پرش به محتوا

آینه‌دوزی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
imported>امان الله فصیحی
جز حمید گلزار صفحهٔ پیش‌نویس:آینه‌دوزی را بدون برجای‌گذاشتن تغییرمسیر به آینه‌دوزی منتقل کرد
(۲۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''{{درشت|آینه‌دوزی}}'''{{درشت|؛}} یکی از انواع هنر سوزن‌دوزی سنتی در ایران با استفاده از قطعه‌های کوچک آینه.


'''<big>آینه‌دوزی؛</big>''' <!-- عنوان عام است اما بدنه مقاله درباره آینه‌دوزی در فرهنگ قوم بلوچ است. یا عنوان خاص شود به آینه‌دوزی در قوم بلوچ تغییر کنید یا متن مقاله عام نوشته شود. -->دوخت آینه روی پارچه و لباس.
آینه‌دوزی، گونه‌ای از هنر [[سوزن‌دوزی]] است که در آن، قطعات کوچک [[آینه]] بر روی پارچه، دوخته یا نصب می‌شود تا جلوه‌ای درخشان و منعکس‌کننده نور ایجاد کند. این هنر بیشتر در مناطق مرکزی و جنوبی [[ایران]] مانند استان‌های [[استان اصفهان|اصفهان]]، [[استان یزد|یزد]]، [[استان هرمزگان|هرمزگان]] و به‌ویژه در [[استان سیستان و بلوچستان|سیستان و بلوچستان]] رواج دارد و معمولاً روی لباس‌های محلی، [[رومیزی]]، [[سجاده]]، کیف و وسایل تزئینی اجرا می‌شود. آینه‌دوزی به‌صورت خاص از [[صنایع دستی]] [[قوم بلوچ]] است. در فرهنگ قوم بلوچ، آینه نمادی از [[خورشید]]، [[زایش]]، [[قدرت]]، [[تولد]] و [[آبادانی]] است و [[زنان بلوچ]] با بهره‌گیری از آینه، مفاهیم [[زندگی]]، [[روشنایی]] و [[امید]] را در آثار خود متجلی می‌سازند.


آینه‌دوزی از هنرهای کهن و ارزشمند استان سیستان و بلوچستان است که در قالب‌های گوناگون، بر روی پوشاک سنتی، تزئینات<!-- تزییات --> پارچه‌ای و آویزهای دیواری اجرا می‌شود. این هنر با دوخت تکه‌های کوچک آینه بر پارچه، جلوه‌ای خاص از درخشش و زیبایی را پدید می‌آورد. در فرهنگ [[قوم بلوچ]]، آینه نمادی از خورشید، زایش، قدرت، تولد و آبادانی است؛ از این‌رو هنرمندان بلوچ با بهره‌گیری از آن، مفاهیم زندگی، روشنایی و [[امید]] را در آثار خویش <!-- در آثار خود -->متجلی می‌سازند.
== شیوه دوختن آینه ==
در آینه‌دوزی، آینه‌های کوچک در شکل‌های هندسی مختلف و با انواع نخ‌های ابریشمی رنگی و نخ [[عمامه]] روی لباس‌های محلی و آویزهای دیواری دوخته می‌شود.<ref>[https://beautifulhandicrafts.blogfa.com/post/5 «هنر اصیل ایرانی»، وب‌سایت بلوگفا.]</ref> درگذشته آینه‌ها از ورقه‌های نازکی چون برنج، مس یا نقره ساخته می‌شدند؛ اما امروزه آینه‌های پلکسی در اندازه‌ها و طرح‌های مختلف در بازار عرضه می‌شوند. برای آینه‌دوزی ابتدا طرحی روی پارچه کشیده شده و روی کارگاه گلدوزی محکم می‌شود. هنرمند [[آینه]] را روی پارچه می‌چسباند و سپس اطراف آن را با دوخت به روش زنجیره یا [[بست‌دوزی]]، تزئین می‌کند.<ref>[https://perojehonar.ir/آینه-دوزی-لباس/ «آینه‌دوزی روی لباس»، وب‌سایت پروژه هنر.]</ref> در روش زنجیره، ابتدا نخ را از زیر [[سوزن]] رد می‌کنند و با زدن یک بخیه، حلقه‌ای شبیه زنجیر شکل می‌گیرد. این دوخت از بالا به پایین انجام می‌شود و حلقه‌ها پشت سر هم، شکل زنجیرهٔ منظمی را می‌سازند. بست‌دوزی، دوخت یک بخیه برای اتصال آینه روی پارچه است.<ref>[https://beautifulhandicrafts.blogfa.com/post/5 «هنر اصیل ایرانی»، وب‌سایت بلوگفا.]</ref>


=='''تعریف آینه‌دوزی'''==
== کاربرد آینه‌دوزی ==
آینه‌دوزی شامل<!-- کلمه شامل اضافه است --> دوختن آینه‌های کوچک در ابعاد مختلف مربع، دایره، مثلث، بیضی و اشک با انواع نخ‌های ابریشمی رنگی و نخ [[عمامه]] روی لباس‌های محلی و آویزهای دیواری است.<ref>[https://beautifulhandicrafts.blogfa.com/post/5 «هنر اصیل ایرانی»، وب‌سایت بلوگفا.]</ref>
آینه‌دوزی در [[قوم بلوچ]] برای تزیین مَرکب [[عروس]] و اتاق‌ها و خانه‌های مسکونی به کار می‌رود.<ref>[https://beautifulhandicrafts.blogfa.com/post/5 «هنر اصیل ایرانی»، وب‌سایت بلوگفا.]</ref> به‌دلیل درخشندگی قابل توجه آینه، اغلب زنان در [[مراسم عروسی]]، لباس‌هایی با تزیین آینه می‌پوشند. [[آینه‌دوزی]] علاوه‌بر لباس، در تزیین دکوراسیون منزل، پایین‌تخت، رومیزی، آباژور، روکش کوسن، جلیقه و [[چادر،]] کمربند، کیف و گاهی برای تزیین حیواناتی مانند [[شتر]] کاربرد دارد.<ref>[https://fa.irancultura.it/Ayineh-duzi-گلدوزی-آینه/ «آیینه‌دوزی (گلدوزی آینه)»، وب‌سایت موسسۀ فرهنگی ایران در رم.]</ref>


=='''تاریخچۀ آینه‌دوزی'''==
== آینه‌دوزی بلوچی ==
هنر آینه‌دوزی از بلوچستان پاکستان به سیستان ایران آورده شده است. این هنر در [[دورۀ صفویه]] به اوج شکوفایی خود رسید که مرکز اصلی آن در [[شهروندی زنان در ایران|ایران]]، [[زابل]] و [[سیستان]] و [[بلوچستان]] است.<ref>[https://www.hayat.ir/news/268588/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86%D9%87-%DB%8C-%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%A7%DA%A9-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 پالوده، «سرزمین آفتاب؛ آینۀ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات.]</ref>
هنر آینه‌دوزی در [[صفویه|دورهٔ صفویه]] به اوج شکوفایی خود رسید و امروزه مرکز اصلی آن منطقه [[زابل]] در [[استان سیستان و بلوچستان]] است.<ref>[https://www.hayat.ir/news/268588/سرزمین-آفتاب-آیینه-ی-تمام-نمایی-از-خاک-مردم-هنر-دوست-سیستان پالوده، «سرزمین آفتاب؛ آینۀ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات.]</ref> آینه در زبان بلوچی «آدینَک» نام دارد<ref>آذرلی، فرهنگ کوچک پارسی-بلوچی، بلوچی-پارسی، 1394ش، ص25.</ref> و به دوخت آن، '''آدینک‌دوچی''' یا '''سامان''' گفته می‌شود.<ref>جهان‌دیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص62.</ref> شباهت آینه‌دوزی بلوچی با آینه‌دوزی‌های [[افغانستان]]، [[هند]] و [[پاکستان]]، به‌دلیل اشتراک فرهنگی، زبانی و نژادی ساکنان مناطق هم‌مرز این کشورها است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص129.]</ref>


=='''مواد تشکیل‌دهندۀ آینه‌ها'''==
=== نمادهای آینه‌دوزی بلوچی ===
درگذشته آینه‌ها از ورقه‌های نازکی چون برنج، مس یا نقره ساخته می‌شدند؛ اما امروزه آینه‌های پلکسی در اندازه‌ها و طرح‌های مختلف در بازار عرضه می‌شوند.<ref>[https://perojehonar.ir/%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3/ «آینه‌دوزی روی لباس»، وب‌سایت پروژه هنر.]</ref>
آینه در فرهنگ بلوچ‌ها نشانهٔ خورشید، آتش، قدرت، تولد و آبادانی است<ref>[https://www.hayat.ir/news/268588/سرزمین-آفتاب-آیینه-ی-تمام-نمایی-از-خاک-مردم-هنر-دوست-سیستان پالوده، «سرزمین آفتاب؛ آینۀ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات.]</ref> و در آینه‌دوزی بلوچی به‌صورت نمادین استفاده می‌شود.


