پیش‌نویس:بادگیر: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ۲۳ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۴:۲۸

بادگیر؛ مَجرایی در سقف یا میان دیوار ساختمان برای تهویه و خنک‌سازی هوا
بادگیرها بُرج‌هایی هستند که برای تهویه و خنک‌سازی بر بام خانه‌ها و ساختمان‌ها ساخته می‌شوند و از طریق یک مجرا، هوا را به قسمت‌های تحتانی سازه منتقل می‌کنند.^[۱] بادگیر، که نمادی از معماری اصیل ایرانی است و از دیرباز در شهرها و روستاهای مناطق گرم و خشک ایران مورد استفاده بوده،^[۲] در نقاط مختلف ایران دارای تفاوت‌های ساختاری قابل توجهی است.^[۳] یکی از تکامل‌یافته‌ترین نمونه‌های بادگیر در ایران، بادگیر مسجد جامع طبس است.^[۴] شهر یزد، به‌سبب تعداد زیاد بادگیرها و نقش پررنگ آن در تکامل این سازه، به «شهر بادگیرها» معروف است.

پیشینه

بادگیرها سمبلی از تمدن ایرانی هستند که از گذشته‌های دور، از آن‌ها برای خنک کردن و تهویهٔ هوای درون ساختمان استفاده می‌شد. باتوجه به کاربرد دیرینهٔ بادگیرها در ایران، می‌توان آن را اختراع مردم ایران دانست.^[۵] اعراب نیز در گذشته از بادگیرها استفاده می‌کردند و نمونه‌هایی از آن در کشورهایی مثل مصر و سوریه وجود دارد.^[۶] در مدارک تاریخی و ادبی، از قدمت این عنصر معماری، سرنخ روشنی به‌دست نمی‌آید اما نام‌های بادخان، بادخون، بادغر، بادآهنگ، بادآهنج، بادهنج، بادهلج و غیره در متن‌ها و اشعار سُرایندگان نامدار ایرانی، تأییدی بر قدمت این سازه است.^[۷] در متون تاریخی^[۸] و نیز در سفرنامه‌های مسافران اروپایی که در روزگار پادشاهان صفوی به ایران آمده بودند، گزارش‌هایی (گاه مفصل) دربارهٔ ساختار و کارایی بادگیر وجود دارد.^[۹] هنوز هم می‌توان باقی‌مانده این بادگیرها را در اقلیم گرم و مرطوب جنوب و اقلیم گرم و خشک مرکز ایران مانند بندرعباس، یزد و اصفهان مشاهده کرد.

معماری بادگیر

ساختمان اصلی این سازه از ۳ بخش تشکیل می‌شود:

دهانه بیرونی با اندامی بلند و رو به بالا،
میله یا گذرگاه باد که از بام به درون کشیده شده،
دهانه درونی که از گوشه‌ای از سقف یا دیوار به درون ساختمان راه می‌یابد.

گاهی نیز اتاقی زیر آن هست که به آن «اتاق بادگیر» یا «بادگیرخانه» می‌گویند.^[۱۰] بادگیر معمولاً چهارگوش است و در دیوارهای ۴ گانه آن چند سوراخ تعبیه می‌شود. درون بادگیرها نیز با تیغه‌ها و جدارهایی از آجر (خشت) یا چوب و آجر ساخته شده است. در معماری بادگیرها، گاهی علاوه بر چشمه‌های بدنه پهن، دو یا چند چشمه در هر پهلوی باریکِ بدنه می‌سازند، تا در صورت تغییر جهت باد، هوای خنک همچنان به درون بادگیر کشیده شود.^[۱۱] بادگیرها معمولاً یک طرفه، چهار طرفه و هشت طرفه هستند و این معماری بادگیرها به سرعت و جهت وزش باد بستگی دارد. بادگیرها را از نظر شکل میله (گذرگاه) آن به ۴ گونه تقسیم‌بندی می‌کنند: میله مربعی (مکعبی)، میله استوانه‌ای،^[۱۲] میله هشت‌ضلعی، میله مستطیلی.

