پرش به محتوا

پیش‌نویس:کتابخانه عمومی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''کتابخانه عمومی'''</big>؛ کتابخانه‌ای برای استفاده‌ی همگان<br>
[[پرونده:کتابخانه عمومی.png|جایگزین=سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران|بندانگشتی|سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران]]
{{درشت|'''کتابخانه عمومی'''}}؛ کتابخانه‌ای برای استفادهٔ همگان.
 
کتابخانه‌های عمومی فضاهایی هستند که برای استفادهٔ همه مردم فراهم شده و منابع چاپی، دیداری، شنیداری و الکترونیکی در زمینه‌های علمی، ادبی و هنری ارائه می‌کنند. این کتابخانه‌ها معمولاً رایگان یا با هزینهٔ کم در دسترس هستند و از منابع عمومی مانند مالیات‌ها تأمین می‌شوند. ویژگی‌های آن‌ها شامل دسترسی آزاد، مدیریت مردمی و خدمات پایه رایگان است. کتابخانه‌های عمومی در ارتقای سواد، پرورش کودکان و دانش‌آموزان، ترویج فرهنگ مطالعه و گفتمان مدنی نقش مهمی دارند. وظایف آن‌ها شامل تهیه و سازماندهی منابع، امانت کتاب، ارائه خدمات اطلاع‌رسانی و اجرای برنامه‌های آموزشی و فرهنگی است. در ایران، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور مدیریت این کتابخانه‌ها را برعهده دارد و پیشینهٔ آن به سال ۱۳۰۵ش بازمی‌گردد.
 
==معرفی کتابخانه عمومی==
کتابخانه عمومی، [[کتابخانه|کتابخانه‌ای]] است که یک شخص، مؤسسه یا دولت برای استفادهٔ همه مردم فراهم کرده است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/کتابخانه دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه کتابخانه، سایت واژه‌یاب.]</ref> کتابخانه‌های عمومی، مواد چاپی، دیداری، شنیداری و الکترونیکی را در زمینه‌های علمی مختلف، ادبیات و هنر به‌صورت یکسان در اختیار همگان می‌گذارد.<ref>[http://hamiassociation.org/fa/article/31/کتابخانه-های-عمومی «کتابخانه‌های عمومی»، انجمن حامی: حمایت از توسه فضاهای آموزشی و فرهنگی.]</ref>
 
مردم می‌توانند در این نوع کتابخانه‌ها، با هزینه‌هایی بسیار پایین و گاهی به‌صورت رایگان، به انواع آثار دسترسی داشته باشند. معمولاً هزینهٔ استفاده از کتابخانه‌های عمومی نیز از منابع عمومی مانند مالیات‌ها تأمین می‌شود.<ref>Rubin, Foundations of Library and Information Science (3rd ed), 2010.</ref>


کتابخانه عمومی، [[کتابخانه|کتابخانه‌ای]] است که یک شخص، مؤسسه یا دولت برای استفاده‌ی همه مردم فراهم کرده است.<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه کتابخانه، سایت واژه‌یاب.]</ref>  کتابخانه‌های عمومی، مواد چاپی، دیداری، شنیداری و الکترونیکی را در زمینه‌های علمی مختلف، ادبیات و هنر به‌صورت یکسان در اختیار همگان می‌گذارد.<ref>[http://hamiassociation.org/fa/article/31/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C «کتابخانه‌های عمومی»، انجمن حامی: حمایت از توسه فضاهای آموزشی و فرهنگی.]</ref><br>
 