=='''فرآیند آینه‌دوزی'''==
==== روشنایی ====
برای شروع فرآیند آینه‌دوزی ابتدا طرحی روی پارچه کشیده و سپس روی کارگاه گلدوزی محکم می‌شود. هنرمند [[آینه]] را روی پارچه می‌چسباند و سپس اطراف آن را با انواع دوخت‌های ساده، [[قلاب‌بافی]] یا زنجیره‌ای تزیین می‌کند.<ref>[https://perojehonar.ir/%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3/ «آینه‌دوزی روی لباس»، وب‌سایت پروژه هنر.]</ref>


=='''کاربرد آینه‌دوزی'''==
* '''ستاره''': ستاره، شناخته‌شده‌ترین نقش در سوزن‌دوزی بلوچ است و برای تزیین حاشیه لباس استفاده می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص129.]</ref>
آینه‌دوزی میان بومیان بلوچستان برای تزیین مرکب نوعروسان و اتاق‌ها و خانه‌های مسکونی به‌کار می‌رود.<ref>[https://beautifulhandicrafts.blogfa.com/post/5 «هنر اصیل ایرانی»، وب‌سایت بلوگفا.]</ref> علاوه‌براین، به‌دلیل انعکاس نور، آینه درخشندگی قابل توجهی به قطعه می‌دهد و اغلب زنان در مراسم‌های خاص مانند عروسی، لباس‌هایی با تزیین آینه می‌پوشند. آینه‌دوزی علاوه‌بر لباس، در تزیین دکوراسیون منزل، پایین تخت، رومیزی، آباژور، روکش کوسن، جلیقه و [[چادر،]] کمربند و کیف و گاهی اوقات برای تزیین حیواناتی مانند شتر کاربرد دارد.<ref>[https://fa.irancultura.it/Ayineh-duzi-%DA%AF%D9%84%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87/ «آیینه‌دوزی (گلدوزی آینه)»، وب‌سایت موسسۀ فرهنگی ایران در رم.]</ref>
* '''سه آدینکی''': نقشی از سه آینهٔ دایره‌ای است که در کنار هم، یک مثلث با رأس رو به بالا در مرکز ایجاد می‌کنند. این مثلث نماد شعله‌های آتش و اشعهٔ نور خورشید است.<ref>شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، 1387ش، ص153.</ref>
* '''کَپ و نال''': این نقش شامل لوزی‌های تودرتو است که با دوخت‌های [[دوخت جالر|جالر]] و [[گورچم]] تزیین شده و بیشتر در جنوب سیستان کاربرد دارد و گاهی به‌صورت کَپ یا ناقص دوخته می‌شود. نقش کَپ و نال نماد رسم کهن سوگند آتش است<ref>جهان‌دیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص2357.</ref> و یادآور داستان [[شهداد و مهناز]] که [[سوگند نال|نال]] یا سوگند آتش را ناقص اجرا کرد. آینه در مرکز، نماد شعله‌های آتش است<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص130.]</ref> که در فرهنگ بلوچ نشانهٔ پاک‌کنندگی و داوری محسوب می‌شود.<ref>عناصری، تجلی دوازده ماه در آینهٔ اساطیر و فرهنگ عامهٔ ایران، 1374ش، ص29.</ref>
* '''هفتصد آدینکی''': نقش هفتصد آدینکی مشهور به هزار آینه‌ای از تکرار آینه‌های گرد به وجود می‌آید و بیشترین آینه را دارد. این نقش برای زیبایی [[لباس عروس]] استفاده می‌شود. برخی معتقدند که آینه‌های زیاد، چشم [[نامحرم]] را جذب می‌کند و پوشیدن آن در ملأ عام [[گناه]] است. این نقش نماد [[سوگند نال|قسم نال]] و پاک‌کنندگی توسط آتش است. آینه نماد [[دنیا]] و [[آخرت]] است؛ در دنیا برای تزیین لباس کاربرد دارد و زمانی نماد آتش خواهد بود که وسیلهٔ انحراف نامحرم شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص130.]</ref>
* '''گُل کُندی''': این نقش چندضلعی دارای یک لوزی در مرکز است که علاوه بر پیش‌سینه و جیب، در حاشیه لباس نیز استفاده می‌شود. این طرح نماد ناهمواری‌های جغرافیایی بلوچستان و غارهای کوهستانی معروف به کُندی است. حاشیه پلکانی نشان‌دهنده مسیر غار و آینه‌ها نماد روشنایی مشعل هستند که توسط انسان برای گرمای درون [[غار]] استفاده شده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص131.]</ref>
* '''شمس بانور''': بانور به‌معنی عروس آراسته است و شمس بانور قطعه‌طلایی است که بر پیشانی [[عروس]] آویخته می‌شود. طرح شمس بانور از ترکیب چشم، خورشید، نقوش گیاهی و اشکال هندسی ساخته شده و در سرآستین و حاشیه لباس کاربرد دارد.<ref>جهان‌دیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص259.</ref> نقش چشم، نماد چشمان آرایش‌شده عروس و شاخص بودن او است. اشکال هندسی نماد حجله عروس و آینه وسط نماد آب یا آینه در مراسم «آینه و قرآن» است.<ref>گلستانه، فرهنگ عامه: ادبیات و شعر عامیانهٔ مردم سیستان، 1386ش، ص78.</ref>


=='''آینه‌دوزی در فرهنگ‌های مختلف'''==
==== آبادانی ====
زنان مناطق مختلف، سبک‌های متفاوتی از آینه‌دوزی دارند. مثلاً <!-- برای مثال -->در گجرات<!-- منظور گجرات هند است؟  -->، آینه‌ها با الگوهای آزاد و بی‌قائده‌ای به‌ [[پارچه]] دوخته می‌شوند. در راجستان، [[اسب‌ها]]، فیل‌ها و طاووس‌ها در کنار آینه‌ها گلدوزی می‌شوند. این هنر در هندوستان به «شی‌شا» معروف است که نمادی از خدایان و ستارگان است.<ref>[https://sciencedirect.eramblog.com/post/6rk/-%D8%B7%D8%B1%D8%AD-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%DA%AF%D9%84%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%AA «طرح‌های آینه‌کاری و گلدوزی در گجرات»، وب‌سایت ارم بلاگ.]</ref> در سند و بلوچستان پاکستان، آینه‌ها با گلدوزی‌هایی از مربع‌های مورب و طرح‌های هندسی و گاهی اوقات با طرح‌های ساده تزیین می‌شوند و نشان از هماهنگی و نظم کیهانی دارند. آینه‌دوزی در افغانستان به‌ویژه در هرات و قندهار نشانه‌ای از درخشش روح است که در لباس زنان این منطقه دیده می‌شود.<ref>[https://perojehonar.ir/%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3/ «آینه‌دوزی روی لباس»، وب‌سایت پروژه هنر.]</ref>


=='''شیوه‌های دوخت آینه‌دوزی'''==
* '''حریر''': حریر، نقش پی‌درپی آینه‌های لوزی و مربع‌شکل است که فضای بین آنها با [[سوزن‌دوزی]] تزیین شده است. تکرار آینه‌ها در حاشیهٔ لباس حرکت آب را تداعی می‌کند.
آینه‌دوزی به دو روش زنجیره و بست‌دوزی روی لباس دوخته می‌شود. در روش زنجیره، ابتدا نخ را از زیر [[سوزن]] رد می‌کنند و با زدن یک بخیه، حلقه‌ای شبیه زنجیر شکل می‌گیرد. این دوخت از بالا به پایین انجام می‌شود و حلقه‌ها پشت سر هم، شکل زنجیرۀ منظمی را می‌سازند. بست‌دوزی، دوخت یک بخیه برای اتصال آینه روی پارچه است.<ref>[https://beautifulhandicrafts.blogfa.com/post/5 «هنر اصیل ایرانی»، وب‌سایت بلوگفا.]</ref>
* '''کُردِلُک''': نقش کردلک به‌معنی باغ کوچک از دو مربع تودرتو با فاصله‌های مشبک دوخته‌شده تشکیل شده که یک آینه کوچک دایره‌ای در مرکز آن تعبیه شده است. این نقش بیشتر در منطقه [[سراوان]] و روی پیش‌سینه لباس کاربرد دارد. کردلک نماد باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی محصور است. آینه کوچک نماد [[آب]] و اندازه کوچک آن نشان‌دهنده کم‌آبی و کویری بودن منطقه است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص132.]</ref>
* '''تک‌زَراَفشان''': نقش تک‌زرافشان از چهار مربع تشکیل شده که به‌شکل لوزی به‌هم متصل‌اند. در اضلاع خارجی، هشت مثلث طراحی شده که میان آنها گل‌های کوچک سوزن‌دوزی شده است. این نقش در قسمت‌های پیش‌سینه، روی جیب و گاهی به‌صورت پراکنده روی [[لباس]] دوخته می‌شود. درون هر لوزی یک آینه دایره‌ای قرار دارد که نمادی از آب [[چشمه]] برای رویش گیاهان است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.]</ref>
* '''گل و گلدان''': این نقش تصویر گل درون گلدان را نشان می‌دهد. مرکز گلدان، ریشهٔ گل محسوب می‌شود که به‌وسیلهٔ آینه‌ای دایره‌ای‌شکل گلدوزی شده است. گل و گلدان از نقوش قدیمی در فرهنگ بلوچ است که بیشتر در حاشیهٔ لباس استفاده می‌شود و نمادی از آب در حیات گیاه است و داستان آفرینش گل از دل خاک را نشان می‌دهد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.]</ref>
* '''پردیسی''': نقش پردیسی از یک آینهٔ لوزی‌شکل تشکیل شده که دو طرف آن دو برگ و روی رأس آن یک گل قرار دارد. آینه در این نقش همچون گل و گلدان درون خاک قرار دارد و نماد آبی است که حیات ریشهٔ گیاه را تضمین می‌کند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.]</ref>
* '''کوه‌دامُن''': کوه‌دامن نقشی شبیه [[کوه]] است که اطراف آن با آینه‌هایی تزیین شده است. این نقش به‌صورت پیوسته در حاشیهٔ لباس دوخته می‌شود و نشان‌دهندهٔ طبیعت منطقهٔ دامن با دره‌های سبز و [[رودخانه|رودخانه‌های]] بسیار است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.]</ref>


=='''آینه‌دوزی بلوچی'''==
==== معصومیت ====
آینه از عناصر فرهنگی و هنری مهم در سوزن‌دوزی بلوچی به شمار می‌رود. آینه در زبان بلوچی «آدینَک» نام دارد<ref>آذرلی، فرهنگ کوچک پارسی-بلوچی، بلوچی-پارسی، 1394ش، ص25.</ref> که به دوخت آن «آدینک دوچی» یا سامان گفته می‌شود.<ref>جهان‌دیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص62.</ref> آینه تقریباً در تمام مناطق بلوچستان کاربرد دارد؛ اما بومیان منطقه، مبدأ اصلی آن را جنوب سیستان می‌دانند. همچنین معتقد<!-- بومیان معتقدند... --> هستند که اگر شباهت‌هایی بین آینه‌دوزی بلوچی با آینه‌دوزی‌های کشورهایی چون افغانستان، هند و پاکستان وجود دارد، تنها به‌دلیل شباهت‌های فراوانی است که اقوام بلوچ به‌ویژه اهالی جنوب استان از نظر [[زبان]]، [[فرهنگ]] و [[نژاد]] با کشورهای همسایه دارند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص129.]</ref>