طرز کار بادگیر

این سازه، باد مطلوب را گرفته و به داخل اتاق هدایت می‌کند.^[۱۳] بادگیرها معمولاً در بالای نقطه‌ای از ساختمان تعبیه می‌شوند که لازم است هوا خنک‌تر و نیز تهویه هوا ضروری‌تر باشد. بادگیر با وزش باد، کاهش و افزایش دما در شب و روز و نیز تغییر چگالی هوای داخل و اطرافش، به‌صورت خودکار خنک‌سازی را انجام می‌دهد.

خنک‌سازی بر اثر جابه‌جایی هوا

در این روش، تغییر دمای هوا بدون تغییر رطوبت اتفاق می‌افتد. هنگام وزش باد، باد از دهانهٔ رو به بادگیر داخل و هنگام ورود با برخورد به خمیدگی درون چشمه‌ها، شتاب آن افزایش می‌یابد و از تنها راه خروج آن خارج شده و ساختمان را خنک و فضا را تهویه می‌کند.^[۱۴] عملکرد بادگیرها در شب یا هنگامی که باد نمی‌وزد، متفاوت است. عملکرد اولیه بادگیر که درصورت وزش باد رخ می‌دهد، عمل بر اساس اصل کشش دهانه‌های رو به باد و مکش از دهانه‌های پشت به باد است. اما زمانی که باد نمی‌وزد، عملکرد این نوع سازه‌ها براساس اختلاف دما و چگالی خواهد بود. در شب هوای بیرون سرد می‌شود و به‌سمت پایین حرکت می‌کند. این هوا در اثر حرارت ذخیره شده (در طول روز) در دیواره‌های بادگیر گرم شده و به بالا می‌رود. این چرخه تا زمانی‌که دمای دیوارها و هوای بیرون یکی شود ادامه می‌یابد.^[۱۵]

خنک‌سازی تبخیری

در این نوع خنک‌سازی، تغییر دما و تغییر رطوبت هوا به‌صورت همزمان رخ می‌دهد. در نقاط مختلف ایران، از روش‌هایی متفاوت برای این نوع عملکرد استفاده می‌کنند. از حوض‌خانه، فواره میانه حوض، سرداب‌ها و زیرزمین‌ها و نیز پرده‌های نم‌دار برای این منظور استفاده می‌شود.^[۱۶]

پانویس

↑ عمید، فرهنگ لغت عمید، ذیل واژه بادگیر.
↑ پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص45 و 46.
↑ پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص45؛ مصطفوی، «بادگیر پدیده‌ای زیبا و سهل و ممتنع در معماری اصیل ایرانی»، ج1، ۱۳۷۱ش، ص338.
↑ توسلی، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، ۱۳۶۰ش، ص89؛ دانش‌دوست، بناهای تاریخی طبس، ۱۳۷۶ش، ص38.
↑ ورجاوند، پرویز، دانشنامة جهان اسلام، بادگیر.
↑ فرشاد، مهدی، تاریخ مهندسی در ایران، تهران، میرماه، 1392ش، ص106.
↑ اسدی طوسی، لغت فرس، ۱۳۱۹ش، ص135 و 362؛ نفیسی، احوال و اشعار رودکی، ۱۳۱۹ش، ج3، ص1204.
↑ جعفری، تاریخ یزد، ۱۳۴۳ش، ص54 و 55 و 58-60.
↑ سیلوای فیگروا، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص55 و 56؛
Chardin, J. , Voyages en Perse, Amsterdam, 1711, p209, 210.
↑ پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص۴۳.
↑ توسلی، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، ۱۳۶۰ش، ص88.
↑ فرشاد، مهدی، تاریخ مهندسی در ایران، تهران، میرماه، 1392ش، ص106.
↑ بهادری‌نژاد، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه خودی در معماری ایران»، ۱۳۵۸ش، ص361.
↑ پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص46 و 47؛ مصطفوی، «بادگیر پدیده‌ای زیبا و سهل و ممتنع در معماری اصیل ایرانی»، ۱۳۷۱ش، ص338؛ توسلی، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، ۱۳۶۰ش، ص88.
↑ بهادری‌نژاد، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه‌خودی در معماری ایران»، ۱۳۵۸ش، ص361 و 362.
↑ جعفری، تاریخ یزد، ۱۳۴۳ش، ص60؛ بهادری‌نژاد، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه‌خودی در معماری ایران»، ۱۳۵۸ش، ص363.

