پرش به محتوا

پیش‌نویس:اشتغال زن: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
imported>سلیمانی
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:12049466 718.jpg|جایگزین=اشتغال زن|بندانگشتی|اشتغال بانوان]]
[[پرونده:اشتغال زنان.jpg|جایگزین= زنان پرستار ایرانی در ایام کرونا|بندانگشتی|گروهی از زنان پرستار ایرانی در ایام کرونا]]
'''<big>اشتغال زن</big>'''، پرداختن زنان به فعالیت اقتصادی
'''{{درشت|اشتغال زن}}'''، پرداختن زنان به فعالیت اقتصادی.
==مفهوم‌شناسی==
اشتغال در لغت به‌معنای «به کاری پرداختن» و «به کاری سرگرم شدن» آمده است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، 1338ش، ذیل واژۀ اشتغال.</ref> در اصطلاح، به ورود افراد به بازار کار با سطح دستمزد معین گفته می‌شود<ref>قره‌باغیان، فرهنگ اقتصاد و بازرگانی، 1373ش، ص225.</ref>  که هرگونه فعالیت فکری یا بدنی را به تولید کالا یا ارائه خدمت، منتهی می‌سازد.<ref>توسلی، جامعه¬شناسی کار و شغل، 1375ش، ص11.</ref> از این منظر، زنان در طول تاریخ و هم‌پای مردان، دارای اشتغال و فعالیت اقتصادی بوده‌اند. البته زنان در گذشته، بیشتر در تولید صنایع دستی، محصولات کشاورزی و فرآورده‌های دامی، فعال بودند؛ اما امروزه، اشتغال زنان، نیازمند فعالیت منظم در خارج از خانه و در ساعات معین است. تحولات روزافزون اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در دوره معاصر، اشتغال زنان را با مسائلی نوپدید روبرو کرده است.<ref>قدیر، « اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، 1380ش، ج2، ص3.</ref>


==دیدگاه‌های کلان درباره اشتغال زن==
اشتغال زنان به معنای مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی است که در گذشته عمدتاً در تولید صنایع دستی و کشاورزی بوده و امروزه نیازمند حضور منظم در خارج از خانه است. دیدگاه‌ها دربارهٔ اشتغال زنان شامل سنتی، روشنفکری و واقع‌گراست که پیامدهای مثبت و منفی متفاوتی برای فرد و [[خانواده]] به همراه دارد.
دیدگاه‌های مختلف در رابطه با اشتغال زنان سه دسته‌اند:<br>
 
'''الف) دیدگاه سنتی'''، زنان را با توجه به ويژگی‌های جسمانی، موجوداتی ضعیف دانسته و آنان را از هر گونه فعالیت عمومی، از جمله فعالیت اقتصادی، منع می‌کند.<br>
در [[اسلام]]، کار و اشتغال باید با ارزش‌های دینی سازگار باشد و زنان حق مالکیت و کسب درآمد مشروع دارند؛ آموزه‌های اسلامی استقلال مالی زنان را به رسمیت شناخته و حضور آنان در عرصه اجتماعی سودمند می‌داند، البته بدون تحمیل تکلیف اقتصادی. تاریخ و روایات اسلامی نشان می‌دهد زنان از ابتدا در مشاغل مختلف مانند فروش، مامایی و آموزش فعالیت داشته‌اند. همچنین قانون اساسی [[ایران]] با هدف حفظ کرامت و رفاه زنان، شرایط و فرصت‌های شغلی متناسب با ویژگی‌ها و رشد معنوی و حرفه‌ای آنان را فراهم کرده است.
'''ب) نهضت‌های روشنفکری'''، طرفدار حضور بی‌قید و شرط زنان در تمام زمینه‌های اجتماعی، حکومتی و سیاسی هستند.<br>
 
'''ج) دیدگاه واقع‌گرا'''، مشارکت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی زنان را با حفظ کرامت و متناسب با توان‌مندی‌های آنان، می‌پذیرد.<ref>[https://lib.eshia.ir/50014/1/11 مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 1390ش، ج19، ص176.]</ref><br>
==مفهوم‌شناسی اشتغال زن==
برخی اندیشمندان، اختلاف دیدگاه‌ها دربارۀ اشتغال زنان را به‌دلیل توجه به پیامدهای دوگانة روی‌آوری زنان به کار در خارج از خانه دانسته‌اند. برای فعالیت اقتصادی زنان در جامعه، به آثار مثبتی مانند استقلال مالی، افزایش میزان درآمد [[خانواده]]، رفاه مالی و تأمین خدمات ویژۀ زنان، اشاره شده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/148663/%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%89-%D8%A2%D9%86 خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، بانوان شیعه، 1385ش، ص8].</ref> اما اشتغال زنان می‌تواند موجب پیامدهایی مانند کاهش نقش همسری در خانواده، کوتاهی در وظایف مادری و افزایش انتظارات مالی شود. این پیامدها، خاستگاه مشاجرات خانوادگی و زناشویی، آسیب‌های روحی و جسمی زن، سردی روابط عاطفی زوجین، افزایش آمار طلاق، کاهش فرزند‌آوری و شانه خالی کردن از [[فرزندپروری]] است.<ref>گراگلیا، فمینیسم در آمریکا تا سال 2003، 1385ش، ج2، ص14.</ref>
[[پرونده:12049466 718.jpg|alt=اشتغال زنان|بندانگشتی|اشتغال بانوان در سازمان تأمین اجتماعی]]
اشتغال در لغت به‌معنای «به کاری پرداختن» و «به کاری سرگرم شدن» آمده است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، 1338ش، ذیل واژهٔ اشتغال.</ref> در اصطلاح، به ورود افراد به بازار کار با سطح دستمزد معین گفته می‌شود<ref>قره‌باغیان، فرهنگ اقتصاد و بازرگانی، 1373ش، ص225.</ref> که هرگونه فعالیت فکری یا بدنی را به تولید کالا یا ارائه خدمت، منتهی می‌سازد.<ref>توسلی، جامعه‌شناسی کار و شغل، 1375ش، ص11.</ref> از این منظر، زنان در طول تاریخ و هم‌پای مردان، دارای اشتغال و فعالیت اقتصادی بوده‌اند.<ref>قدیر، «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، 1380ش، ج2، ص3.</ref>
 
