پرش به محتوا

رزق: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>زهرا حلیمی
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
==تعریف==
[[پرونده:رزق.png|جایگزین=سوره شوری آیه ۱۹|بندانگشتی|سوره شوری آیه ۱۹]]
رزق در لغت به معنای روزی، بهره، جیره و هر چیزی است که انسان از آن نفع می‌برد.<ref>[https://vajehyab.com/?q=%D8%B1%D8%B2%D9%82&d= وب‌سایت واژه‌یاب، ذیل واژۀ رزق.]</ref> در اصطلاح، رزق به بخششی گفته می‌شود که به اندازه تلاش و کوشش انسان به او می‌رسد. این مفهوم تنها به خوراک و مال محدود نمی‌شود، بلکه هر نوع سود و منفعتی را که به انسان می‌رسد دربر می‌گیرد. از این رو، در منابع اسلامی، تمامی نعمت‌ها و امکانات زندگی مانند ثروت، مقام، خانواده، زیبایی، دانش و دیگر مواهب را نیز از مصادیق رزق دانسته‌اند.<ref>طباطبایی، ترجمۀ تفسیر المیزان، 1374ش، ج3، ص214.</ref>
'''رزق؛''' بهره مادی و معنوی که خداوند بر اساس حکمت خود به انسان می‌بخشد.


= رزق در آموزه‌های اسلامی =
رزق در [[فرهنگ اسلامی]] مفهومی فراتر از روزی مادی است و به هر [[نعمت]] و بهره‌ای که از سوی [[خدا|خداوند]] به [[انسان]] برسد اطلاق می‌شود؛ اعم از [[ثروت]]، [[سلامتی]]، [[دانش]]، [[خانواده]] و حتی [[هدایت معنوی]]. قرآن کریم خداوند را به عنوان «رازق» و روزی‌بخش حقیقی معرفی می‌کند که روزی را بر اساس [[حکمت]] خود میان همه موجودات تقسیم می‌کند. باور به رزاقیت خداوند، تأثیرات گسترده‌ای در [[سبک زندگی]] دارد؛ این باور به مدیریت [[اضطراب]] معیشتی و تقویت [[قناعت]] کمک می‌کند؛ موجب بهبود اخلاق کسب‌وکار می‌شود و انگیزه [[نیکوکاری]] و حتی [[فرزندآوری]] را افزایش می‌دهد. بر اساس آموزه‌های دینی، عواملی مانند [[صدقه]]، [[صله‌رحم]]، تلاش برای [[روزی حلال]] و [[شکرگزاری]] باعث افزایش و [[برکت]] روزی می‌شوند.
واژۀ رزق و مشتقات آن 123 بار در قرآن به‌کار رفته و شامل رزق‌های مادی و معنوی می‌شود. از مصادیق رزق در قرآن می‌توان به خوراک روزانه و مواد غذایی،<ref>سورۀ بقره، آیۀ 233؛ سورۀ کهف، آیۀ 19.</ref> بهره‌مندی از قرآن،<ref>سورۀ واقعه، آیۀ 82.</ref> مقام نبوت و علم،<ref>سورۀ هود، آیۀ 88.</ref> باران<ref>سورۀ غافر، آیۀ 13.</ref> و خوراک برزخی<ref>سورۀ آل‌عمران، آیۀ 169.</ref> اشاره کرد. براساس آیات الهی، خداوند رازق مطلق و یگانه روزی‌دهندۀ موجودات معرفی شده است.<ref>سورۀ هود، آیۀ6؛ سورۀ ذاریات، آیۀ 58.</ref> روزی مقدّر هرکس از سوی خداوند تعیین شده و تحقق آن در گروی سعی و تلاش انسان است.<ref>سورۀ نجم، آیۀ 39.</ref> افزون بر این، قرآن نظام توزیع رزق را حکیمانه و مبتنی بر تفاوت استعدادها و مصالح اجتماعی می‌داند.<ref>سورۀ زخرف، آیۀ 32.</ref> همچنین آیات متعددی نیز بیانگر آن است که وسعت یا تنگی رزق به اراده و حکمت الهی بستگی دارد.<ref>سورۀ اسراء، آیۀ 30؛ سورۀ رعد، آیۀ 26؛ سورۀ قصص، آیۀ 82.</ref>


در روایات اسلامی نیز، رزق از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گرفته است. براساس حدیث نبوی همان‌‌گونه که مرگ انسان را می‌طلبد، روزی نیز در پی بنده است و او را می‌طلبد.<ref>شعیری، جامع الأخبار، بی‌تا، ص108.</ref> در متون روایی، کسب رزق حلال و تلاش برای به‌دست آوردن آن به مثابۀ جهاد در راه خدا بیان شده است.<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص17.</ref> براساس احادیث، خوش خلقی با خانواده،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص104.</ref> استغفار از گناهان،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج90، ص277.</ref> پرهیز از حرص،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج73، ص314.</ref> صلۀ رحم<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج15، ص347.</ref> و اطعام فقیر،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج16، ص331.</ref> از عوامل افزایش رزق و روزی‌اند، در حالی که زنا،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج20، ص311.</ref> دروغ، حرام‌خواری،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص256.</ref> بدخلقی،<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص592.</ref> پرداخت نکردن زکات<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج70، ص372.</ref> و خیانت در امانت<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص149.</ref> از عوامل کاهش آن شمرده شده‌اند.
==تعریف رزق==
واژه عربی [[رزق]] به‌معنای روزی، بهره، جیره و هر چیزی است که انسان از آن نفع می‌برد.<ref>[https://vajehyab.com/?q=رزق&d= وب‌سایت واژه‌یاب، ذیل واژۀ رزق.]</ref> در [[فرهنگ دینی]]، رزق به بخشش و روزیِ خدادادی گفته می‌شود؛ این مفهوم به [[خوراک]] و دارایی مادی محدود نبوده و شامل هر سودی می‌شود که به انسان می‌رسد. در فرهنگ اسلامی، تمام [[نعمت]]‌ها و امکانات [[زندگی]] مانند ثروت، مقام، خانواده، [[زیبایی]]، دانش، مهارت و مانند آنها از مصادیق رزق هستند.<ref>طباطبایی، ترجمهٔ تفسیر المیزان، 1374ش، ج3، ص214.</ref> در فرهنگ عمومی و گفتار روزمرهٔ ایرانیان نیز روزی و قسمت، نزدیک‌ترین معادل‌های معنایی رزق هستند.