منابع

اسدی طوسی، لغت فرس، به‌تحقیق اقبال آشتیانی، تهران، اساطیر، ۱۳۱۹ش.
بهادری‌نژاد، مهدی، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه‌خودی در معماری ایران»، تهران، آشنایی با دانش، شماره ۵، ۱۳۵۸ش.
پیرنیا، محمدکریم، «بادگیر و خیشخان»، تهران، باستان‌شناسی و هنرایران، شماره۴، ۱۳۴۸ش.
توسلی، محمود، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، تهران، ۱۳۶۰ش.
جعفری، جعفر، تاریخ یزد، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۳ش.
دانش‌دوست، یعقوب، بناهای تاریخی طبس، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش.
سیلوای فیگروا، گارثیا، سفرنامه، ترجمهٔ غلامرضا سمیعی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۶۳ش.
فرشاد، مهدی، تاریخ مهندسی در ایران، تهران، میرماه، ۱۳۹۲ش.
عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۹۴، ذیل واژه بادگیر.
مصطفوی، محمدتقی، «بادگیر پدیده‌ای زیبا و سهل و ممتنع در معماری اصیل ایرانی»، یزدنامه، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، ج۱، ۱۳۷۱ش.
نفیسی، سعید، احوال و اشعار رودکی، تهران، ادب، ۱۳۱۹ش.
ورجاوند، پرویز، دانشنامة جهان اسلام، بادگیر.
Chardin, J., Voyages en Perse, Amsterdam, 1711.

[1] عمید، فرهنگ لغت عمید، ذیل واژه بادگیر.

[2] پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص45 و 46.

[3] پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص45؛ مصطفوی، «بادگیر پدیده‌ای زیبا و سهل و ممتنع در معماری اصیل ایرانی»، ج1، ۱۳۷۱ش، ص338.

[4] توسلی، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، ۱۳۶۰ش، ص89؛ دانش‌دوست، بناهای تاریخی طبس، ۱۳۷۶ش، ص38.

[5] ورجاوند، پرویز، دانشنامة جهان اسلام، بادگیر.

[6] فرشاد، مهدی، تاریخ مهندسی در ایران، تهران، میرماه، 1392ش، ص106.

[7] اسدی طوسی، لغت فرس، ۱۳۱۹ش، ص135 و 362؛ نفیسی، احوال و اشعار رودکی، ۱۳۱۹ش، ج3، ص1204.

[8] جعفری، تاریخ یزد، ۱۳۴۳ش، ص54 و 55 و 58-60.

[9] سیلوای فیگروا، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص55 و 56؛
Chardin, J. , Voyages en Perse, Amsterdam, 1711, p209, 210.

[10] پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص۴۳.

[11] توسلی، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، ۱۳۶۰ش، ص88.

[12] فرشاد، مهدی، تاریخ مهندسی در ایران، تهران، میرماه، 1392ش، ص106.

[13] بهادری‌نژاد، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه خودی در معماری ایران»، ۱۳۵۸ش، ص361.

[14] پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص46 و 47؛ مصطفوی، «بادگیر پدیده‌ای زیبا و سهل و ممتنع در معماری اصیل ایرانی»، ۱۳۷۱ش، ص338؛ توسلی، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، ۱۳۶۰ش، ص88.

[15] بهادری‌نژاد، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه‌خودی در معماری ایران»، ۱۳۵۸ش، ص361 و 362.