البته زنان در گذشته، بیشتر در تولید [[صنایع دستی]]، محصولات [[مشارکت زنان در کشاورزی|کشاورزی]] و فرآورده‌های دامی، فعال بودند؛ اما امروزه، اشتغال زنان، نیازمند فعالیت منظم در خارج از خانه و در ساعات معین است. تحولات روزافزون اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در دوره معاصر، اشتغال زنان را با مسائلی نوپدید روبرو کرده است.<ref>قدیر، «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، 1380ش، ج2، ص3.</ref>
 
==دیدگاه‌های کلان دربارهٔ اشتغال زن==
دیدگاه‌های مختلف در رابطه با اشتغال زنان سه دسته‌اند:
*'''دیدگاه سنتی''': زنان را با توجه به ویژگی‌های جسمانی، موجوداتی ضعیف دانسته و آنان را از هر گونه فعالیت عمومی، از جمله فعالیت اقتصادی، منع می‌کند.
*'''نهضت‌های روشنفکری''': طرفدار حضور بی‌قید و شرط زنان در تمام زمینه‌های اجتماعی، حکومتی و سیاسی هستند.
*'''دیدگاه واقع‌گرا:''' مشارکت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی زنان را با حفظ کرامت و متناسب با توان‌مندی‌های آنان، می‌پذیرد.<ref>[https://lib.eshia.ir/50014/1/11 مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 1390ش، ج19، ص176.]</ref> برخی اندیشمندان، اختلاف دیدگاه‌ها دربارهٔ اشتغال زنان را به‌دلیل توجه به پیامدهای دوگانه روی‌آوری زنان به کار در خارج از خانه دانسته‌اند. برای فعالیت اقتصادی زنان در جامعه، به آثار مثبتی مانند استقلال مالی، افزایش میزان درآمد [[خانواده]]، رفاه مالی و تأمین خدمات ویژهٔ زنان، اشاره شده است.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/148663/اشتغال-زنان-و-پیامدهاى-آن خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، بانوان شیعه، 1385ش، ص8].</ref>
 
اما اشتغال زنان می‌تواند موجب پیامدهایی مانند کاهش [[نقش همسری زن|نقش همسری]] در خانواده، کوتاهی در وظایف [[نقش مادری|مادری]] و افزایش انتظارات مالی شود. این پیامدها، خاستگاه مشاجرات خانوادگی و زناشویی، آسیب‌های روحی و جسمی زن، سردی روابط عاطفی زوجین، افزایش آمار [[طلاق]]، کاهش فرزندآوری و شانه خالی کردن از [[فرزندپروری]] است.<ref>گراگلیا، فمینیسم در آمریکا تا سال 2003، 1385ش، ج2، ص14.</ref>


==اشتغال زن در اسلام==
==اشتغال زن در اسلام==
مفهوم کار و اشتغال از نگاه درون‌دینی و بر اساس آموزه‌‏های اسلامی، با مفهوم آن از نگاه برون‌دینی، تفاوت اساسی دارد. فرهنگ غربی، به هر فعالیتی که موجب کسب درآمد و ثروت باشد «کار و اشتغال» می‌گوید حتی فعاليت‌هایی مثل روسپیگری، رباخواری و احتکار نیز از مصادیق اشتغال دانسته می‌شود و درآمد حاصل از آن‌ها مشروع به‌حساب می‌‏آید. اما در فرهنگ اسلامی، کار و فعالیت باید در چارچوب خاص و شرایط ویژه‌ای انجام گیرد و انسان مجاز نیست از هر روشی کسب درآمد کند. از این منظر، اشتغال باید با نظام ارزشی اسلام سازگاری داشته باشد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/69825/%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C پناهی، اشتغال، «آثار تربیتی و روان‏شناختی»، 1386ش.]</ref> در آموزه‌های اسلامی و به‌ويژه در روایاتی که از معصومان و پیشوایان دینی به ما رسیده نیز به این مهم توجه شده و پیامدهایی چون فقر،<ref>[https://lib.eshia.ir/27307/11/173 محمّدى رى‌‏شهرى، میزان الحکمه، 1386ش، ج11، ص173.]</ref> خرج مال در راه ناروا<ref> [https://lib.eshia.ir/27307/11/174 محمّدى رى‏‌شهرى، میزان الحکمه، 1386ش، ج11، ص174.]</ref> و گرفتاری در آتش جهنم<ref>[https://lib.eshia.ir/11001/1/249 مفید، الإختصاص، 1413ق، ص249.]</ref> برای کسب روزی غیر حلال معرفی شده است.
===مفهوم کار در اسلام===
مفهوم کار و اشتغال از نگاه درون‌دینی و بر اساس آموزه‌های اسلامی، با مفهوم آن از نگاه برون‌دینی، تفاوت اساسی دارد. فرهنگ غربی، به هر فعالیتی که موجب کسب درآمد و ثروت باشد «کار و اشتغال» می‌گوید حتی فعالیت‌هایی مثل [[روسپیگری]]، رباخواری و احتکار نیز از مصادیق اشتغال دانسته می‌شود و درآمد حاصل از آن‌ها مشروع به‌حساب می‌آید.
 
