پیشنویس:تربیت: تفاوت میان نسخهها
حذف ردهها |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''تربیت؛'''</big> فرایندی ساختارمند برای ساختن نسلهای بهتر | <big>'''تربیت؛'''</big> فرایندی ساختارمند برای ساختن نسلهای بهتر | ||
==معنای لغوی== | ==معنای لغوی تربیت== | ||
تربیت در لغت بهمعنای «پروردن»، «پروراندن» و «ادب و [[اخلاق]] را به کسی آموختن» است.<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA&f=moein معین، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref> | تربیت در لغت بهمعنای «پروردن»، «پروراندن» و «ادب و [[اخلاق]] را به کسی آموختن» است.<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA&f=moein معین، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref> | ||
==تعریف اصطلاحی== | ==تعریف اصطلاحی تربیت== | ||
نظر اندیشمندان دینی و غیردینی در تعریف تربیت متفاوت است و این تفاوت را میتوان در دو نکته جستوجو کرد:<br> | نظر اندیشمندان دینی و غیردینی در تعریف تربیت متفاوت است و این تفاوت را میتوان در دو نکته جستوجو کرد:<br> | ||
# نگاه دینی به مقولهی تربیت، که موجب شده مبانی، روشها و اهداف تربیت نزد این دو گروه تفاوتهای قابل توجهی داشته باشد. | |||
بنابراین میتوان تعریف تربیت را به اعتبار خاستگاه فکری آن، به دو دسته تقسیم کرد:<br> | # از نظر متفکران دینی، روشهای تربیتی مبتنی بر اندیشهی غیردینی، به عنصر فطرت انسان در فرایند تربیت توجه نکرده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1385631/%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%84%D8%BA%D8%AA-%D9%88-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D9%85%D8%AA%D9%81%25 مرزانی، «مفهومشناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.]</ref><br> بنابراین میتوان تعریف تربیت را به اعتبار خاستگاه فکری آن، به دو دسته تقسیم کرد:<br> | ||
* در تعریف اندیشمندان دینی از تربیت، این عناصر به چشم میخورد:<br> | |||
#به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه و درونی یک شیء و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آنها.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۳ش، ج ۲۲، ص۵۵۱ .</ref> | |||
#برنامهریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد کودک، سلامت خانواده و تدبیر شئون اجتماعی او. <ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۸۴ .</ref> | |||
#شکوفایی قوای جسمانی، روانی و عقلی انسان. <ref>حجتی، اسلام و تعلیم و تربیت، ۱۳۸۵ش، ص۱۰.</ref> | |||
#رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آنکه استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود. <ref>دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴ .</ref> | |||
#تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات از طریق ریاضت.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۰۵.</ref> | |||
* در میان اندیشمندان غیرمسلمان در حوزهی تعلیم و تربیت، برخی تعاریف زیر را میتوان بهعنوان نمونه بیان کرد:<br> | |||
#جان دیویی: تربیت، مجموعهی فرایندهایی است که گروه یا جامعه تواناییها و خواستههای خود را از راه آن و با هدف رشد و بقای خود به اعضا و نسلهای جدید منتقل میکند.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶۱.</ref> | |||
#امیل دورکیم: تربیت کارکردی است که طی آن، نسل بالغ و تربیت یافتهی جامعه بر نسلی که هنوز پختگی کافی برای زندگی نیافته، اثر میگذارد. هدف از این کنش، برانگیختن و گسترش حالات جسمی، عقلی و اخلاقی متربی است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224 و 225.</ref> | |||
#روسو: تربیت، هنر یا فنی است در قالب راهنمایی، حمایت و هدایت نیروهای طبیعی که برای شکوفایی استعدادهای مادرزادی متربی با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق میپذیرد.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref> | |||
#کانت: تربیت، تأدیب و تعلیم توأم با [[امنیت فرهنگی|فرهنگ]] با هدف کامیابی متربی برای زندگی در جامعهای که بهمراتب از جامعهی کنونی برتر است.<ref>گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.</ref> | |||
==جایگاه تربیت== | ==جایگاه تربیت== | ||