[16] جعفری، تاریخ یزد، ۱۳۴۳ش، ص60؛ بهادری‌نژاد، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه‌خودی در معماری ایران»، ۱۳۵۸ش، ص363.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 [[پرونده:بادگیر.jpg|200px|thumb|left|خانه آقازاده در ابرکوه]]
-<big>'''بادگیر'''</big>؛ مَجرایی در سقف یا میان دیوار ساختمان برای تهویه و خنک‌سازی هوا<br>
+{{درشت|'''بادگیر'''}}؛ مَجرایی در سقف یا میان دیوار ساختمان برای تهویه و خنک‌سازی هوا{{سخ}}
-بادگیرها بُرج‌هایی هستند که برای تهویه و خنک‌سازی بر بام خانه‌ها و ساختمان‌ها ساخته می‌شوند و از طریق یک مجرا، هوا را به قسمت‌های تحتانی سازه منتقل می‌کنند.<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D8%B1 عمید، فرهنگ لغت عمید، ذیل واژه بادگیر.]</ref>   بادگیر، که نمادی از معماری اصیل ایرانی است و از دیرباز در شهرها و روستاهای مناطق گرم و خشک [[ایران]] مورد استفاده بوده،<ref>پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص45 و 46.</ref>  در نقاط مختلف ایران دارای تفاوت‌های ساختاری قابل توجهی است.<ref>پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص45؛ مصطفوی، «بادگیر پدیده‌ای زیبا و سهل و ممتنع در معماری اصیل ایرانی»، ج1، ۱۳۷۱ش، ص338. </ref>  یکی از تکامل‌یافته‌ترین نمونه‌های بادگیر در ایران، بادگیر [[مسجد جامع طبس]] است.<ref>توسلی، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، ۱۳۶۰ش، ص89؛ دانش‌دوست، بناهای تاریخی طبس، ۱۳۷۶ش، ص38.</ref>  شهر یزد، به‌سبب تعداد زیاد بادگیرها و نقش پررنگ آن در تکامل این سازه، به «شهر بادگیرها» معروف است.
+بادگیرها بُرج‌هایی هستند که برای تهویه و خنک‌سازی بر بام خانه‌ها و ساختمان‌ها ساخته می‌شوند و از طریق یک مجرا، هوا را به قسمت‌های تحتانی سازه منتقل می‌کنند.<ref>[https://www.vajehyab.com/amid/بادگیر عمید، فرهنگ لغت عمید، ذیل واژه بادگیر.]</ref> بادگیر، که نمادی از معماری اصیل ایرانی است و از دیرباز در شهرها و روستاهای مناطق گرم و خشک [[ایران]] مورد استفاده بوده،<ref>پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص45 و 46.</ref> در نقاط مختلف ایران دارای تفاوت‌های ساختاری قابل توجهی است.<ref>پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص45؛ مصطفوی، «بادگیر پدیده‌ای زیبا و سهل و ممتنع در معماری اصیل ایرانی»، ج1، ۱۳۷۱ش، ص338.</ref> یکی از تکامل‌یافته‌ترین نمونه‌های بادگیر در ایران، بادگیر [[مسجد جامع طبس]] است.<ref>توسلی، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، ۱۳۶۰ش، ص89؛ دانش‌دوست، بناهای تاریخی طبس، ۱۳۷۶ش، ص38.</ref> شهر یزد، به‌سبب تعداد زیاد بادگیرها و نقش پررنگ آن در تکامل این سازه، به «شهر بادگیرها» معروف است.
-==پیشینه==
-بادگیرها سمبلی از [[تمدن]] ایرانی هستند که از گذشته‌های دور، از آن‌ها برای خنک کردن و تهویه‌ی هوای درون ساختمان استفاده می‌شد. باتوجه به کاربرد دیرینه‌ی بادگیرها در [[ایران]]، می‌توان آن را اختراع مردم ایران دانست.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/5532?%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D8%B1 ورجاوند، پرویز، دانشنامة جهان اسلام، بادگیر.]</ref>  اعراب نیز در گذشته از بادگیرها استفاده می‌کردند و نمونه‌هایی از آن در کشورهایی مثل [[مصر]] و [[سوریه]] وجود دارد.<ref>فرشاد، مهدي، تاريخ مهندسي در ايران، تهران، میرماه، 1392ش، ص106. </ref>  در مدارک تاریخی و ادبی، از قدمت این عنصر معماری، سرنخ روشنی به‌دست نمی‌آید اما نام‌های بادخان، بادخون، بادغر، بادآهنگ، بادآهنج، بادهنج، بادهلج و غیره در متن‌ها و اشعار سُرایندگان نامدار ایرانی، تأییدی بر قدمت این سازه است.<ref>اسدی طوسی، لغت فرس، ۱۳۱۹ش، ص135 و 362؛ نفیسی، احوال و اشعار رودکی، ۱۳۱۹ش، ج3، ص1204. </ref>  در متون تاریخی<ref>جعفری، تاریخ یزد، ۱۳۴۳ش، ص54 و 55 و 58-60.</ref>  و نیز در سفرنامه‌های مسافران اروپایی که در روزگار پادشاهان صفوی به ایران آمده بودند، گزارش‌هایی (گاه مفصل) درباره ساختار و کارآیی بادگیر وجود دارد.<ref>سیلوای فیگروا، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص55 و 56؛<br>