==='''نمادگرایی در آینه‌دوزی بلوچ'''<ref group="دیدگاه">هیدینگ جدید لازم نیست. ذیل همان هیدینگ آینه دوزی بلوچی بیاید. عناوین را دقیق انتخاب کنید. مثلا آینه دوزی بلوچی یا آینه دوزی در قوم بلوچ؟ هر کدام که بیشتر سرچ میشود و به عنوان مدخل نزدیک است، آرورده شود. چرا فقط قوم بلوچ؟ عنوان مدخل عام است ولی بیش از نصف فقط به نمادهای قوم بلوچ اختصاص یافته است. مدخل باید جامع و مخصتر نگارش شود</ref>===
* '''مروارید''': مروارید، نقشی لوزی‌شکل است که زائده‌های کوچکی از چهار ضلع آن خارج شده است. درون این لوزی، آینه‌ای دایره‌ای‌شکل قرار دارد. این نقش شبیه [[مروارید]] در [[صدف]] است که یک قطره آب را در دل خود می‌پروراند. نقش مروارید نماد [[پاکدامنی]] است که روی لباس زنان به‌ویژه پیراهن عروس سوزن‌دوزی می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.]</ref>
آینه به‌دلیل ویژگی بازتابندگی خود، در فرهنگ‌های گوناگون دارای مفاهیم و نمادهای بسیاری است.<ref group="دیدگاه">این نیم خط جایش اینجا نیست</ref>این شیء همواره نشانه‌ای از خورشید، آتش، قدرت، تولد و آبادانی در فرهنگ بلوچ به کار می‌رود:<ref>[https://www.hayat.ir/news/268588/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86%D9%87-%DB%8C-%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D8%A7%DA%A9-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 پالوده، «سرزمین آفتاب؛ آینۀ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات.]</ref>
* '''نُه‌آدینکی''': نقش نه‌آدینکی از تزیینات کاربردی جنوب سیستان‌وبلوچستان است و برای تزیین تمام قسمت‌های لباس از آن استفاده می‌شود. در سوزن‌دوزی این نقش، یک آینه در مرکز و هشت آینهٔ دیگر به‌صورت دایره‌ای‌شکل دورتادور آینهٔ مرکزی دوخته شده‌اند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.]</ref> نه‌آدینکی نماد [[تولد]] است؛ چراکه عدد نه در باور عمومی مردم نشان‌دهندهٔ مدت‌زمان لازم برای تکامل [[جنین]] و همچنین معصومیت [[نوزاد]] متولد شده است.<ref>افروغ، نماد و نشانه‌شناسی در فرش ایران، 1389ش، ص133.</ref>
* '''چَم‌آهوگ''': نقش چم‌آهوگ از یک لوزی مشبک تشکیل شده که در هریک از رأس‌های آن، آینه‌ای مربع‌شکل تعبیه شده است. این نقش به‌صورت کامل یا نیمه، در تمام قسمت‌های لباس استفاده می‌شود. در فرهنگ بلوچ، [[آهو]]، آسک یا آهوگ نامیده می‌شود و به‌دلیل چشم‌های زیبا، نماد زنانه است<ref>شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، 1379ش، ص312.</ref> و چم‌آهوگ در وصف دخترانی با چشم زیبا به‌کار می‌رود. همچنین، زنان بلوچی با دوخت آینه در این نقش، زلالی آب را نشان می‌دهند؛ زیرا آهو در مناطق گرمسیری در جست‌وجوی [[آب]] و [[چشمه]] است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.]</ref>
* '''اشک عروس''': نقش اشک عروس یک لوزی است که آینه‌ای دایره‌ای در مرکز و خطوطی شبیه مژه در اضلاع بیرونی دارد. این نقش که شبیه چشم است، نماد چشم آرایش‌شده عروس است و در گذشته به‌صورت تکی و قرینه روی لباس عروس دوخته می‌شد. آینه در آن، نماد اشک یا قطره آب و نشانهٔ [[پاکی]] است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص136.]</ref>


*<ref group="دیدگاه">از الف ب یا عد به صورت دستی در اوایل عناوین استفاده نکنید. اشکال ندارد که هیدینگ های فرعی بدون کد خاص بیاید. عناوین داخل متن از از علایم خود نرم افزار ویکی نقطه یا عدد استفاده کنید.  تمام مطالب مرتبط با یک موضوع در یک پاراگراف بیاید. پاراگراها نه خیلی طولانی شود و نه خیلی کوتاه. رعایت اعتدال و اقتضای مطلب ملاک باشد.</ref> '''اشاره به آتش، نور و روشنایی'''<!-- در عنوان‌بندی از کلمات مترادف استفاده شده است. پیشنهاد می‌شود در بخش نمادگرایی، عنوان‌های اصلی با هدینگ شماره 2 و عنوان‌های فرعی با هدینگ 3 تنظیم شود. همچنین عنوان‌های اصلی با یک مفهوم جامع با پیشوند نماد بیاید. برای مثال به جای «اشاره به آتش، نور و روشنایی»، «نماد روشنایی» بیاید. -->
==== نمادهای اجتماعی و عاطفی ====


===='''ستاره'''====
* '''مورت تاک''': نقش مورت‌تاک شامل یک لوزی با آینه در مرکز و خطوط شانه‌مانند در طرفین است. این نقش به‌دلیل خطوط شانه، مفاهیم [[خودآرایی]] و [[جوانی]] را تداعی می‌کند. در فرهنگ بلوچ، آینه نماد [[مادر]] و شانه نماد [[دختر]] است. آینه در این نقش، نماد راهنمایی و تربیت درست برای تشخیص مسیر صحیح و همچنین نماد جوانی است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص136.]</ref>
ستاره، شناخته‌شده‌ترین نقش میان سوزن‌دوزان بلوچ است که در تمام مناطق استان<!-- سیستان و بلوجستان --> از آن برای تزیین لباس در قسمت حاشیه استفاده می‌کنند. مردم بلوچ واژۀ ستاره را در ارتباط با خورشید به‌کار می‌برند، چراکه خورشید منبع نور و درخشنده‌ترین پدیده در مناطق کویری است. هنرمندان بلوچی از نقش خورشید الهام می‌گیرند و نمادی از آن را روی لباس سوزن‌دوزی می‌کنند و تابش و گرمای آن را با آینه گره می‌زنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص129.]</ref>
* '''چَم‌مژه''': نقش چم‌مژه از دایره در مرکز و چهار مثلث با خطوط مژه‌مانند مشکی تشکیل شده است. این طرح در همه قسمت‌های لباس به‌صورت کامل یا نیمه استفاده می‌شود. این نقش نماد پشتیبانی و عشق [[خواهر]] به [[برادر]] است؛ زیرا برادر در فرهنگ بلوچ [[نور چشم]] خواهر محسوب می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص137.]</ref>
* '''دل‌بنده''': نقش دل‌بنده، چادر مربع‌شکل [[عشایر]] را از بالا، به‌همراه میخ‌های نگه‌دارنده آن نشان می‌دهد. این نقش با آینه‌های زیاد تزیین شده و به [[حجله]] عروس و داماد و [[آینه‌بندان|رسم آینه‌بندان]] اشاره دارد. دل‌بنده نمادی از [[عشق]] و زندگی [[زناشویی]] است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص137.]</ref>
* '''کوه سر عاشق''': نقش کوه سر عاشق شبیه کلبه‌ای با سقف سوزن‌دوزی شده است که درون آن سه آینه دایره‌ای قرار دارد. این نقش بیشتر در جنوب سیستان و به‌عنوان حاشیه لباس و سر آستین کاربرد دارد. این طرح نماد [[کوچ‌نشینی]] قوم بلوچ و همچنین نماد عشق و پیوند زناشویی است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص138.]</ref>
* '''کوه‌بندر''': نقش کوه‌بندر یک لوزی مشبک است که در خانه‌های آن آینه‌های دایره‌ای دوخته شده است. این نقش مختص منطقه [[چابهار]] است و در پیش‌سینه و حاشیه لباس کاربرد دارد. کوه در اینجا به‌معنی تکه‌سنگ است و نمادی از استواری و [[مقاومت]] تلقی می‌شود.<ref>جهان‌دیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص1885.</ref>
* '''پنج همسایه''': این نقش از پنج مربع تشکیل شده که به شکل علامت مثبت کنار هم قرار گرفته‌اند و درون هر مربع یک آینه سوزن‌دوزی شده است. این پنج مربع می‌تواند اشاره‌ای به خانه‌های [[همسایگی|همسایگان]] باشد؛ زیرا در فرهنگ بلوچ، [[همسایه]] جایگاه ویژه‌ای دارد. این نقش نمادی از وصلت، ارتباط و هماهنگی بین افراد تلقی می‌شود.<ref>شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، 1379ش، ص242.</ref>


===='''سه آدینکی'''====
==== قدرت ====
نقش سه آدینکی از سه آینۀ دایره‌ای‌شکل تشکیل شده است. این دایره‌ها به‌گونه‌ای کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که در مرکز، مثلثی با رأس رو به بالا را به‌وجود آورده است. این مثلث، نمادی از شعله‌های آتش و اشعۀ نور خورشید است. سه آدینکی بیشتر در حاشیۀ لباس به‌کار می‌رود.<ref>شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، 1387ش، ص153.</ref>