اما در فرهنگ اسلامی، کار و فعالیت باید در چارچوب خاص و شرایط ویژه‌ای انجام گیرد و انسان مجاز نیست از هر روشی کسب درآمد کند. از این منظر، اشتغال باید با نظام ارزشی اسلام سازگاری داشته باشد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/69825/اشتغال-آثار-تربیتی-و-روان-شناختی پناهی، اشتغال، «آثار تربیتی و روان‌شناختی»، 1386ش.]</ref> در آموزه‌های اسلامی و به‌ویژه در روایاتی که از معصومان و پیشوایان دینی به ما رسیده نیز به این مهم توجه شده و پیامدهایی چون فقر،<ref>[https://lib.eshia.ir/27307/11/173 محمّدی ری‌شهری، میزان الحکمه، 1386ش، ج11، ص173.]</ref> خرج مال در راه ناروا<ref>[https://lib.eshia.ir/27307/11/174 محمّدی ری‌شهری، میزان الحکمه، 1386ش، ج11، ص174.]</ref> و گرفتاری در آتش جهنم<ref>[https://lib.eshia.ir/11001/1/249 مفید، الإختصاص، 1413ق، ص249.]</ref> برای کسب روزی غیر حلال معرفی شده است.
 
===استقلال مالی زنان===
همسانی زن و مرد در ارزش‌های انسانی و میزان دستیابی به مراتب کمال و [[معنویت]]، از مهم‌ترین انگاره‌های شناختی در آموزه‌های اسلام است. در این چارچوب، اسلام بر خلاف انگاره‌های رایج در عصر جاهلیت،<ref>[http://ensani.ir/fa/article/66187/تاثیر-اشتغال-زنان-در-توسعه-و-تعدد-نقشها ملک‌زاده، «نقش اشتغال زنان در توسعه و تعدد نقش‌ها»، 1387ش، ص9].</ref> استقلال مالی زنان را به رسمیت شناخته و در حق تصرف انسان در اموال شخصی خود، تفاوتی میان زن و مرد نمی‌نهد.<ref>ابن ابی‌جمهور، عوالی اللالی، 1403ق. ج1، ص222.</ref>
 
اندیشمندان [[مسلمان]] با تکیه بر آیات قرآن، هرگونه مانع‌تراشی عقلی و عرفی در راه اشتغال زنان را نفی کرده و بر این باور هستند که اگر اداره جامعه بر بنیان [[حیا]] و پاکی استوار باشد، حضور زنان در عرصهٔ اجتماعی بسیار سودمند است.<ref>جوادی آملی، زن در آیینه جلال و جمال، 1383ش، ص297.</ref>
 
===اشتغال به مثابه حق===
البته توجه آموزه‌های اسلام به ویژگی‌های شخصیتی زن و تفاوت‌های زیستی، رفتاری و اقتصادی زنان موجب شده است که با وجود پذیرش حق زنان برای اشتغال در حوزه‌های متناسب با جنس زن، فعالیت اقتصادی به‌عنوان یک تکلیف بر زنان تحمیل نشده است. در قرآن کریم آشکارا به مالکیت زنان بر مالی که آن را کسب کرده‌اند اشاره شده است.<ref>سورهٔ نساء آیهٔ 32.</ref>
 
کسب دارایی و به‌دست آوردن مال با فعالیت اقتصادی تناسب دارد. در روایات پیشوایان [[دین]] نیز عنوان کسب برای فعالیت‌های اقتصادی مانند خریدوفروش به‌کار رفته است.<ref>[https://lib.eshia.ir/27311/10/533 کلینی، الکافی، 1429ق، ج10، ص533.]</ref> همچنین شواهد تاریخی حاکی از آن است که اشتغال زنان امری رایج و مباح بوده است.


همسانی زن و مرد در ارزش‌های انسانی و میزان دستیابی به مراتب کمال و معنویت، از مهم‌ترین انگاره‌های شناختی در آموزه‌های اسلام است. در این چارچوب، اسلام بر خلاف انگاره‌های رایج در عصر جاهلیت،<ref>[http://ensani.ir/fa/article/66187/%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%AF-%D9%86%D9%82%D8%B4%D9%87%D8%A7 ملک‌زاده، «نقش اشتغال زنان در توسعه و تعدد نقش‌ها»، 1387ش، ص9]. </ref> استقلال مالی زنان را به رسمیت شناخته و در حق تصرف انسان در اموال شخصی خود، تفاوتی میان زن و مرد نمی‌نهد.<ref>ابن ابی‌جمهور، عوالی اللالی، 1403ق. ج1، ص222.</ref>  اندیشمندان [[مسلمان]] با تکیه بر آیات قرآن، هرگونه مانع‌تراشی عقلی و عرفی در راه اشتغال زنان را نفی کرده و بر این باور هستند که اگر اداره جامعه بر بنیان حیا و پاکی استوار باشد، حضور زنان در عرصه‌ی اجتماعی بسیار سودمند است.<ref>جوادی آملی، زن در آیینه جلال و جمال، 1383ش، ص297.</ref>  
[[پیامبر اسلام]] برای [[زنان سرپرست خانوار]] ارزش فراوانی قائل بود و کار آن‌ها را معادل دو ثواب می‌دانست.<ref>ابن‌اثیر، اسدالغابه فی معرفه الصحابه، بی‌تا، ج5، ص461.</ref> همچنین ایشان همهٔ مردم از جمله زنان را به دادن زکات و [[صدقه]] سفارش می‌کرد که انجام چنین امور نیکی نیازمند مال است.<ref>[https://lib.eshia.ir/11025/17/33 شیخ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج17، ص33.]</ref>