= اقسام رزق =
===مفهوم دینی رزق===
در آموزه‌های اسلامی، رزق به گونه‌های مختلف تقسیم می‌شود. از یک سو، بر پایۀ روایات اسلامی، رزق بر دو نوع است: رزقِ مطلوب و رزقِ طالب.<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج17، ص47.</ref> رزق مطلوب آن است که انسان برای به‌دست آوردن آن تلاش می‌کند و در پی آن است، در حالی‌که رزق طالب، روزی‌ای است که خود به سوی انسان می‌آید و او را می‌جوید. در این نگرش، همان‌گونه که مرگ در پی انسان است، رزق او نیز مقدّر و تضمین‌شده است و پیش از مرگ به او خواهد رسید. تفاوت این دو نوع رزق در نیت و جهت حرکت انسان نهفته است؛ انسان دنیاطلب و مال‌اندوز در پی رزق مطلوب است و با رنج و اضطراب به روزی اندک دست می‌یابد، اما انسان مؤمن و خدمت‌گزار که نیتش رضای الهی است، در دایرۀ رزق طالب قرار دارد و روزی با برکت و آسانی به او می‌رسد.<ref>[https://www.manaviyat.ir/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-2/ فعالی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین.]</ref> از سوی دیگر، در منابع دینی، رزق از نظر ماهیت به دو بخش مادی و معنوی تقسیم می‌شود. رزق مادی شامل نعمت‌های محسوس و ضروری چون خوراک، پوشاک، مسکن و سلامت است که استمرار زندگی دنیوی را ممکن می‌سازد، در حالی‌که رزق معنوی به توفیقات و مواهب الهی مانند ایمان، علم، معرفت، هدایت و قرب الهی اطلاق می‌شود که مایه رشد روح و سعادت ابدی انسان‌اند.<ref>[https://rahtoosheh.dte.ir/article_67663_e8aa16728e290ff1a3dc8ffe78ae3141.pdf «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، 1398ش، ص75-78.]</ref>  
[[پرونده:رزق۲.jpg|جایگزین=حکاکی آیه «و من یتق الله» جهت افزایش رزق بر روی انگشتر|بندانگشتی|[[حکاکی]] آیه «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ» جهت [[افزایش رزق]] بر روی [[انگشتر]]]]
در [[قرآن]]، رزق دربارهٔ خوراک،<ref>سورهٔ بقره، آیهٔ 233؛ سورهٔ کهف، آیهٔ 19.</ref> بهره‌مندی از قرآن،<ref>سورهٔ واقعه، آیهٔ 82.</ref> [[باران]]،<ref>سورهٔ غافر، آیهٔ 13.</ref> نعمت‌های طبیعی، [[هدایت]]، [[علم]]<ref>سورهٔ هود، آیهٔ 88.</ref> و بهرهٔ اخروی<ref>سورهٔ آل‌عمران، آیهٔ 169.</ref> به‌کار رفته است. در فرهنگ دینی، برکت، به معنای بهره‌وری و سودمندی رزق، مفهوم مکمل رزق است؛ ممکن است مقدار رزق ثابت باشد، اما با [[ایمان]]، درستکاری و [[انفاق]]، اثر و ماندگاری آن در قالب برکت، چند برابر می‌شود.<ref>[https://www.shabestan.news/news/869457/چگونگی-تأثیر-میزان-درآمد-و-رزق-و-روزی-در-زندگی-انسان «چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان.]</ref> رزق در پرتو این مفهوم دینی، مایهٔ آرامش در معیشت، برکت، [[تحکیم خانواده|استحکام خانواده]] و [[سلامت اجتماعی]] است. در مقابل، نظام سکولار بر درآمد تکیه می‌کند که محصول رقابت، سرمایه، مهارت و قانون عرضه و تقاضا است و آن را به قدرت تولید و [[مصرف]] فرو می‌کاهد.<ref>میرعباسی، حمید، «تحلیل دو مفهوم رزق و مصرف براساس نظر اسلام (با تأکید بر مفاهیم صحیفه سجادیه)»، بی‌تا، ص299-305.</ref>


= فاعل رزق =
==اقسام رزق==
با توجه به آیات قرآن، رازق بودن منحصراً برای خداوند است،<ref>سورۀ فاطر، آیۀ 3.</ref> اگر چه در برخی از آیات، فاعل رزق غیر خدا دانسته شده است<ref>سورۀ نساء، آیۀ 5.</ref> معنای دقیق آن این است که آن شیء به‌نحو مظهریت خدا عهده‌دار رزق می‌باشد؛ زیرا رازقیت از صفات فعل خداست و دیگران می‌توانند مظهر آن شوند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، 1383ش، ص430-432.</ref>
در آموزه‌های اسلامی، رزق به اقسام گوناگون تقسیم شده است:
*'''رزق مطلوب و طالب''':<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج17، ص47.</ref> رزق مطلوب آن است که انسان در پی آن می‌رود و برای به‌دست آوردنش تلاش می‌کند، اما رزق طالب، خود به سوی انسان می‌آید و روزی تضمین‌شده‌ای است که حتماً به انسان می‌رسد.<ref>[https://www.manaviyat.ir/مروری-بر-انواع-رزق-در-آموزه‌های-دینی-2/ فعالی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت مؤسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین.]</ref> براساس سخن [[حضرت محمد]] همان‌گونه که [[مرگ]] انسان را می‌طلبد، روزی نیز در پی انسان است و او را می‌طلبد.<ref>شعیری، جامع الأخبار، بی‌تا، ص108.</ref>
*'''رزق مادی و معنوی''': رزق مادی شامل مواردی مانند [[خوراک]]، [[پوشاک]]، [[مسکن]] و [[سلامت]] است و رزق معنوی شامل اموری مانند ایمان، علم، هدایت و [[قرب الهی]] است.<ref>[https://rahtoosheh.dte.ir/article_67663_e8aa16728e290ff1a3dc8ffe78ae3141.pdf «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، 1398ش، ص75-78.]</ref>
*'''رزق حلال و حرام''': [[روزی حلال|رزق حلال]] آن است که از راه درست و مشروع به دست آید و رزق حرام آن است که از طریق نادرست و نامشروع، تحصیل شود.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/10846/رزق-و-رزاق-از-دیدگاه-قرآن فولادگر، «رزق و رزاق از دیدگاه قرآن»، وب‌سایت پرتال جامع علوم و معارف قرآن.]</ref> رزق مادی می‌تواند [[حلال]] و طیب یا [[حرام]] و خبیث باشد، اما رزق معنوی همواره حلال است.<ref>جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، 1389ش، ج13، ص619.</ref>
*'''رزق عام و خاص''': رزق عام، عطیه‌ای الهی است که همهٔ موجودات را در بقای هستی یاری می‌دهد و رزق خاص، فقط به بندگان خالص خداوند می‌رسد.<ref>[https://rjqk.atu.ac.ir/article_5558.html جدیدی، احمد، «رزق و روزی در قرآن و روایات»، 1390ش، ص49.]</ref>
*'''رزق دنیوی و اخروی'''.<ref>[https://im.ihu.ac.ir/article_201787.html باقری، مصباح الهدی و دیگران، «تبیین جایگاه سنت رزق و اعتقاد به آن در کسب و کار از دیدگاه قرآن کریم»، 1392ش، ص267.]</ref>