===='''کَپ و نال'''====
* '''شَرین جَنِک''': نقش شرین‌جنک به‌معنی زن برگزیده و زیورآلات فراوان از یک لوزی با دایره در مرکز و مثلث‌های بزرگ و کوچک در رئوس تشکیل شده است. این نقش در پیش‌سینه لباس دوخته می‌شود و آینه در آن نماد زیبایی و دارندگی فرد است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص139.]</ref>
نقش یک لوزی است که درون آن دو لوزی در مرکز طراحی شده است. مرز بین لوزی بزرگ و کوچک با دوخت‌های فشرده و رنگی مشهور به «جالر» و حاشیۀ لوزی کوچک با دوخت «گورچم» (چشم باز و بسته) سوزن‌دوزی شده است. این نقش اغلب در جنوب استان <!-- کدام استان؟ -->و درقسمت‌های مختلف لباس کاربرد دارد و گاهی نیز به‌صورت کَپ (نصف و ناقص) دوخته می‌شود.<!-- جمله بعدی با یک اسپیس فاصله نوشته شود. این مشکل در چندین جا تکرار شده که باید اصلاح شود. -->جنبۀ نمادین نقش کپ و نال در ارتباط با رسم کهن نال در بلوچستان است که از آن به‌عنوان سوگند آتش یاد می‌شود.<ref>جهان‌دیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص2357.</ref> در میان برخی از طوایف بلوچستان رسم است که با استفاده از شعله‌های آتش گناهکار را از بی‌گناه تشخیص دهند؛ به این صورت که اگر دست متهم در آتش سوخت، مجرم و در غیر این صورت بی‌گناه است.<ref>افشار‌سیستانی، عشایر و طوایف سیستان و بلوچستان، 1370ش، ص193.</ref>
* '''دژ''': دژ یک نقش لوزی است که درون آن پنج آینهٔ دایره‌ای‌شکل قرار دارد. از این نقش در قسمت‌های مختلف لباس استفاده می‌شود. دژ به سازه‌های محکم که بیشتر جنبهٔ نظامی دارد، گفته می‌شود. آینه در نقش دژ نماد قدرت تلقی می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص140.]</ref>


نقش کَپ نیز داستان «شهداد و مهناز» را یادآوری می‌کند که در آن مهناز برای اثبات بی‌گناهی خود تصمیم به انجام مراسم سوگند نال را دارد؛ اما مهناز این مراسم را به‌طور کامل اجرا نمی‌کند و به‌همین‌دلیل «کپ» در زبان بلوچی نصف و ناقص معنا می‌شود.
== آینه‌دوزی هندی ==
زنان در شبه‌قاره هند، سبک‌های متفاوتی از آینه‌دوزی دارند؛ برای مثال در گجرات هند، آینه‌ها با الگوهای آزاد و بی‌قائده‌ای به [[پارچه]] دوخته می‌شوند. در راجستان، [[اسب|اسب‌]]، [[فیل|فیل‌]] و [[طاووس‌]] در کنار آینه‌ها گلدوزی می‌شوند. این هنر در هندوستان به '''شی‌شا''' معروف است که نمادی از خدایان و ستارگان است.<ref>[https://sciencedirect.eramblog.com/post/6rk/-طرح-های-آینه-کاری-و-گلدوزی-در-گجرات «طرح‌های آینه‌کاری و گلدوزی در گجرات»، وب‌سایت ارم بلاگ.]</ref> در سند و بلوچستان پاکستان، آینه‌ها با گلدوزی‌هایی از مربع‌های مورب و طرح‌های هندسی و گاهی اوقات با طرح‌های ساده تزیین می‌شوند و نشان از هماهنگی و نظم کیهانی دارند. آینه‌دوزی در افغانستان به‌ویژه در [[هرات]] و [[قندهار]] نشانه‌ای از درخشش روح است که در لباس زنان این منطقه دیده می‌شود.<ref>[https://perojehonar.ir/آینه-دوزی-لباس/ «آینه‌دوزی روی لباس»، وب‌سایت پروژه هنر.]</ref>


بانوی بلوچی با سوزن‌دوزی این نقش قصد دارد صحنه‌ای از مراسم سوگند نال را به تصویر کشد و برای نشان دادن<!-- نشان‌دادن --> شعله‌های آتش از آینه استفاده می‌کند و آن را در مرکز قرار می‌دهد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص130.]</ref> در واقع آتش نشانه‌ای از پاک‌کنندگی جهان از پلیدی‌ها است و در فرهنگ بلوچ آن را وسیلۀ داوری و آزمون قرار می‌دهند.<ref>عناصری، تجلی دوازده ماه در آینۀ اساطیر و فرهنگ عامۀ ایران، 1374ش، ص29.</ref>
== درآمد آینه‌دوزی ==
آینه‌دوزی نشانه‌ای از ذوق و هنرمندی زنان است و بسیاری از دختران از کودکی آن را می‌آموزند. امروزه آینه‌دوزی، یکی از منابع درآمد زنان روستایی و هنرمندان محلی است. بسیاری از خانواده‌ها با فروش پوشاک و محصولات تزیین‌شده با آینه‌دوزی، [[درآمد]] کسب می‌کنند. همچنین، این هنر با صادرات گسترده به کشورهای مختلف، حضور پررنگی در نمایشگاه‌های جهانی [[صنایع دستی]] و جذب [[گردشگر|گردشگران]] داخلی و خارجی، نقشی چشمگیر در [[رونق اقتصادی]] و فرهنگی منطقه ایفا می‌کند.<ref>[https://ravaghehonar.com/آیینه-دوزی-گجرات/ «آینه‌دوزی گجرات»، وب‌سایت رواق هنر.]</ref>


===='''هفتصد آدینکی'''====
== پانویس ==
نقشی که از تکرار پشت سرهم آینه‌های گرد و دوخت پریوار به وجود آید، هفت آدینکی نام دارد. در این نقش بیشترین آینه به‌کار رفته و برخی هنرمندان نیز آن را با نام «هزار آینه‌ای» می‌شناسند.مردم بلوچ استفاده از این نقش را عنصری درخشان برای زیبایی بیشتر لباس عروس می‌دانند. برخی نیز بر این باور هستند که استفاده از تعداد بالای آینه‌ها در لباس، به زیبایی آن می‌افزاید و چشم نامحرم را به‌سوی شخص پوشندۀ لباس جذب می‌کند. از این رو پوشیدن آن در حالت عادی و ملأ عام گناه است.استفاده از این نقش روی لباس اشاره به قسم نال و پاک‌کنندگی توسط آتش دارد.
 
آینه در این نقش نماد دنیا و آخرت را نشان می‌دهد. در دنیا به‌عنوان عنصر درخشان برای تزیین لباس کاربرد دارد و زمانی نماد آتش خواهد بود که وسیلۀ انحراف نامحرم شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص130.]</ref>
 
===='''گُل کُندی'''====
این نقش از چند ضلعی تشکیل شده که در مرکز آن لوزی دیده می‌شود. درگذشته این نقش تنها در قسمت پیش‌سینه و جیب دوخته می‌شد؛ اما امروزه از آن در حاشیۀ لباس نیز استفاده می‌شود.خطوط متقاطع این نقش پدیده‌های طبیعی ناهموار جغرافیایی بلوچستان را تداعی می‌کند و نمادی از غارهای استان با کُنج‌های تنگ و تاریک در دل کوه را نشان می‌دهد. مردم بلوچ به مکان‌هایی که گوشه‌های بسیار دارد «کُندی» می‌گویند که با شکل ظاهری این نقش نیز مطابقت دارد.بانوی بلوچ با طراحی حاشیۀ پلکانی ناهمواری‌های کوه و مسیر رسیدن به غار را نشان می‌دهد. آینه‌های دوخته شده در اطراف مسیر پلکانی، نمادی از نور و روشنایی<!-- نور و روشنایی مترادف است و نوشتن یکی از آنها کفایت می‌کند. --> است که توسط خود انسان به‌وسیلۀ روشن کردن<!-- روشن‌کردن --> مشعل برای روشنایی و گرمای درون غار به‌کار رفته است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص131.]</ref>
 
===='''شمس بانور'''====
این طرح از چند نقش که شامل یک چشم، یک شکل هندسی، دو نقش گیاهی، خورشید و اشکال هندسی مربع و دایره است، تشکیل شده است. این طرح بیشتر در حاشیۀ لباس به‌ویژه سر آستین‌ها کاربرد دارد.«بانور» در فرهنگ بلوچی به دختر آراسته‌ای گفته می‌شود که جشن عروسی وی برپا است.<ref>جهان‌دیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص259.</ref> شمس بانور نیز قطعه‌ای از طلا است که روی پیشانی عروس آویزان می‌شود. بنابراین طرح چشم نمادی از چشم‌های آرایش‌شدۀ عروس است که بالاتر از سایر نقش‌ها قرار دارد و نشان از شاخص بودن<!-- شاخص‌بودن --> او در این مراسم است.اشکال هندسی این طرح نیز نماد حجلۀ عروس است. آینۀ دوخته شده وسط این طرح نیز نماد آب یا آینه در مراسم «آینه و قرآن» است.<ref>گلستانه، فرهنگ عامه: ادبیات و شعر عامیانۀ مردم سیستان، 1386ش، ص78.</ref>
 
*'''اشاره به آب روان و آبادانی'''<!-- نماد آبادانی -->
 
===='''حریر'''====
حریر، نقش پی در پی آینه‌های لوزی و مربع‌شکل است که فضای بین آن‌ها<!-- آنها --> با سوزن‌دوزی تزیین شده است. تکرار آینه‌ها در حاشیۀ لباس حرکت آب را تداعی می‌کند که در مسیری مشخص در حرکت است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص132.]</ref>
 
===='''کُردِلُک'''====
نقش کردلک از دو مربع تودرتو تشکیل شده که فاصلۀ بین آن با خطوط عمود بر اضلاع به‌صورت مشبک دوخته شده‌اند.<!-- شده است. --> وسط این نقش نیز آینۀ کوچک به‌شکل دایره تعبیه شده است. استفاده از این نقش بیشتر در منطقۀ سراوان کاربرد دارد و معمولاً<!-- به‌طور معمول --> در قسمت پیش‌سینۀ لباس دوخته می‌شود.کردلک در زبان بلوچی به‌معنای باغ کوچک بوده و نمادی از زمین‌های کشاورزی و باغ‌های سرسبز است که اطراف آن با حصار بسته شده است. آینۀ کار شده وسط این نقش، نماد آب است؛ چراکه آب عنصری حیاتی برای حاصلخیزی زمین محسوب می‌شود. همچنین به‌دلیل کم‌آبی و کویری بودن<!-- کویری‌بودن --> منطقه، آینه نسبت به سایر نقوش کوچک‌تر درنظر <!-- در نظر -->گرفته شده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص132.]</ref>
 