البته توجه آموزه‌های اسلام به ويژگی‌های شخصیتی زن و تفاوت‏های زیستی، رفتاری و اقتصادی زنان موجب شده است که با وجود پذیرش حق زنان برای اشتغال در حوزه‌های متناسب با جنس زن، فعالیت اقتصادی به‌عنوان یک تکلیف بر زنان تحمیل نشده است. در قرآن کریم آشکارا به مالکیت زنان بر مالی که آن را کسب کرده‌اند اشاره شده است.<ref>سورۀ نساء آیۀ 32.</ref> کسب دارایی و به‌دست آوردن مال با فعالیت اقتصادی تناسب دارد. در روایات پیشوایان دین نیز عنوان کسب برای فعالیت‌های اقتصادی مانند خریدوفروش به‌کار رفته است.<ref>[https://lib.eshia.ir/27311/10/533 کلینی، الکافی، 1429ق، ج10، ص533.]</ref> همچنین شواهد تاریخی حاکی از آن است که اشتغال زنان امری رایج و مباح بوده است. پیامبر خدا برای زنان سرپرست خانوار ارزش فراوانی قائل بود و کار آن‌ها را معادل دو ثواب می‌دانست.<ref>ابن‌اثیر، اسدالغابه فی معرفه الصحابه، بی‌تا، ج5، ص461.</ref> همچنین ایشان همۀ مردم از جمله زنان را به دادن زکات و [[صدقه]] سفارش می‌کرد که انجام چنین امور نیکی نیازمند مال است.<ref>[https://lib.eshia.ir/11025/17/33 شیخ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج17، ص33.]</ref>
اشتغال زنان از همان ابتدا و در عصر ظهور اسلام وجود داشت و موارد متعددی از آن به چشم می‌خورد. عبدالله بن مسعود که نابینا و ناتوان شده بود همسرش برای تأمین معیشت [[خانواده]]، [[صنایع دستی|صنایع‌دستی]] می‌ساخت و می‌فروخت. زینب حولاء معروف به عطاره، به خانه‌های اهل مدینه سر می‌زد و [[عطر]] می‌فروخت.<ref>العسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، 1414ق، ج8، ص154.</ref> ام‌عطیه انصاری نیز به [[آرایشگری زنانه|آرایشگری]] مشغول بود.<ref>[https://lib.eshia.ir/27311/15/367 کلینی، الکافی، 1429ق، ج15، ص367.]</ref>


اشتغال زنان از همان ابتدا و در عصر ظهور اسلام وجود داشت و موارد متعددی از آن به چشم می‌خورد. عبدالله بن مسعود که نابینا و ناتوان شده بود همسرش برای تأمین معیشت [[خانواده]]، صنایع‌دستی می‌ساخت و می‌فروخت.  زینب حولاء معروف به عطاره، به خانه‌های اهل مدینه سر می‌زد و عطر می‌فروخت.<ref>العسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، 1414ق، ج8، ص154.</ref> ام‌عطیه انصاری نیز به آرایشگری مشغول بود.<ref>[https://lib.eshia.ir/27311/15/367 کلینی، الکافی، 1429ق، ج15، ص367.]</ref> پیامبر خدا نیز در روزهای عید به زنان اجازه می‌داد تا برای فروش اجناس‌شان و کسب روزی حلال، بساط خود را در کوچه و خیابان پهن کنند.<ref>[https://lib.eshia.ir/10083/3/287 طوسی، تهذیب الاحکام، 1407ق، ج3، ص287.]</ref> همچنین کارهایی مانند مامایی و تعلیم و تربیت از اموری بود که زنان به آن مشغول بودند و وجود احکام شرعی مربوط به مکاسب زنان در کتب فقهی، از وجود و جواز این مشاغل برای بانوان حکایت دارد.<ref>علاسوند، زن در اسلام، 1397ش، ص390.</ref>
[[حضرت محمد|حضرت محمد]] نیز در روزهای [[عید فطر]] و [[عید قربان|قربان]] به زنان اجازه می‌داد تا برای فروش اجناس‌شان و کسب روزی حلال، بساط خود را در کوچه و خیابان پهن کنند.<ref>[https://lib.eshia.ir/10083/3/287 طوسی، تهذیب الاحکام، 1407ق، ج3، ص287.]</ref> همچنین کارهایی مانند [[مامایی]] و تعلیم و [[تربیت]] از اموری بود که زنان به آن مشغول بودند و وجود احکام شرعی مربوط به مکاسب زنان در کتب فقهی، از وجود و جواز این مشاغل برای بانوان حکایت دارد.<ref>علاسوند، زن در اسلام، 1397ش، ص390.</ref>


