پرش به محتوا

رزق: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>زهرا حلیمی
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''رزق؛''' واژه‌ای در سنت اسلامی ناظر به روزی و هر آنچه که انسان از آن منتفع می‌شود.
[[پرونده:رزق.png|جایگزین=سوره شوری آیه ۱۹|بندانگشتی|سوره شوری آیه ۱۹]]
'''رزق؛''' بهره مادی و معنوی که خداوند بر اساس حکمت خود به انسان می‌بخشد.


رزق در فرهنگ اسلامی و زندگی روزمرۀ مسلمانان مفهومی فراتر از درآمد و دارایی مادی دارد و شامل سلامت، خانواده، علم و آرامش نیز می‌شود. این مفهوم هم در آموزه‌های دینی و هم در سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی نقش محوری دارد؛ زیرا تحقق آن هم به تقدیر الهی و هم به تلاش و کوشش انسان وابسته است. در زندگی روزمرۀ ایرانیان، رزق پدیده‌ای تجربه‌شده و ملموس است؛ عباراتی مانند «مهمان رزقش را با خود می‌آورد» یا «درِ روزی بسته شده» نمونه‌هایی از این فهم عملی هستند. همچنین، رزق در ادبیات فارسی جایگاهی ویژه دارد و شاعران بزرگی همچون حافظ، سعدی و مولانا آن را بازتاب داده‌اند.  
رزق در [[فرهنگ اسلامی]] مفهومی فراتر از روزی مادی است و به هر [[نعمت]] و بهره‌ای که از سوی [[خدا|خداوند]] به [[انسان]] برسد اطلاق می‌شود؛ اعم از [[ثروت]]، [[سلامتی]]، [[دانش]]، [[خانواده]] و حتی [[هدایت معنوی]]. قرآن کریم خداوند را به عنوان «رازق» و روزی‌بخش حقیقی معرفی می‌کند که روزی را بر اساس [[حکمت]] خود میان همه موجودات تقسیم می‌کند. باور به رزاقیت خداوند، تأثیرات گسترده‌ای در [[سبک زندگی]] دارد؛ این باور به مدیریت [[اضطراب]] معیشتی و تقویت [[قناعت]] کمک می‌کند؛ موجب بهبود اخلاق کسب‌وکار می‌شود و انگیزه [[نیکوکاری]] و حتی [[فرزندآوری]] را افزایش می‌دهد. بر اساس آموزه‌های دینی، عواملی مانند [[صدقه]]، [[صله‌رحم]]، تلاش برای [[روزی حلال]] و [[شکرگزاری]] باعث افزایش و [[برکت]] روزی می‌شوند.


==تعریف رزق==
==تعریف رزق==
رزق در لغت به‌معنای روزی، بهره، جیره و هر چیزی است که انسان از آن نفع می‌برد.<ref>[https://vajehyab.com/?q=%D8%B1%D8%B2%D9%82&d= وب‌سایت واژه‌یاب، ذیل واژۀ رزق.]</ref> در اصطلاح، رزق به بخششی گفته می‌شود که به اندازۀ تلاش و کوشش انسان به او می‌رسد. این مفهوم تنها به خوراک و مال محدود نمی‌شود، بلکه هر نوع سود و منفعتی را که به انسان می‌رسد در بر می‌گیرد. از این‌رو، در منابع اسلامی، تمامی نعمت‌ها و امکانات زندگی مانند ثروت، مقام، [[خانواده]]، [[زیبایی]]، دانش و دیگر مواهب را نیز از مصادیق رزق دانسته‌اند.<ref>طباطبایی، ترجمۀ تفسیر المیزان، 1374ش، ج3، ص214.</ref>در ادبیات امروزین نیز «روزی»، «قسمت»، «بهره» و «سهم» نزدیک‌ترین معادل‌های معنایی آن‌اند. در گفتار روزمرۀ ایرانیان، رزق عمدتاً بار معنایی مادی و معیشتی دارد و با درآمد، معاش، کار و تلاش پیوند می‌یابد.
واژه عربی [[رزق]] به‌معنای روزی، بهره، جیره و هر چیزی است که انسان از آن نفع می‌برد.<ref>[https://vajehyab.com/?q=رزق&d= وب‌سایت واژه‌یاب، ذیل واژۀ رزق.]</ref> در [[فرهنگ دینی]]، رزق به بخشش و روزیِ خدادادی گفته می‌شود؛ این مفهوم به [[خوراک]] و دارایی مادی محدود نبوده و شامل هر سودی می‌شود که به انسان می‌رسد. در فرهنگ اسلامی، تمام [[نعمت]]‌ها و امکانات [[زندگی]] مانند ثروت، مقام، خانواده، [[زیبایی]]، دانش، مهارت و مانند آنها از مصادیق رزق هستند.<ref>طباطبایی، ترجمهٔ تفسیر المیزان، 1374ش، ج3، ص214.</ref> در فرهنگ عمومی و گفتار روزمرهٔ ایرانیان نیز روزی و قسمت، نزدیک‌ترین معادل‌های معنایی رزق هستند.


==رزق در آموزه‌های اسلامی==
===مفهوم دینی رزق===
در قرآن واژۀ رزق و مشتقات آن در کاربردهایی چون خوراک،<ref>سورۀ بقره، آیۀ 233؛ سورۀ کهف، آیۀ 19.</ref> بهره‌مندی از قرآن،<ref>سورۀ واقعه، آیۀ 82.</ref> باران،<ref>سورۀ غافر، آیۀ 13.</ref> نعمت‌های طبیعی، هدایت، علم<ref>سورۀ هود، آیۀ 88.</ref> و بهرۀ اخروی<ref>سورۀ آل‌عمران، آیۀ 169.</ref> آمده است. آیات الهی، خداوند را «رازق» و «خیرالرازقین» می‌خواند<ref>سورۀ هود، آیۀ6؛ سورۀ ذاریات، آیۀ 58.</ref> و تأکید می‌کند که توزیع روزی در جهان تابع حکمت و نظام اسباب است.<ref>سورۀ زخرف، آیۀ 32.</ref>افزون بر این، روزی مقدّر هرکس از سوی [[خداوند]] تعیین شده و تحقق آن در گروی سعی و تلاش انسان است.<ref>سورۀ نجم، آیۀ 39.</ref>همچنین آیات متعددی نیز بیانگر آن است که وسعت یا تنگی رزق به اراده و حکمت الهی بستگی دارد.<ref>سورۀ اسراء، آیۀ 30؛ سورۀ رعد، آیۀ 26؛ سورۀ قصص، آیۀ 82.</ref>
[[پرونده:رزق۲.jpg|جایگزین=حکاکی آیه «و من یتق الله» جهت افزایش رزق بر روی انگشتر|بندانگشتی|[[حکاکی]] آیه «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ» جهت [[افزایش رزق]] بر روی [[انگشتر]]]]
 