===='''تک زَراَفشان'''====
نقش تک زرافشان از چهار مربع تشکیل شده که به‌شکل لوزی به‌یکدیگر چسبیده‌اند. در اضلاع خارجی لوزی‌ها، هشت مثلث طراحی شده که در فاصلۀ بین آن‌ها<!-- آنها --> گل‌های کوچکی سوزن‌دوزی شده است. این نقش در قسمت پیش‌سینه، روی جیب و گاهی به‌صورت پراکنده روی لباس دوخته می‌شود.درون هریک از لوزی‌ها آینه‌ای دایره‌ای‌شکل قرار گرفته که نمادی از آب چشمه برای رویش گیاهان است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.]</ref>
 
===='''گل و گلدان'''====
این نقش تصویر گل درون گلدان را نشان می‌دهد. مرکز گلدان، ریشۀ گل محسوب می‌شود که به‌وسیلۀ آینه‌ای دایره‌ای‌شکل گلدوزی شده است. گل و گلدان از نقوش قدیمی در فرهنگ بلوچ است که اغلب<!-- بیشتر --> در حاشیۀ لباس استفاده می‌شود و نمادی از آب در حیات گیاه است؛ چراکه داستان آفرینش گل از دل خاک را نشان می‌دهد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.]</ref>
 
===='''پردیسی'''====
نقش پردیسی از یک آینۀ لوزی‌شکل تشکیل شده که دو طرف آن دو برگ و روی رأس آن یک گل قرار دارد. آینه در این نقش همچون گل و گلدان درون خاک قرار دارد و نماد آبی است که حیات ریشۀ گیاه را تضمین می‌کند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.]</ref>
 
===='''کوه‌دامُن'''====
کوه‌دامُن نقشی شبیه کوه است که اطراف آن با آینه‌هایی تزیین شده است. این نقش به‌صورت پیوسته در حاشیۀ لباس دوخته می‌شود و نشان‌دهندۀ طبیعت منطقۀ دامن با دره‌های سبز و رودخانه‌های بسیار است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.]</ref>
 
*'''اشاره به معصومیت و پاکی'''<!-- نماد معصومیت -->
 
===='''مروارید'''====
مروارید، نقشی لوزی‌شکل است که زائده‌های کوچکی از چهار ضلع آن خارج شده است. درون این لوزی، آینه‌ای دایره‌ای‌شکل قرار دارد. این نقش شبیه مروارید در صدف است که در این‌جا یک قطره آب را در دل خود می‌پروراند.نقش مروارید نماد عفت و پاکدامنی<!-- عفت و پاکدامنی مترادف است --> است که روی لباس زنان به‌ویژه پیراهن عروس سوزن‌دوزی می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.]</ref>
 
===='''نُه آدینکی'''====
نقش نه آدینکی از تزیینات کاربردی جنوب استان است و برای تزیین تمام قسمت‌های لباس از آن استفاده می‌شود. در سوزن‌دوزی این نقش، یک آینه در مرکز و هشت آینۀ دیگر به‌صورت دایره‌ای‌شکل دور تا دور آینۀ مرکزی دوخته شده‌اند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.]</ref> نه آدینکی نماد تولد است؛ چراکه عدد نه در باور عمومی مردم نشان‌دهندۀ مدت زمان لازم برای تکامل جنین و همچنین پاکی و معصومیت<!-- پاکی و معصومیت مترادف است --> نوزاد متولد شده است.<ref>افروغ، نماد و نشانه‌شناسی در فرش ایران، 1389ش، ص133.</ref>
 
===='''چَم آهوگ'''====
نقش چم آهوگ از یک لوزی مشبک تشکیل شده که درون هریک از رأس‌های آن آینه‌ای مربع‌شکل تعبیه شده است. هنرمندان بلوچی از این نقش به‌صورت کامل یا نیمه در همۀ قسمت‌های لباس استفاده می‌کنند.در زبان بلوچی آهو، «آسک» یا «آهوگ» نادیده می‌شود و به‌دلیل ویژگی‌های ظاهری چون چشم‌های زیبا همواره مورد توجه انسان‌ها بوده و از آن به‌عنوان نماد زنانه یاد می‌شود.<ref>شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، 1379ش، ص312.</ref>در فرهنگ بلوچ نیز چم آهوگ را در وصف دخترانی به‌کار می‌برند که چشمی زیبا دارند. از سویی آهو در مناطق گرمسیری به‌دنبال آب است و به سوی چشمه می‌رود؛ درنتیجه چشم آهو با آب در ارتباط است و زنان بلوچی با دوخت آینه در این نقش، زلالی آب را نشان می‌دهند. چم آهوگ نیز نمادی از چشم دختران بلوچ است که هنرمند بلوچی خلوص و پاکی آن را با آینه پیوند می‌زند. <!-- جمله «چم آهوگ نیز نمادی از چشم دختران بلوچ است که هنرمند بلوچی خلوص و پاکی آن را با آینه پیوند می‌زند» اضافه است و حذف شود. --><ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.]</ref>
 
===='''اشک عروس'''====
اشک عروس از یک لوزی تشکیل شده که درون آن آینه‌ای دایره‌ای‌شکل قرار گرفته است. دو ضلع بیرونی لوزی با خطوطی شبیه مژه طراحی شده است. درگذشته این نقش روی لباس عروس به‌صورت تکی و قرینه دوخته می‌شد.اشک عروس شبیه چشم و نمادی از چشم آرایش‌شدۀ عروس است. آینۀ دوخته شده<!-- دوخته‌شده --> در این نقش نمودی از اشک یا قطرۀ آب است که نشان از پاکی و طهارت <!-- پاکی و طهارت مترادف است --> دارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص136.]</ref>
 
*'''اشاره به خودآگاهی، عشق، استقامت و از خودگذشتگی'''<!-- عنوان طولانی است -->
 
===='''مورت تاک'''====
مورت تاک، نقش یک لوزی است که درون آن آینه‌ای دایره‌ای‌شکل سوزن‌دوزی شده است. در دو طرف این لوزی مثلث‌هایی طراحی شده‌اند که روی قائدۀ آن‌ها<!-- آنها --> خطوطی شبیه دندانه‌های شانه تکرار شده است. مورت، نام درختی است که از برگ‌های پودر شدۀ آن برای درمان ریزش مو استفاده می‌شود. بنابراین ارتباط این نقش با نام‌گذاری آن در خطوط شانه‌مانندی است که در قسمت‌های مختلف نقش دیده می‌شود؛ چراکه کاربرد شانه، آرایش مو است و قرار گرفتن آن کنار آینه خودآرایی و جوانی را در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند.
 
در فرهنگ بلوچی مادر را به آینه و دختر را به شانه تعبیر می‌کنند؛ از طرف دیگر چون فرد در مرحلۀ جوانی نیازمند راهنمایی برای انتخاب مسیر درست است، بنابراین مادر واقعیت‌های زندگی را برای فرزند خود آشکار می‌کند و مسیر درست را به او نشان می‌دهد. در نتیجه آینه در این نقش هم نماد جوانی و هم تربیت درست در جهت تشخیص راه درست از نادرست است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص136.]</ref>
 
===='''چَم مژه'''====
این نقش از یک دایره در مرکز تشکیل شده که در چهار جهت آن چهار مثلث طراحی شده است. روی قاعدۀ هر یک از مثلث‌ها خطوطی شبیه مژه قرار دارد. از این طرح به‌صورت کامل در تمام قسمت‌های لباس و به‌صورت نیمه در حاشیۀ لباس کاربرد دارد. خطوط روی قاعدۀ مثلث‌ها به‌رنگ <!-- به رنگ با فاصله نوشته شود -->مشکی دوخته می‌شود و یادآور مژه‌های چشم بانوان بلوچی است.بانوان بلوچ برادر را بسیار گرانقدر می‌دانند و از آن به‌عنوان نور چشم خواهر یاد می‌کنند. درنتیجه نقش چم مژه نماد پشتیبانی و عشق خواهر به برادر را نشان می‌دهد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص137.]</ref>
 
===='''دل‌بنده'''====
نقش دل‌بنده چارچوب کلی چادر عشایر را از نمای بالا نشان می‌دهد که شبیه مربع است. از اطراف این نقش زائده‌هایی به‌سمت بیرون طراحی شده که درواقع<!-- در واقع، با فاصله بیاید --> همان میخ‌های نگه‌دارندۀ چادر هستند. این نقش با آینه‌های بسیاری تزیین شده و اشاره به حجلۀ عروس و داماد دارد؛ چراکه در فرهنگ بلوچی رسم است چادر عروس را آینه‌بندان کنند. نقش دل‌بنده علاوه‌بر خاصیت تزیینی نمادی از عشق و زندگی زناشویی است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص137.]</ref>
 
===='''کوه سر عاشق'''====
چارچوب کلی این نقش شبیه کلبه‌ای است که سقف آن با خطوط موازی و به هم پیوسته‌ای سوزن‌دوزی شده است. درون این نقش سه آینۀ دایره‌ای‌شکل درون قابی از دوخت‌های تزیینی قرار گرفته‌اند. این نقش بیشتر در جنوب استان<!-- کدام استان؟ --> و به‌عنوان حاشیه در لبۀ پیراهن و سر آستین‌ها کاربرد دارد.نام کوه و تصویر کلبه‌مانند آن کوچ‌نشینی و بیابان‌گردی قوم بلوچ را نشان می‌دهد و نقش کوه سر عاشق نماد عشق و پیوند زناشویی است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص138.]</ref>
 