مردم می‌توانند در این نوع [[کتابخانه|کتابخانه‌ها]]، با هزینه‌هایی بسیار پایین و گاهی به‌صورت رایگان، به انواع آثار دسترسی داشته باشند. معمولا هزینه‌ی استفاده از کتابخانه‌های عمومی نیز از منابع عمومی مانند مالیات‌ها تأمین می‌شود.<ref>Rubin, Foundations of Library and Information Science (3rd ed), 2010.</ref> 
==تفاوت کتابخانه عمومی با سایر کتابخانه‌ها==
==تفاوت کتابخانه عمومی با سایر کتابخانه‌ها==
گوناگونی کاربران و مجموعه‌ی کتاب‌ها در کتابخانه‌های عمومی، آن را از دیگر انواع کتابخانه‌ها متمایز می‌کند. همچنین، کتابخانه‌های عمومی در اندازه‌ها و حجم مختلف، در شهرهای بزرگ و کوچک و حتی گاهی در روستاها و محله‌ها تأسیس می‌شوند و مجموعه‌ی کتاب‌های خود را براساس خصوصیات و نیازهای مردم آن منطقه، تأمین می‌کنند؛ در حالی‌که در کتابخانه‌های دیگر، افراد یا مؤسسات، تنها به سلیقه مجموعه و شخص خودشان، کتاب‌ها را انتخاب می‌کنند.
[[پرونده:کتابخانه عمومی۳.jpg|جایگزین=گروهی از دانش‌آموزان دختر در حال مطالعه کتاب در کتابخانه مدرسه|بندانگشتی|گروهی از دانش‌آموزان دختر در حال مطالعه کتاب در کتابخانه مدرسه]]
گوناگونی کاربران و مجموعهٔ [[کتاب|کتاب‌ها]] در کتابخانه‌های عمومی، آن را از دیگر انواع کتابخانه‌ها متمایز می‌کند. همچنین، کتابخانه‌های عمومی در اندازه‌ها و حجم مختلف، در شهرهای بزرگ و کوچک و حتی گاهی در روستاها و محله‌ها تأسیس می‌شوند و مجموعهٔ کتاب‌های خود را براساس خصوصیات و نیازهای مردم آن منطقه، تأمین می‌کنند؛ در حالی‌که در کتابخانه‌های دیگر، افراد یا مؤسسات، تنها به سلیقه مجموعه و شخص خودشان، کتاب‌ها را انتخاب می‌کنند.
 
==ویژگی‌های کتابخانه عمومی==
==ویژگی‌های کتابخانه عمومی==
تمام کتابخانه‌های عمومی دنیا، چند ویژگی مشترک دارند:
تمام کتابخانه‌های عمومی دنیا، چند ویژگی مشترک دارند:
# عموما با پول مردم اداره می‌شوند (از طریق مالیات‌ها یا کمک‌های دولتی و شهرداری‌ها)؛
#عموماً با پول مردم اداره می‌شوند (از طریق مالیات‌ها یا کمک‌های دولتی و شهرداری‌ها)؛
# توسط خود مردم اداره می‌شوند و نمایندگانی از گروه‌های اجتماعی در اداره‌ی آن‌ها شرکت دارند؛
#توسط خود مردم اداره می‌شوند و نمایندگانی از گروه‌های اجتماعی در ادارهٔ آن‌ها شرکت دارند؛
# همانند کالاهای عمومی هستند و هیچ فردی را نمی‌توان از استفاده، منع کرد؛
#همانند کالاهای عمومی هستند و هیچ فردی را نمی‌توان از استفاده، منع کرد؛
# هیچ اجباری در حضور و استفاده از آن‌ها وجود ندارد؛
#هیچ اجباری در حضور و استفاده از آن‌ها وجود ندارد؛
# خدمات پایه به‌صورت رایگان ارائه می‌شود.
#خدمات پایه به‌صورت رایگان ارائه می‌شود.
 