در [[قرآن]]، رزق دربارهٔ خوراک،<ref>سورهٔ بقره، آیهٔ 233؛ سورهٔ کهف، آیهٔ 19.</ref> بهره‌مندی از قرآن،<ref>سورهٔ واقعه، آیهٔ 82.</ref> [[باران]]،<ref>سورهٔ غافر، آیهٔ 13.</ref> نعمت‌های طبیعی، [[هدایت]]، [[علم]]<ref>سورهٔ هود، آیهٔ 88.</ref> و بهرهٔ اخروی<ref>سورهٔ آل‌عمران، آیهٔ 169.</ref> به‌کار رفته است. در فرهنگ دینی، برکت، به معنای بهره‌وری و سودمندی رزق، مفهوم مکمل رزق است؛ ممکن است مقدار رزق ثابت باشد، اما با [[ایمان]]، درستکاری و [[انفاق]]، اثر و ماندگاری آن در قالب برکت، چند برابر می‌شود.<ref>[https://www.shabestan.news/news/869457/چگونگی-تأثیر-میزان-درآمد-و-رزق-و-روزی-در-زندگی-انسان «چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان.]</ref> رزق در پرتو این مفهوم دینی، مایهٔ آرامش در معیشت، برکت، [[تحکیم خانواده|استحکام خانواده]] و [[سلامت اجتماعی]] است. در مقابل، نظام سکولار بر درآمد تکیه می‌کند که محصول رقابت، سرمایه، مهارت و قانون عرضه و تقاضا است و آن را به قدرت تولید و [[مصرف]] فرو می‌کاهد.<ref>میرعباسی، حمید، «تحلیل دو مفهوم رزق و مصرف براساس نظر اسلام (با تأکید بر مفاهیم صحیفه سجادیه)»، بی‌تا، ص299-305.</ref>
در روایات اسلامی نیز، رزق از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گرفته است. براساس حدیث نبوی همان‌‌گونه که [[مرگ]] انسان را می‌طلبد، روزی نیز در پی بنده است و او را می‌طلبد.<ref>شعیری، جامع الأخبار، بی‌تا، ص108.</ref> در متون روایی، کسب [[رزق حلال]] و تلاش برای به‌دست آوردن آن به‌مثابۀ [[جهاد]] در راه خدا بیان شده است.<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص17.</ref> براساس احادیث، خوش خلقی با خانواده،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص104.</ref> استغفار از [[گناه]]،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج90، ص277.</ref> پرهیز از حرص،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج73، ص314.</ref> [[صلۀ رحم]]<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج15، ص347.</ref> و اطعام فقیر،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج16، ص331.</ref> از عوامل افزایش رزق و روزی‌اند، در حالی که [[زنا]]،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج20، ص311.</ref> دروغ، [[حرام‌خواری]]،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص256.</ref> بدخلقی،<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص592.</ref> پرداخت نکردن [[زکات]]<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج70، ص372.</ref> و [[خیانت در امانت]]<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص149.</ref> از عوامل کاهش آن شمرده شده‌اند.


==اقسام رزق==
==اقسام رزق==
در آموزه‌های اسلامی، رزق به اقسام گوناگون تقسیم شده است؛ از یک سو،  به رزق مطلوب و رزق طالب تقسیم می‌شود:<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج17، ص47.</ref> رزق مطلوب آن است که انسان در پی آن می‌رود و برای به‌دست آوردنش تلاش می‌کند، در حالی‌که رزق طالب، روزی‌ای است که بی‌آنکه انسان به جست‌وجویش برخیزد، خود به سوی او می‌آید و همانند مرگ، مقدّر و تضمین‌شده است و پیش از اجل به انسان می‌رسد.<ref>[https://www.manaviyat.ir/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-2/ فعالی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین.]</ref>
در آموزه‌های اسلامی، رزق به اقسام گوناگون تقسیم شده است:
 
*'''رزق مطلوب و طالب''':<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج17، ص47.</ref> رزق مطلوب آن است که انسان در پی آن می‌رود و برای به‌دست آوردنش تلاش می‌کند، اما رزق طالب، خود به سوی انسان می‌آید و روزی تضمین‌شده‌ای است که حتماً به انسان می‌رسد.<ref>[https://www.manaviyat.ir/مروری-بر-انواع-رزق-در-آموزه‌های-دینی-2/ فعالی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت مؤسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین.]</ref> براساس سخن [[حضرت محمد]] همان‌گونه که [[مرگ]] انسان را می‌طلبد، روزی نیز در پی انسان است و او را می‌طلبد.<ref>شعیری، جامع الأخبار، بی‌تا، ص108.</ref>
از نظر ماهیت به [[رزق مادی]] ([[خوراک]]، [[پوشاک]]، [[مسکن]] و [[سلامت]]) و رزق معنوی (ایمان، علم، [[هدایت]] و [[قرب الهی]]) تقسیم می‌شود که مایۀ رشد [[روح]] و سعادت ابدی انسان‌اند؛<ref>[https://rahtoosheh.dte.ir/article_67663_e8aa16728e290ff1a3dc8ffe78ae3141.pdf «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، 1398ش، ص75-78.]</ref> رزق مادی می‌تواند حلال و طیب یا حرام و خبیث باشد، اما رزق معنوی همواره حلال است.<ref>جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، 1389ش، ج13، ص619.</ref> در این میان، رزق حلال آن است که از راه مشروع به دست آید و رزق حرام آن است که از طریق نامشروع تحصیل شود.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/10846/%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%82-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 فولادگر، «رزق و رزاق از دیدگاه قرآن»، وب‌سایت پرتال جامع علوم و معارف قرآن.]</ref> همچنین در منابع دینی از رزق عام ــ عطیۀ همگانی الهی که همۀ موجودات را در بقای هستی یاری می‌دهد ــ و رزق خاص یاد شده که در مجرای حلال و برای بندگان خاص خدا مقدر می‌شود.<ref>[https://rjqk.atu.ac.ir/article_5558.html جدیدی، احمد، «رزق و روزی در قرآن و روایات»، 1390ش، ص49.] </ref> در کنار این اقسام، رزق دنیوی و اخروی نیز به‌عنوان دو ساحت دیگر روزی انسان مطرح شده‌اند.<ref>[https://im.ihu.ac.ir/article_201787.html باقری، مصباح الهدی و دیگران، «تبیین جایگاه سنت رزق و اعتقاد به آن در کسب و کار از دیدگاه قرآن کریم»، 1392ش، ص267.]</ref>
*'''رزق مادی و معنوی''': رزق مادی شامل مواردی مانند [[خوراک]]، [[پوشاک]]، [[مسکن]] و [[سلامت]] است و رزق معنوی شامل اموری مانند ایمان، علم، هدایت و [[قرب الهی]] است.<ref>[https://rahtoosheh.dte.ir/article_67663_e8aa16728e290ff1a3dc8ffe78ae3141.pdf «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، 1398ش، ص75-78.]</ref>
 