===='''کوه بندر'''====
کوه بندر نقش یک لوزی مشبک است که درون هر یک از خانه‌های آن آینه‌ای دایره‌ای‌شکل دوخته شده است. از این طرح هم در قسمت پیش‌سینه و هم به‌صورت حاشیه در لبۀ لباس استفاده می‌شود.این طرح مختص منطقۀ چابهار است و بومیان آن کوه را به‌معنای تکه سنگ می‌شناسند که به‌جهت سخت بودن، نمادی از استواری و مقاومت تلقی می‌شود.<ref>جهان‌دیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص1885.</ref>
 
===='''پنج همسایه'''====
این نقش از پنج مربع تشکیل شده که به‌صورت علامت مثبت کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. درون هریک از مربع‌ها، یک آینه سوزن‌دوزی شده است.هدف هنرمند از ترسیم پنج مربع کنار یکدیگر می‌تواند اشاره‌ای به خانه‌های همسایگان باشد؛ چراکه در فرهنگ بلوچ، همسایه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و آن را نزدیک‌تر از هر شخص دیگر به‌خود می‌دانند. بنابراین این نقش نمادی از وصلت، ارتباط و هماهنگی بین افراد تلقی می‌شود.<ref>شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، 1379ش، ص242.</ref>
 
*'''اشاره به دارندگی و قدرت'''<!-- نماد قدرت -->
 
===='''شَرین جَنِک'''====
نقش یک لوزی با دایره‌ای در مرکز است که بر هریک از رئوس آن یک مثلث بزرگ همراه با 6 مثلث کوچک قرار گرفته‌اند. این نقش نیز در قسمت پیش‌سینۀ لباس دوخته می‌شود.شرین جنک در فرهنگ بلوچ به زنی با صفات برگزیده گفته می‌شود که یکی از صفات شاخص آن استفاده از زیورآلات فراوان است. درنتیجه آینه در این نقش نماد زیبایی و دارندگی فرد است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص139.]</ref>
 
===='''دژ'''====
دژ یک نقش لوزی است که درون آن 5 آینۀ دایره‌ای‌شکل قرار دارد. از این نقش در قسمت‌های مختلف لباس استفاده می‌شود. دژ به سازه‌های محکم که بیشتر جنبۀ نظامی دارد، گفته می‌شود. درنتیجه آینه در نقش دژ نماد قدرت تلقی می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1488776/fa میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص140.]</ref>
 
==نقش آینه‌دوزی در زندگی مردم==
آینه‌دوزی نشانه‌ای از ذوق و هنرمندی زنان محلی است و بسیاری از دختران از کودکی آن را می‌آموزند.
 
امروزه آینه‌دوزی به یکی از مهم‌ترین منابع درآمد زنان روستایی و هنرمندان بومی تبدل شده است. بسیاری از خانواده‌ها با فروش پوشاک و محصولات تزیین شده با آینه‌دوزی  گذران زندگی می‌کنند. همچنین، این هنر با صادرات گسترده به کشور‌های مختلف، حضور پررنگ در نمایشگاه‌های جهانی صنایع دستی و جذب گردشگران داخلی و خارجی، نقشی چشمگیر در رونق اقتصادی و فرهنگی منطقه ایفا می‌کند.<ref>[https://ravaghehonar.com/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%DA%AF%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%AA/ «آینه‌دوزی گجرات»، وب‌سایت رواق هنر.]</ref>
----
 
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
{{پانویس پیش‌نویس}}
==منابع==
*«آینه‌دوزی گجرات»، وب‌سایت رواق هنر، تاریخ درج مطلب: 1 مهر 1404ش.
*«آیینه‌دوزی» (گلدوزی آینه)، وب‌سایت موسسۀ فرهنگی ایران در رم، تاریخ بازدید: 24 آبان 1404ش.


*آذرلی، غلامرضا، فرهنگ کوچک پارسی-بلوچی، بلوچی-پارسی، تهران، بهجت، 1394ش.
== منابع ==
*«آینه‌دوزی روی لباس»، وب‌سایت پروژه هنر، تاریخ  درج مطلب: 18 خرداد 1402ش.
{{آغاز منابع}}
*افروغ، محمد، نماد و نشانه‌شناسی در فرش ایران، تهران، جمال‌هنر، 1389ش.
* «آینه‌دوزی گجرات»، وب‌سایت رواق هنر، تاریخ درج مطلب: ۱ مهر ۱۴۰۴ش.
*افشار‌سیستانی، ایرج، عشایر و طوایف سیستان و بلوچستان، تهران، نسل دانش، 1370ش.
* «آیینه‌دوزی» (گلدوزی آینه)، وب‌سایت مؤسسهٔ فرهنگی ایران در رم، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
*پالوده، سما، «سرزمین آفتاب؛ آینۀ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1403ش.
* آذرلی، غلامرضا، فرهنگ کوچک پارسی-بلوچی، بلوچی-پارسی، تهران، بهجت، ۱۳۹۴ش.
*جهان‌دیده، عبدالغفور، فرهنگ بلوچی-فارسی، تهران، معین، 1396ش.
* «آینه‌دوزی روی لباس»، وب‌سایت پروژه هنر، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ش.
*شوالیه، ژان و گربران، آلن، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، 1379ش.<ref group="دیدگاه">لازم نیست که یک منبع سه  بار بیاید. یک بار ذکر شود کافی است</ref>
* افروغ، محمد، نماد و نشانه‌شناسی در فرش ایران، تهران، جمال‌هنر، ۱۳۸۹ش.
*شوالیه، ژان و گربران، آلن، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، 1385ش.
* پالوده، سما، «سرزمین آفتاب؛ آینهٔ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات، تاریخ درج مطلب: ۱۶ شهریور ۱۴۰۳ش.
*شوالیه، ژان و گربران، آلن، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، 1387ش.
* جهان‌دیده، عبدالغفور، فرهنگ بلوچی-فارسی، تهران، معین، ۱۳۹۶ش.
*«طرح‌های آینه‌کاری و گلدوزی در گجرات»، وب‌سایت ارم بلاگ، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1404ش.
* شوالیه، ژان و گربران، آلن، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، ۱۳۷۹ش.
*عناصری، جابر، تجلی دوازده ماه در آینۀ اساطیر و فرهنگ عامۀ ایران، مرند، قمری، 1374ش.
* شوالیه، ژان و گربران، آلن، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، ۱۳۸۵ش.
*گلستانه، مزار، فرهنگ عامه: ادبیات و شعر عامیانۀ مردم سیستان، مشهد، عروج اندیشه، 1386ش.
* شوالیه، ژان و گربران، آلن، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، ۱۳۸۷ش.
*میرزایی، فاطمه و مافی‌تبار، آمنه، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، فصلنامۀ هنرهای صناعی اسلامی، بهار و تابستان 1402ش.
* «طرح‌های آینه‌کاری و گلدوزی در گجرات»، وب‌سایت ارم بلاگ، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
*«هنر اصیل ایرانی»، وب‌سایت بلوگفا، تاریخ بازدید: 13 آبان 1404ش.
* عناصری، جابر، تجلی دوازده ماه در آینهٔ اساطیر و فرهنگ عامهٔ ایران، مرند، قمری، ۱۳۷۴ش.
* گلستانه، مزار، فرهنگ عامه: ادبیات و شعر عامیانهٔ مردم سیستان، مشهد، عروج اندیشه، ۱۳۸۶ش.
* میرزایی، فاطمه و مافی‌تبار، آمنه، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، فصلنامهٔ هنرهای صناعی اسلامی، بهار و تابستان ۱۴۰۲ش.
* «هنر اصیل ایرانی»، وب‌سایت بلوگفا، تاریخ بازدید: ۱۳ آبان ۱۴۰۴ش.
{{پایان منابع}}

نسخهٔ ۱۲ آذر ۱۴۰۴، ساعت ۰۹:۲۹

آینه‌دوزی؛ یکی از انواع هنر سوزن‌دوزی سنتی در ایران با استفاده از قطعه‌های کوچک آینه.

آینه‌دوزی، گونه‌ای از هنر سوزن‌دوزی است که در آن، قطعات کوچک آینه بر روی پارچه، دوخته یا نصب می‌شود تا جلوه‌ای درخشان و منعکس‌کننده نور ایجاد کند. این هنر بیشتر در مناطق مرکزی و جنوبی ایران مانند استان‌های اصفهان، یزد، هرمزگان و به‌ویژه در سیستان و بلوچستان رواج دارد و معمولاً روی لباس‌های محلی، رومیزی، سجاده، کیف و وسایل تزئینی اجرا می‌شود. آینه‌دوزی به‌صورت خاص از صنایع دستی قوم بلوچ است. در فرهنگ قوم بلوچ، آینه نمادی از خورشید، زایش، قدرت، تولد و آبادانی است و زنان بلوچ با بهره‌گیری از آینه، مفاهیم زندگی، روشنایی و امید را در آثار خود متجلی می‌سازند.