==اهمیت کتابخانه‌های عمومی==
==اهمیت کتابخانه‌های عمومی==
[[پرونده:کتابخانه عمومی۱.jpg|جایگزین=دانشجویان در حال مطالعه در سالن کتابخانه دانشگاه تهران|بندانگشتی|دانشجویان در حال مطالعه در سالن کتابخانه دانشگاه تهران]]
از جمله دلایل اهمیت کتابخانه‌های عمومی در سطح شهرها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
از جمله دلایل اهمیت کتابخانه‌های عمومی در سطح شهرها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
# به مناطق شهری، جنب و جوش می‌بخشد؛
#به مناطق شهری، جنب و جوش می‌بخشد؛
# به پایداری محیط زیست کمک می‌کنند؛
#به پایداری محیط زیست کمک می‌کنند؛
# یک فضای معماری فرهنگی را به شهر اضافه می‌کند؛
#یک فضای معماری فرهنگی را به شهر اضافه می‌کند؛
# دوره‌های آموزشی رایگان، درباره مسائل فرهنگی و هنری برگزار می‌شود؛
#دوره‌های آموزشی رایگان، دربارهٔ مسائل فرهنگی و هنری برگزار می‌شود؛
# دسترسی به منابع فرهنگی و هنری را برای مردم یک جامعه تسهیل می‌کند؛
#دسترسی به منابع فرهنگی و هنری را برای مردم یک جامعه تسهیل می‌کند؛
# با امکانات آموزشی و خدمات فیزیکی و آنلاین، مانند یک دانشگاه برای مردم عمل می‌کند؛
#با امکانات آموزشی و خدمات فیزیکی و آنلاین، مانند یک دانشگاه برای مردم عمل می‌کند؛
# به‌عنوان سالن‌های مطالعه نیز در دسترس همگان قرار می‌گیرد؛
#به‌عنوان سالن‌های مطالعه نیز در دسترس همگان قرار می‌گیرد؛
# در تربیت و پرورش کودکان، دانش‌آموزان و دانشجویان نقش به‌سزایی ایفا می‌کند؛
#در [[تربیت]] و پرورش کودکان، دانش‌آموزان و [[دانشجو|دانشجویان]] نقش به‌سزایی ایفا می‌کند؛
# گفتمان مدنی و فعالیت‌های شهروندی، ترویج و آموزش داده می‌شود؛
#گفتمان مدنی و فعالیت‌های شهروندی، ترویج و آموزش داده می‌شود؛
# افراد را به ایجاد محتوا ترغیب می‌کند؛
#افراد را به ایجاد محتوا ترغیب می‌کند؛
# ارتقای سطح سواد و دانش عمومی افراد منطقه؛
#ارتقای سطح سواد و دانش عمومی افراد منطقه؛
# تقویت سرمایه فرهنگی؛
#تقویت سرمایه فرهنگی؛
# تقویت روحیه‌ی تحقیق و پژوهش در جامعه،
#تقویت روحیهٔ تحقیق و پژوهش در [[جامعه]]،
# حفظ و ترویج منابع فرهنگی.
#حفظ و ترویج منابع فرهنگی.
 
==وظایف کتابخانه‌های عمومی==
==وظایف کتابخانه‌های عمومی==
کتابخانه‌های عمومی، براساس اهدافی که مطرح شد، وظایفی برعهده دارند. عمده‌ی این وظایف، برعهده‌ی کتابدار است.  
کتابخانه‌های عمومی، براساس اهدافی که مطرح شد، وظایفی برعهده دارند. عمدهٔ این وظایف، برعهدهٔ کتابدار است.
# تهیه‌ی کتب، براساس نیاز و تقاضای جامعه‌ی اطراف کتابخانه  
#تهیهٔ کتب، براساس نیاز و تقاضای جامعهٔ اطراف کتابخانه
# حفظ منابع کتابخانه  
#حفظ منابع کتابخانه
# سازماندهی منابع به‌منظور تسهیل در استفاده‌ی مراجعه‌کنندگان
#سازماندهی منابع به‌منظور تسهیل در استفادهٔ مراجعه‌کنندگان
# امانت دادن کتاب به مراجعه‌کنندگان
#امانت دادن کتاب به مراجعه‌کنندگان
# ایجاد شرایط فیزیکی مناسب و مساعد برای مطالعه و تحقیق
#ایجاد شرایط فیزیکی مناسب و مساعد برای مطالعه و تحقیق
# پاسخگویی به مراجعه‌کنندگان و راهنمایی آن‌ها
#پاسخگویی به مراجعه‌کنندگان و راهنمایی آن‌ها
# ارائه خدمات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌ای به اقشار و گروه‌های مختلف  
#ارائه خدمات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌ای به اقشار و گروه‌های مختلف
# ارائه‌ی منابع مرجع
#ارائهٔ منابع مرجع
# اجرای برنامه‌های مختلف مانند کارگاه‌های آموزشی و همایش‌ها برای پر کردن اوقات فراغت اعضا.
#اجرای برنامه‌های مختلف مانند کارگاه‌های آموزشی و همایش‌ها برای پر کردن اوقات فراغت اعضا.
 