از نگاه اندیشمندان شرق و غرب به مقولهی تربیت و نیز توجه به کارکردهای عمیق آن در جامعه، میتوان به اهمیت و نقش اساسی آن در پیدایش فرهنگ و تمدن جوامع بشری پی برد. [[غزالی]] در کتاب «احیاء علومالدین» تربیت را پس از پیامبری، شریفترین کار آدمی خوانده و کانت آن را بزرگترین و دشوارترین مسئلهی آدمی دانسته است. [[زن و خانواده در اندیشۀ افلاطون|افلاطون]] نیز معتقد است فنّی عالیتر و مقدستر از تربیت نیست. <ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA هاشمی، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.]</ref> | از نگاه اندیشمندان شرق و غرب به مقولهی تربیت و نیز توجه به کارکردهای عمیق آن در جامعه، میتوان به اهمیت و نقش اساسی آن در پیدایش فرهنگ و تمدن جوامع بشری پی برد. [[غزالی]] در کتاب «احیاء علومالدین» تربیت را پس از پیامبری، شریفترین کار آدمی خوانده و کانت آن را بزرگترین و دشوارترین مسئلهی آدمی دانسته است. [[زن و خانواده در اندیشۀ افلاطون|افلاطون]] نیز معتقد است فنّی عالیتر و مقدستر از تربیت نیست. <ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA هاشمی، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.]</ref> | ||
==اهداف تربیت== | ==اهداف تربیت== | ||
پروفسور برودی، استاد تعلیم و تربیت دانشگاههای آمریکا، تربیت را دارای دو بُعد فردی و اجتماعی میداند. او در بُعد فردی، «[[زندگی خوب]]» را هدف اساسی تعلیم و تربیت فرد با شاخصههای زیر معرفی میکند: | پروفسور برودی، استاد تعلیم و تربیت دانشگاههای آمریکا، تربیت را دارای دو بُعد فردی و اجتماعی میداند. او در بُعد فردی، «[[زندگی خوب]]» را هدف اساسی تعلیم و تربیت فرد با شاخصههای زیر معرفی میکند: | ||
# برخورداری از [[سلامت بدن]] | |||
# برخورداری از امنیت عاطفی | |||
# احساس قدرت و احترام | |||
و در بُعد اجتماعی، «تربیت شهروند شایسته» را هدف تعلیم و تربیت میداند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref><br> | # امید نسبت به آینده | ||
جان لاک، فیلسوف انگلیسی نیز هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و بهدست آوردن [[فضیلت]] و دانش میداند و آن را به سه بخش بدنی، اخلاقی و فکری تقسیم میکند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref><br> | # و در بُعد اجتماعی، «تربیت شهروند شایسته» را هدف تعلیم و تربیت میداند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref><br> | ||
# جان لاک، فیلسوف انگلیسی نیز هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و بهدست آوردن [[فضیلت]] و دانش میداند و آن را به سه بخش بدنی، اخلاقی و فکری تقسیم میکند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135991/%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref><br> | |||
اهداف تربیت را در مبانى انسانشناختى اسلام نیز میتوان یافت. هدف غايى تعليم و تربيت از نظر اسلام، قرب به ذات مقدسى دانسته شده كه مستجمع جميع صفات جماليه و كماليه است. در این دیدگاه حركت و هدايت آدمى بهسوى خير اعلى و مقصد نهايى و در صراط مستقيم عبوديت حضرت حق با عمل صالح، تواصى به حق و تواصى به [[صبر]] توصیه شده است. <ref>[https://rasekhoon.net/article/show/137438/%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%8A%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 «اهداف تعليم و تربيت از ديدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref> | اهداف تربیت را در مبانى انسانشناختى اسلام نیز میتوان یافت. هدف غايى تعليم و تربيت از نظر اسلام، قرب به ذات مقدسى دانسته شده كه مستجمع جميع صفات جماليه و كماليه است. در این دیدگاه حركت و هدايت آدمى بهسوى خير اعلى و مقصد نهايى و در صراط مستقيم عبوديت حضرت حق با عمل صالح، تواصى به حق و تواصى به [[صبر]] توصیه شده است. <ref>[https://rasekhoon.net/article/show/137438/%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%81-%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%8A%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 «اهداف تعليم و تربيت از ديدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.]</ref> | ||
==تفاوت «تعلیم» با «تربیت»== | ==تفاوت «تعلیم» با «تربیت»== | ||
نسخهٔ ۳۰ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۳:۱۸
تربیت؛ فرایندی ساختارمند برای ساختن نسلهای بهتر
معنای لغوی تربیت
تربیت در لغت بهمعنای «پروردن»، «پروراندن» و «ادب و اخلاق را به کسی آموختن» است.[۱]
تعریف اصطلاحی تربیت
نظر اندیشمندان دینی و غیردینی در تعریف تربیت متفاوت است و این تفاوت را میتوان در دو نکته جستوجو کرد:
- نگاه دینی به مقولهی تربیت، که موجب شده مبانی، روشها و اهداف تربیت نزد این دو گروه تفاوتهای قابل توجهی داشته باشد.