شیوه دوختن آینه

در آینه‌دوزی، آینه‌های کوچک در شکل‌های هندسی مختلف و با انواع نخ‌های ابریشمی رنگی و نخ عمامه روی لباس‌های محلی و آویزهای دیواری دوخته می‌شود.[۱] درگذشته آینه‌ها از ورقه‌های نازکی چون برنج، مس یا نقره ساخته می‌شدند؛ اما امروزه آینه‌های پلکسی در اندازه‌ها و طرح‌های مختلف در بازار عرضه می‌شوند. برای آینه‌دوزی ابتدا طرحی روی پارچه کشیده شده و روی کارگاه گلدوزی محکم می‌شود. هنرمند آینه را روی پارچه می‌چسباند و سپس اطراف آن را با دوخت به روش زنجیره یا بست‌دوزی، تزئین می‌کند.[۲] در روش زنجیره، ابتدا نخ را از زیر سوزن رد می‌کنند و با زدن یک بخیه، حلقه‌ای شبیه زنجیر شکل می‌گیرد. این دوخت از بالا به پایین انجام می‌شود و حلقه‌ها پشت سر هم، شکل زنجیرهٔ منظمی را می‌سازند. بست‌دوزی، دوخت یک بخیه برای اتصال آینه روی پارچه است.[۳]

کاربرد آینه‌دوزی

آینه‌دوزی در قوم بلوچ برای تزیین مَرکب عروس و اتاق‌ها و خانه‌های مسکونی به کار می‌رود.[۴] به‌دلیل درخشندگی قابل توجه آینه، اغلب زنان در مراسم عروسی، لباس‌هایی با تزیین آینه می‌پوشند. آینه‌دوزی علاوه‌بر لباس، در تزیین دکوراسیون منزل، پایین‌تخت، رومیزی، آباژور، روکش کوسن، جلیقه و چادر، کمربند، کیف و گاهی برای تزیین حیواناتی مانند شتر کاربرد دارد.[۵]

آینه‌دوزی بلوچی

هنر آینه‌دوزی در دورهٔ صفویه به اوج شکوفایی خود رسید و امروزه مرکز اصلی آن منطقه زابل در استان سیستان و بلوچستان است.[۶] آینه در زبان بلوچی «آدینَک» نام دارد[۷] و به دوخت آن، آدینک‌دوچی یا سامان گفته می‌شود.[۸] شباهت آینه‌دوزی بلوچی با آینه‌دوزی‌های افغانستان، هند و پاکستان، به‌دلیل اشتراک فرهنگی، زبانی و نژادی ساکنان مناطق هم‌مرز این کشورها است.[۹]

نمادهای آینه‌دوزی بلوچی

آینه در فرهنگ بلوچ‌ها نشانهٔ خورشید، آتش، قدرت، تولد و آبادانی است[۱۰] و در آینه‌دوزی بلوچی به‌صورت نمادین استفاده می‌شود.

روشنایی

  • ستاره: ستاره، شناخته‌شده‌ترین نقش در سوزن‌دوزی بلوچ است و برای تزیین حاشیه لباس استفاده می‌شود.[۱۱]
  • سه آدینکی: نقشی از سه آینهٔ دایره‌ای است که در کنار هم، یک مثلث با رأس رو به بالا در مرکز ایجاد می‌کنند. این مثلث نماد شعله‌های آتش و اشعهٔ نور خورشید است.[۱۲]
  • کَپ و نال: این نقش شامل لوزی‌های تودرتو است که با دوخت‌های جالر و گورچم تزیین شده و بیشتر در جنوب سیستان کاربرد دارد و گاهی به‌صورت کَپ یا ناقص دوخته می‌شود. نقش کَپ و نال نماد رسم کهن سوگند آتش است[۱۳] و یادآور داستان شهداد و مهناز که نال یا سوگند آتش را ناقص اجرا کرد. آینه در مرکز، نماد شعله‌های آتش است[۱۴] که در فرهنگ بلوچ نشانهٔ پاک‌کنندگی و داوری محسوب می‌شود.[۱۵]
  • هفتصد آدینکی: نقش هفتصد آدینکی مشهور به هزار آینه‌ای از تکرار آینه‌های گرد به وجود می‌آید و بیشترین آینه را دارد. این نقش برای زیبایی لباس عروس استفاده می‌شود. برخی معتقدند که آینه‌های زیاد، چشم نامحرم را جذب می‌کند و پوشیدن آن در ملأ عام گناه است. این نقش نماد قسم نال و پاک‌کنندگی توسط آتش است. آینه نماد دنیا و آخرت است؛ در دنیا برای تزیین لباس کاربرد دارد و زمانی نماد آتش خواهد بود که وسیلهٔ انحراف نامحرم شود.[۱۶]
  • گُل کُندی: این نقش چندضلعی دارای یک لوزی در مرکز است که علاوه بر پیش‌سینه و جیب، در حاشیه لباس نیز استفاده می‌شود. این طرح نماد ناهمواری‌های جغرافیایی بلوچستان و غارهای کوهستانی معروف به کُندی است. حاشیه پلکانی نشان‌دهنده مسیر غار و آینه‌ها نماد روشنایی مشعل هستند که توسط انسان برای گرمای درون غار استفاده شده است.[۱۷]
  • شمس بانور: بانور به‌معنی عروس آراسته است و شمس بانور قطعه‌طلایی است که بر پیشانی عروس آویخته می‌شود. طرح شمس بانور از ترکیب چشم، خورشید، نقوش گیاهی و اشکال هندسی ساخته شده و در سرآستین و حاشیه لباس کاربرد دارد.[۱۸] نقش چشم، نماد چشمان آرایش‌شده عروس و شاخص بودن او است. اشکال هندسی نماد حجله عروس و آینه وسط نماد آب یا آینه در مراسم «آینه و قرآن» است.[۱۹]

آبادانی

  • حریر: حریر، نقش پی‌درپی آینه‌های لوزی و مربع‌شکل است که فضای بین آنها با سوزن‌دوزی تزیین شده است. تکرار آینه‌ها در حاشیهٔ لباس حرکت آب را تداعی می‌کند.
  • کُردِلُک: نقش کردلک به‌معنی باغ کوچک از دو مربع تودرتو با فاصله‌های مشبک دوخته‌شده تشکیل شده که یک آینه کوچک دایره‌ای در مرکز آن تعبیه شده است. این نقش بیشتر در منطقه سراوان و روی پیش‌سینه لباس کاربرد دارد. کردلک نماد باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی محصور است. آینه کوچک نماد آب و اندازه کوچک آن نشان‌دهنده کم‌آبی و کویری بودن منطقه است.[۲۰]
  • تک‌زَراَفشان: نقش تک‌زرافشان از چهار مربع تشکیل شده که به‌شکل لوزی به‌هم متصل‌اند. در اضلاع خارجی، هشت مثلث طراحی شده که میان آنها گل‌های کوچک سوزن‌دوزی شده است. این نقش در قسمت‌های پیش‌سینه، روی جیب و گاهی به‌صورت پراکنده روی لباس دوخته می‌شود. درون هر لوزی یک آینه دایره‌ای قرار دارد که نمادی از آب چشمه برای رویش گیاهان است.[۲۱]
  • گل و گلدان: این نقش تصویر گل درون گلدان را نشان می‌دهد. مرکز گلدان، ریشهٔ گل محسوب می‌شود که به‌وسیلهٔ آینه‌ای دایره‌ای‌شکل گلدوزی شده است. گل و گلدان از نقوش قدیمی در فرهنگ بلوچ است که بیشتر در حاشیهٔ لباس استفاده می‌شود و نمادی از آب در حیات گیاه است و داستان آفرینش گل از دل خاک را نشان می‌دهد.[۲۲]
  • پردیسی: نقش پردیسی از یک آینهٔ لوزی‌شکل تشکیل شده که دو طرف آن دو برگ و روی رأس آن یک گل قرار دارد. آینه در این نقش همچون گل و گلدان درون خاک قرار دارد و نماد آبی است که حیات ریشهٔ گیاه را تضمین می‌کند.[۲۳]
  • کوه‌دامُن: کوه‌دامن نقشی شبیه کوه است که اطراف آن با آینه‌هایی تزیین شده است. این نقش به‌صورت پیوسته در حاشیهٔ لباس دوخته می‌شود و نشان‌دهندهٔ طبیعت منطقهٔ دامن با دره‌های سبز و رودخانه‌های بسیار است.[۲۴]

معصومیت

  • مروارید: مروارید، نقشی لوزی‌شکل است که زائده‌های کوچکی از چهار ضلع آن خارج شده است. درون این لوزی، آینه‌ای دایره‌ای‌شکل قرار دارد. این نقش شبیه مروارید در صدف است که یک قطره آب را در دل خود می‌پروراند. نقش مروارید نماد پاکدامنی است که روی لباس زنان به‌ویژه پیراهن عروس سوزن‌دوزی می‌شود.[۲۵]
  • نُه‌آدینکی: نقش نه‌آدینکی از تزیینات کاربردی جنوب سیستان‌وبلوچستان است و برای تزیین تمام قسمت‌های لباس از آن استفاده می‌شود. در سوزن‌دوزی این نقش، یک آینه در مرکز و هشت آینهٔ دیگر به‌صورت دایره‌ای‌شکل دورتادور آینهٔ مرکزی دوخته شده‌اند.[۲۶] نه‌آدینکی نماد تولد است؛ چراکه عدد نه در باور عمومی مردم نشان‌دهندهٔ مدت‌زمان لازم برای تکامل جنین و همچنین معصومیت نوزاد متولد شده است.[۲۷]
  • چَم‌آهوگ: نقش چم‌آهوگ از یک لوزی مشبک تشکیل شده که در هریک از رأس‌های آن، آینه‌ای مربع‌شکل تعبیه شده است. این نقش به‌صورت کامل یا نیمه، در تمام قسمت‌های لباس استفاده می‌شود. در فرهنگ بلوچ، آهو، آسک یا آهوگ نامیده می‌شود و به‌دلیل چشم‌های زیبا، نماد زنانه است[۲۸] و چم‌آهوگ در وصف دخترانی با چشم زیبا به‌کار می‌رود. همچنین، زنان بلوچی با دوخت آینه در این نقش، زلالی آب را نشان می‌دهند؛ زیرا آهو در مناطق گرمسیری در جست‌وجوی آب و چشمه است.[۲۹]
  • اشک عروس: نقش اشک عروس یک لوزی است که آینه‌ای دایره‌ای در مرکز و خطوطی شبیه مژه در اضلاع بیرونی دارد. این نقش که شبیه چشم است، نماد چشم آرایش‌شده عروس است و در گذشته به‌صورت تکی و قرینه روی لباس عروس دوخته می‌شد. آینه در آن، نماد اشک یا قطره آب و نشانهٔ پاکی است.[۳۰]