==پیشینه کتابخانه‌های عمومی==
==پیشینه کتابخانه‌های عمومی==
در ایران، اولین کتابخانه عمومی، در 1305ش با نام «کتابخانه بلدیه تهران» توسط شهرداری تهران تأسیس شد. پس از آن، «کتابخانه عمومی پارک شهر» در 1340ش افتتاح گردید. در دهه‌ی 40، تعداد کتابخانه‌های عمومی در محوطه‌ی پارک‌های شهر تهران و سایر شهرهای بزرگ ایران، افزایش یافت. در آبان 1342ش، وظیفه‌ی تأسیس و نگهداری کتابخانه‌های عمومی، به سازمان کتابخانه‌های عمومی شهر تهران واگذار شد. پس از آن، شهرداری‌های سراسر ایران موظف شدند تا 1.5 درصد از درآمد سالانه‌ی خود را به ایجاد و توسعه‌ی کتابخانه‌های عمومی اختصاص دهند. بر اساس همین قانون، تأسیس کتابخانه‌های عمومی در شهرهای بزرگ و کوچک ایران، شروع شد و در هر شهر، انجمنی به‌نام «انجمن کتابخانه‌های عمومی» تشکیل شد. «هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور» به ریاست وزیر فرهنگ و هنر، به‌منظور اداره انجمن‌ها و ایجاد هماهنگی بین کتابخانه‌های عمومی کشور، ایجاد شد که پس از انقلاب اسلامی به «اداره کل کتابخانه‌های عمومی کشور» تغییر نام یافت.<ref> [http://hamiassociation.org/fa/article/31/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C «کتابخانه‌های عمومی»، انجمن حامی: حمایت از توسه فضاهای آموزشی و فرهنگی.]</ref> در 1382ش، تأسیس و اداره‌ی کلیه کتابخانه‌های عمومی کشور، به «نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور» واگذار گردید. پس از تصویب این قانون،<ref>مجلس شورای اسلامی ایران، قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی، 1382ش.</ref> این نهاد که پیش از آن، زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می‌شد، به‌صورت نهادی مستقل و غیردولتی مشغول به کار شد. بر اساس این مصوبه، به‌جز هفت کتابخانه شامل «کتابخانه ملی»، «کتابخانه آستان قدس رضوی»، «کتابخانه آستان فاطمه معصومه»، «کتابخانه آستان عبدالعظیم حسنی»، «کتابخانه آستان احمد بن موسی»، «کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی» و «کتابخانه مجلس شورای اسلامی»، باقی کتابخانه‌های عمومی باید تحت نظارت همین نهاد باشند.
[[پرونده:کتابخانه عمومی۲.jpg|جایگزین=نمایی از مخزن کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی شهر قم|بندانگشتی|نمایی از مخزن کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی شهر قم]]
==موانع استفاده از کتابخانه‌های عمومی==  
در [[ایران]]، اولین [[کتابخانه عمومی]]، در ۱۳۰۵ش با نام «کتابخانه بلدیه تهران» توسط شهرداری [[تهران]] تأسیس شد. پس از آن، «کتابخانه عمومی پارک شهر» در ۱۳۴۰ش افتتاح گردید. در دههٔ ۴۰، تعداد کتابخانه‌های عمومی در محوطهٔ پارک‌های شهر تهران و سایر شهرهای بزرگ ایران، افزایش یافت. در آبان ۱۳۴۲ش، وظیفهٔ تأسیس و نگهداری کتابخانه‌های عمومی، به سازمان کتابخانه‌های عمومی شهر تهران واگذار شد. پس از آن، شهرداری‌های سراسر ایران موظف شدند تا ۱٫۵ درصد از درآمد سالانهٔ خود را به ایجاد و توسعهٔ کتابخانه‌های عمومی اختصاص دهند.
بسیاری از کارشناسان، دلایل متعددی را برای عدم استفاده‌ی کاربران از کتابخانه‌های عمومی مطرح کرده‌اند. از جمله این موارد می‌توان به مشکلاتی همچون عدم ارائه‌ی خدمات مناسب، نبود فضای مناسب برای مطالعه، نبود امکانات رفاهی در کتابخانه‌های عمومی، شرایط سخت عضویت و امانت کتاب‌ها و متخصص نبودن کتابداران اشاره کرد.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/report/126041/%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B9-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%D9%8A-%DA%86%D9%8A%D8%B3%D8%AA عبادتی، «موانع استفاده از کتابخانه‌های عمومی چیست؟»، خبرگزاری کتاب ایران.] </ref>
 