- از نظر متفکران دینی، روشهای تربیتی مبتنی بر اندیشهی غیردینی، به عنصر فطرت انسان در فرایند تربیت توجه نکرده است.[۲]
بنابراین میتوان تعریف تربیت را به اعتبار خاستگاه فکری آن، به دو دسته تقسیم کرد:
- در تعریف اندیشمندان دینی از تربیت، این عناصر به چشم میخورد:
- به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه و درونی یک شیء و ایجاد تعادل و هماهنگی میان آنها.[۳]
- برنامهریزی و فعالیت محاسبه شده در جهت رشد کودک، سلامت خانواده و تدبیر شئون اجتماعی او. [۴]
- شکوفایی قوای جسمانی، روانی و عقلی انسان. [۵]
- رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آنکه استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود. [۶]
- تدبیر نفس و باطن از طریق اعتدال بخشی تدریجی به قوا و تمایلات از طریق ریاضت.[۷]
- در میان اندیشمندان غیرمسلمان در حوزهی تعلیم و تربیت، برخی تعاریف زیر را میتوان بهعنوان نمونه بیان کرد:
- جان دیویی: تربیت، مجموعهی فرایندهایی است که گروه یا جامعه تواناییها و خواستههای خود را از راه آن و با هدف رشد و بقای خود به اعضا و نسلهای جدید منتقل میکند.[۸]
- امیل دورکیم: تربیت کارکردی است که طی آن، نسل بالغ و تربیت یافتهی جامعه بر نسلی که هنوز پختگی کافی برای زندگی نیافته، اثر میگذارد. هدف از این کنش، برانگیختن و گسترش حالات جسمی، عقلی و اخلاقی متربی است.[۹]
- روسو: تربیت، هنر یا فنی است در قالب راهنمایی، حمایت و هدایت نیروهای طبیعی که برای شکوفایی استعدادهای مادرزادی متربی با رعایت قوانین رشد طبیعی و با همکاری خود او برای زیستن تحقق میپذیرد.[۱۰]
- کانت: تربیت، تأدیب و تعلیم توأم با فرهنگ با هدف کامیابی متربی برای زندگی در جامعهای که بهمراتب از جامعهی کنونی برتر است.[۱۱]
جایگاه تربیت
از نگاه اندیشمندان شرق و غرب به مقولهی تربیت و نیز توجه به کارکردهای عمیق آن در جامعه، میتوان به اهمیت و نقش اساسی آن در پیدایش فرهنگ و تمدن جوامع بشری پی برد. غزالی در کتاب «احیاء علومالدین» تربیت را پس از پیامبری، شریفترین کار آدمی خوانده و کانت آن را بزرگترین و دشوارترین مسئلهی آدمی دانسته است. افلاطون نیز معتقد است فنّی عالیتر و مقدستر از تربیت نیست. [۱۲]
اهداف تربیت
پروفسور برودی، استاد تعلیم و تربیت دانشگاههای آمریکا، تربیت را دارای دو بُعد فردی و اجتماعی میداند. او در بُعد فردی، «زندگی خوب» را هدف اساسی تعلیم و تربیت فرد با شاخصههای زیر معرفی میکند:
- برخورداری از سلامت بدن
- برخورداری از امنیت عاطفی
- احساس قدرت و احترام
- امید نسبت به آینده
- و در بُعد اجتماعی، «تربیت شهروند شایسته» را هدف تعلیم و تربیت میداند.[۱۳]
- جان لاک، فیلسوف انگلیسی نیز هدف آموزش و پرورش را نیرومندی تن و بهدست آوردن فضیلت و دانش میداند و آن را به سه بخش بدنی، اخلاقی و فکری تقسیم میکند.[۱۴]
اهداف تربیت را در مبانى انسانشناختى اسلام نیز میتوان یافت. هدف غايى تعليم و تربيت از نظر اسلام، قرب به ذات مقدسى دانسته شده كه مستجمع جميع صفات جماليه و كماليه است. در این دیدگاه حركت و هدايت آدمى بهسوى خير اعلى و مقصد نهايى و در صراط مستقيم عبوديت حضرت حق با عمل صالح، تواصى به حق و تواصى به صبر توصیه شده است. [۱۵]
