی‌تر است. ترکیب کردن ساختارهای خطی و غیرخطی توجه نیز می‌تواند به نگهداشت آن یاری برساند. پویایی در ارائه محتوا نیز توجه مخاطب را برای مدت طولانی‌تری حفظ می‌کند.[۱۵] محور اصلی در تمام این راهکارها، توجه رسانه به مخاطب است. رسانه‌ای که می‌خواهد توجه مخاطب را جذب کند باید توجه خود به مخاطب را نشان دهد.[۱۶] و با احترام به او، اعتماد او را جلب کند.

دگرگونی در اقتصاد توجه

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

فناوری‌های ارتباطی مانند اینترنت موجب افزایش تعامل روزانه انسان‌ها با رسانه شده و همین امر، خاستگاه تغییراتی در سبک‌های شناختی انسان معاصر شده است. پژوهشی که میان دانش‌آموزان آمریکایی انجام شد، نشان داد که انسان‌ها در مرحله گذار از توجه عمیق به توجه کلی هستند. منظور از توجه عمیق، تمرکز کامل بر یک موضوع در زمان طولانی است. انسان در این گونه از توجه، جریان خاصی از اطلاعات را انتخاب می‌کند و محرک‌های خارجی دیگر را نادیده می‌گیرد؛ اما در توجه کلی، چندین جریان اطلاعات به‌صورت همزمان انتخاب می‌شود و کاربر تمرکزش را به‌سرعت میان این موضوعات گوناگون، تغییر می‌دهد.[۱۷]

  1. فیلیپس، تحلیل اقتصادی: نظریه و کاربرد، 1387ش.
  2. باب‌الحوائجی، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، تابستان 1383ش، ص169.
  3. فرهنگی و دیگران، «توجه: حکمرانی جدید در اقتصاد رسانه»، پاییز 1389ش، ص92.
  4. جلیلی، «اقتصاد توجه چیست؟»، وب‌سایت شخصی سمیه جلیلی.
  5. ساروخانی، «اقناع، غایت ارتباطات»، خرداد 1383ش، ص94.
  6. باب‌الحوائجی، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، تابستان 1383ش، ص175.
  7. ساروخانی، «اقناع، غایت ارتباطات»، خرداد 1383ش، ص94-98.
  8. فخری‌زاده، «اقتصاد توجه؛ حواست هست که حواست نیست؟»، در وب‌سایت تجارت نیوز.
  9. پریمو براگاه، «جذب یا دفع»، 1381ش، ص25-26.
  10. پیکارد، اقتصاد رسانه‌ها، 1378ش، ص27.
  11. باب‌الحوائجی، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، تابستان 1383ش، ص173-174.
  12. پیکارد، اقتصاد رسانه‌ها، 1378ش، ص27.
  13. فرهنگی و دیگران، «توجه: حکمرانی جدید در اقتصاد رسانه»، پاییز 1389ش، ص104.
  14. ساروخانی، «اقناع، غایت ارتباطات»، خرداد 1383ش، ص113.
  15. جلیلی، «اقتصاد توجه چیست؟»، وب‌سایت شخصی سمیه جلیلی.
  16. باب‌الحوائجی، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، تابستان 1383ش، ص176.
  17. فرهنگی و دیگران، «توجه: حکمرانی جدید در اقتصاد رسانه»، پاییز 1389ش، ص109.
  • باب‌الحوائجی، فهیمه، «نقش اطلاعات در اقتصاد»، در فصلنامه اطلاع‌شناسی، شماره ۴، تابستان ۱۳۸۳ش.
  • پریمو براگاه، کارلوس آلبرتو، «جذب یا دفع»، پیام یونسکو، شماره ۳۴۳، ۱۳۸۱ش
  • پیکارد، جی، اقتصاد رسانه‌ها، ترجمه داود حیدری، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۸ش.
  • جلیلی، سمیه، «اقتصاد توجه چیست؟»، وب‌سایت شخصی سمیه جلیلی، تاریخ درج مطلب: ۲۳ آگوست ۲۰۲۱م.
  • ساروخانی، باقر، «اقناع، غایت ارتباطات»، در نامه علوم اجتماعی، شماره ۲۳، خرداد ۱۳۸۳ش
  • فخری‌زاده، فرزاد، «اقتصاد توجه؛ حواست هست که حواست نیست؟»، در وب‌سایت تجارت نیوز، تاریخ درج مطلب: ۶ خرداد ۱۳۹۸ش.
  • فرهنگی، علی‌اکبر و دیگران، «توجه: حکمرانی جدید در اقتصاد رسانه»، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی، شماره ۶۳، پاییز ۱۳۸۹ش.
  • فیلیپس، چارلز موریس، تحلیل اقتصادی: نظریه و کاربرد، ترجمه اکبر کمیجانی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۷ش.