*'''رزق حلال و حرام''': [[روزی حلال|رزق حلال]] آن است که از راه درست و مشروع به دست آید و رزق حرام آن است که از طریق نادرست و نامشروع، تحصیل شود.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/10846/رزق-و-رزاق-از-دیدگاه-قرآن فولادگر، «رزق و رزاق از دیدگاه قرآن»، وب‌سایت پرتال جامع علوم و معارف قرآن.]</ref> رزق مادی می‌تواند [[حلال]] و طیب یا [[حرام]] و خبیث باشد، اما رزق معنوی همواره حلال است.<ref>جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، 1389ش، ج13، ص619.</ref>
==رزق در فرهنگ اسلامی==
*'''رزق عام و خاص''': رزق عام، عطیه‌ای الهی است که همهٔ موجودات را در بقای هستی یاری می‌دهد و رزق خاص، فقط به بندگان خالص خداوند می‌رسد.<ref>[https://rjqk.atu.ac.ir/article_5558.html جدیدی، احمد، «رزق و روزی در قرآن و روایات»، 1390ش، ص49.]</ref>
در فرهنگ دینی مسلمانان، رزق با باورهایی از جمله اینکه روزی از سوی خدا مقدر است، پیوند خورده است. این امر در رفتارها و گفتارهای روزمره نیز نمود یافته است. به طور مثال، هنگام آمدن مهمان گفته می‌شود که «مهمان روزی‌اش را با خود می‌آورد» که هم پذیرش مهمان را تسهیل می‌کند و هم نوعی دلگرمی به میزبان می‌دهد؛ در زمان بیکاری یا تنگدستی عبارت‌های «رزق‌ِبریده شده» یا «روزی تنگ شده است» به‌کار می‌رود؛ و هنگام افزایش رزق گفته می‌شود «برکت پیدا شده» یا «درِ رزق باز شده است». از سویی دیگر، در زندگی روزمره، باور به رزق مقدّر سبب شکل‌گیری رفتارهایی مانند دعای سر سفره، شکر الهی، قناعت، میانه‌روی و اجتناب از اسراف شده است. افزون بر این، ضرب‌المثل‌هایی مانند «روزی‌رسان خداست»، «روزی دست خداست» و «هر کس روزی خود را می‌برد» بازتاب دهندۀ باور مردم از این مفهوم است.
*'''رزق دنیوی و اخروی'''.<ref>[https://im.ihu.ac.ir/article_201787.html باقری، مصباح الهدی و دیگران، «تبیین جایگاه سنت رزق و اعتقاد به آن در کسب و کار از دیدگاه قرآن کریم»، 1392ش، ص267.]</ref>
 
==رزق در سبک زندگی اسلامی-ایرانی==
 
===نقش رزق در مدیریت اضطراب===
باور به «رزاقیت الهی» به‌عنوان یک اصل بنیادین، نقش تنظیم‌کننده در سلامت روانی انسان دارد و در ایجاد تحمل و تاب‌آوری کمک می‌کند. بسیاری از مردم با جملاتی مانند «روزی‌رسان خداست»، «قسمت است»، یا «هرکه را خلق کرده، روزیش را هم داده» فشار روانی معیشت را مدیریت می‌کنند. این نگرش، بسیاری از فشارهای روانی ناشی از فقر، حسرت و اضطراب را برطرف می‌سازد. از همین رو، آموزه‌های دینی با تأکید بر پرهیز از حسادت نسبت به رزق دیگران، اعتماد به رزق مقدر و اندوهگین نشدن از ناکامی‌های مالی، به ایجاد تعادل روانی و جلوگیری از آسیب‌های اخلاقی و اجتماعی کمک می‌کنند.<ref>[https://www.quraniimed.com/?_action=article&au=1397268&_au=%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%88%DB%8C%20%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%8C%20%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1 محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، 1401ش، ص18.]</ref>
 
===اخلاق کسب و کار===
رزق در فرهنگ کار ایرانی با ارزش‌هایی چون: پرهیز از حرص، قناعت، درستکاری، انصاف، پرهیز از کسب حرام و رعایت حق مردم  گره خورده است. این ارزش‌ها از آموزه‌های دینی سرچشمه گرفته اما در عمل اجتماعی مردم نیز تجسم یافته و بخشی از «اخلاق بازار» ایرانی شده است.
 
===کنش‌های نیکوکاری===
باور به اینکه انفاق و رسیدگی به دیگران باعث گشایش رزق می‌شود، در فرهنگ سنتی ایران، یکی از پشتوانه‌های نهادهای نیکوکاری، وقف، اطعام و کمک به نیازمندان بوده است. بسیاری از خانواده‌ها بخشی از درآمد خود را با انگیزۀ «برکت» خرج امور خیر می‌کنند.
 
===رزق و فرزندآوری===
در جامعه ایرانی ـ اسلامی، باور به همراه بودن روزی کودک با تولد او یکی از عناصر فرهنگی مؤثر بر فرزندآوری بوده است. این باور هنوز در ادبیات شفاهی رواج دارد: «بچه، روزی‌اش را با خودش می‌آورد». این نگاه، ترس اقتصادی را که یکی از موانع اصلی فرزندآوری در جوامع معاصر به شمار می‌آید، تعدیل می‌کند و باور به گستردگی و تنوّع رزق را جایگزین نگاه صرفاً مادی به معیشت می‌سازد.<ref>[https://marefatefarhangi.nashriyat.ir/node/548 چراغی کوتیانی، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، 1402ش، ص78.]</ref>
 
===ساماندهی رفتار اقتصادی===
در زندگی روزمرۀ ایرانیان، تلاش برای کسب رزق و روزی مستقیماً رفتارهای اقتصادی و انتخاب‌های معیشتی را جهت می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که کارکردن به‌عنوان شرط جریان یافتن روزی فهم می‌شود و یافتن شغل جدید با تعبیر «درِ رزقش باز شد» همراه است. بسیاری از کاسبان و کارگران از کم‌فروشی و سود نامشروع پرهیز می‌کنند، زیرا معتقدند «حرام برکت را می‌برد» و همین باور، سطحی از اعتماد اقتصادی در محله‌ها و بازار ایجاد می‌کند. شیوه‌های حمایتی مانند قرض‌الحسنه، نسیه‌دادن به مشتری آشنا یا نذری‌دادن نیز با این تصور شکل می‌گیرد که «کمک کردن رزق را کم نمی‌کند». این باور در تصمیم‌های خانوادگی نیز دیده می‌شود؛ چنان‌که هنگام فرزندآوری گفته می‌شود «بچه رزقش را با خودش می‌آورد». در سطح کلان‌تر، سیاست‌هایی چون حمایت از تولید داخلی یا تلاش برای خودکفایی با این فهم فرهنگی همراه است که «رزق جامعه باید از تلاش خودش بیاید». بدین‌ترتیب، رزق در سبک زندگی اسلامی و فرهنگ اقتصادی ایرانیان، مفهومی فعال و سامان‌دهنده است که بر اخلاق کاری، روابط حمایتی و نگاه جامعه به تولید و معیشت اثر می‌گذارد.<ref>محمدعلی زاده، ابوالحسن، «مفهوم رزق و نقش آن در مدیریت براساس آموزه‌های قرآنی»، 1399ش، ص115.</ref>
 