+== پیشینه ==
-   Chardin, J., Voyages en Perse, Amsterdam, 1711, p209, 210. </ref> هنوز هم می‌توان باقی‌مانده این بادگیرها را در اقلیم گرم و مرطوب جنوب و اقلیم گرم و خشک مرکز ایران مانند بندرعباس، یزد و اصفهان مشاهده کرد.
+بادگیرها سمبلی از [[تمدن]] ایرانی هستند که از گذشته‌های دور، از آن‌ها برای خنک کردن و تهویهٔ هوای درون ساختمان استفاده می‌شد. باتوجه به کاربرد دیرینهٔ بادگیرها در [[ایران]]، می‌توان آن را اختراع مردم ایران دانست.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details/5532?بادگیر ورجاوند، پرویز، دانشنامة جهان اسلام، بادگیر.]</ref> اعراب نیز در گذشته از بادگیرها استفاده می‌کردند و نمونه‌هایی از آن در کشورهایی مثل [[مصر]] و [[سوریه]] وجود دارد.<ref>فرشاد، مهدی، تاریخ مهندسی در ایران، تهران، میرماه، 1392ش، ص106.</ref> در مدارک تاریخی و ادبی، از قدمت این عنصر معماری، سرنخ روشنی به‌دست نمی‌آید اما نام‌های بادخان، بادخون، بادغر، بادآهنگ، بادآهنج، بادهنج، بادهلج و غیره در متن‌ها و اشعار سُرایندگان نامدار ایرانی، تأییدی بر قدمت این سازه است.<ref>اسدی طوسی، لغت فرس، ۱۳۱۹ش، ص135 و 362؛ نفیسی، احوال و اشعار رودکی، ۱۳۱۹ش، ج3، ص1204.</ref> در متون تاریخی<ref>جعفری، تاریخ یزد، ۱۳۴۳ش، ص54 و 55 و 58-60.</ref> و نیز در سفرنامه‌های مسافران اروپایی که در روزگار پادشاهان صفوی به ایران آمده بودند، گزارش‌هایی (گاه مفصل) دربارهٔ ساختار و کارایی بادگیر وجود دارد.<ref>سیلوای فیگروا، سفرنامه، ۱۳۶۳ش، ص55 و 56؛{{سخ}}
-==معماری بادگیر==
+   Chardin, J. , Voyages en Perse, Amsterdam, 1711, p209, 210.</ref> هنوز هم می‌توان باقی‌مانده این بادگیرها را در اقلیم گرم و مرطوب جنوب و اقلیم گرم و خشک مرکز ایران مانند بندرعباس، یزد و اصفهان مشاهده کرد.
-ساختمان اصلی این سازه از 3 بخش تشکیل می‌شود:<br>
-# دهانه بیرونی با اندامی بلند و رو به بالا، <br>
+== معماری بادگیر ==
-# میله یا گذرگاه باد که از بام به درون کشیده شده، <br>
+ساختمان اصلی این سازه از ۳ بخش تشکیل می‌شود:
-# دهانه درونی که از گوشه‌ای از سقف یا دیوار به درون ساختمان راه می‌یابد. <br>
+# دهانه بیرونی با اندامی بلند و رو به بالا،
-گاهی نیز اتاقی زیر آن هست که به آن «اتاق بادگیر» یا «بادگیرخانه» می‌گویند.<ref>پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص۴۳.</ref>  بادگیر معمولا چهارگوش است و در دیوارهای 4 گانه آن چند سوراخ تعبیه می‌شود. درون بادگیرها نیز با تیغه‌ها و جدارهایی از آجر (خشت) یا چوب و آجر ساخته شده است. در معماری بادگیرها، گاهی علاوه بر چشمه‌های بدنه پهن، دو یا چند چشمه در هر پهلوی باریکِ بدنه می‌سازند، تا در صورت تغییر جهت باد، هوای خنک همچنان به درون بادگیر کشیده شود.<ref>توسلی، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، ۱۳۶۰ش، ص88. </ref>
+# میله یا گذرگاه باد که از بام به درون کشیده شده،
-بادگیرها معمولا یک طرفه، چهار طرفه و هشت طرفه هستند و این معماری بادگیرها به سرعت و جهت وزش باد بستگی دارد. بادگیرها را از نظر شکل میله (گذرگاه) آن به 4 گونه تقسیم‌بندی می‌کنند: میله مربعی (مکعبی)، میله استوانه‌ای،<ref>فرشاد، مهدي، تاريخ مهندسي در ايران، تهران، میرماه، 1392ش، ص106.</ref>  میله هشت‌ضلعی، میله مستطیلی.
+# دهانه درونی که از گوشه‌ای از سقف یا دیوار به درون ساختمان راه می‌یابد.{{سخ}}
-==طرز کار بادگیر==