بر اساس همین قانون، تأسیس کتابخانه‌های عمومی در شهرهای بزرگ و کوچک ایران، شروع شد و در هر شهر، انجمنی به‌نام «انجمن کتابخانه‌های عمومی» تشکیل شد. «هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور» به ریاست وزیر فرهنگ و هنر، به‌منظور اداره انجمن‌ها و ایجاد هماهنگی بین کتابخانه‌های عمومی کشور، ایجاد شد که پس از [[انقلاب اسلامی]] به «اداره کل کتابخانه‌های عمومی کشور» تغییر نام یافت.<ref>[http://hamiassociation.org/fa/article/31/کتابخانه-های-عمومی «کتابخانه‌های عمومی»، انجمن حامی: حمایت از توسه فضاهای آموزشی و فرهنگی.]</ref>
 
در ۱۳۸۲ش، تأسیس و ادارهٔ کلیه کتابخانه‌های عمومی کشور، به «نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور» واگذار گردید. پس از تصویب این قانون،<ref>مجلس شورای اسلامی ایران، قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی، 1382ش.</ref> این نهاد که پیش از آن، زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می‌شد، به‌صورت نهادی مستقل و غیردولتی مشغول به کار شد. بر اساس این مصوبه، به‌جز هفت کتابخانه شامل «[[کتابخانه ملی]]»، «کتابخانه آستان قدس رضوی»، «کتابخانه آستان فاطمه معصومه»، «کتابخانه آستان عبدالعظیم حسنی»، «کتابخانه آستان احمد بن موسی»، «کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی» و «کتابخانه مجلس شورای اسلامی»، باقی کتابخانه‌های عمومی باید تحت نظارت همین نهاد باشند.
 