==سازوکار تبیین دینی رزق==
 
===علت تفاوت در رزق===
در نگاه قرآن و روایات، تفاوت در رزق و روزی انسان‌ها امری حکیمانه و برخاسته از تدبیر الهی است و هدفی فراتر از تبعیض یا ترجیح دارد. این اختلاف، نخست برای برقراری [[نظم اجتماعی]] و گردش طبیعی زندگی انسان‌هاست؛ چراکه تفاوت در استعدادها و امکانات، موجب می‌شود برخی کارفرما، برخی کارگر و برخی صاحب [[هنر]] یا علم شوند و به این ترتیب [[جامعه]] بر پایۀ نیاز متقابل افراد استوار گردد. افزون بر این، تفاوت در روزی‌ها زمینه‌ای برای آزمایش و [[رشد انسان]] است تا میزان شکر، صبر و توکل او سنجیده شود. گاه نیز گسترش رزق نشانه‌ی نعمت نیست، بلکه نوعی ابتلا یا مجازات الهی است تا انسان غافل در دل دنیا فرو رود، و در مقابل، تنگی رزق می‌تواند عامل حفظ انسان از طغیان و غرور باشد. از منظر قرآن، خداوند روزی را به اندازه‌ی حکمت خویش  میان بندگان تقسیم می‌کند<ref>سورۀ شوری، آیۀ 27.</ref> تا هم نیاز و وابستگی متقابل آنان سبب پایداری جامعه شود و هم هر کس در مسیر رشد روحی و اخلاقی خود به آزمایش الهی در قالب وسعت یا تنگی روزی گرفتار گردد.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%8A-%D9%87%D8%A7/105443 «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>
 
===کلیدهای گشایش رزق و روزی===
در متون اسلامی مجموعه‌ای از اعمال عبادی، اخلاقی و اجتماعی برای افزایش رزق توصیه شده است. در رأس اعمال عبادی، اهتمام به نماز، به‌ویژه نماز اول وقت و مداومت بر نماز شب قرار دارد. این اعمال با تسبیحات حضرت زهرا پس از نماز و دعا در سحرگاهان و پس از نماز صبح تکمیل می‌شود؛ چرا که در این ساعات درهای آسمان گشوده است. خواندن سوره‌هایی چون واقعه (پس از عشاء)، ذاریات و مزمل، به همراه دعای فرج و آیت‌الکرسی نیز مورد تأکید است. مداومت بر اذکاری چون «لا حول و لا قوّة إلّا بالله»، «یا فتّاح» (۷۰ مرتبه پس از نماز صبح)، «یا وهّاب» (۱۰۰ مرتبه پس از نماز عصر) و ذکر مداوم «یا غنی»، به همراه با وضو بودن دائمی، بخشی از این مسیر است.
 
در حوزه اخلاق و رفتار فردی، خوش‌اخلاقی، نیت خیر، پرهیز از گناه، توبه از گناهان گذشته، قناعت، میانه‌روی در زندگی و شکرگزاری از نعمت‌های الهی  به‌عنوان افزایش رزق ذکر شده است. اینها باید با ادای حقوق همراه باشد؛ هم حقوق الهی مانند خمس و زکات، و هم حقوق مردم مانند ارث و بدهی، و همچنین صدقه دادن.
 
در عرصه اجتماعی، صلۀ رحم و دیدار با خویشاوندان، نیکی به اهل خانه، مهمان‌نوازی، اطعام دیگران، ازدواج کردن، و رعایت عدالت و نیکی در معاملات و روابط اجتماعی اهمیت دارد. کسب رضایت پدر و مادر و بهره‌مندی از دعای آنان، و همچنین دعا برای برادران دینی و دیگر مؤمنان نیز از عوامل مؤثر شمرده شده است. علاوه بر این، توسل به [[امام جواد]]، [[زیارت امام حسین]] و اعمالی چون روشن کردن چراغ پیش از غروب آفتاب (به‌عنوان نماد روشنایی و برکت در خانه) از دیگر سفارش‌ها در این ارتباط هستند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6592964/%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C «راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
 
===موانع رزق و روزی در زندگی===
بر اساس آموزه‌های اسلامی، عوامل متعددی در سبک زندگی می‌توانند منجر به کاهش رزق و روزی شوند. این موارد شامل تنبلی و بیکاری، بی‌برنامگی و بی‌تدبیری و همچنین اسراف و ولخرجی است. در حوزه اخلاق و رفتار، گناه و نافرمانی خداوند، فساد نیت، اخلاق بد و بدزبانی، دروغ‌گویی و قسم دروغ و سوگند بی‌جا از موانع اصلی شمرده می‌شوند.<ref>[https://www.isna.ir/news/1403052818958/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%88-%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B9-%D8%A8%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref> همچنین تکیه بر گناه و بی‌تقوایی، ناسپاسی و کفران نعمت و توکل بر غیر خدا نیز در این دسته قرار می‌گیرند. در معاملات و کسب‌وکار، بخل و سخت‌گیری، خیانت در امانت، فریب و خدعه در تجارت، مال حرام، شراب‌خواری و دزدی به کاهش روزی می‌انجامد. در روابط اجتماعی و خانوادگی، تجاوز به حقوق دیگران، ظلم و داوری ناعادلانه، بی‌توجهی به نیازمندان و ترک انفاق،<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/418386/%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B9-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C «موانع افزایش رزق و روزی»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref> قطع صلۀ رحم و بی‌توجهی به خانواده و [[خشونت خانوادگی]] و طلاق تأثیرگذارند. افزون بر این، روابط نامشروع (زنا)، سبک شمردن نماز و واجبات، رها کردن نظافت و بی‌توجهی به محیط زندگی و خواب صبحگاهی (میان طلوع فجر تا طلوع آفتاب) نیز از دیگر عوامل کاهش‌دهنده رزق و روزی هستند.<ref>[https://snn.ir/fa/news/427163/%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84-%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو.]</ref>


==نسبت رزق، درآمد و برکت==
==رازق بودن خدا==
درآمد، حاصل فعالیت و مهارت انسان است و تحت تأثیر شرایط اجتماعی و اقتصادی تغییر می‌کند، اما رزق نعمتی الهی است که از سوی خداوند برای هر فرد مقدر می‌شود. در کنار آن، برکت به معنای بهره‌وری و سودمندی رزق است؛ یعنی ممکن است مقدار رزق ثابت باشد، اما با ایمان، درستکاری، [[انفاق]] و رعایت اصول الهی اثر و ماندگاری آن چند برابر شود. بنابراین درآمد به دست می‌آید، رزق به انسان می‌رسد و [[برکت]] به رزق معنا و کیفیت می‌بخشد.<ref>[https://www.shabestan.news/news/869457/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%D9%88-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86 «چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان.]</ref>
[[پرونده:رزق۱.jpg|جایگزین=کاشی با طرح هو الرزاق |بندانگشتی|[[کاشی]] با طرح «هو الرزاق» ]]
==رزق در نظام اقتصادی اسلام و سکولار==
آیات قرآن، [[خدا]] را رازق و بهترین رازق می‌خواند<ref>سورهٔ هود، آیهٔ 6؛ سورهٔ ذاریات، آیهٔ 58.</ref> و تأکید می‌کند که توزیع روزی در جهان تابع حکمت و نظام اسباب است<ref>سورهٔ زخرف، آیهٔ 32.</ref> و تنگی یا وسعت رزق به اراده و حکمت خدا بستگی دارد.<ref>سورهٔ اسراء، آیهٔ 30؛ سورهٔ رعد، آیهٔ 26؛ سورهٔ قصص، آیهٔ 82.</ref> افزون بر این، تحقق روزی مقدّر الهی، در گروی سعی و تلاش [[انسان]] است.<ref>سورهٔ نجم، آیهٔ 39.</ref>
در نظام اقتصادی اسلام، رزق امری الهی و هدفمند است که بر کسب آن از طریق مشروع تأکید شده است. در این صورت، چنینی رزقی مایۀ آرامش در معیشت، برکت، [[استحکام خانواده]] و [[سلامت اجتماعی]] است. در مقابل، نظام سکولار، رزق را به درآمد و قدرت تولید و [[مصرف]] فرو می‌کاهد و آن را محصول رقابت، سرمایه، مهارت و قانون عرضه و تقاضا می‌داند. در این رویکرد، هدف معیشت دستیابی به رفاه حداکثری، لذت مادی و مصرف بیشتر است و مفاهیمی مانند حلال و حرام، برکت و رزق مقدر جایگاهی نداشته و منجر به گسترس سرمایه‌محوری در جامعه می‌شود.<ref>میرعباسی، حمید، «تحلیل دو مفهوم رزق و مصرف براساس نظر اسلام(با تأکید بر مفاهیم صحیفه سجادیه)»،بی‌تا، ص299-305.</ref>