نمادهای اجتماعی و عاطفی

  • مورت تاک: نقش مورت‌تاک شامل یک لوزی با آینه در مرکز و خطوط شانه‌مانند در طرفین است. این نقش به‌دلیل خطوط شانه، مفاهیم خودآرایی و جوانی را تداعی می‌کند. در فرهنگ بلوچ، آینه نماد مادر و شانه نماد دختر است. آینه در این نقش، نماد راهنمایی و تربیت درست برای تشخیص مسیر صحیح و همچنین نماد جوانی است.[۳۱]
  • چَم‌مژه: نقش چم‌مژه از دایره در مرکز و چهار مثلث با خطوط مژه‌مانند مشکی تشکیل شده است. این طرح در همه قسمت‌های لباس به‌صورت کامل یا نیمه استفاده می‌شود. این نقش نماد پشتیبانی و عشق خواهر به برادر است؛ زیرا برادر در فرهنگ بلوچ نور چشم خواهر محسوب می‌شود.[۳۲]
  • دل‌بنده: نقش دل‌بنده، چادر مربع‌شکل عشایر را از بالا، به‌همراه میخ‌های نگه‌دارنده آن نشان می‌دهد. این نقش با آینه‌های زیاد تزیین شده و به حجله عروس و داماد و رسم آینه‌بندان اشاره دارد. دل‌بنده نمادی از عشق و زندگی زناشویی است.[۳۳]
  • کوه سر عاشق: نقش کوه سر عاشق شبیه کلبه‌ای با سقف سوزن‌دوزی شده است که درون آن سه آینه دایره‌ای قرار دارد. این نقش بیشتر در جنوب سیستان و به‌عنوان حاشیه لباس و سر آستین کاربرد دارد. این طرح نماد کوچ‌نشینی قوم بلوچ و همچنین نماد عشق و پیوند زناشویی است.[۳۴]
  • کوه‌بندر: نقش کوه‌بندر یک لوزی مشبک است که در خانه‌های آن آینه‌های دایره‌ای دوخته شده است. این نقش مختص منطقه چابهار است و در پیش‌سینه و حاشیه لباس کاربرد دارد. کوه در اینجا به‌معنی تکه‌سنگ است و نمادی از استواری و مقاومت تلقی می‌شود.[۳۵]
  • پنج همسایه: این نقش از پنج مربع تشکیل شده که به شکل علامت مثبت کنار هم قرار گرفته‌اند و درون هر مربع یک آینه سوزن‌دوزی شده است. این پنج مربع می‌تواند اشاره‌ای به خانه‌های همسایگان باشد؛ زیرا در فرهنگ بلوچ، همسایه جایگاه ویژه‌ای دارد. این نقش نمادی از وصلت، ارتباط و هماهنگی بین افراد تلقی می‌شود.[۳۶]

قدرت

  • شَرین جَنِک: نقش شرین‌جنک به‌معنی زن برگزیده و زیورآلات فراوان از یک لوزی با دایره در مرکز و مثلث‌های بزرگ و کوچک در رئوس تشکیل شده است. این نقش در پیش‌سینه لباس دوخته می‌شود و آینه در آن نماد زیبایی و دارندگی فرد است.[۳۷]
  • دژ: دژ یک نقش لوزی است که درون آن پنج آینهٔ دایره‌ای‌شکل قرار دارد. از این نقش در قسمت‌های مختلف لباس استفاده می‌شود. دژ به سازه‌های محکم که بیشتر جنبهٔ نظامی دارد، گفته می‌شود. آینه در نقش دژ نماد قدرت تلقی می‌شود.[۳۸]

آینه‌دوزی هندی

زنان در شبه‌قاره هند، سبک‌های متفاوتی از آینه‌دوزی دارند؛ برای مثال در گجرات هند، آینه‌ها با الگوهای آزاد و بی‌قائده‌ای به پارچه دوخته می‌شوند. در راجستان، اسب‌، فیل‌ و طاووس‌ در کنار آینه‌ها گلدوزی می‌شوند. این هنر در هندوستان به شی‌شا معروف است که نمادی از خدایان و ستارگان است.[۳۹] در سند و بلوچستان پاکستان، آینه‌ها با گلدوزی‌هایی از مربع‌های مورب و طرح‌های هندسی و گاهی اوقات با طرح‌های ساده تزیین می‌شوند و نشان از هماهنگی و نظم کیهانی دارند. آینه‌دوزی در افغانستان به‌ویژه در هرات و قندهار نشانه‌ای از درخشش روح است که در لباس زنان این منطقه دیده می‌شود.[۴۰]

درآمد آینه‌دوزی

آینه‌دوزی نشانه‌ای از ذوق و هنرمندی زنان است و بسیاری از دختران از کودکی آن را می‌آموزند. امروزه آینه‌دوزی، یکی از منابع درآمد زنان روستایی و هنرمندان محلی است. بسیاری از خانواده‌ها با فروش پوشاک و محصولات تزیین‌شده با آینه‌دوزی، درآمد کسب می‌کنند. همچنین، این هنر با صادرات گسترده به کشورهای مختلف، حضور پررنگی در نمایشگاه‌های جهانی صنایع دستی و جذب گردشگران داخلی و خارجی، نقشی چشمگیر در رونق اقتصادی و فرهنگی منطقه ایفا می‌کند.[۴۱]

پانویس

  1. ↑ «هنر اصیل ایرانی»، وب‌سایت بلوگفا.
  2. ↑ «آینه‌دوزی روی لباس»، وب‌سایت پروژه هنر.
  3. ↑ «هنر اصیل ایرانی»، وب‌سایت بلوگفا.
  4. ↑ «هنر اصیل ایرانی»، وب‌سایت بلوگفا.
  5. ↑ «آیینه‌دوزی (گلدوزی آینه)»، وب‌سایت موسسۀ فرهنگی ایران در رم.
  6. ↑ پالوده، «سرزمین آفتاب؛ آینۀ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات.
  7. ↑ آذرلی، فرهنگ کوچک پارسی-بلوچی، بلوچی-پارسی، 1394ش، ص25.
  8. ↑ جهان‌دیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص62.
  9. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص129.
  10. ↑ پالوده، «سرزمین آفتاب؛ آینۀ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات.
  11. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص129.
  12. ↑ شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، 1387ش، ص153.
  13. ↑ جهان‌دیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص2357.
  14. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص130.
  15. ↑ عناصری، تجلی دوازده ماه در آینهٔ اساطیر و فرهنگ عامهٔ ایران، 1374ش، ص29.
  16. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص130.
  17. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص131.
  18. ↑ جهان‌دیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص259.
  19. ↑ گلستانه، فرهنگ عامه: ادبیات و شعر عامیانهٔ مردم سیستان، 1386ش، ص78.
  20. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص132.
  21. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.
  22. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.
  23. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص133.
  24. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.
  25. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.
  26. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.
  27. ↑ افروغ، نماد و نشانه‌شناسی در فرش ایران، 1389ش، ص133.
  28. ↑ شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، 1379ش، ص312.
  29. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص134.
  30. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص136.
  31. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص136.
  32. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص137.
  33. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص137.
  34. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص138.
  35. ↑ جهان‌دیده، فرهنگ بلوچی-فارسی، 1396ش، ص1885.
  36. ↑ شوالیه و گربران، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، 1379ش، ص242.
  37. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص139.
  38. ↑ میرزایی و مافی‌تبار، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، 1402ش، ص140.
  39. ↑ «طرح‌های آینه‌کاری و گلدوزی در گجرات»، وب‌سایت ارم بلاگ.
  40. ↑ «آینه‌دوزی روی لباس»، وب‌سایت پروژه هنر.
  41. ↑ «آینه‌دوزی گجرات»، وب‌سایت رواق هنر.

منابع

  • «آینه‌دوزی گجرات»، وب‌سایت رواق هنر، تاریخ درج مطلب: ۱ مهر ۱۴۰۴ش.
  • «آیینه‌دوزی» (گلدوزی آینه)، وب‌سایت مؤسسهٔ فرهنگی ایران در رم، تاریخ بازدید: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
  • آذرلی، غلامرضا، فرهنگ کوچک پارسی-بلوچی، بلوچی-پارسی، تهران، بهجت، ۱۳۹۴ش.
  • «آینه‌دوزی روی لباس»، وب‌سایت پروژه هنر، تاریخ درج مطلب: ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ش.
  • افروغ، محمد، نماد و نشانه‌شناسی در فرش ایران، تهران، جمال‌هنر، ۱۳۸۹ش.
  • پالوده، سما، «سرزمین آفتاب؛ آینهٔ تمام نمایی از خاک مردم هنردوست سیستان»، پایگاه خبری حیات، تاریخ درج مطلب: ۱۶ شهریور ۱۴۰۳ش.
  • جهان‌دیده، عبدالغفور، فرهنگ بلوچی-فارسی، تهران، معین، ۱۳۹۶ش.
  • شوالیه، ژان و گربران، آلن، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، ۱۳۷۹ش.
  • شوالیه، ژان و گربران، آلن، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، ۱۳۸۵ش.
  • شوالیه، ژان و گربران، آلن، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، جیحون، ۱۳۸۷ش.
  • «طرح‌های آینه‌کاری و گلدوزی در گجرات»، وب‌سایت ارم بلاگ، تاریخ درج مطلب: ۲۴ آبان ۱۴۰۴ش.
  • عناصری، جابر، تجلی دوازده ماه در آینهٔ اساطیر و فرهنگ عامهٔ ایران، مرند، قمری، ۱۳۷۴ش.
  • گلستانه، مزار، فرهنگ عامه: ادبیات و شعر عامیانهٔ مردم سیستان، مشهد، عروج اندیشه، ۱۳۸۶ش.
  • میرزایی، فاطمه و مافی‌تبار، آمنه، «تحلیل و طبقه‌بندی نقش آینه در سوزن‌دوزی بلوچ از منظر باورهای فرهنگی»، فصلنامهٔ هنرهای صناعی اسلامی، بهار و تابستان ۱۴۰۲ش.
  • «هنر اصیل ایرانی»، وب‌سایت بلوگفا، تاریخ بازدید: ۱۳ آبان ۱۴۰۴ش.
برگرفته از «https://iranpedia.wiki/w/index.php?title=آینه‌دوزی&oldid=21023»