پیشنویس:تربیت: تفاوت میان نسخهها
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) ابرابزار |
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) زدن لینک داخلی |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{درشت|'''تربیت؛'''}} فرایندی ساختارمند برای ساختن نسلهای بهتر | {{درشت|'''تربیت؛'''}} فرایندی ساختارمند برای ساختن نسلهای بهتر | ||
== معنای لغوی تربیت == | ==معنای لغوی تربیت== | ||
تربیت در لغت بهمعنای «پروردن»، «پروراندن» و «ادب و [[اخلاق]] را به کسی آموختن» است.<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=تربیت&f=moein معین، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref> | تربیت در لغت بهمعنای «پروردن»، «پروراندن» و «ادب و [[اخلاق]] را به کسی آموختن» است.<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=تربیت&f=moein معین، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref> | ||
== تعریف اصطلاحی تربیت == | ==تعریف اصطلاحی تربیت== | ||
نظر اندیشمندان دینی و غیردینی در تعریف تربیت متفاوت است و این تفاوت را میتوان در دو نکته جستوجو کرد: | نظر اندیشمندان دینی و غیردینی در تعریف تربیت متفاوت است و این تفاوت را میتوان در دو نکته جستوجو کرد: | ||
# نگاه دینی به مقولهٔ تربیت، که موجب شده مبانی، روشها و اهداف تربیت نزد این دو گروه تفاوتهای قابل توجهی داشته باشد. | #نگاه دینی به مقولهٔ تربیت، که موجب شده مبانی، روشها و اهداف تربیت نزد این دو گروه تفاوتهای قابل توجهی داشته باشد. | ||
# از نظر متفکران دینی، روشهای تربیتی مبتنی بر اندیشهٔ غیردینی، به عنصر فطرت انسان در فرایند تربیت توجه نکرده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1385631/مفهوم-شناسی-واژه-تربیت-در-لغت-و-اندیشه-متف%25 مرزانی، «مفهومشناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.]</ref> | #از نظر متفکران دینی، روشهای تربیتی مبتنی بر اندیشهٔ غیردینی، به عنصر فطرت انسان در فرایند تربیت توجه نکرده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1385631/مفهوم-شناسی-واژه-تربیت-در-لغت-و-اندیشه-متف%25 مرزانی، «مفهومشناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.]</ref>بنابراین میتوان تعریف [[تربیت]] را به اعتبار خاستگاه فکری آن، به دو دسته تقسیم کرد: | ||
* در تعریف اندیشمندان دینی از تربیت، این عناصر به چشم میخورد: | *در تعریف اندیشمندان دینی از تربیت، این عناصر به چشم میخورد: | ||
# به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه و درونی یک شیء و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آنها.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۳ش، ج ۲۲، ص۵۵۱.</ref> | #به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه و درونی یک شیء و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آنها.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۳ش، ج ۲۲، ص۵۵۱.</ref> | ||
# برنامهریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد | #برنامهریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد [[کودک]]، سلامت [[خانواده]] و تدبیر شئون اجتماعی او.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۸۴.</ref> | ||
# شکوفایی قوای جسمانی، روانی و عقلی انسان.<ref>حجتی، اسلام و تعلیم و تربیت، ۱۳۸۵ش، ص۱۰.</ref> | #شکوفایی قوای جسمانی، روانی و عقلی انسان.<ref>حجتی، اسلام و تعلیم و تربیت، ۱۳۸۵ش، ص۱۰.</ref> | ||
# رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آنکه استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود.<ref>دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴.</ref> | #رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آنکه استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود.<ref>دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴.</ref> | ||
# تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات از طریق ریاضت.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۰۵.</ref> | #تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات از طریق ریاضت.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۰۵.</ref> | ||
* در میان اندیشمندان غیرمسلمان در حوزهٔ تعلیم و تربیت، برخی تعاریف زیر را میتوان بهعنوان نمونه بیان کرد: | *در میان اندیشمندان غیرمسلمان در حوزهٔ تعلیم و تربیت، برخی تعاریف زیر را میتوان بهعنوان نمونه بیان کرد: | ||