==رزق در آیینۀ ادبیات فارسی==
===افزایش رزق===
در ادبیات فارسی، مفهوم رزق با شبکه‌ای از مضامین الهی و اخلاقی پیوند خورده و شاعران بزرگی از جمله حافظ شیرازی، مولانای بلخی و سعدی شیرازی در اشعار خود بر این مطلب صحه گذارده‌اند. حافظ با تأکید بر این‌که «تقسیم‌کنندۀ حقیقی رزق خداوند است» می‌گوید:
[[مسلمان|مسلمانان]] در چارچوب فرهنگ دینی خود باور دارند که روزی از سوی خدا مقدر می‌شود. بر این اساس، ایرانیان باور دارند که «روزی‌رسان خدا است» و [[مهمان]]، روزی‌اش را با خود می‌آورد. آنها هنگام افزایش نعمت و روزی نیز یکدیگر را به مفهوم اسلامی [[برکت]]، توجه می‌دهند. باور به رزاق‌بودن خدا و مقدر بودن رزق، سبب توجه به رفتارهایی مانند [[دعای سفره]]، شکر الهی، [[قناعت]]، [[میانه‌روی]] و اجتناب از [[اسراف]] می‌شود. این انگاره‌های شناختی دربارهٔ رزق، برآمده از آموزه‌های [[اسلام|دین اسلام]] است. در سخن پیشوایان دین اسلام، تلاش برای کسب [[روزی حلال]] به‌مثابهٔ [[جهاد]] در راه خدا است.<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص17.</ref> همچنین [[خوش‌خلقی]] با خانواده،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص104.</ref> [[توبه]] از [[گناه]]،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج90، ص277.</ref> پرهیز از [[حرص]]،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج73، ص314.</ref> [[صله رحم|صلهٔ رحم]]<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج15، ص347.</ref> و اطعام فقیران،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج16، ص331.</ref> از عوامل افزایش رزق بوده و [[زنا]]،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج20، ص311.</ref> [[دروغ]]، [[حرام‌خواری]]،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص256.</ref> [[بدخلقی]]،<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص592.</ref> پرداخت نکردن [[زکات]]<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج70، ص372.</ref> و [[خیانت در امانت]]<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص149.</ref> از عوامل کاهش روزی شمرده شده‌اند.


«حافظ قلمِ شاهِ جهان مُقسِمِ رزق است / از بهرِ معیشت مکن اندیشۀ باطل»<ref>[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh304 حافظ، غزل شمارۀ 304، وب‌سایت گنجور.]</ref>
===پیامدهای باور به رازق بودن خدا===
[[پرونده:اخلاق اقتصادی1.png|جایگزین=مرشد چلویی - نسیه دادن|بندانگشتی|تصویری از [[مرشد چلویی]] که به مشتریان غذای نسیه و وجه دستی می‌داد.]]
*'''مدیریت اضطراب''': باور به رزاقیت خدا، تنظیم‌کنندهٔ سلامت روانیِ انسان است و تحمل و [[تاب‌آوری]] آدمی را افزایش می‌دهد. بسیاری از مردم با انگارهٔ «هرکه را خلق کرده، روزی‌اش را هم داده»، فشار روانی فقر را در معیشت خویش مدیریت می‌کنند. پرهیز از [[حسادت]] به رزق دیگران و اعتماد به رزق مقدر، به ایجاد تعادل روانی کمک می‌کند.<ref>[https://www.quraniimed.com/?_action=article&au=1397268&_au=هادوی%20کاشانی،%20اصغر محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، 1401ش، ص18.]</ref>
*'''بهبود اخلاق کسب‌وکار''': [[فرهنگ کار]] و تلاش ایرانیان با ارزش‌هایی چون قناعت، درستکاری، انصاف، پرهیز از حرص، پرهیز از کسب حرام و رعایت [[حق الناس|حق مردم]] گره خورده است. این ارزش‌ها از آموزه‌های دینی سرچشمه گرفته اما در عمل اجتماعی مردم نیز تجسم یافته و بخشی از «اخلاق بازار» ایرانی شده است.
*'''نیکوکاری''': ایرانیان [[انفاق]] و دستگیری از نیازمندان را باعث گشایش روزی می‌دانند. بسیاری از خانواده‌ها بخشی از درآمد خود را با انگیزهٔ برکت، خرج امور خیر می‌کنند.
*'''فرزندآوری''': [[ایرانیان]] باور دارند که [[فرزند]] با روزی خود به دنیا می‌آید. این انگاره، [[ترس]] از [[فقر]] را که مانع [[فرزندآوری]] است، کم‌رنگ می‌کند.<ref>[https://marefatefarhangi.nashriyat.ir/node/548 چراغی کوتیانی، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، 1402ش، ص78.]</ref>
*'''ساماندهی رفتار اقتصادی''': در [[فرهنگ ایرانی]]، کارکردن، شرط جریان‌یافتن روزی است. کاسب‌های بسیاری از کم‌فروشی پرهیز می‌کنند، زیرا معتقدند حرام، برکت را می‌برد. [[قرض‌الحسنه]]، [[نسیه‌دادن]] به مشتری آشنا یا نذری‌دادن نیز بر این باور استوار است که «کمک‌کردن، رزق را کم نمی‌کند». این باور در تصمیم‌های خانوادگی نیز دیده می‌شود؛ چنان‌که هنگام فرزندآوری گفته می‌شود «بچه رزقش را با خودش می‌آورد». در سطح کلان نیز تلاش برای خودکفایی با این فهم فرهنگی همراه است که «رزق جامعه باید از تلاش خودش بیاید».<ref>محمدعلی زاده، ابوالحسن، «مفهوم رزق و نقش آن در مدیریت براساس آموزه‌های قرآنی»، 1399ش، ص115.</ref>