= اهمیت رزق حلال =
==رازق بودن خدا==
براساس آموزه‌های دینی، کسب روزی حلال و پرهیز از حرام‌خواری از اساسی‌ترین دستورها و الزامات شرعی در عرصۀ فعالیت‌های اقتصادی، اعم از فردی و اجتماعی، به‌شمار می‌آید. اهمیت این اصل از آن روست که نوع و شیوۀ تأمین معاش، تأثیر ژرفی بر سرنوشت انسان در ابعاد مادی و معنوی دارد. در متون دینی، روزی حلال عامل برکت، وسعت و آرامش در زندگی معرفی شده و به‌عنوان زمینه‌ساز رشد اخلاقی و تقرب الهی شناخته می‌شود؛ در مقابل، درآمدهای ناشی از راه‌های نامشروع موجب کاستی برکت، تنگی معیشت و تیرگی دل دانسته شده‌اند. از همین رو، در روایات اسلامی تأکید فراوانی بر ضرورت تلاش برای کسب رزق حلال و پرهیز از حرام‌خواری شده است.<ref>ملک احمدی، رزق حلال و اخلاق اداری در محیط کار، 1392ش، ص11.</ref>
[[پرونده:رزق۱.jpg|جایگزین=کاشی با طرح هو الرزاق |بندانگشتی|[[کاشی]] با طرح «هو الرزاق» ]]
آیات قرآن، [[خدا]] را رازق و بهترین رازق می‌خواند<ref>سورهٔ هود، آیهٔ 6؛ سورهٔ ذاریات، آیهٔ 58.</ref> و تأکید می‌کند که توزیع روزی در جهان تابع حکمت و نظام اسباب است<ref>سورهٔ زخرف، آیهٔ 32.</ref> و تنگی یا وسعت رزق به اراده و حکمت خدا بستگی دارد.<ref>سورهٔ اسراء، آیهٔ 30؛ سورهٔ رعد، آیهٔ 26؛ سورهٔ قصص، آیهٔ 82.</ref> افزون بر این، تحقق روزی مقدّر الهی، در گروی سعی و تلاش [[انسان]] است.<ref>سورهٔ نجم، آیهٔ 39.</ref>


= علت اختلاف در رزق و روزی =
===افزایش رزق===
در نگاه قرآن و روایات، تفاوت در رزق و روزی انسان‌ها امری حکیمانه و برخاسته از تدبیر الهی است و هدفی فراتر از تبعیض یا ترجیح دارد. این اختلاف، نخست برای برقراری نظم اجتماعی و گردش طبیعی زندگی انسان‌هاست؛ چراکه تفاوت در استعدادها و امکانات، موجب می‌شود برخی کارفرما، برخی کارگر و برخی صاحب هنر یا علم شوند و به این ترتیب جامعه بر پایه نیاز متقابل افراد استوار گردد. افزون بر این، تفاوت در روزی‌ها زمینه‌ای برای آزمایش و رشد انسان است تا میزان شکر، صبر و توکل او سنجیده شود. گاه نیز گسترش رزق نشانه‌ی نعمت نیست، بلکه نوعی ابتلا یا مجازات الهی است تا انسان غافل در دل دنیا فرو رود، و در مقابل، تنگی رزق می‌تواند عامل حفظ انسان از طغیان و غرور باشد. از منظر قرآن، خداوند روزی را به اندازه‌ی حکمت خویش  میان بندگان تقسیم می‌کند<ref>سورۀ شوری، آیۀ 27.</ref> تا هم نیاز و وابستگی متقابل آنان سبب پایداری جامعه شود و هم هر کس در مسیر رشد روحی و اخلاقی خود به آزمایش الهی در قالب وسعت یا تنگی روزی گرفتار گردد.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%8A-%D9%87%D8%A7/105443 «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>
[[مسلمان|مسلمانان]] در چارچوب فرهنگ دینی خود باور دارند که روزی از سوی خدا مقدر می‌شود. بر این اساس، ایرانیان باور دارند که «روزی‌رسان خدا است» و [[مهمان]]، روزی‌اش را با خود می‌آورد. آنها هنگام افزایش نعمت و روزی نیز یکدیگر را به مفهوم اسلامی [[برکت]]، توجه می‌دهند. باور به رزاق‌بودن خدا و مقدر بودن رزق، سبب توجه به رفتارهایی مانند [[دعای سفره]]، شکر الهی، [[قناعت]]، [[میانه‌روی]] و اجتناب از [[اسراف]] می‌شود. این انگاره‌های شناختی دربارهٔ رزق، برآمده از آموزه‌های [[اسلام|دین اسلام]] است. در سخن پیشوایان دین اسلام، تلاش برای کسب [[روزی حلال]] به‌مثابهٔ [[جهاد]] در راه خدا است.<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص17.</ref> همچنین [[خوش‌خلقی]] با خانواده،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص104.</ref> [[توبه]] از [[گناه]]،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج90، ص277.</ref> پرهیز از [[حرص]]،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج73، ص314.</ref> [[صله رحم|صلهٔ رحم]]<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج15، ص347.</ref> و اطعام فقیران،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج16، ص331.</ref> از عوامل افزایش رزق بوده و [[زنا]]،<ref>حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج20، ص311.</ref> [[دروغ]]، [[حرام‌خواری]]،<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص256.</ref> [[بدخلقی]]،<ref>آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص592.</ref> پرداخت نکردن [[زکات]]<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج70، ص372.</ref> و [[خیانت در امانت]]<ref>مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص149.</ref> از عوامل کاهش روزی شمرده شده‌اند.