==اشتغال زن در فقه و قانون اساسی==
==اشتغال زن در فقه و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران==
بر اساس آموزه‌های اسلام، زن درباره تأمین مخارج خانه وظیفه‌ای ندارد<ref>[http://www.davoudabadi.ir/page/9034265/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87-1106-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C قانون مدنی، ماده 1106.] </ref> اما پرداختن زن به فعالیت‌های اقتصادی و کسب درآمد نه‌تنها از نظر شرعی مانعی ندارد، بلکه پسندیده است و در روایات اهل‌بيت نیز به آن سفارش شده است.<ref>[https://lib.eshia.ir/11025/17/236 حرعاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج17، ص236.]</ref>
[[پرونده:اشتغال زنان۱.jpg|جایگزین=نمایی از یک کلاس ایرانی؛ معلم در میان دانش‌آموزان|بندانگشتی|نمایی از یک کلاس ایرانی؛ معلم در میان دانش‌آموزان]]
بر اساس [[فقه اسلامی]] زن دربارهٔ تأمین مخارج خانه وظیفه‌ای ندارد<ref>[http://www.davoudabadi.ir/page/9034265/ماده-1106-قانون-مدنی قانون مدنی، ماده 1106.]</ref> اما پرداختن زن به فعالیت‌های اقتصادی و کسب درآمد نه‌تنها از نظر شرعی مانعی ندارد، بلکه پسندیده است و در روایات [[اهل‌بیت]] نیز به آن سفارش شده است.<ref>[https://lib.eshia.ir/11025/17/236 حرعاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج17، ص236.]</ref>


زنان مانند مردان می‌توانند تحت شرایط و قوانینی شاغل باشند.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution قانون اساسی، اصل 28، فصل سوم، حقوق ملت.]</ref> در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به‌منظور حفظ جایگاه و ارزش زن و بر هم نخوردن خانواده و همچنین رفاه حال زنان شاغل قوانین و مقرراتی تنظیم شده است؛ مانند اینکه محیط کار زنان باید به‌گونه‌ای باشد تا زمینه‌ساز رشد معنوی، علمی و حرفه‌ای آنان باشد، فرصت‌های شغلی مناسب در اختیار زنان قرار داده شود و برای مشاغلی چون مامایی اولویت با جذب زنان باشد.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/100171 «سیاست‌های اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ایران»، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، در وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاريخ تصویب: 20 مرداد 1371ش.] </ref>
[[زن در جمهوری اسلامی ایران]] مانند مردان می‌توانند تحت شرایط و قوانینی شاغل باشند.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution قانون اساسی، اصل 28، فصل سوم، حقوق ملت.]</ref> در قانون اساسی جمهوری اسلامی [[ایران]] به‌منظور حفظ جایگاه و ارزش زن و برهم نخوردن خانواده و همچنین رفاه حال زنان شاغل قوانین و مقرراتی تنظیم شده است؛ مانند اینکه محیط کار زنان باید به‌گونه‌ای باشد تا زمینه‌ساز رشد معنوی، علمی و حرفه‌ای آنان باشد، فرصت‌های شغلی مناسب در اختیار زنان قرار داده شود و برای مشاغلی چون مامایی اولویت با جذب زنان باشد.<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/100171 «سیاست‌های اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ایران»، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، در وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: 20 مرداد 1371ش.]</ref>


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
==منابع==
==منابع==
*قرآن کریم
{{آغاز منابع}}
*ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللالی، قم، مؤسسه سید الشهداء، 1403ق.
* قرآن کریم
*ابن‌اثیر جزری، علی بن محمد، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
* ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللالی، قم، مؤسسه سید الشهداء، ۱۴۰۳ق.
*پناهی، علی‌احمد، «اشتغال؛ آثار تربیتی و روان‏شناختی»، ماهنامه معرفت،شماره 119، 1386ش.
* ابن‌اثیر جزری، علی بن محمد، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
*توسلی، غلام‌عباس، جامعه‌شناسی کار و شغل، تهران، سمت، 1375ش.
* پناهی، علی‌احمد، «اشتغال؛ آثار تربیتی و روان‌شناختی»، ماهنامه معرفت، شماره ۱۱۹، ۱۳۸۶ش.
*جوادی آملی، عبدالله، زن در آینه جلال و جمال، قم، اسراء، 1383ش.
* توسلی، غلام‌عباس، جامعه‌شناسی کار و شغل، تهران، سمت، ۱۳۷۵ش.
*حر عاملى، محمد بن حسن‏، حرعاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، به‌تحقیق مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، قم، مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، 1409ق.
* جوادی آملی، عبدالله، زن در آینه جلال و جمال، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1338ش.
* حر عاملی، محمد بن حسن‏، حرعاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، به‌تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، ۱۴۰۹ق.
*«سیاست‌های اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ایران»، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، در وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاريخ تصویب: 20 مرداد 1371ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
*طوسى، محمد بن حسن‏، تهذيب الأحكام، به‌تحقیق حسن الموسوی خرسان، تهران، دارالكتب الإسلاميه‏، 1407ق‏.
* «سیاست‌های اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ایران»، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، در وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: ۲۰ مرداد ۱۳۷۱ش.
*العسقلانی، ابن‌حجر، فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، 2000م.
* طوسی، محمد بن حسن‏، تهذیب الأحکام، به‌تحقیق حسن الموسوی خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیه‏، ۱۴۰۷ق‏.
*العسقلانی، ابن‌حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.
* العسقلانی، ابن‌حجر، فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، ۲۰۰۰م.
*علاسوند، فریبا، زن در اسلام، قم، هاجر، چ ششم، 1397ش.
* العسقلانی، ابن‌حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
*قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
* علاسوند، فریبا، زن در اسلام، قم، هاجر، چ ششم، ۱۳۹۷ش.
*قانون مدنی
* قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
*قدیر، محسن، «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، مجموعه هم‌اندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان، اولویت‌ها و رویکردها، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1380ش.
* قانون مدنی
*قره‌باغیان، مرتضی، فرهنگ اقتصاد و بازرگانی، تهران، مؤسسه فرهنگی رسا، 1373ش.
* قدیر، محسن، «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، مجموعه هم‌اندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان، اولویت‌ها و رویکردها، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، ۱۳۸۰ش.
*كلينى، محمد بن يعقوب‏، الکافی، تصحیح دارالحدیث، قم، دارالحدیث، 1429ق.
* قره‌باغیان، مرتضی، فرهنگ اقتصاد و بازرگانی، تهران، مؤسسه فرهنگی رسا، ۱۳۷۳ش.
*محمّدى رى‌‏شهرى، محمّد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1386ش.
* کلینی، محمد بن یعقوب‏، الکافی، تصحیح دارالحدیث، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق.
*مطهری، مرتضی، نظری بر نظام اقتصادی اسلام، در مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1390ش.
* محمّدی ری‌شهری، محمّد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۶ش.
*مفيد، محمد بن محمد، الاختصاص، به‌تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم، المؤتمر العالمى لالفية الشيخ المفيد، 1413‌ق.‏
* مطهری، مرتضی، نظری بر نظام اقتصادی اسلام، در مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش.
*ملک‌زاده، فهیمه، «نقش اشتغال زنان در توسعه و تعدد نقش‌ها»، فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره 49، 1387ش.
* مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، به‌تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق. ‏
* ملک‌زاده، فهیمه، «نقش اشتغال زنان در توسعه و تعدد نقش‌ها»، فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره ۴۹، ۱۳۸۷ش.
{{پایان منابع}}
 