# جان دیویی: تربیت، مجموعهٔ فرایندهایی است که گروه یا جامعه تواناییها و خواستههای خود را از راه آن و با هدف رشد و بقای خود به اعضا و نسلهای جدید منتقل میکند.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶۱.</ref> | #جان دیویی: تربیت، مجموعهٔ فرایندهایی است که گروه یا جامعه تواناییها و خواستههای خود را از راه آن و با هدف رشد و بقای خود به اعضا و نسلهای جدید منتقل میکند.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶۱.</ref> | ||
# امیل دورکیم: تربیت کارکردی است که طی آن، نسل بالغ و تربیت یافتهٔ جامعه بر نسلی که هنوز پختگی کافی برای زندگی نیافته، اثر میگذارد. هدف از این کنش، برانگیختن و گسترش حالات جسمی، عقلی و اخلاقی متربی است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224 و 225.</ref> | #امیل دورکیم: تربیت کارکردی است که طی آن، نسل بالغ و تربیت یافتهٔ جامعه بر نسلی که هنوز پختگی کافی برای زندگی نیافته، اثر میگذارد. هدف از این کنش، برانگیختن و گسترش حالات جسمی، عقلی و [[زیست اخلاقی|اخلاقی]] متربی است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224 و 225.</ref> | ||
# روسو: تربیت، هنر یا فنی است در قالب راهنمایی، حمایت و هدایت نیروهای طبیعی که برای شکوفایی استعدادهای مادرزادی متربی با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق میپذیرد.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref> | #روسو: تربیت، هنر یا فنی است در قالب راهنمایی، حمایت و هدایت نیروهای طبیعی که برای شکوفایی استعدادهای مادرزادی متربی با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق میپذیرد.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref> | ||
# کانت: تربیت، تأدیب و تعلیم توأم با | #کانت: تربیت، تأدیب و تعلیم توأم با فرهنگ با هدف کامیابی متربی برای زندگی در جامعهای که بهمراتب از جامعهٔ کنونی برتر است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref> | ||
== جایگاه تربیت == | ==جایگاه تربیت== | ||
از نگاه اندیشمندان شرق و غرب به مقولهٔ تربیت و نیز توجه به کارکردهای عمیق آن در جامعه، میتوان به اهمیت و نقش اساسی آن در پیدایش فرهنگ و تمدن جوامع بشری پی برد. [[غزالی]] در کتاب «احیاء علومالدین» تربیت را پس از پیامبری، شریفترین کار آدمی خوانده و کانت آن را بزرگترین و دشوارترین مسئلهٔ آدمی دانسته است. | از نگاه اندیشمندان شرق و غرب به مقولهٔ تربیت و نیز توجه به کارکردهای عمیق آن در جامعه، میتوان به اهمیت و نقش اساسی آن در پیدایش فرهنگ و تمدن جوامع بشری پی برد. [[غزالی]] در کتاب «احیاء علومالدین» تربیت را پس از پیامبری، شریفترین کار آدمی خوانده و کانت آن را بزرگترین و دشوارترین مسئلهٔ آدمی دانسته است. افلاطون نیز معتقد است فنّی عالیتر و مقدستر از تربیت نیست.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/چیستی-و-اهداف-تربیت هاشمی، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.]</ref> | ||
== اهداف تربیت == | ==اهداف تربیت== | ||
پروفسور برودی، استاد تعلیم و تربیت دانشگاههای آمریکا، تربیت را دارای دو بُعد فردی و اجتماعی میداند. او در بُعد فردی، | پروفسور برودی، استاد تعلیم و تربیت دانشگاههای آمریکا، تربیت را دارای دو بُعد فردی و اجتماعی میداند. او در بُعد فردی، «زندگی خوب» را هدف اساسی تعلیم و تربیت فرد با شاخصههای زیر معرفی میکند: | ||
# برخورداری از | #برخورداری از سلامت بدن | ||
# برخورداری از امنیت عاطفی | #برخورداری از امنیت عاطفی | ||
# احساس قدرت و احترام | #[[احساس]] قدرت و احترام | ||
# امید نسبت به آینده | #[[امید]] نسبت به آینده | ||
# و در بُعد اجتماعی، «تربیت شهروند شایسته» را هدف تعلیم و تربیت میداند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/چیستی-و-اهداف-تربیت هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref> | #و در بُعد اجتماعی، «تربیت شهروند شایسته» را هدف تعلیم و تربیت میداند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/چیستی-و-اهداف-تربیت هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref> | ||
# جان لاک، فیلسوف انگلیسی نیز هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و بهدست آوردن [[فضیلت]] و دانش میداند و آن را به سه بخش بدنی، اخلاقی و فکری تقسیم میکند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/چیستی-و-اهداف-تربیت هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref> | #جان لاک، فیلسوف انگلیسی نیز هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و بهدست آوردن [[فضیلت]] و دانش میداند و آن را به سه بخش بدنی، اخلاقی و فکری تقسیم میکند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/چیستی-و-اهداف-تربیت هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref> | ||
اهداف تربیت را در مبانی انسانشناختی اسلام نیز میتوان یافت. هدف غایی تعلیم و تربیت از نظر اسلام، قرب به ذات مقدسی دانسته شده که مستجمع جمیع صفات جمالیه و کمالیه است. در این دیدگاه حرکت و هدایت آدمی بهسوی خیر اعلی و مقصد نهایی و در صراط مستقیم عبودیت حضرت حق با عمل صالح، تواصی به حق و تواصی به [[صبر]] توصیه شده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/137438/اهداف-تعليم-و-تربيت-از-ديدگاه-اسلام «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref> | اهداف تربیت را در مبانی انسانشناختی [[اسلام]] نیز میتوان یافت. هدف غایی تعلیم و تربیت از نظر اسلام، قرب به ذات مقدسی دانسته شده که مستجمع جمیع صفات جمالیه و کمالیه است. در این دیدگاه حرکت و هدایت آدمی بهسوی خیر اعلی و مقصد نهایی و در صراط مستقیم عبودیت حضرت حق با عمل صالح، تواصی به حق و تواصی به [[صبر]] توصیه شده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/137438/اهداف-تعليم-و-تربيت-از-ديدگاه-اسلام «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref> | ||
== تفاوت «تعلیم» با «تربیت» == | ==تفاوت «تعلیم» با «تربیت»== | ||
گاهی دو واژهٔ | گاهی دو واژهٔ «تعلیم» (آموزش) و «تربیت» (پرورش) مترادف دانسته شده و بهجای هم استفاده میشوند، اما این دو مفهوم - در عین نزدیکی تنگاتنگ - تفاوتهایی نیز با هم دارند. برخی از این تفاوتها بهشرح زیر است: | ||
== پانویس == | # تعلیم تنها مختص موجودات دارای شعور است، اما تربیت موجودات بدون شعور را نیز شامل میشود. | ||
# هدف تربیت گستردهتر از تعلیم است؛ به این معنا که تربیت با تمام استعدادهای جسمانی، روحانی، عقلی و عاطفی انسان در عرصهٔ نظر و عمل مربوط میشود، اما تعلیم فقط با آموزش مقولات و مفاهیم ذهنی سر و کار دارد.<ref>[https://fa.the-koran.org/content/اهداف-و-مفاهيم-تعليم-و-تربيت «اهداف و مفاهیم تعلیم و تربیت»، پایگاه تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش.]</ref> | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{آغاز منابع}} | {{آغاز منابع}} | ||
* «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش. | * «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش. | ||
نسخهٔ ۳۱ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۵:۵۶
تربیت؛ فرایندی ساختارمند برای ساختن نسلهای بهتر
معنای لغوی تربیت
تربیت در لغت بهمعنای «پروردن»، «پروراندن» و «ادب و اخلاق را به کسی آموختن» است.[۱]
تعریف اصطلاحی تربیت
نظر اندیشمندان دینی و غیردینی در تعریف تربیت متفاوت است و این تفاوت را میتوان در دو نکته جستوجو کرد:
- نگاه دینی به مقولهٔ تربیت، که موجب شده مبانی، روشها و اهداف تربیت نزد این دو گروه تفاوتهای قابل توجهی داشته باشد.
- از نظر متفکران دینی، روشهای تربیتی مبتنی بر اندیشهٔ غیردینی، به عنصر فطرت انسان در فرایند تربیت توجه نکرده است.[۲]بنابراین میتوان تعریف تربیت را به اعتبار خاستگاه فکری آن، به دو دسته تقسیم کرد:
- در تعریف اندیشمندان دینی از تربیت، این عناصر به چشم میخورد:
- به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه و درونی یک شیء و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آنها.[۳]
- برنامهریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد کودک، سلامت خانواده و تدبیر شئون اجتماعی او.[۴]
- شکوفایی قوای جسمانی، روانی و عقلی انسان.[۵]
- رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آنکه استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود.[۶]
- تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات از طریق ریاضت.[۷]
- در میان اندیشمندان غیرمسلمان در حوزهٔ تعلیم و تربیت، برخی تعاریف زیر را میتوان بهعنوان نمونه بیان کرد:
- جان دیویی: تربیت، مجموعهٔ فرایندهایی است که گروه یا جامعه تواناییها و خواستههای خود را از راه آن و با هدف رشد و بقای خود به اعضا و نسلهای جدید منتقل میکند.[۸]
- امیل دورکیم: تربیت کارکردی است که طی آن، نسل بالغ و تربیت یافتهٔ جامعه بر نسلی که هنوز پختگی کافی برای زندگی نیافته، اثر میگذارد. هدف از این کنش، برانگیختن و گسترش حالات جسمی، عقلی و اخلاقی متربی است.[۹]
