پیش‌نویس:نقاشی شنی

نقاشی شنی؛ آفرینش‌گری یک اثر هنری با ریختن شن و ماسه

نقاشی با شن و ماسه هنری منحصربه‌فرد است که در آن، شن و ماسه‌های رنگی یا ترکیب‌های طبیعی روی یک سطح ثابت ریخته می‌شوند تا طرحی موقت و زنده شکل گیرد. این هنر از دیرباز در جهان، به ویژه در میان بومیان آمریکا، استرالیا و راهبان بودایی، در مراسم آیینی و مذهبی رواج داشته و گاهی با هدف درمان و جذب انرژی‌های معنوی اجرا می‌شده است.در نقاشی شنی، دست هنرمند همزمان نقش آفریننده، کارگردان و ابزار اجرا را دارد و تمرکز و حضور ذهن بالایی لازم است. در نیم‌قرن اخیر، این هنر وارد فضای مدرن و چندرسانه‌ای شده و با نور، پروژکتور و فیلم‌برداری، جلوه‌های نمایشی بی‌نظیری یافته است. در ایران نیز این سبک با تلاش هنرمندان جوان، از جمله فاطمه عبادی، شناخته شده و نمونه‌هایی چون بزرگ‌ترین فرش شنی دنیا نشان‌دهنده رشد و خلاقیت این هنر در کشور است. نقاشی با شن و ماسه ترکیبی از خلاقیت، تمرکز و تعامل مستقیم با بیننده است که به واسطه زنده بودن و موقتی بودنش، تجربه‌ای هنری منحصر به فرد ارائه می‌دهد.

نقاشی با شن از فاطمه عبادی

نقاشی با شن و ماسه؛ هنر آیینی و تعاملی

نقاشی با شن و ماسه، هنر ریختن شن و ماسه‌های رنگی است که گاهی همراه با رنگدانه‌های پودر شده از مواد معدنی بر روی یک سطح ثابت ایجاد می‌شود. نقاشی‌های شنی در بعضی مواقع، به‌صورت موقتی طراحی و اجرا می‌شوند و از دیرباز در بسیاری از مناطق جهان، به‌ویژه در مراسم آئینی و مذهبی رواج داشتند. نقاشی با شن و ماسه، برخلاف سبک‌های نقاشی‌های دیگر، همراه با تماس مستقیم هنرمند با بینندگان است. دستان هنرمند در این اثر هنری، همزمان بازیگر، کارگردان و آفریننده است و انگشت‌های دست، نقش قلم‌مو را بازی می‌کنند. این هنر در سال‌های اخیر شکل‌های چندرسانه‌ای به خود گرفته است. اجرای این سبک هنری نیازمند حضور ذهن و تمرکز بالایی است تا نقاش بتواند تمام طرح‌ها را به‌صورتی منظم و منسجم پیاده کند.

پیشینه نقاشی با شن و ماسه

در برخی نقاط جهان، از جمله در میان بومیان آمریکا، بومیان استرالیا، مردم تبت و راهبان بودایی به این سبک نقاشی، «نقاشی خشک» می‌گویند. بومیان جنوب غربی آمریکا نقاشی شن و ماسه را بر روی زمین، پوست حیوانات یا پارچه اجرا می‌کنند. آن‌ها ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ طرح مختلف سنتی دارند که به «ناوهو» معروف است. این نقاشی‌ها که در مراسم مختلفی طراحی و اجرا می‌شوند، از نظر بومیان آمریکا، محترم است و مقدس شمرده می‌شود.

بومیان، برای تولید رنگ نیز از عناصر طبیعی استفاده می‌کنند؛ مثلاً از ذغال برای رنگ سیاه، گچ خردشده برای رنگ سفید، از ماسه‌های رنگی طبیعی، کنجاله ذرت، گل‌ها، ریشه و پوست گیاهان و جز این‌ها. برای رنگ‌های فرعی نیز، همین رنگ‌های اصلی را با هم ترکیب می‌کنند.

هدف از کشیدن برخی از این نقاشی‌ها توسط بومیان، شفای بیماران است. پس از ترسیم طرح‌های خاص، بیمار باید بر روی نقاشی نشسته و مرد نقاش، دعا می‌خواند. بومیان معتقدند که این گونه نقاشی‌های ماسه‌ای به جذب ارواح و رفت و آمد آن‌ها کمک می‌کند.

نقاشی مدرن با شن و ماسه

قدمت نقاشی با شن روی سطوح روشن و شیشه‌ای به کم‌تر از نیم قرن قبل برمی‌گردد. در این سبک هنری، نقاش با استفاده از شن، طرح مورد نظر خود را اجرا می‌کند و سپس با استفاده از پروژکتور و دوربین انیمیشن، نقاشی را روی پرده به نمایش درمی‌آورد.

نخستین بار در ۱۹۶۸م یک دانشجوی هنر در دانشگاه هاروارد با ریختن شن روی یک جعبهٔ نورانی و دست‌کاری آن اولین فیلم خود را با نام «پیتر و گرگ» روی صحنه برد. در سال ۱۹۷۷م نیز یک فیلم ساخته‌شده با همین روش، برنده جایزه اسکار شد. پس از آن، کارگاه‌های آموزش این سبک از نقاشی با شن در کشورهای مجارستان، فنلاند، فرانسه، اسپانیا و بلژیک راه‌اندازی شد.

نقاشی شنی در ایران

در ایران، نقاشی با شن و ماسه در سال‌های اخیر رایج شده و هنرمندانی به‌نام، در این سبک هنری، در ایران با اجرای طرح‌هایی بی‌نظیر، سعی در معرفی این نوع نقاشی به ایرانیان داشته‌اند؛ از آن جمله می‌توان به «فاطمه عبادی»، هنرمند جوان ایرانی اشاره کرد که با شرکت در یک مسابقه تلویزیونی و کسب مقام نخست، این هنر را به ایرانیان شناساند. همچنین اجرای طرح بزرگ‌ترین فرش شنی دنیا در سواحل خلیج فارس که توسط گروهی از جوانان ایرانی در سال ۱۳۸۴ش صورت گرفت، نمونه دیگری از حضور این هنر در ایران است.

منابع

• «قدرت جادویی نقاشی شنی»، وب‌سایت سیمرغ، تاریخ بارگذاری: ۱ آبان ۱۳۸۷ش.
• «نقاشی با شن»، وب‌سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: ۳ شهریور ۱۳۹۸ش.
• «هنر نقاشی با شن: جادو با شن‌ریزه‌ها»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: ۵ آبان ۱۴۰۰ش.