= آثار رزق حلال در زندگی =
===پیامدهای باور به رازق بودن خدا===
کسب رزق حلال در دو بُعد فردی و اجتماعی آثار متعددی در زندگی به دنبال دارد که مورد تأکید آموزه‌های اسلامی نیز است، از جمله این آثار عبارتند از:
[[پرونده:اخلاق اقتصادی1.png|جایگزین=مرشد چلویی - نسیه دادن|بندانگشتی|تصویری از [[مرشد چلویی]] که به مشتریان غذای نسیه و وجه دستی می‌داد.]]
*'''مدیریت اضطراب''': باور به رزاقیت خدا، تنظیم‌کنندهٔ سلامت روانیِ انسان است و تحمل و [[تاب‌آوری]] آدمی را افزایش می‌دهد. بسیاری از مردم با انگارهٔ «هرکه را خلق کرده، روزی‌اش را هم داده»، فشار روانی فقر را در معیشت خویش مدیریت می‌کنند. پرهیز از [[حسادت]] به رزق دیگران و اعتماد به رزق مقدر، به ایجاد تعادل روانی کمک می‌کند.<ref>[https://www.quraniimed.com/?_action=article&au=1397268&_au=هادوی%20کاشانی،%20اصغر محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، 1401ش، ص18.]</ref>
*'''بهبود اخلاق کسب‌وکار''': [[فرهنگ کار]] و تلاش ایرانیان با ارزش‌هایی چون قناعت، درستکاری، انصاف، پرهیز از حرص، پرهیز از کسب حرام و رعایت [[حق الناس|حق مردم]] گره خورده است. این ارزش‌ها از آموزه‌های دینی سرچشمه گرفته اما در عمل اجتماعی مردم نیز تجسم یافته و بخشی از «اخلاق بازار» ایرانی شده است.
*'''نیکوکاری''': ایرانیان [[انفاق]] و دستگیری از نیازمندان را باعث گشایش روزی می‌دانند. بسیاری از خانواده‌ها بخشی از درآمد خود را با انگیزهٔ برکت، خرج امور خیر می‌کنند.
*'''فرزندآوری''': [[ایرانیان]] باور دارند که [[فرزند]] با روزی خود به دنیا می‌آید. این انگاره، [[ترس]] از [[فقر]] را که مانع [[فرزندآوری]] است، کم‌رنگ می‌کند.<ref>[https://marefatefarhangi.nashriyat.ir/node/548 چراغی کوتیانی، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، 1402ش، ص78.]</ref>
*'''ساماندهی رفتار اقتصادی''': در [[فرهنگ ایرانی]]، کارکردن، شرط جریان‌یافتن روزی است. کاسب‌های بسیاری از کم‌فروشی پرهیز می‌کنند، زیرا معتقدند حرام، برکت را می‌برد. [[قرض‌الحسنه]]، [[نسیه‌دادن]] به مشتری آشنا یا نذری‌دادن نیز بر این باور استوار است که «کمک‌کردن، رزق را کم نمی‌کند». این باور در تصمیم‌های خانوادگی نیز دیده می‌شود؛ چنان‌که هنگام فرزندآوری گفته می‌شود «بچه رزقش را با خودش می‌آورد». در سطح کلان نیز تلاش برای خودکفایی با این فهم فرهنگی همراه است که «رزق جامعه باید از تلاش خودش بیاید».<ref>محمدعلی زاده، ابوالحسن، «مفهوم رزق و نقش آن در مدیریت براساس آموزه‌های قرآنی»، 1399ش، ص115.</ref>


=== الف- آثار رزق حلال در سبک زندگی فردی ===
===تفاوت در رزق===
رزق حلال در سبک زندگی فردی نقش بنیادینی در تربیت اخلاقی و معنوی انسان دارد و زمینه‌ساز رشد روحی و آرامش درونی است. فردی که از راه حلال روزی خود را به دست می‌آورد، از وسوسه‌های شیطانی و تمایلات نفسانی دور می‌ماند و روحیۀ سپاس‌گزاری و شکر در او تقویت می‌شود. چنین رزقی انسان را به انجام اعمال صالح و عبادت خالصانه سوق می‌دهد و ثبات قدم در دین‌داری را در او استوار می‌سازد. همچنین، روزی حلال موجب جلاء روح، آرامش خاطر، شادی درونی و رفاه واقعی در زندگی می‌شود. در پرتو این نوع روزی، انسان به تعادل مادی و معنوی دست می‌یابد و دل او از نور ایمان و حکمت الهی سرشار می‌گردد.<ref>[https://rjqk.atu.ac.ir/article_5724_2d6148553182ebd4562b0e2452b29177.pdf دهقانی و هادوی، «آثار تربیت رزق حلال با تأکید بر آیات و روایات»، 1395ش، ص89-93.]</ref>
از منظر آموزه‌های اسلامی، تفاوت انسان‌ها در بهره‌مندی از رزق و روزی، امری حکیمانه و برخاسته از تدبیر الهی است<ref>سورهٔ شوری، آیهٔ 27.</ref> تا [[نظم اجتماعی]] بر پایهٔ نیاز متقابل انسان‌ها، برقرار باشد. افزون بر این، تفاوت در روزی، زمینه‌ای برای آزمایش و [[رشد انسان]] است تا میزان [[شکر]]، [[صبر]] و [[توکل]] او آشکار شود. گاه نیز گسترش رزق، نوعی ابتلا یا مجازات الهی است و در مقابل آن، تنگی رزق می‌تواند عامل حفظ انسان از طغیان و غرور باشد.<ref>[https://www.porseman.com/article/تفاوت-رزق-و-روزي-ها/105443 «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.]</ref>


=== ب- آثار رزق حلال در سبک زندگی اجتماعی ===
==رزق در زبان و ادب فارسی==
رزق حلال، افزون بر آثار فردی، نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت و پویایی زندگی اجتماعی دارد. جامعه‌ای که بر پایۀ روزی حلال بنا شود، از فروپاشی اخلاقی، اقتصادی و فرهنگی در امان می‌ماند و زمینۀ رشد فضایل انسانی در آن فراهم می‌گردد. از مهم‌ترین آثار اجتماعی رزق حلال می‌توان به تربیت نسل صالح و متعهد اشاره کرد؛ زیرا پاکی درآمد والدین زمینه‌ساز شکل‌گیری فرزندانی درستکار و دیندار است. رعایت حقوق دیگران و دوری از تجاوز به اموال عمومی نیز از نتایج مستقیم باور به رزق طیب است که امنیت و اعتماد متقابل را در جامعه تقویت می‌کند. چنین جامعه‌ای در پناه لطف الهی قرار می‌گیرد و از بسیاری از رذایل اخلاقی و آسیب‌های اجتماعی مصون می‌ماند. روزی حلال موجب رفاه و آسایش عمومی، اعتدال در مصرف و پرهیز از اسراف می‌شود و روابط خانوادگی را بر پایۀ محبت و نشاط سامان می‌دهد. همچنین، از دیدگاه قرآن، رزق پاکیزه مایۀ برتری امت‌ها و عامل شکل‌گیری فرهنگی برتر و اقتصادی سالم است. در نهایت، پایبندی به حلال‌خواری روحیۀ امانت‌داری، اعتماد اجتماعی و همکاری اقتصادی را در میان مردم تقویت می‌کند و جامعه‌ای مسئول، امن و اخلاق‌محور پدید می‌آورد.<ref>[https://aminyavaran.com/%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/#:~:text=%D8%A7%D8%B2%20%D8%AC%D9%85%D9%84%D9%87%20%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1%20%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C%20%D8%B1%D8%B2%D9%82,%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF%20%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%AF%20%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87%20%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%86%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA. «آثار تربیتی رزق در بعد اجتماعی»، وب‌سایت امین یاوران.]</ref>
در [[زبان فارسی|زبان]] و ادب فارسی، مفهوم رزق با شبکه‌ای از مضامین [[اخلاق|اخلاقی]] و معنوی پیوند خورده و شاعران پارسی‌گوی از این منظر به مفهوم رزق پرداخته‌اند.
{{شعر جدید
  | شاعر =[[حافظ]]
  | متن =
حافظ قلمِ شاهِ جهان مُقسِمِ رزق است\\از بهرِ معیشت مکن اندیشهٔ باطل<ref>[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh304 حافظ، غزل شمارۀ 304، وب‌سایت گنجور.]</ref>
  }}