{{#seo:
|title=اشتغال زنان؛ دیدگاه اسلام، قانون و چالش‌های پیش رو - ویکی زندگی
|title_mode=Replaced Title
|keywords=اشتغال زنان، کار کردن زنان، حقوق زنان شاغل، اشتغال زنان در اسلام، چالش‌های زنان شاغل، قانون کار زنان
|description=اشتغال زنان به مشارکت اقتصادی و اجتماعی آنان گفته می‌شود. این مقاله به بررسی ابعاد، پیامدها و دیدگاه‌های مختلف دربارهٔ اشتغال زنان از منظر اسلام و قانون می‌پردازد - ویکی زندگی
}}
 
{{زنان-افقی}}
{{حقوق-افقی}}
{{خانواده-افقی}}
 
[[رده:اقتصاد خانواده]]
[[رده:حقوق زنان]]
[[رده:مطالعات زن و خانواده]]

نسخهٔ کنونی تا ۱۱ مهر ۱۴۰۴، ساعت ۱۱:۳۴

زنان پرستار ایرانی در ایام کرونا
گروهی از زنان پرستار ایرانی در ایام کرونا

اشتغال زن، پرداختن زنان به فعالیت اقتصادی.

اشتغال زنان به معنای مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی است که در گذشته عمدتاً در تولید صنایع دستی و کشاورزی بوده و امروزه نیازمند حضور منظم در خارج از خانه است. دیدگاه‌ها دربارهٔ اشتغال زنان شامل سنتی، روشنفکری و واقع‌گراست که پیامدهای مثبت و منفی متفاوتی برای فرد و خانواده به همراه دارد.

در اسلام، کار و اشتغال باید با ارزش‌های دینی سازگار باشد و زنان حق مالکیت و کسب درآمد مشروع دارند؛ آموزه‌های اسلامی استقلال مالی زنان را به رسمیت شناخته و حضور آنان در عرصه اجتماعی سودمند می‌داند، البته بدون تحمیل تکلیف اقتصادی. تاریخ و روایات اسلامی نشان می‌دهد زنان از ابتدا در مشاغل مختلف مانند فروش، مامایی و آموزش فعالیت داشته‌اند. همچنین قانون اساسی ایران با هدف حفظ کرامت و رفاه زنان، شرایط و فرصت‌های شغلی متناسب با ویژگی‌ها و رشد معنوی و حرفه‌ای آنان را فراهم کرده است.

مفهوم‌شناسی اشتغال زن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اشتغال زنان
اشتغال بانوان در سازمان تأمین اجتماعی

اشتغال در لغت به‌معنای «به کاری پرداختن» و «به کاری سرگرم شدن» آمده است.[۱] در اصطلاح، به ورود افراد به بازار کار با سطح دستمزد معین گفته می‌شود[۲] که هرگونه فعالیت فکری یا بدنی را به تولید کالا یا ارائه خدمت، منتهی می‌سازد.[۳] از این منظر، زنان در طول تاریخ و هم‌پای مردان، دارای اشتغال و فعالیت اقتصادی بوده‌اند.[۴]

البته زنان در گذشته، بیشتر در تولید صنایع دستی، محصولات کشاورزی و فرآورده‌های دامی، فعال بودند؛ اما امروزه، اشتغال زنان، نیازمند فعالیت منظم در خارج از خانه و در ساعات معین است. تحولات روزافزون اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در دوره معاصر، اشتغال زنان را با مسائلی نوپدید روبرو کرده است.[۵]

دیدگاه‌های کلان دربارهٔ اشتغال زن

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

دیدگاه‌های مختلف در رابطه با اشتغال زنان سه دسته‌اند:

  • دیدگاه سنتی: زنان را با توجه به ویژگی‌های جسمانی، موجوداتی ضعیف دانسته و آنان را از هر گونه فعالیت عمومی، از جمله فعالیت اقتصادی، منع می‌کند.
  • نهضت‌های روشنفکری: طرفدار حضور بی‌قید و شرط زنان در تمام زمینه‌های اجتماعی، حکومتی و سیاسی هستند.
  • دیدگاه واقع‌گرا: مشارکت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی زنان را با حفظ کرامت و متناسب با توان‌مندی‌های آنان، می‌پذیرد.[۶] برخی اندیشمندان، اختلاف دیدگاه‌ها دربارهٔ اشتغال زنان را به‌دلیل توجه به پیامدهای دوگانه روی‌آوری زنان به کار در خارج از خانه دانسته‌اند. برای فعالیت اقتصادی زنان در جامعه، به آثار مثبتی مانند استقلال مالی، افزایش میزان درآمد خانواده، رفاه مالی و تأمین خدمات ویژهٔ زنان، اشاره شده است.[۷]