تفاوت «تعلیم» با «تربیت»
گاهی دو واژهی «تعلیم» (آموزش) و «تربیت» (پرورش) مترادف دانسته شده و بهجای هم استفاده میشوند، اما این دو مفهوم - در عین نزدیکی تنگاتنگ - تفاوتهایی نیز با هم دارند. برخی از این تفاوتها بهشرح زیر است:
نخست- تعليم تنها مختص موجودات دارای شعور است، اما تربيت موجودات بدون شعور را نيز شامل میشود.
دوم- هدف تربیت گستردهتر از تعليم است؛ به این معنا که تربیت با تمام استعدادهاي جسماني، روحاني، عقلي و عاطفي انسان در عرصهی نظر و عمل مربوط میشود، اما تعلیم فقط با آموزش مقولات و مفاهیم ذهنی سر و کار دارد.[۱۶]
پانویس
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
- ↑ مرزانی، «مفهومشناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۳ش، ج ۲۲، ص۵۵۱ .
- ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۸۴ .
- ↑ حجتی، اسلام و تعلیم و تربیت، ۱۳۸۵ش، ص۱۰.
- ↑ دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ۱۳۸۰ش، ص۲۴ .
- ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۳۰۵.
- ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۶۱.
- ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224 و 225.
- ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.
- ↑ گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص224-225.
- ↑ هاشمی، «چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.
- ↑ هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
- ↑ هاشمی، چیستی و اهداف تربیت، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
- ↑ «اهداف تعليم و تربيت از ديدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
- ↑ «اهداف و مفاهيم تعليم و تربيت»، پایگاه تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش.
منابع
- «اهداف تعليم و تربيت از ديدگاه اسلام»، سایت راسخون، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش.
- «اهداف و مفاهيم تعليم و تربيت»، سایت تخصصی قرآن کریم، تاریخ دیدار: 21 آذر 1400ش، برگرفته از کتاب «اولین سخن»، نوشته: جعفر حاجی کریم نظری.
- حجتی، سید محمدباقر، اسلام و تعلیم و تربیت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی، تهران، ذکر، چاپ چهارم، ۱۳۸۰ش.
- گروه نویسندگان، فلسفه تعلیم و تربیت، قم، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، چاپ هفتم، ۱۳۸۴ش.
- مرزانی، راضیه، «مفهومشناسی واژه تربیت در لغت و اندیشه متفکران»، سایت راسخون، تاریخ بارگذاری مطلب: 19 آذر 1400ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیه ، چاپ سوم، بیتا.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژهیاب، تاریخ دیدار: 19 آذر 1400ش.
- هاشمی، سیدحسین،«چیستی و اهداف تربیت»، پورتال جامع علوم انسانی، تاریخ دیدار 19 آذر 1400ش.