+گاهی نیز اتاقی زیر آن هست که به آن «اتاق بادگیر» یا «بادگیرخانه» می‌گویند.<ref>پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص۴۳.</ref> بادگیر معمولاً چهارگوش است و در دیوارهای ۴ گانه آن چند سوراخ تعبیه می‌شود. درون بادگیرها نیز با تیغه‌ها و جدارهایی از آجر (خشت) یا چوب و آجر ساخته شده است. در معماری بادگیرها، گاهی علاوه بر چشمه‌های بدنه پهن، دو یا چند چشمه در هر پهلوی باریکِ بدنه می‌سازند، تا در صورت تغییر جهت باد، هوای خنک همچنان به درون بادگیر کشیده شود.<ref>توسلی، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، ۱۳۶۰ش، ص88.</ref>
-این سازه، باد مطلوب را گرفته و به داخل اتاق هدایت می‌کند.<ref>بهادری‌نژاد، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه خودی در معماری ایران»، ۱۳۵۸ش، ص361. </ref>  بادگیرها معمولا در بالای نقطه‌ای از ساختمان تعبیه می‌شوند که لازم است هوا خنک‌تر و نیز تهویه هوا ضروری‌تر باشد. بادگیر با وزش باد، کاهش و افزایش دما در شب و روز و نیز تغییر چگالی هوای داخل و اطرافش، به‌صورت خودکار خنک‌سازی را انجام می‌دهد.<br>
+بادگیرها معمولاً یک طرفه، چهار طرفه و هشت طرفه هستند و این معماری بادگیرها به سرعت و جهت وزش باد بستگی دارد. بادگیرها را از نظر شکل میله (گذرگاه) آن به ۴ گونه تقسیم‌بندی می‌کنند: میله مربعی (مکعبی)، میله استوانه‌ای،<ref>فرشاد، مهدی، تاریخ مهندسی در ایران، تهران، میرماه، 1392ش، ص106.</ref> میله هشت‌ضلعی، میله مستطیلی.
-===خنک‌سازی بر اثر جابه‌جایی هوا===
+== طرز کار بادگیر ==
-در این روش، تغییر دمای هوا بدون تغییر رطوبت اتفاق می‌افتد. هنگام وزش باد، باد از دهانه‌ی رو به بادگیر داخل و هنگام ورود با برخورد به خمیدگی درون چشمه‌ها، شتاب آن افزایش می‌یابد و از تنها راه خروج آن خارج شده و ساختمان را خنک و فضا را تهویه می‌کند.<ref>پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص46 و 47؛ مصطفوی، «بادگیر پدیده‌ای زیبا و سهل و ممتنع در معماری اصیل ایرانی»، ۱۳۷۱ش، ص338؛ توسلی، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، ۱۳۶۰ش، ص88.</ref>  عملکرد بادگیرها در شب و یا هنگامی که باد نمی‌وزد، متفاوت است. عملکرد اولیه بادگیر که درصورت وزش باد رخ می‌دهد، عمل بر اساس اصل کشش دهانه‌های رو به باد و مکش از دهانه‌های پشت به باد است. اما زمانی که باد نمی‌وزد، عملکرد این نوع سازه‌ها براساس اختلاف دما و چگالی خواهد بود. در شب هوای بیرون سرد می‌شود و به‌سمت پایین حرکت می‌کند. این هوا در اثر حرارت ذخیره شده (در طول روز) در دیواره‌های  بادگیر گرم شده و به بالا می‌رود. این چرخه تا زمانی‌که دمای دیوارها و هوای بیرون یکی شود ادامه می‌یابد.<ref>بهادری‌نژاد، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه‌خودی در معماری ایران»، ۱۳۵۸ش، ص361 و 362.</ref><br>
+این سازه، باد مطلوب را گرفته و به داخل اتاق هدایت می‌کند.<ref>بهادری‌نژاد، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه خودی در معماری ایران»، ۱۳۵۸ش، ص361.</ref> بادگیرها معمولاً در بالای نقطه‌ای از ساختمان تعبیه می‌شوند که لازم است هوا خنک‌تر و نیز تهویه هوا ضروری‌تر باشد. بادگیر با وزش باد، کاهش و افزایش دما در شب و روز و نیز تغییر چگالی هوای داخل و اطرافش، به‌صورت خودکار خنک‌سازی را انجام می‌دهد.
-===خنک‌سازی تبخیری===
+=== خنک‌سازی بر اثر جابه‌جایی هوا ===
-در این نوع خنک‌سازی، تغییر دما و تغییر رطوبت هوا به‌صورت همزمان رخ می‌دهد. در نقاط مختلف [[ایران]]، از روش‌هایی متفاوت برای این نوع عملکرد استفاده می‌کنند. از حوض‌خانه، فواره میانه حوض، سرداب‌ها و زیرزمین‌ها و نیز پرده‌های نم‌دار برای این منظور استفاده می‌شود.<ref>جعفری، تاریخ یزد، ۱۳۴۳ش، ص60؛ بهادری‌نژاد، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه‌خودی در معماری ایران»، ۱۳۵۸ش، ص363.</ref>