==موانع استفاده از کتابخانه‌های عمومی==
بسیاری از کارشناسان، دلایل متعددی را برای عدم استفادهٔ کاربران از کتابخانه‌های عمومی مطرح کرده‌اند. از جمله این موارد می‌توان به مشکلاتی همچون عدم ارائهٔ خدمات مناسب، نبود فضای مناسب برای مطالعه، نبود امکانات رفاهی در کتابخانه‌های عمومی، شرایط سخت عضویت و امانت کتاب‌ها و متخصص نبودن کتابداران اشاره کرد.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/report/126041/موانع-استفاده-كتابخانه-ها-عمومي-چيست عبادتی، «موانع استفاده از کتابخانه‌های عمومی چیست؟»، خبرگزاری کتاب ایران.]</ref>
 
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 19 آذر 1400ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
* عبادتی، الهام، «موانع استفاده از کتابخانه‌های عمومی چیست؟»، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ بارگذاری: 12 دی 1390ش.
*عبادتی، الهام، «موانع استفاده از کتابخانه‌های عمومی چیست؟»، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ بارگذاری: ۱۲ دی ۱۳۹۰ش.
* «کتابخانه‌های عمومی»، انجمن حامی: حمایت از توسه فضاهای آموزشی و فرهنگی، تاریخ بازدید: 19 آذر 1400ش.
*«کتابخانه‌های عمومی»، انجمن حامی: حمایت از توسه فضاهای آموزشی و فرهنگی، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
* مجلس شورای اسلامی ایران، قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی، 1382ش.
*مجلس شورای اسلامی ایران، قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی، ۱۳۸۲ش.
* Rubin, Richard E, Foundations of Library and Information Science (3rd ed), 2010.
*Rubin, Richard E, Foundations of Library and Information Science (3rd ed), 2010.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
 
[[رده: مطالعه و کتاب‌خوانی]]
{{نهادها-افقی}}
 
[[رده:بناهای خدماتی]]
[[رده:کتابخانه‌ها]]

نسخهٔ کنونی تا ۱۵ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۲۱

سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

کتابخانه عمومی؛ کتابخانه‌ای برای استفادهٔ همگان.

کتابخانه‌های عمومی فضاهایی هستند که برای استفادهٔ همه مردم فراهم شده و منابع چاپی، دیداری، شنیداری و الکترونیکی در زمینه‌های علمی، ادبی و هنری ارائه می‌کنند. این کتابخانه‌ها معمولاً رایگان یا با هزینهٔ کم در دسترس هستند و از منابع عمومی مانند مالیات‌ها تأمین می‌شوند. ویژگی‌های آن‌ها شامل دسترسی آزاد، مدیریت مردمی و خدمات پایه رایگان است. کتابخانه‌های عمومی در ارتقای سواد، پرورش کودکان و دانش‌آموزان، ترویج فرهنگ مطالعه و گفتمان مدنی نقش مهمی دارند. وظایف آن‌ها شامل تهیه و سازماندهی منابع، امانت کتاب، ارائه خدمات اطلاع‌رسانی و اجرای برنامه‌های آموزشی و فرهنگی است. در ایران، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور مدیریت این کتابخانه‌ها را برعهده دارد و پیشینهٔ آن به سال ۱۳۰۵ش بازمی‌گردد.

معرفی کتابخانه عمومی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتابخانه عمومی، کتابخانه‌ای است که یک شخص، مؤسسه یا دولت برای استفادهٔ همه مردم فراهم کرده است.[۱] کتابخانه‌های عمومی، مواد چاپی، دیداری، شنیداری و الکترونیکی را در زمینه‌های علمی مختلف، ادبیات و هنر به‌صورت یکسان در اختیار همگان می‌گذارد.[۲]

مردم می‌توانند در این نوع کتابخانه‌ها، با هزینه‌هایی بسیار پایین و گاهی به‌صورت رایگان، به انواع آثار دسترسی داشته باشند. معمولاً هزینهٔ استفاده از کتابخانه‌های عمومی نیز از منابع عمومی مانند مالیات‌ها تأمین می‌شود.[۳]

تفاوت کتابخانه عمومی با سایر کتابخانه‌ها

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گروهی از دانش‌آموزان دختر در حال مطالعه کتاب در کتابخانه مدرسه
گروهی از دانش‌آموزان دختر در حال مطالعه کتاب در کتابخانه مدرسه