مولانا بُعد گسترده‌تری از رزق را به تصویر می‌کشد و آن را شامل همۀ موجودات می‌داند:  
===تفاوت در رزق===
از منظر آموزه‌های اسلامی، تفاوت انسان‌ها در بهره‌مندی از رزق و روزی، امری حکیمانه و برخاسته از تدبیر الهی است<ref>سورهٔ شوری، آیهٔ 27.</ref> تا [[نظم اجتماعی]] بر پایهٔ نیاز متقابل انسان‌ها، برقرار باشد. افزون بر این، تفاوت در روزی، زمینه‌ای برای آزمایش و [[رشد انسان]] است تا میزان [[شکر]]، [[صبر]] و [[توکل]] او آشکار شود. گاه نیز گسترش رزق، نوعی ابتلا یا مجازات الهی است و در مقابل آن، تنگی رزق می‌تواند عامل حفظ انسان از طغیان و غرور باشد.<ref>[https://www.porseman.com/article/تفاوت-رزق-و-روزي-ها/105443 «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>


«بن هر بیخ و گیاهی خورد از رزق الهی / همه وسواس و عقیله دلِ بیمار تو دارد»<ref>[https://ganjoor.net/moulavi/shams/ghazalsh/sh758 مولانا، غزل شمارۀ 758، وب‌سایت گنجور.]</ref>
==رزق در زبان و ادب فارسی==
در [[زبان فارسی|زبان]] و ادب فارسی، مفهوم رزق با شبکه‌ای از مضامین [[اخلاق|اخلاقی]] و معنوی پیوند خورده و شاعران پارسی‌گوی از این منظر به مفهوم رزق پرداخته‌اند.
{{شعر جدید
  | شاعر =[[حافظ]]
  | متن =
حافظ قلمِ شاهِ جهان مُقسِمِ رزق است\\از بهرِ معیشت مکن اندیشهٔ باطل<ref>[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh304 حافظ، غزل شمارۀ 304، وب‌سایت گنجور.]</ref>
  }}


سعدی نیز، با زبانی حکیمانه، بر تقدیرشدگی روزی و بی‌ثمر بودن اندوه‌های بی‌مورد تأکید می‌کند:  
  {{شعر جدید
  | شاعر =[[مولانا]]
  | متن =
بن هر بیخ و گیاهی خورد از رزق الهی\\همه وسواس و عقیله دلِ بیمار تو دارد<ref>[https://ganjoor.net/moulavi/shams/ghazalsh/sh758 مولانا، غزل شمارۀ 758، وب‌سایت گنجور.]</ref>
  }}


«ز دنیا بخش ما غم خوردن آمد / نشاید خوردن الا رزقِ مقسوم».<ref>[https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/sh428 سعدی، غزل شمارۀ 428، وب‌سایت گنجور.]</ref>  
  {{شعر جدید
  | شاعر =[[سعدی]]
  | متن =
ز دنیا بخش ما غم‌خوردن آمد\\نشاید خوردن الا رزقِ مقسوم<ref>[https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/sh428 سعدی، غزل شمارۀ 428، وب‌سایت گنجور.]</ref>
  }}


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
{{پانویس پیش‌نویس}}


==منابع==
==منابع==
*قرآن کریم.
{{آغاز منابع}}
*باقری، مصباح الهدی و دیگران، «تبیین جایگاه سنت رزق و اعتقاد به آن در کسب و کار از دیدگاه قرآن کریم»، نشریۀ مدیریت اسلامی، شمارۀ 2، پاییز و زمستان 1392ش.
* قرآن کریم.
*«تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1389ش.
* باقری، مصباح الهدی و دیگران، «تبیین جایگاه سنت رزق و اعتقاد به آن در کسب و کار از دیدگاه قرآن کریم»، نشریهٔ مدیریت اسلامی، شمارهٔ ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش.
*جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، 1389ش.
* «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: ۳ خرداد ۱۳۸۹ش.
*جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، 1383ش.
* جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ۱۳۸۹ش.
*چراغی کوتیانی، اسماعیل، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، نشریۀ معرفت، شمارۀ 56، پاییز 1402ش.
* جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش.
*«چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 30 آذر 1398ش.
* چراغی کوتیانی، اسماعیل، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، نشریهٔ معرفت، شمارهٔ ۵۶، پاییز ۱۴۰۲ش.
*حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1416ق.
* «چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۳۹۸ش.
*«راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1397ش.
* حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
*«رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، نشریۀ ره‌توشۀ راهیان نور، 1398ش.
* «راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ تیر ۱۳۹۷ش.
*شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف أشرف، المطبعة الحیدریة، بی‌تا.
* «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، نشریهٔ ره‌توشهٔ راهیان نور، ۱۳۹۸ش.
*طباطبایی، محمدحسین، ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش.
* شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف أشرف، المطبعة الحیدریة، بی‌تا.
*«عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 28 مرداد 1403ش.
* طباطبایی، محمدحسین، ترجمهٔ تفسیر المیزان، ترجمهٔ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۴ش.
*فعالی، محمدتقی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین، تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1400ش.
* «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۴۰۳ش.
*فولادگر، «رزق و رزاق از دیدگاه قرآن»، وب‌سایت پرتال جامع علوم و معارف قرآن، تاریخ درج مطلب: 19 اردیبهشت 1389ش.
* فعالی، محمدتقی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت مؤسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
*مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
* فولادگر، «رزق و رزاق از دیدگاه قرآن»، وب‌سایت پرتال جامع علوم و معارف قرآن، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اردیبهشت ۱۳۸۹ش.
*محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، نشریۀ قرآن و طب، شمارۀ 18، بهار 1401ش.
* مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
*محمدعلی زاده، ابوالحسن، «مفهوم رزق و نقش آن در مدیریت براساس آموزه‌های قرآنی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، موسسۀ آموزش عالی طلوع مهر، 1399ش.
* محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، نشریهٔ قرآن و طب، شمارهٔ ۱۸، بهار ۱۴۰۱ش.
*«موانع افزایش رزق و روزی»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1394ش.
* محمدعلی زاده، ابوالحسن، «مفهوم رزق و نقش آن در مدیریت براساس آموزه‌های قرآنی»، پایان‌نامهٔ کارشناسی ارشد، مؤسسهٔ آموزش عالی طلوع مهر، ۱۳۹۹ش.
*وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 مهر 1404ش.
* «موانع افزایش رزق و روزی»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
*وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 24 آبان 1404ش.
* وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۶ مهر ۱۴۰۴ش.
*«یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1394ش.
* وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
* «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۱ مرداد ۱۳۹۴ش.
{{پایان منابع}}
[[رده: ویژه‌ها]]

نسخهٔ کنونی تا ۱۲ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۰۹:۵۶

سوره شوری آیه ۱۹
سوره شوری آیه ۱۹

رزق؛ بهره مادی و معنوی که خداوند بر اساس حکمت خود به انسان می‌بخشد.

رزق در فرهنگ اسلامی مفهومی فراتر از روزی مادی است و به هر نعمت و بهره‌ای که از سوی خداوند به انسان برسد اطلاق می‌شود؛ اعم از ثروت، سلامتی، دانش، خانواده و حتی هدایت معنوی. قرآن کریم خداوند را به عنوان «رازق» و روزی‌بخش حقیقی معرفی می‌کند که روزی را بر اساس حکمت خود میان همه موجودات تقسیم می‌کند. باور به رزاقیت خداوند، تأثیرات گسترده‌ای در سبک زندگی دارد؛ این باور به مدیریت اضطراب معیشتی و تقویت قناعت کمک می‌کند؛ موجب بهبود اخلاق کسب‌وکار می‌شود و انگیزه نیکوکاری و حتی فرزندآوری را افزایش می‌دهد. بر اساس آموزه‌های دینی، عواملی مانند صدقه، صله‌رحم، تلاش برای روزی حلال و شکرگزاری باعث افزایش و برکت روزی می‌شوند.