+در این روش، تغییر دمای هوا بدون تغییر رطوبت اتفاق می‌افتد. هنگام وزش باد، باد از دهانهٔ رو به بادگیر داخل و هنگام ورود با برخورد به خمیدگی درون چشمه‌ها، شتاب آن افزایش می‌یابد و از تنها راه خروج آن خارج شده و ساختمان را خنک و فضا را تهویه می‌کند.<ref>پیرنیا، «بادگیر و خیشخان»، ۱۳۴۸ش، ص46 و 47؛ مصطفوی، «بادگیر پدیده‌ای زیبا و سهل و ممتنع در معماری اصیل ایرانی»، ۱۳۷۱ش، ص338؛ توسلی، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، ۱۳۶۰ش، ص88.</ref> عملکرد بادگیرها در شب یا هنگامی که باد نمی‌وزد، متفاوت است. عملکرد اولیه بادگیر که درصورت وزش باد رخ می‌دهد، عمل بر اساس اصل کشش دهانه‌های رو به باد و مکش از دهانه‌های پشت به باد است. اما زمانی که باد نمی‌وزد، عملکرد این نوع سازه‌ها براساس اختلاف دما و چگالی خواهد بود. در شب هوای بیرون سرد می‌شود و به‌سمت پایین حرکت می‌کند. این هوا در اثر حرارت ذخیره شده (در طول روز) در دیواره‌های بادگیر گرم شده و به بالا می‌رود. این چرخه تا زمانی‌که دمای دیوارها و هوای بیرون یکی شود ادامه می‌یابد.<ref>بهادری‌نژاد، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه‌خودی در معماری ایران»، ۱۳۵۸ش، ص361 و 362.</ref>
-==پانویس==
+=== خنک‌سازی تبخیری ===
+در این نوع خنک‌سازی، تغییر دما و تغییر رطوبت هوا به‌صورت همزمان رخ می‌دهد. در نقاط مختلف [[ایران]]، از روش‌هایی متفاوت برای این نوع عملکرد استفاده می‌کنند. از حوض‌خانه، فواره میانه حوض، سرداب‌ها و زیرزمین‌ها و نیز پرده‌های نم‌دار برای این منظور استفاده می‌شود.<ref>جعفری، تاریخ یزد، ۱۳۴۳ش، ص60؛ بهادری‌نژاد، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه‌خودی در معماری ایران»، ۱۳۵۸ش، ص363.</ref>
+== پانویس ==
 {{پانویس}}
-==منابع==
+== منابع ==
 * اسدی طوسی، لغت فرس، به‌تحقیق اقبال آشتیانی، تهران، اساطیر، ۱۳۱۹ش.
-* بهادری‌نژاد، مهدی، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه‌خودی در معماری ایران»، تهران، آشنایی با دانش، شماره 5، ۱۳۵۸ش.
+* بهادری‌نژاد، مهدی، «دستگاه‌های خنک‌سازی خودبه‌خودی در معماری ایران»، تهران، آشنایی با دانش، شماره ۵، ۱۳۵۸ش.
-* پیرنیا، محمدکریم، «بادگیر و خیشخان»، تهران، باستان‌شناسی و هنرایران، شماره4، ۱۳۴۸ش.
+* پیرنیا، محمدکریم، «بادگیر و خیشخان»، تهران، باستان‌شناسی و هنرایران، شماره۴، ۱۳۴۸ش.
 * توسلی، محمود، ساخت شهرها و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران، تهران، ۱۳۶۰ش.
 * جعفری، جعفر، تاریخ یزد، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۳ش.
 * دانش‌دوست، یعقوب، بناهای تاریخی طبس، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش.
-* سیلوای فیگروا، گارثیا، سفرنامه، ترجمۀ غلامرضا سمیعی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۶۳ش.
+* سیلوای فیگروا، گارثیا، سفرنامه، ترجمهٔ غلامرضا سمیعی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۶۳ش.
-* فرشاد، مهدي، تاريخ مهندسي در ايران، تهران، میرماه، 1392ش.
+* فرشاد، مهدی، تاریخ مهندسی در ایران، تهران، میرماه، ۱۳۹۲ش.
-* عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید تهران، انتشارات امیرکبیر، 1394، ذیل واژه بادگیر.
+* عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۹۴، ذیل واژه بادگیر.
-* مصطفوی، محمدتقی، «بادگیر پدیده‌ای زیبا و سهل و ممتنع در معماری اصیل ایرانی»، یزدنامه، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، ج1، ۱۳۷۱ش.
+* مصطفوی، محمدتقی، «بادگیر پدیده‌ای زیبا و سهل و ممتنع در معماری اصیل ایرانی»، یزدنامه، به‌تحقیق ایرج افشار، تهران، ج۱، ۱۳۷۱ش.
 * نفیسی، سعید، احوال و اشعار رودکی، تهران، ادب، ۱۳۱۹ش.
 * ورجاوند، پرویز، دانشنامة جهان اسلام، بادگیر.
 * Chardin, J., Voyages en Perse, Amsterdam, 1711.
+{{معماری ایرانی-افقی}}