گوناگونی کاربران و مجموعهٔ کتاب‌ها در کتابخانه‌های عمومی، آن را از دیگر انواع کتابخانه‌ها متمایز می‌کند. همچنین، کتابخانه‌های عمومی در اندازه‌ها و حجم مختلف، در شهرهای بزرگ و کوچک و حتی گاهی در روستاها و محله‌ها تأسیس می‌شوند و مجموعهٔ کتاب‌های خود را براساس خصوصیات و نیازهای مردم آن منطقه، تأمین می‌کنند؛ در حالی‌که در کتابخانه‌های دیگر، افراد یا مؤسسات، تنها به سلیقه مجموعه و شخص خودشان، کتاب‌ها را انتخاب می‌کنند.

ویژگی‌های کتابخانه عمومی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

تمام کتابخانه‌های عمومی دنیا، چند ویژگی مشترک دارند:

  1. عموماً با پول مردم اداره می‌شوند (از طریق مالیات‌ها یا کمک‌های دولتی و شهرداری‌ها)؛
  2. توسط خود مردم اداره می‌شوند و نمایندگانی از گروه‌های اجتماعی در ادارهٔ آن‌ها شرکت دارند؛
  3. همانند کالاهای عمومی هستند و هیچ فردی را نمی‌توان از استفاده، منع کرد؛
  4. هیچ اجباری در حضور و استفاده از آن‌ها وجود ندارد؛
  5. خدمات پایه به‌صورت رایگان ارائه می‌شود.

اهمیت کتابخانه‌های عمومی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
دانشجویان در حال مطالعه در سالن کتابخانه دانشگاه تهران
دانشجویان در حال مطالعه در سالن کتابخانه دانشگاه تهران

از جمله دلایل اهمیت کتابخانه‌های عمومی در سطح شهرها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  1. به مناطق شهری، جنب و جوش می‌بخشد؛
  2. به پایداری محیط زیست کمک می‌کنند؛
  3. یک فضای معماری فرهنگی را به شهر اضافه می‌کند؛
  4. دوره‌های آموزشی رایگان، دربارهٔ مسائل فرهنگی و هنری برگزار می‌شود؛
  5. دسترسی به منابع فرهنگی و هنری را برای مردم یک جامعه تسهیل می‌کند؛
  6. با امکانات آموزشی و خدمات فیزیکی و آنلاین، مانند یک دانشگاه برای مردم عمل می‌کند؛
  7. به‌عنوان سالن‌های مطالعه نیز در دسترس همگان قرار می‌گیرد؛
  8. در تربیت و پرورش کودکان، دانش‌آموزان و دانشجویان نقش به‌سزایی ایفا می‌کند؛
  9. گفتمان مدنی و فعالیت‌های شهروندی، ترویج و آموزش داده می‌شود؛
  10. افراد را به ایجاد محتوا ترغیب می‌کند؛
  11. ارتقای سطح سواد و دانش عمومی افراد منطقه؛
  12. تقویت سرمایه فرهنگی؛
  13. تقویت روحیهٔ تحقیق و پژوهش در جامعه،
  14. حفظ و ترویج منابع فرهنگی.

وظایف کتابخانه‌های عمومی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کتابخانه‌های عمومی، براساس اهدافی که مطرح شد، وظایفی برعهده دارند. عمدهٔ این وظایف، برعهدهٔ کتابدار است.

  1. تهیهٔ کتب، براساس نیاز و تقاضای جامعهٔ اطراف کتابخانه
  2. حفظ منابع کتابخانه
  3. سازماندهی منابع به‌منظور تسهیل در استفادهٔ مراجعه‌کنندگان
  4. امانت دادن کتاب به مراجعه‌کنندگان
  5. ایجاد شرایط فیزیکی مناسب و مساعد برای مطالعه و تحقیق
  6. پاسخگویی به مراجعه‌کنندگان و راهنمایی آن‌ها
  7. ارائه خدمات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌ای به اقشار و گروه‌های مختلف
  8. ارائهٔ منابع مرجع
  9. اجرای برنامه‌های مختلف مانند کارگاه‌های آموزشی و همایش‌ها برای پر کردن اوقات فراغت اعضا.