= نقش رزق حلال در پویایی اقتصادی جامعۀ اسلامی =
  {{شعر جدید
رزق حلال در پویایی اقتصادی جامعه اسلامی، نقشی بنیادین دارد. براساس آموزه‌های قرآن و سنت، اقتصاد اسلامی نظامی است که در آن، کار، تولید، توزیع و مصرف، بر محور ایمان، عدالت، صداقت و حلال‌خواری سامان می‌یابد. در این نگرش، کار و تلاش برای تأمین معاش خانواده، عبادت شمرده می‌شود و انگیزۀ اصلی فعالیت اقتصادی، خدمت به خلق و رضای الهی است. رزق حلال موجب می‌شود تا روابط اقتصادی بر پایۀ اعتماد، انصاف و وجدان شکل گیرد و از مفاسدی چون کم‌فروشی، ربا، احتکار و اسراف جلوگیری شود. هنگامی که اقتصاد بر پایۀ حلال‌خواری استوار شود، هم نیروی کار با نشاط و خلاقیت بیشتری فعالیت می‌کند، هم سرمایه‌داران با نیت خیرخواهانه و انفاق، ثروت را در مسیر صحیح به گردش درمی‌آورند. بدین ترتیب، عدالت توزیعی، تعاون اجتماعی، امنیت اقتصادی و اعتماد عمومی تقویت می‌شود.<ref>[https://iqna.ir/fa/news/3894157/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D8%AD%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%86%D9%87%DB%8C%D8%A8-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%86 قرائتی، «جایگاه رزق حلال در اقتصاد اسلامی/ نهیب قرآن به کم‌فروشان»، خبرگزاری ایکنا.]</ref>
  | شاعر =[[مولانا]]
  | متن =
بن هر بیخ و گیاهی خورد از رزق الهی\\همه وسواس و عقیله دلِ بیمار تو دارد<ref>[https://ganjoor.net/moulavi/shams/ghazalsh/sh758 مولانا، غزل شمارۀ 758، وب‌سایت گنجور.]</ref>
  }}


= تأثیر رزق حلال بر پایداری و سلامت خانواده در اسلام =
  {{شعر جدید
رزق حلال در فرهنگ اسلامی از ارکان بنیادین استحکام، آرامش و پایداری خانواده به‌شمار می‌آید. براساس تعالیم اسلامی، تأمین معاش خانواده از راه حلال عامل افزایش محبت، برکت، رضایت و طول عمر محسوب می‌شود. خانواده‌ای که بر مبنای تلاش مشروع، محبت، قناعت و اعتماد متقابل بنا شود، از اضطراب، بی‌اعتمادی و اختلافات مالی در امان می‌ماند و در فضای آن آرامش و صفا حاکم می‌گردد. لقمۀ حلال در تربیت نسل صالح، شکل‌گیری وجدان اخلاقی و رشد معنوی فرزندان نقشی تعیین‌کننده دارد؛ در حالی که مال حرام سبب سلب برکت، بروز اختلافات و انحراف‌های اخلاقی می‌شود. از این‌رو، رزق حلال در نگاه اسلام ضامن سلامت روانی، اخلاقی و اجتماعی خانواده است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1248283 رحیمی، «نقش رزق حلال در استحکام نهاد خانواده در سیره وسخن امام رضا»، وب‌سایت راسخون.]</ref>
  | شاعر =[[سعدی]]
  | متن =
ز دنیا بخش ما غم‌خوردن آمد\\نشاید خوردن الا رزقِ مقسوم<ref>[https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/sh428 سعدی، غزل شمارۀ 428، وب‌سایت گنجور.]</ref>
  }}


= کلیدهای گشایش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی =
==پانویس==
براساس تعالیم اسلامی، افزایش رزق و روزی علاوه بر تلاش مادی به رفتارهای عبادی، اخلاق و اجتماعی نیز وابسته است. این عوامل عبارتند از:
{{پانویس}}
 
=== عوامل عبادی ===
اهتمام به نماز، به‌ویژه نماز اول وقت؛
 
نماز شب و مداومت بر آن؛
 
خواندن سورۀ واقعه پس از نماز عشاء،
 
خواندن سوره‌های ذاریات و مزمل؛
 
تسبیحات حضرت زهرا پس از نماز؛
 
دعا در سحر و پس از نماز صبح، که در این ساعات درهای آسمان گشوده است؛
 
نمازها و دعاهای واردشده در مفاتیح الجنان؛
 
خواندن دعای فرج و آیت‌الکرسی.
 
=== عوامل اخلاقی و تربیتی ===
خوش‌اخلاقی و نیت خیر داشتن؛
 
گناه نکردن و توبه از گناهان گذشته؛
 
قناعت و میانه‌روی در زندگی؛
 
شکرگزاری از نعمت‌های الهی؛
 
همیشه با وضو بودن؛
 
ذکر فراوان «لا حول و لا قوّة إلّا بالله».
 
=== عوامل اجتماعی ===
دادن حقوق مردم، مانند ارث و بدهی؛
 
ادای حقوق الهی، از جمله خمس و زکات؛
 
صدقه دادن؛
 
صلۀ رحم و دیدار با خویشاوندان؛
 
رعایت عدالت و نیکی به دیگران در معاملات و روابط اجتماعی.
 
=== عوامل خانوادگی ===
نیکی به اهل خانه؛
 
مهمان‌نوازی و اطعام دیگران؛
 
ازدواج کردن.
 
=== عوامل معنوی ===
رضایت پدر و مادر و دعای آنان؛
 
دعا برای برادران دینی و دیگر مؤمنان؛
 
توسل به امام جواد؛
 
زیارت امام حسین؛
 
روشن کردن چراغ پیش از غروب آفتاب (به‌عنوان نماد روشنایی و برکت در خانه).
 
=== اذکار ویژه برای گشایش رزق ===
ذکر «یا فتّاح» 70 مرتبه پس از نماز صبح؛
 
ذکر «یا وهّاب» ۱۰۰ مرتبه پس از نماز عصر؛
 
ذکر مداوم «یا غنی».<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6592964/%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C «راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان.]</ref>
 
= موانع رزق و برکت در زندگی =
مهم‌ترین عوامل کاهش رزق و روزی در سبک زندگی اسلامی عبارت است از:
 
تنبلی و بیکاری؛
 
بی‌برنامگی و بی‌تدبیری؛
 
گناه و نافرمانی خداوند؛
 
فساد نیت؛
 
اخلاق بد و بدزبانی؛
 
دروغ‌گویی؛
 
بخل و سخت‌گیری در معاملات؛
 
توکل بر غیر خدا؛
 
سبک شمردن نماز و واجبات؛
 
ناسپاسی و کفران نعمت؛
 
تکیه بر گناه و بی‌تقوایی؛
 
خیانت در امانت و تجاوز به حقوق دیگران؛
 
اسراف و ولخرجی؛
 
زنا و روبط نامشروع؛
 
ظلم و داوری ناعادلانه؛
 
بی‌توجهی به نیازمندان و ترک انفاق؛<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/418386/%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B9-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C «موانع افزایش رزق و روزی»، وب‌سایت مشرق نیوز.]</ref>
 