تعریف رزق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

واژه عربی رزق به‌معنای روزی، بهره، جیره و هر چیزی است که انسان از آن نفع می‌برد.[۱] در فرهنگ دینی، رزق به بخشش و روزیِ خدادادی گفته می‌شود؛ این مفهوم به خوراک و دارایی مادی محدود نبوده و شامل هر سودی می‌شود که به انسان می‌رسد. در فرهنگ اسلامی، تمام نعمت‌ها و امکانات زندگی مانند ثروت، مقام، خانواده، زیبایی، دانش، مهارت و مانند آنها از مصادیق رزق هستند.[۲] در فرهنگ عمومی و گفتار روزمرهٔ ایرانیان نیز روزی و قسمت، نزدیک‌ترین معادل‌های معنایی رزق هستند.

مفهوم دینی رزق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حکاکی آیه «و من یتق الله» جهت افزایش رزق بر روی انگشتر
حکاکی آیه «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ» جهت افزایش رزق بر روی انگشتر

در قرآن، رزق دربارهٔ خوراک،[۳] بهره‌مندی از قرآن،[۴] باران،[۵] نعمت‌های طبیعی، هدایت، علم[۶] و بهرهٔ اخروی[۷] به‌کار رفته است. در فرهنگ دینی، برکت، به معنای بهره‌وری و سودمندی رزق، مفهوم مکمل رزق است؛ ممکن است مقدار رزق ثابت باشد، اما با ایمان، درستکاری و انفاق، اثر و ماندگاری آن در قالب برکت، چند برابر می‌شود.[۸] رزق در پرتو این مفهوم دینی، مایهٔ آرامش در معیشت، برکت، استحکام خانواده و سلامت اجتماعی است. در مقابل، نظام سکولار بر درآمد تکیه می‌کند که محصول رقابت، سرمایه، مهارت و قانون عرضه و تقاضا است و آن را به قدرت تولید و مصرف فرو می‌کاهد.[۹]

اقسام رزق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در آموزه‌های اسلامی، رزق به اقسام گوناگون تقسیم شده است:

  • رزق مطلوب و طالب:[۱۰] رزق مطلوب آن است که انسان در پی آن می‌رود و برای به‌دست آوردنش تلاش می‌کند، اما رزق طالب، خود به سوی انسان می‌آید و روزی تضمین‌شده‌ای است که حتماً به انسان می‌رسد.[۱۱] براساس سخن حضرت محمد همان‌گونه که مرگ انسان را می‌طلبد، روزی نیز در پی انسان است و او را می‌طلبد.[۱۲]
  • رزق مادی و معنوی: رزق مادی شامل مواردی مانند خوراک، پوشاک، مسکن و سلامت است و رزق معنوی شامل اموری مانند ایمان، علم، هدایت و قرب الهی است.[۱۳]
  • رزق حلال و حرام: رزق حلال آن است که از راه درست و مشروع به دست آید و رزق حرام آن است که از طریق نادرست و نامشروع، تحصیل شود.[۱۴] رزق مادی می‌تواند حلال و طیب یا حرام و خبیث باشد، اما رزق معنوی همواره حلال است.[۱۵]
  • رزق عام و خاص: رزق عام، عطیه‌ای الهی است که همهٔ موجودات را در بقای هستی یاری می‌دهد و رزق خاص، فقط به بندگان خالص خداوند می‌رسد.[۱۶]
  • رزق دنیوی و اخروی.[۱۷]

رازق بودن خدا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کاشی با طرح هو الرزاق
کاشی با طرح «هو الرزاق»

آیات قرآن، خدا را رازق و بهترین رازق می‌خواند[۱۸] و تأکید می‌کند که توزیع روزی در جهان تابع حکمت و نظام اسباب است[۱۹] و تنگی یا وسعت رزق به اراده و حکمت خدا بستگی دارد.[۲۰] افزون بر این، تحقق روزی مقدّر الهی، در گروی سعی و تلاش انسان است.[۲۱]

افزایش رزق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسلمانان در چارچوب فرهنگ دینی خود باور دارند که روزی از سوی خدا مقدر می‌شود. بر این اساس، ایرانیان باور دارند که «روزی‌رسان خدا است» و مهمان، روزی‌اش را با خود می‌آورد. آنها هنگام افزایش نعمت و روزی نیز یکدیگر را به مفهوم اسلامی برکت، توجه می‌دهند. باور به رزاق‌بودن خدا و مقدر بودن رزق، سبب توجه به رفتارهایی مانند دعای سفره، شکر الهی، قناعت، میانه‌روی و اجتناب از اسراف می‌شود. این انگاره‌های شناختی دربارهٔ رزق، برآمده از آموزه‌های دین اسلام است. در سخن پیشوایان دین اسلام، تلاش برای کسب روزی حلال به‌مثابهٔ جهاد در راه خدا است.[۲۲] همچنین خوش‌خلقی با خانواده،[۲۳] توبه از گناه،[۲۴] پرهیز از حرص،[۲۵] صلهٔ رحم[۲۶] و اطعام فقیران،[۲۷] از عوامل افزایش رزق بوده و زنا،[۲۸] دروغ، حرام‌خواری،[۲۹] بدخلقی،[۳۰] پرداخت نکردن زکات[۳۱] و خیانت در امانت[۳۲] از عوامل کاهش روزی شمرده شده‌اند.

پیامدهای باور به رازق بودن خدا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مرشد چلویی - نسیه دادن
تصویری از مرشد چلویی که به مشتریان غذای نسیه و وجه دستی می‌داد.
  • مدیریت اضطراب: باور به رزاقیت خدا، تنظیم‌کنندهٔ سلامت روانیِ انسان است و تحمل و تاب‌آوری آدمی را افزایش می‌دهد. بسیاری از مردم با انگارهٔ «هرکه را خلق کرده، روزی‌اش را هم داده»، فشار روانی فقر را در معیشت خویش مدیریت می‌کنند. پرهیز از حسادت به رزق دیگران و اعتماد به رزق مقدر، به ایجاد تعادل روانی کمک می‌کند.[۳۳]
  • بهبود اخلاق کسب‌وکار: فرهنگ کار و تلاش ایرانیان با ارزش‌هایی چون قناعت، درستکاری، انصاف، پرهیز از حرص، پرهیز از کسب حرام و رعایت حق مردم گره خورده است. این ارزش‌ها از آموزه‌های دینی سرچشمه گرفته اما در عمل اجتماعی مردم نیز تجسم یافته و بخشی از «اخلاق بازار» ایرانی شده است.
  • نیکوکاری: ایرانیان انفاق و دستگیری از نیازمندان را باعث گشایش روزی می‌دانند. بسیاری از خانواده‌ها بخشی از درآمد خود را با انگیزهٔ برکت، خرج امور خیر می‌کنند.
  • فرزندآوری: ایرانیان باور دارند که فرزند با روزی خود به دنیا می‌آید. این انگاره، ترس از فقر را که مانع فرزندآوری است، کم‌رنگ می‌کند.[۳۴]
  • ساماندهی رفتار اقتصادی: در فرهنگ ایرانی، کارکردن، شرط جریان‌یافتن روزی است. کاسب‌های بسیاری از کم‌فروشی پرهیز می‌کنند، زیرا معتقدند حرام، برکت را می‌برد. قرض‌الحسنه، نسیه‌دادن به مشتری آشنا یا نذری‌دادن نیز بر این باور استوار است که «کمک‌کردن، رزق را کم نمی‌کند». این باور در تصمیم‌های خانوادگی نیز دیده می‌شود؛ چنان‌که هنگام فرزندآوری گفته می‌شود «بچه رزقش را با خودش می‌آورد». در سطح کلان نیز تلاش برای خودکفایی با این فهم فرهنگی همراه است که «رزق جامعه باید از تلاش خودش بیاید».[۳۵]