- روسو: تربیت، هنر یا فنی است در قالب راهنمایی، حمایت و هدایت نیروهای طبیعی که برای شکوفایی استعدادهای مادرزادی متربی با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق میپذیرد.[۱۰]
- کانت: تربیت، تأدیب و تعلیم توأم با فرهنگ با هدف کامیابی متربی برای زندگی در جامعهای که بهمراتب از جامعهٔ کنونی برتر است.[۱۱]
جایگاه تربیت
از نگاه اندیشمندان شرق و غرب به مقولهٔ تربیت و نیز توجه به کارکردهای عمیق آن در جامعه، میتوان به اهمیت و نقش اساسی آن در پیدایش فرهنگ و تمدن جوامع بشری پی برد. غزالی در کتاب «احیاء علومالدین» تربیت را پس از پیامبری، شریفترین کار آدمی خوانده و کانت آن را بزرگترین و دشوارترین مسئلهٔ آدمی دانسته است. افلاطون نیز معتقد است فنّی عالیتر و مقدستر از تربیت نیست.[۱۲]
اهداف تربیت
پروفسور برودی، استاد تعلیم و تربیت دانشگاههای آمریکا، تربیت را دارای دو بُعد فردی و اجتماعی میداند. او در بُعد فردی، «زندگی خوب» را هدف اساسی تعلیم و تربیت فرد با شاخصههای زیر معرفی میکند:
- برخورداری از سلامت بدن
- برخورداری از امنیت عاطفی
- احساس قدرت و احترام
- امید نسبت به آینده
- و در بُعد اجتماعی، «تربیت شهروند شایسته» را هدف تعلیم و تربیت میداند.[۱۳]
- جان لاک، فیلسوف انگلیسی نیز هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و بهدست آوردن فضیلت و دانش میداند و آن را به سه بخش بدنی، اخلاقی و فکری تقسیم میکند.[۱۴]
اهداف تربیت را در مبانی انسانشناختی اسلام نیز میتوان یافت. هدف غایی تعلیم و تربیت از نظر اسلام، قرب به ذات مقدسی دانسته شده که مستجمع جمیع صفات جمالیه و کمالیه است. در این دیدگاه حرکت و هدایت آدمی بهسوی خیر اعلی و مقصد نهایی و در صراط مستقیم عبودیت حضرت حق با عمل صالح، تواصی به حق و تواصی به صبر توصیه شده است.[۱۵]
تفاوت «تعلیم» با «تربیت»
گاهی دو واژهٔ «تعلیم» (آموزش) و «تربیت» (پرورش) مترادف دانسته شده و بهجای هم استفاده میشوند، اما این دو مفهوم - در عین نزدیکی تنگاتنگ - تفاوتهایی نیز با هم دارند. برخی از این تفاوتها بهشرح زیر است:
- تعلیم تنها مختص موجودات دارای شعور است، اما تربیت موجودات بدون شعور را نیز شامل میشود.
- هدف تربیت گستردهتر از تعلیم است؛ به این معنا که تربیت با تمام استعدادهای جسمانی، روحانی، عقلی و عاطفی انسان در عرصهٔ نظر و عمل مربوط میشود، اما تعلیم فقط با آموزش مقولات و مفاهیم ذهنی سر و کار دارد.[۱۶]
پانویس
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
- ↑ مرزانی، «مفهومشناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۳ش، ج ۲۲، ص۵۵۱.
- ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۸۴.
- ↑ حجتی، اسلام و تعلیم و تربیت، ۱۳۸۵ش، ص۱۰.
- ↑ دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴.
- ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۰۵.
- ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶۱.
- ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224 و 225.
- ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.
- ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.
- ↑ هاشمی، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.
- ↑ هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
- ↑ هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
- ↑ «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
- ↑ «اهداف و مفاهیم تعلیم و تربیت»، پایگاه تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش.
منابع
- «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش.
- «اهداف و مفاهیم تعلیم و تربیت»، سایت تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: ۲۱ آذر ۱۴۰۰ش، برگرفته از کتاب «اولین سخن»، نوشته: جعفر حاجی کریم نظری.
- حجتی، سید محمدباقر، اسلام و تعلیم و تربیت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، تهران، ذکر، چاپ چهارم، ۱۳۸۰ش.
- گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، قم، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، چاپ هفتم، ۱۳۸۴ش.
- مرزانی، راضیه، «مفهومشناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ سوم، بیتا.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ دیدار: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
- هاشمی، سیدحسین، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.