قطع صلۀ رحم و بی‌توجهی به خانواده؛
 
خشونت خانوادگی و طلاق؛
 
خواب صبحگاهی (میان طلوع فجر تا طلوع آفتاب)
 
قسم دروغ و سوگند بی‌جا؛<ref>[https://www.isna.ir/news/1403052818958/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%88-%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B9-%D8%A8%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>
 
رها کردن نظافت و بی‌توجهی به محیط زندگی؛
 
مال حرام؛
 
شرب‌خواری و دزدی؛
 
فریب و خدعه در تجارت.<ref>[https://snn.ir/fa/news/427163/%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87-%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84-%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%D8%B1%D8%B2%D9%82-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو.]</ref>
 
== پانویس ==
<references />
 
= منابع =


==منابع==
{{آغاز منابع}}
* قرآن کریم.
* قرآن کریم.
* «آثار تربیتی رزق در بعد اجتماعی»، وب‌سایت امین یاوران، تاریخ درج مطلب: 9 آذر 1400ش.
* باقری، مصباح الهدی و دیگران، «تبیین جایگاه سنت رزق و اعتقاد به آن در کسب و کار از دیدگاه قرآن کریم»، نشریهٔ مدیریت اسلامی، شمارهٔ ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش.
* «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1389ش.
* «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: ۳ خرداد ۱۳۸۹ش.
* جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، 1383ش.
* جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ۱۳۸۹ش.
* حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1416ق.
* جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش.
* دهقانی،روشن و هادوی، اصغر، «آثار تربیت رزق حلال با تأکید بر آیات و روایات»، نشریۀ پژوهشنامۀ معارف قرآنی، شمارۀ 24، بهار 1395ش.
* چراغی کوتیانی، اسماعیل، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، نشریهٔ معرفت، شمارهٔ ۵۶، پاییز ۱۴۰۲ش.
* «راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1397ش.
* «چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۳۹۸ش.
* رحیمی، مرتضی، «نقش رزق حلال در استحکام نهاد خانواده در سیره وسخن امام رضا»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 17 دی 1395ش.
* حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
* «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، نشریۀ ره‌توشۀ راهیان نور، 1398ش.
* «راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ تیر ۱۳۹۷ش.
* «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، نشریهٔ ره‌توشهٔ راهیان نور، ۱۳۹۸ش.
* شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف أشرف، المطبعة الحیدریة، بی‌تا.
* شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف أشرف، المطبعة الحیدریة، بی‌تا.
* طباطبایی، محمدحسین، ترجمۀ تفسیر المیزان، ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش.  
* طباطبایی، محمدحسین، ترجمهٔ تفسیر المیزان، ترجمهٔ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۴ش.
* «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 28 مرداد 1403ش.
* «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۴۰۳ش.
* فعالی، محمدتقی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین، تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1400ش.
* فعالی، محمدتقی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت مؤسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
* قرائتی، محسن، «جایگاه رزق حلال در اقتصاد اسلامی/ نهیب قرآن به کم‌فروشان»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ درج مطلب: 6 اردیبهشت 1399ش.
* فولادگر، «رزق و رزاق از دیدگاه قرآن»، وب‌سایت پرتال جامع علوم و معارف قرآن، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اردیبهشت ۱۳۸۹ش.
* مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
* مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
* ملک احمدی، علی‌اصغر، رزق حلال و اخلاق اداری در محیط کار، مشهد، مؤسسۀ مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، 1392ش.
* محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، نشریهٔ قرآن و طب، شمارهٔ ۱۸، بهار ۱۴۰۱ش.
* «موانع افزایش رزق و روزی»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1394ش.
* محمدعلی زاده، ابوالحسن، «مفهوم رزق و نقش آن در مدیریت براساس آموزه‌های قرآنی»، پایان‌نامهٔ کارشناسی ارشد، مؤسسهٔ آموزش عالی طلوع مهر، ۱۳۹۹ش.
* وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 26 مهر 1404ش.
* «موانع افزایش رزق و روزی»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
* «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1394ش.
* وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۶ مهر ۱۴۰۴ش.
* وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
* «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۱ مرداد ۱۳۹۴ش.
{{پایان منابع}}
[[رده: ویژه‌ها]]

نسخهٔ کنونی تا ۱۲ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۰۹:۵۶

سوره شوری آیه ۱۹
سوره شوری آیه ۱۹

رزق؛ بهره مادی و معنوی که خداوند بر اساس حکمت خود به انسان می‌بخشد.

رزق در فرهنگ اسلامی مفهومی فراتر از روزی مادی است و به هر نعمت و بهره‌ای که از سوی خداوند به انسان برسد اطلاق می‌شود؛ اعم از ثروت، سلامتی، دانش، خانواده و حتی هدایت معنوی. قرآن کریم خداوند را به عنوان «رازق» و روزی‌بخش حقیقی معرفی می‌کند که روزی را بر اساس حکمت خود میان همه موجودات تقسیم می‌کند. باور به رزاقیت خداوند، تأثیرات گسترده‌ای در سبک زندگی دارد؛ این باور به مدیریت اضطراب معیشتی و تقویت قناعت کمک می‌کند؛ موجب بهبود اخلاق کسب‌وکار می‌شود و انگیزه نیکوکاری و حتی فرزندآوری را افزایش می‌دهد. بر اساس آموزه‌های دینی، عواملی مانند صدقه، صله‌رحم، تلاش برای روزی حلال و شکرگزاری باعث افزایش و برکت روزی می‌شوند.

تعریف رزق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

واژه عربی رزق به‌معنای روزی، بهره، جیره و هر چیزی است که انسان از آن نفع می‌برد.[۱] در فرهنگ دینی، رزق به بخشش و روزیِ خدادادی گفته می‌شود؛ این مفهوم به خوراک و دارایی مادی محدود نبوده و شامل هر سودی می‌شود که به انسان می‌رسد. در فرهنگ اسلامی، تمام نعمت‌ها و امکانات زندگی مانند ثروت، مقام، خانواده، زیبایی، دانش، مهارت و مانند آنها از مصادیق رزق هستند.[۲] در فرهنگ عمومی و گفتار روزمرهٔ ایرانیان نیز روزی و قسمت، نزدیک‌ترین معادل‌های معنایی رزق هستند.