تفاوت در رزق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از منظر آموزه‌های اسلامی، تفاوت انسان‌ها در بهره‌مندی از رزق و روزی، امری حکیمانه و برخاسته از تدبیر الهی است[۳۶] تا نظم اجتماعی بر پایهٔ نیاز متقابل انسان‌ها، برقرار باشد. افزون بر این، تفاوت در روزی، زمینه‌ای برای آزمایش و رشد انسان است تا میزان شکر، صبر و توکل او آشکار شود. گاه نیز گسترش رزق، نوعی ابتلا یا مجازات الهی است و در مقابل آن، تنگی رزق می‌تواند عامل حفظ انسان از طغیان و غرور باشد.[۳۷]

رزق در زبان و ادب فارسی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در زبان و ادب فارسی، مفهوم رزق با شبکه‌ای از مضامین اخلاقی و معنوی پیوند خورده و شاعران پارسی‌گوی از این منظر به مفهوم رزق پرداخته‌اند.

حافظ
حافظ قلمِ شاهِ جهان مُقسِمِ رزق است
از بهرِ معیشت مکن اندیشهٔ باطل[۳۸]


مولانا
بن هر بیخ و گیاهی خورد از رزق الهی
همه وسواس و عقیله دلِ بیمار تو دارد[۳۹]


سعدی
ز دنیا بخش ما غم‌خوردن آمد
نشاید خوردن الا رزقِ مقسوم[۴۰]


پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ وب‌سایت واژه‌یاب، ذیل واژۀ رزق.
  2. ↑ طباطبایی، ترجمهٔ تفسیر المیزان، 1374ش، ج3، ص214.
  3. ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 233؛ سورهٔ کهف، آیهٔ 19.
  4. ↑ سورهٔ واقعه، آیهٔ 82.
  5. ↑ سورهٔ غافر، آیهٔ 13.
  6. ↑ سورهٔ هود، آیهٔ 88.
  7. ↑ سورهٔ آل‌عمران، آیهٔ 169.
  8. ↑ «چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان.
  9. ↑ میرعباسی، حمید، «تحلیل دو مفهوم رزق و مصرف براساس نظر اسلام (با تأکید بر مفاهیم صحیفه سجادیه)»، بی‌تا، ص299-305.
  10. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج17، ص47.
  11. ↑ فعالی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت مؤسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین.
  12. ↑ شعیری، جامع الأخبار، بی‌تا، ص108.
  13. ↑ «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، 1398ش، ص75-78.
  14. ↑ فولادگر، «رزق و رزاق از دیدگاه قرآن»، وب‌سایت پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
  15. ↑ جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، 1389ش، ج13، ص619.
  16. ↑ جدیدی، احمد، «رزق و روزی در قرآن و روایات»، 1390ش، ص49.
  17. ↑ باقری، مصباح الهدی و دیگران، «تبیین جایگاه سنت رزق و اعتقاد به آن در کسب و کار از دیدگاه قرآن کریم»، 1392ش، ص267.
  18. ↑ سورهٔ هود، آیهٔ 6؛ سورهٔ ذاریات، آیهٔ 58.
  19. ↑ سورهٔ زخرف، آیهٔ 32.
  20. ↑ سورهٔ اسراء، آیهٔ 30؛ سورهٔ رعد، آیهٔ 26؛ سورهٔ قصص، آیهٔ 82.
  21. ↑ سورهٔ نجم، آیهٔ 39.
  22. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص17.
  23. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص104.
  24. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج90، ص277.
  25. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج73، ص314.
  26. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج15، ص347.
  27. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج16، ص331.
  28. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج20، ص311.
  29. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص256.
  30. ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص592.
  31. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج70، ص372.
  32. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص149.
  33. ↑ محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، 1401ش، ص18.
  34. ↑ چراغی کوتیانی، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، 1402ش، ص78.
  35. ↑ محمدعلی زاده، ابوالحسن، «مفهوم رزق و نقش آن در مدیریت براساس آموزه‌های قرآنی»، 1399ش، ص115.
  36. ↑ سورهٔ شوری، آیهٔ 27.
  37. ↑ «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.
  38. ↑ حافظ، غزل شمارۀ 304، وب‌سایت گنجور.
  39. ↑ مولانا، غزل شمارۀ 758، وب‌سایت گنجور.
  40. ↑ سعدی، غزل شمارۀ 428، وب‌سایت گنجور.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • قرآن کریم.
  • باقری، مصباح الهدی و دیگران، «تبیین جایگاه سنت رزق و اعتقاد به آن در کسب و کار از دیدگاه قرآن کریم»، نشریهٔ مدیریت اسلامی، شمارهٔ ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش.
  • «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: ۳ خرداد ۱۳۸۹ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ۱۳۸۹ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش.
  • چراغی کوتیانی، اسماعیل، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، نشریهٔ معرفت، شمارهٔ ۵۶، پاییز ۱۴۰۲ش.
  • «چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۳۹۸ش.
  • حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
  • «راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ تیر ۱۳۹۷ش.
  • «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، نشریهٔ ره‌توشهٔ راهیان نور، ۱۳۹۸ش.
  • شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف أشرف، المطبعة الحیدریة، بی‌تا.
  • طباطبایی، محمدحسین، ترجمهٔ تفسیر المیزان، ترجمهٔ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۴ش.
  • «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۴۰۳ش.
  • فعالی، محمدتقی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت مؤسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
  • فولادگر، «رزق و رزاق از دیدگاه قرآن»، وب‌سایت پرتال جامع علوم و معارف قرآن، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اردیبهشت ۱۳۸۹ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
  • محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، نشریهٔ قرآن و طب، شمارهٔ ۱۸، بهار ۱۴۰۱ش.
  • محمدعلی زاده، ابوالحسن، «مفهوم رزق و نقش آن در مدیریت براساس آموزه‌های قرآنی»، پایان‌نامهٔ کارشناسی ارشد، مؤسسهٔ آموزش عالی طلوع مهر، ۱۳۹۹ش.
  • «موانع افزایش رزق و روزی»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
  • وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۶ مهر ۱۴۰۴ش.
  • وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
  • «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۱ مرداد ۱۳۹۴ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=رزق&oldid=22670»