اما اشتغال زنان می‌تواند موجب پیامدهایی مانند کاهش نقش همسری در خانواده، کوتاهی در وظایف مادری و افزایش انتظارات مالی شود. این پیامدها، خاستگاه مشاجرات خانوادگی و زناشویی، آسیب‌های روحی و جسمی زن، سردی روابط عاطفی زوجین، افزایش آمار طلاق، کاهش فرزندآوری و شانه خالی کردن از فرزندپروری است.[۸]

اشتغال زن در اسلام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مفهوم کار در اسلام

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

مفهوم کار و اشتغال از نگاه درون‌دینی و بر اساس آموزه‌های اسلامی، با مفهوم آن از نگاه برون‌دینی، تفاوت اساسی دارد. فرهنگ غربی، به هر فعالیتی که موجب کسب درآمد و ثروت باشد «کار و اشتغال» می‌گوید حتی فعالیت‌هایی مثل روسپیگری، رباخواری و احتکار نیز از مصادیق اشتغال دانسته می‌شود و درآمد حاصل از آن‌ها مشروع به‌حساب می‌آید.

اما در فرهنگ اسلامی، کار و فعالیت باید در چارچوب خاص و شرایط ویژه‌ای انجام گیرد و انسان مجاز نیست از هر روشی کسب درآمد کند. از این منظر، اشتغال باید با نظام ارزشی اسلام سازگاری داشته باشد.[۹] در آموزه‌های اسلامی و به‌ویژه در روایاتی که از معصومان و پیشوایان دینی به ما رسیده نیز به این مهم توجه شده و پیامدهایی چون فقر،[۱۰] خرج مال در راه ناروا[۱۱] و گرفتاری در آتش جهنم[۱۲] برای کسب روزی غیر حلال معرفی شده است.

استقلال مالی زنان

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

همسانی زن و مرد در ارزش‌های انسانی و میزان دستیابی به مراتب کمال و معنویت، از مهم‌ترین انگاره‌های شناختی در آموزه‌های اسلام است. در این چارچوب، اسلام بر خلاف انگاره‌های رایج در عصر جاهلیت،[۱۳] استقلال مالی زنان را به رسمیت شناخته و در حق تصرف انسان در اموال شخصی خود، تفاوتی میان زن و مرد نمی‌نهد.[۱۴]

اندیشمندان مسلمان با تکیه بر آیات قرآن، هرگونه مانع‌تراشی عقلی و عرفی در راه اشتغال زنان را نفی کرده و بر این باور هستند که اگر اداره جامعه بر بنیان حیا و پاکی استوار باشد، حضور زنان در عرصهٔ اجتماعی بسیار سودمند است.[۱۵]

اشتغال به مثابه حق

[ویرایش | ویرایش مبدأ]

البته توجه آموزه‌های اسلام به ویژگی‌های شخصیتی زن و تفاوت‌های زیستی، رفتاری و اقتصادی زنان موجب شده است که با وجود پذیرش حق زنان برای اشتغال در حوزه‌های متناسب با جنس زن، فعالیت اقتصادی به‌عنوان یک تکلیف بر زنان تحمیل نشده است. در قرآن کریم آشکارا به مالکیت زنان بر مالی که آن را کسب کرده‌اند اشاره شده است.[۱۶]

کسب دارایی و به‌دست آوردن مال با فعالیت اقتصادی تناسب دارد. در روایات پیشوایان دین نیز عنوان کسب برای فعالیت‌های اقتصادی مانند خریدوفروش به‌کار رفته است.[۱۷] همچنین شواهد تاریخی حاکی از آن است که اشتغال زنان امری رایج و مباح بوده است.

پیامبر اسلام برای زنان سرپرست خانوار ارزش فراوانی قائل بود و کار آن‌ها را معادل دو ثواب می‌دانست.[۱۸] همچنین ایشان همهٔ مردم از جمله زنان را به دادن زکات و صدقه سفارش می‌کرد که انجام چنین امور نیکی نیازمند مال است.[۱۹]

اشتغال زنان از همان ابتدا و در عصر ظهور اسلام وجود داشت و موارد متعددی از آن به چشم می‌خورد. عبدالله بن مسعود که نابینا و ناتوان شده بود همسرش برای تأمین معیشت خانواده، صنایع‌دستی می‌ساخت و می‌فروخت. زینب حولاء معروف به عطاره، به خانه‌های اهل مدینه سر می‌زد و عطر می‌فروخت.[۲۰] ام‌عطیه انصاری نیز به آرایشگری مشغول بود.[۲۱]

حضرت محمد نیز در روزهای عید فطر و قربان به زنان اجازه می‌داد تا برای فروش اجناس‌شان و کسب روزی حلال، بساط خود را در کوچه و خیابان پهن کنند.[۲۲] همچنین کارهایی مانند مامایی و تعلیم و تربیت از اموری بود که زنان به آن مشغول بودند و وجود احکام شرعی مربوط به مکاسب زنان در کتب فقهی، از وجود و جواز این مشاغل برای بانوان حکایت دارد.[۲۳]

اشتغال زن در فقه و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نمایی از یک کلاس ایرانی؛ معلم در میان دانش‌آموزان
نمایی از یک کلاس ایرانی؛ معلم در میان دانش‌آموزان