مفهوم دینی رزق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حکاکی آیه «و من یتق الله» جهت افزایش رزق بر روی انگشتر
حکاکی آیه «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ» جهت افزایش رزق بر روی انگشتر

در قرآن، رزق دربارهٔ خوراک،[۳] بهره‌مندی از قرآن،[۴] باران،[۵] نعمت‌های طبیعی، هدایت، علم[۶] و بهرهٔ اخروی[۷] به‌کار رفته است. در فرهنگ دینی، برکت، به معنای بهره‌وری و سودمندی رزق، مفهوم مکمل رزق است؛ ممکن است مقدار رزق ثابت باشد، اما با ایمان، درستکاری و انفاق، اثر و ماندگاری آن در قالب برکت، چند برابر می‌شود.[۸] رزق در پرتو این مفهوم دینی، مایهٔ آرامش در معیشت، برکت، استحکام خانواده و سلامت اجتماعی است. در مقابل، نظام سکولار بر درآمد تکیه می‌کند که محصول رقابت، سرمایه، مهارت و قانون عرضه و تقاضا است و آن را به قدرت تولید و مصرف فرو می‌کاهد.[۹]

اقسام رزق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در آموزه‌های اسلامی، رزق به اقسام گوناگون تقسیم شده است:

  • رزق مطلوب و طالب:[۱۰] رزق مطلوب آن است که انسان در پی آن می‌رود و برای به‌دست آوردنش تلاش می‌کند، اما رزق طالب، خود به سوی انسان می‌آید و روزی تضمین‌شده‌ای است که حتماً به انسان می‌رسد.[۱۱] براساس سخن حضرت محمد همان‌گونه که مرگ انسان را می‌طلبد، روزی نیز در پی انسان است و او را می‌طلبد.[۱۲]
  • رزق مادی و معنوی: رزق مادی شامل مواردی مانند خوراک، پوشاک، مسکن و سلامت است و رزق معنوی شامل اموری مانند ایمان، علم، هدایت و قرب الهی است.[۱۳]
  • رزق حلال و حرام: رزق حلال آن است که از راه درست و مشروع به دست آید و رزق حرام آن است که از طریق نادرست و نامشروع، تحصیل شود.[۱۴] رزق مادی می‌تواند حلال و طیب یا حرام و خبیث باشد، اما رزق معنوی همواره حلال است.[۱۵]
  • رزق عام و خاص: رزق عام، عطیه‌ای الهی است که همهٔ موجودات را در بقای هستی یاری می‌دهد و رزق خاص، فقط به بندگان خالص خداوند می‌رسد.[۱۶]
  • رزق دنیوی و اخروی.[۱۷]

رازق بودن خدا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
کاشی با طرح هو الرزاق
کاشی با طرح «هو الرزاق»

آیات قرآن، خدا را رازق و بهترین رازق می‌خواند[۱۸] و تأکید می‌کند که توزیع روزی در جهان تابع حکمت و نظام اسباب است[۱۹] و تنگی یا وسعت رزق به اراده و حکمت خدا بستگی دارد.[۲۰] افزون بر این، تحقق روزی مقدّر الهی، در گروی سعی و تلاش انسان است.[۲۱]

افزایش رزق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مسلمانان در چارچوب فرهنگ دینی خود باور دارند که روزی از سوی خدا مقدر می‌شود. بر این اساس، ایرانیان باور دارند که «روزی‌رسان خدا است» و مهمان، روزی‌اش را با خود می‌آورد. آنها هنگام افزایش نعمت و روزی نیز یکدیگر را به مفهوم اسلامی برکت، توجه می‌دهند. باور به رزاق‌بودن خدا و مقدر بودن رزق، سبب توجه به رفتارهایی مانند دعای سفره، شکر الهی، قناعت، میانه‌روی و اجتناب از اسراف می‌شود. این انگاره‌های شناختی دربارهٔ رزق، برآمده از آموزه‌های دین اسلام است. در سخن پیشوایان دین اسلام، تلاش برای کسب روزی حلال به‌مثابهٔ جهاد در راه خدا است.[۲۲] همچنین خوش‌خلقی با خانواده،[۲۳] توبه از گناه،[۲۴] پرهیز از حرص،[۲۵] صلهٔ رحم[۲۶] و اطعام فقیران،[۲۷] از عوامل افزایش رزق بوده و زنا،[۲۸] دروغ، حرام‌خواری،[۲۹] بدخلقی،[۳۰] پرداخت نکردن زکات[۳۱] و خیانت در امانت[۳۲] از عوامل کاهش روزی شمرده شده‌اند.

پیامدهای باور به رازق بودن خدا

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مرشد چلویی - نسیه دادن
تصویری از مرشد چلویی که به مشتریان غذای نسیه و وجه دستی می‌داد.
  • مدیریت اضطراب: باور به رزاقیت خدا، تنظیم‌کنندهٔ سلامت روانیِ انسان است و تحمل و تاب‌آوری آدمی را افزایش می‌دهد. بسیاری از مردم با انگارهٔ «هرکه را خلق کرده، روزی‌اش را هم داده»، فشار روانی فقر را در معیشت خویش مدیریت می‌کنند. پرهیز از حسادت به رزق دیگران و اعتماد به رزق مقدر، به ایجاد تعادل روانی کمک می‌کند.[۳۳]
  • بهبود اخلاق کسب‌وکار: فرهنگ کار و تلاش ایرانیان با ارزش‌هایی چون قناعت، درستکاری، انصاف، پرهیز از حرص، پرهیز از کسب حرام و رعایت حق مردم گره خورده است. این ارزش‌ها از آموزه‌های دینی سرچشمه گرفته اما در عمل اجتماعی مردم نیز تجسم یافته و بخشی از «اخلاق بازار» ایرانی شده است.
  • نیکوکاری: ایرانیان انفاق و دستگیری از نیازمندان را باعث گشایش روزی می‌دانند. بسیاری از خانواده‌ها بخشی از درآمد خود را با انگیزهٔ برکت، خرج امور خیر می‌کنند.
  • فرزندآوری: ایرانیان باور دارند که فرزند با روزی خود به دنیا می‌آید. این انگاره، ترس از فقر را که مانع فرزندآوری است، کم‌رنگ می‌کند.[۳۴]
  • ساماندهی رفتار اقتصادی: در فرهنگ ایرانی، کارکردن، شرط جریان‌یافتن روزی است. کاسب‌های بسیاری از کم‌فروشی پرهیز می‌کنند، زیرا معتقدند حرام، برکت را می‌برد. قرض‌الحسنه، نسیه‌دادن به مشتری آشنا یا نذری‌دادن نیز بر این باور استوار است که «کمک‌کردن، رزق را کم نمی‌کند». این باور در تصمیم‌های خانوادگی نیز دیده می‌شود؛ چنان‌که هنگام فرزندآوری گفته می‌شود «بچه رزقش را با خودش می‌آورد». در سطح کلان نیز تلاش برای خودکفایی با این فهم فرهنگی همراه است که «رزق جامعه باید از تلاش خودش بیاید».[۳۵]

تفاوت در رزق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از منظر آموزه‌های اسلامی، تفاوت انسان‌ها در بهره‌مندی از رزق و روزی، امری حکیمانه و برخاسته از تدبیر الهی است[۳۶] تا نظم اجتماعی بر پایهٔ نیاز متقابل انسان‌ها، برقرار باشد. افزون بر این، تفاوت در روزی، زمینه‌ای برای آزمایش و رشد انسان است تا میزان شکر، صبر و توکل او آشکار شود. گاه نیز گسترش رزق، نوعی ابتلا یا مجازات الهی است و در مقابل آن، تنگی رزق می‌تواند عامل حفظ انسان از طغیان و غرور باشد.[۳۷]

رزق در زبان و ادب فارسی

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در زبان و ادب فارسی، مفهوم رزق با شبکه‌ای از مضامین اخلاقی و معنوی پیوند خورده و شاعران پارسی‌گوی از این منظر به مفهوم رزق پرداخته‌اند.