پیشینه کتابخانه‌های عمومی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نمایی از مخزن کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی شهر قم
نمایی از مخزن کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی شهر قم

در ایران، اولین کتابخانه عمومی، در ۱۳۰۵ش با نام «کتابخانه بلدیه تهران» توسط شهرداری تهران تأسیس شد. پس از آن، «کتابخانه عمومی پارک شهر» در ۱۳۴۰ش افتتاح گردید. در دههٔ ۴۰، تعداد کتابخانه‌های عمومی در محوطهٔ پارک‌های شهر تهران و سایر شهرهای بزرگ ایران، افزایش یافت. در آبان ۱۳۴۲ش، وظیفهٔ تأسیس و نگهداری کتابخانه‌های عمومی، به سازمان کتابخانه‌های عمومی شهر تهران واگذار شد. پس از آن، شهرداری‌های سراسر ایران موظف شدند تا ۱٫۵ درصد از درآمد سالانهٔ خود را به ایجاد و توسعهٔ کتابخانه‌های عمومی اختصاص دهند.

بر اساس همین قانون، تأسیس کتابخانه‌های عمومی در شهرهای بزرگ و کوچک ایران، شروع شد و در هر شهر، انجمنی به‌نام «انجمن کتابخانه‌های عمومی» تشکیل شد. «هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور» به ریاست وزیر فرهنگ و هنر، به‌منظور اداره انجمن‌ها و ایجاد هماهنگی بین کتابخانه‌های عمومی کشور، ایجاد شد که پس از انقلاب اسلامی به «اداره کل کتابخانه‌های عمومی کشور» تغییر نام یافت.[۴]

در ۱۳۸۲ش، تأسیس و ادارهٔ کلیه کتابخانه‌های عمومی کشور، به «نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور» واگذار گردید. پس از تصویب این قانون،[۵] این نهاد که پیش از آن، زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می‌شد، به‌صورت نهادی مستقل و غیردولتی مشغول به کار شد. بر اساس این مصوبه، به‌جز هفت کتابخانه شامل «کتابخانه ملی»، «کتابخانه آستان قدس رضوی»، «کتابخانه آستان فاطمه معصومه»، «کتابخانه آستان عبدالعظیم حسنی»، «کتابخانه آستان احمد بن موسی»، «کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی» و «کتابخانه مجلس شورای اسلامی»، باقی کتابخانه‌های عمومی باید تحت نظارت همین نهاد باشند.

موانع استفاده از کتابخانه‌های عمومی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بسیاری از کارشناسان، دلایل متعددی را برای عدم استفادهٔ کاربران از کتابخانه‌های عمومی مطرح کرده‌اند. از جمله این موارد می‌توان به مشکلاتی همچون عدم ارائهٔ خدمات مناسب، نبود فضای مناسب برای مطالعه، نبود امکانات رفاهی در کتابخانه‌های عمومی، شرایط سخت عضویت و امانت کتاب‌ها و متخصص نبودن کتابداران اشاره کرد.[۶]

  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
  • عبادتی، الهام، «موانع استفاده از کتابخانه‌های عمومی چیست؟»، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ بارگذاری: ۱۲ دی ۱۳۹۰ش.
  • «کتابخانه‌های عمومی»، انجمن حامی: حمایت از توسه فضاهای آموزشی و فرهنگی، تاریخ بازدید: ۱۹ آذر ۱۴۰۰ش.
  • مجلس شورای اسلامی ایران، قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی، ۱۳۸۲ش.
  • Rubin, Richard E, Foundations of Library and Information Science (3rd ed), 2010.