بر اساس فقه اسلامی زن دربارهٔ تأمین مخارج خانه وظیفه‌ای ندارد[۲۴] اما پرداختن زن به فعالیت‌های اقتصادی و کسب درآمد نه‌تنها از نظر شرعی مانعی ندارد، بلکه پسندیده است و در روایات اهل‌بیت نیز به آن سفارش شده است.[۲۵]

زن در جمهوری اسلامی ایران مانند مردان می‌توانند تحت شرایط و قوانینی شاغل باشند.[۲۶] در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به‌منظور حفظ جایگاه و ارزش زن و برهم نخوردن خانواده و همچنین رفاه حال زنان شاغل قوانین و مقرراتی تنظیم شده است؛ مانند اینکه محیط کار زنان باید به‌گونه‌ای باشد تا زمینه‌ساز رشد معنوی، علمی و حرفه‌ای آنان باشد، فرصت‌های شغلی مناسب در اختیار زنان قرار داده شود و برای مشاغلی چون مامایی اولویت با جذب زنان باشد.[۲۷]

پانویس

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  1. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، 1338ش، ذیل واژهٔ اشتغال.
  2. ↑ قره‌باغیان، فرهنگ اقتصاد و بازرگانی، 1373ش، ص225.
  3. ↑ توسلی، جامعه‌شناسی کار و شغل، 1375ش، ص11.
  4. ↑ قدیر، «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، 1380ش، ج2، ص3.
  5. ↑ قدیر، «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، 1380ش، ج2، ص3.
  6. ↑ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 1390ش، ج19، ص176.
  7. ↑ خیری، «اشتغال زنان و پیامدهای آن»، بانوان شیعه، 1385ش، ص8.
  8. ↑ گراگلیا، فمینیسم در آمریکا تا سال 2003، 1385ش، ج2، ص14.
  9. ↑ پناهی، اشتغال، «آثار تربیتی و روان‌شناختی»، 1386ش.
  10. ↑ محمّدی ری‌شهری، میزان الحکمه، 1386ش، ج11، ص173.
  11. ↑ محمّدی ری‌شهری، میزان الحکمه، 1386ش، ج11، ص174.
  12. ↑ مفید، الإختصاص، 1413ق، ص249.
  13. ↑ ملک‌زاده، «نقش اشتغال زنان در توسعه و تعدد نقش‌ها»، 1387ش، ص9.
  14. ↑ ابن ابی‌جمهور، عوالی اللالی، 1403ق. ج1، ص222.
  15. ↑ جوادی آملی، زن در آیینه جلال و جمال، 1383ش، ص297.
  16. ↑ سورهٔ نساء آیهٔ 32.
  17. ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج10، ص533.
  18. ↑ ابن‌اثیر، اسدالغابه فی معرفه الصحابه، بی‌تا، ج5، ص461.
  19. ↑ شیخ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج17، ص33.
  20. ↑ العسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، 1414ق، ج8، ص154.
  21. ↑ کلینی، الکافی، 1429ق، ج15، ص367.
  22. ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، 1407ق، ج3، ص287.
  23. ↑ علاسوند، زن در اسلام، 1397ش، ص390.
  24. ↑ قانون مدنی، ماده 1106.
  25. ↑ حرعاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، 1409ق، ج17، ص236.
  26. ↑ قانون اساسی، اصل 28، فصل سوم، حقوق ملت.
  27. ↑ «سیاست‌های اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ایران»، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، در وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: 20 مرداد 1371ش.

منابع

[ویرایش | ویرایش مبدأ]
  • قرآن کریم
  • ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللالی، قم، مؤسسه سید الشهداء، ۱۴۰۳ق.
  • ابن‌اثیر جزری، علی بن محمد، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
  • پناهی، علی‌احمد، «اشتغال؛ آثار تربیتی و روان‌شناختی»، ماهنامه معرفت، شماره ۱۱۹، ۱۳۸۶ش.
  • توسلی، غلام‌عباس، جامعه‌شناسی کار و شغل، تهران، سمت، ۱۳۷۵ش.
  • جوادی آملی، عبدالله، زن در آینه جلال و جمال، قم، اسراء، ۱۳۸۳ش.
  • حر عاملی، محمد بن حسن‏، حرعاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، به‌تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، ۱۴۰۹ق.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
  • «سیاست‌های اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ایران»، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، در وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ تصویب: ۲۰ مرداد ۱۳۷۱ش.
  • طوسی، محمد بن حسن‏، تهذیب الأحکام، به‌تحقیق حسن الموسوی خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیه‏، ۱۴۰۷ق‏.
  • العسقلانی، ابن‌حجر، فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، ۲۰۰۰م.
  • العسقلانی، ابن‌حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
  • علاسوند، فریبا، زن در اسلام، قم، هاجر، چ ششم، ۱۳۹۷ش.
  • قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
  • قانون مدنی
  • قدیر، محسن، «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»، مجموعه هم‌اندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان، اولویت‌ها و رویکردها، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، ۱۳۸۰ش.
  • قره‌باغیان، مرتضی، فرهنگ اقتصاد و بازرگانی، تهران، مؤسسه فرهنگی رسا، ۱۳۷۳ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب‏، الکافی، تصحیح دارالحدیث، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق.
  • محمّدی ری‌شهری، محمّد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۶ش.
  • مطهری، مرتضی، نظری بر نظام اقتصادی اسلام، در مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش.
  • مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، به‌تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق. ‏
  • ملک‌زاده، فهیمه، «نقش اشتغال زنان در توسعه و تعدد نقش‌ها»، فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره ۴۹، ۱۳۸۷ش.


برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=پیش‌نویس:اشتغال_زن&oldid=22532»