حافظ
حافظ قلمِ شاهِ جهان مُقسِمِ رزق است
از بهرِ معیشت مکن اندیشهٔ باطل[۳۸]


مولانا
بن هر بیخ و گیاهی خورد از رزق الهی
همه وسواس و عقیله دلِ بیمار تو دارد[۳۹]


سعدی
ز دنیا بخش ما غم‌خوردن آمد
نشاید خوردن الا رزقِ مقسوم[۴۰]


پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ وب‌سایت واژه‌یاب، ذیل واژۀ رزق.
  2. ↑ طباطبایی، ترجمهٔ تفسیر المیزان، 1374ش، ج3، ص214.
  3. ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ 233؛ سورهٔ کهف، آیهٔ 19.
  4. ↑ سورهٔ واقعه، آیهٔ 82.
  5. ↑ سورهٔ غافر، آیهٔ 13.
  6. ↑ سورهٔ هود، آیهٔ 88.
  7. ↑ سورهٔ آل‌عمران، آیهٔ 169.
  8. ↑ «چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان.
  9. ↑ میرعباسی، حمید، «تحلیل دو مفهوم رزق و مصرف براساس نظر اسلام (با تأکید بر مفاهیم صحیفه سجادیه)»، بی‌تا، ص299-305.
  10. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج17، ص47.
  11. ↑ فعالی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت مؤسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین.
  12. ↑ شعیری، جامع الأخبار، بی‌تا، ص108.
  13. ↑ «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، 1398ش، ص75-78.
  14. ↑ فولادگر، «رزق و رزاق از دیدگاه قرآن»، وب‌سایت پرتال جامع علوم و معارف قرآن.
  15. ↑ جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، 1389ش، ج13، ص619.
  16. ↑ جدیدی، احمد، «رزق و روزی در قرآن و روایات»، 1390ش، ص49.
  17. ↑ باقری، مصباح الهدی و دیگران، «تبیین جایگاه سنت رزق و اعتقاد به آن در کسب و کار از دیدگاه قرآن کریم»، 1392ش، ص267.
  18. ↑ سورهٔ هود، آیهٔ 6؛ سورهٔ ذاریات، آیهٔ 58.
  19. ↑ سورهٔ زخرف، آیهٔ 32.
  20. ↑ سورهٔ اسراء، آیهٔ 30؛ سورهٔ رعد، آیهٔ 26؛ سورهٔ قصص، آیهٔ 82.
  21. ↑ سورهٔ نجم، آیهٔ 39.
  22. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج100، ص17.
  23. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج71، ص104.
  24. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج90، ص277.
  25. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج73، ص314.
  26. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج15، ص347.
  27. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج16، ص331.
  28. ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، 1416ق، ج20، ص311.
  29. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج75، ص256.
  30. ↑ آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، 1410ق، ص592.
  31. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج70، ص372.
  32. ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1403ق، ج74، ص149.
  33. ↑ محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، 1401ش، ص18.
  34. ↑ چراغی کوتیانی، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، 1402ش، ص78.
  35. ↑ محمدعلی زاده، ابوالحسن، «مفهوم رزق و نقش آن در مدیریت براساس آموزه‌های قرآنی»، 1399ش، ص115.
  36. ↑ سورهٔ شوری، آیهٔ 27.
  37. ↑ «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.
  38. ↑ حافظ، غزل شمارۀ 304، وب‌سایت گنجور.
  39. ↑ مولانا، غزل شمارۀ 758، وب‌سایت گنجور.
  40. ↑ سعدی، غزل شمارۀ 428، وب‌سایت گنجور.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • قرآن کریم.
  • باقری، مصباح الهدی و دیگران، «تبیین جایگاه سنت رزق و اعتقاد به آن در کسب و کار از دیدگاه قرآن کریم»، نشریهٔ مدیریت اسلامی، شمارهٔ ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش.
  • «تفاوت رزق و روزی‌ها»، وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: ۳ خرداد ۱۳۸۹ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، ۱۳۸۹ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش.
  • چراغی کوتیانی، اسماعیل، «دلالت‌های جمعیت‌شناختی باور به رزاقیت الهی با تکیه بر آموزه‌های دینی»، نشریهٔ معرفت، شمارهٔ ۵۶، پاییز ۱۴۰۲ش.
  • «چگونگی تأثیر میزان درآمد و رزق و روزی در زندگی انسان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آذر ۱۳۹۸ش.
  • حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
  • «راه‌های افزایش رزق و روزی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۰ تیر ۱۳۹۷ش.
  • «رزق و روزی در آیات و روایات، اقسام و ویژگی‌های رزق و روزی»، نشریهٔ ره‌توشهٔ راهیان نور، ۱۳۹۸ش.
  • شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف أشرف، المطبعة الحیدریة، بی‌تا.
  • طباطبایی، محمدحسین، ترجمهٔ تفسیر المیزان، ترجمهٔ محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۴ش.
  • «عوامل و موانع برکت در زندگی»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۴۰۳ش.
  • فعالی، محمدتقی، «مروری بر انواع رزق در آموزه‌های دینی»، وب‌سایت مؤسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل‌یاسین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
  • فولادگر، «رزق و رزاق از دیدگاه قرآن»، وب‌سایت پرتال جامع علوم و معارف قرآن، تاریخ درج مطلب: ۱۹ اردیبهشت ۱۳۸۹ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
  • محمدجعفری، رسول و دیگران، «نقش جهان‌بینی توحیدی در رزق برای دستیابی به سلامت روان از منظر نهج‌البلاغه»، نشریهٔ قرآن و طب، شمارهٔ ۱۸، بهار ۱۴۰۱ش.
  • محمدعلی زاده، ابوالحسن، «مفهوم رزق و نقش آن در مدیریت براساس آموزه‌های قرآنی»، پایان‌نامهٔ کارشناسی ارشد، مؤسسهٔ آموزش عالی طلوع مهر، ۱۳۹۹ش.
  • «موانع افزایش رزق و روزی»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
  • وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: ۲۶ مهر ۱۴۰۴ش.
  • وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
  • «یازده عامل کاهش رزق و روزی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۱ مرداد ۱۳۹۴ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=رزق&oldid=22670»