ن ب و معماری ایرانی
عناصر	آشپزخانه ارچین ارسی ازاره اسلیمی اندرونی ایوان بام بادگیر بادخان چندسویه باغچال پنج‌دری پنج‌کاسه‌ای پیش‌طاق تابستان‌نشین تاقچه تالار توالت حمام جلوخان چار سو چهارباغ چهارصفه حوضخانه حیاط دالان دخمه درگاه رسمی‌بندی رواق زمستان‌نشین ساباط سرابستان سرداب سردر سکو شاه‌نشین شبستان شبستان زمستانی شوادان عمارت سر در غلام‌گردش کاربندی کاریز کنگره گنبد گودال باغچه گوشواره اتاق گوشواره لته‌سر مقرنس مهتابی میانسرا نشیمن هشتی یزدی‌بندی تنور محراب
شهرسازی ایرانی	ارگ آب‌انبار باغ ایرانی بازار پل تکیه حرم حمام رباط عصارخانه دژ قنات کاخ کاروان‌سرا کبوترخانه میل کوشک مدرسه مسجد مقبره منار یخدان یخچال
دوره‌ها	عصر سنگ عصر برنز مادها هخامنشیان ساسانی صفوی زندیه قاجار پهلوی معاصر
منطقه‌ها	معماری کاشان معماری بومی سواحل خلیج فارس معماری بافت قدیم بوشهر معماری مسکونی شیراز معماری روستایی گیلان
مرتبط	سبک‌شناسی معماری ایرانی معماری درون‌گرا معماری برون‌گرا معماری اسلامی تاج‌محل
رده