در حال ویرایش پیش‌نویس:انغوزه

<big>'''انغوزه'''</big>؛ گیاهی بدبو، با مصارف خوراکی و درمانی در ایران <br>

انغوزه یا آنقوزه، از گیاهان درمانی کهن در طب ایرانی است. این گیاه، در درمان بیماری‌های پوستی، گوارشی، انگلی و عصبی بسیار پرکاربرد بوده و به‌دلیل بوی تند، طعم گس و ویژگی‌های خاص خود (نشاط‌آوری)، همواره مورد توجه مردم بوده است. انغوزه، در باور مردم، گیاهی بسیار پرقدرت بوده و در دفع پلیدی‌ها و موجودات موذی مؤثر است. به‌همین دلیل، یکی از گران‌قیمت‌ترین گیاهان ایرانی است که به نقاط مختلفی در جهان صادر می‌شود. 
==خاستگاه انغوزه== 
انغوزه از تیره‌ی چتریان است و انواع مختلف آن در مناطق کوهستانی می‌روید. بیش از 15 نوع مختلف انغوزه، مانند انغوزه لرستانی و کما، بومی ایران هستند.<ref>Mozaffarian, A Dictionary of Iranian Plant Names, 2007, P228.</ref>  علاوه ‌بر ایران، مناطقی همچون آسیای صغیر، ارمنستان و افغانستان نیز خاستگاه این گیاه هستند.<ref>سلطانی، دایرةالمعارف طب سنتی (گیـاهان دارویی)، ج3، ۱۳۸۷ش، ص155.</ref>  
==واژه انغوزه== 
از این گیاه، در منابع مختلف فارسی، با اسامی متعددی یاد شده است، مانند «انگدان»، «کُما»، «راف»، «رافه»، «اشترغاز»، «بارزَد»، «بیرزد»، «انگژد»، «باریجه»، «اُشه»، «کماشیر» و «سَغبنیه».<ref>ابریشمی، «انگدان، کما و گونه‌های متناظر»، ۱۳۸۸ش، ص۳۳.</ref>  در فرهنگ فارسی معین نیز واژگانی همچون «انگژد»، «انگوژد»، «انگژه» و «انگوژه» را مترادف انغوزه دانسته است. در زبان عربی، به این گیاه «حِلتیت» و «صمغ المحروث» گویند.<ref>ابن‌میمون، شرح ‌اسماء العقار، ۱۹۴۰م، ص۶؛ <br>
غسانی ترکمانی، المعتمد فی الادویة المفردة، ۱۹۸۲م، ص۱۰۰.</ref>  
==کاربرد انغوزه==
در منابع کهن به دو نوع سیاه و سفید انغوزه و کاربرد هر دو، هم در آشپزی و هم در طب، اشاره شده است. امروزه نیز دو نوع انغوزه با نام‌های اشکی و توده‌ای در بازار عرضه می‌شود که در صنایع غذایی و عطرسازی کاربرد دارد.<ref>سلطانی، دایرةالمعارف طب سنتی (گیـاهان دارویی)، ج3، ۱۳۸۷ش، ص154-155؛<br>
  Britannica, micropaedia, 1989, V.I, P.612.</ref><br>
  
نوع اشکی انغوزه، دارای دانه‌هایی زردرنگ یا قهوه‌ای تیره است که داخل آن‌ها نیز سفید مایل به زرد بوده و درصورتی‌که در معرض هوا قرار بگیرد، به رنگ بنفش و سپس قرمز تیره در می‌آید. نوع توده‌ای انغوزه، تنوع رنگی بیش‌تری را شامل می‌شود و ارزش درمانی کمتری دارد. برخی معتقدند که بوی تند و سیرمانند انغوزه، غیرقابل تحمل است.<ref>زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ۱۳۶۷ش، ص594؛ <br>
بهرامی، فرهنگ روستایی، ۱۳۱۶-۱۳۱۷ش، ص۲۲۳.</ref> 
==گستره جغرافیایی انغوزه==
خراسان، سیستان، کرمان، فارس، نائین و لار، از جمله مناطق رویش انغوزه در ایران است.<ref>بهرامی، فرهنگ روستایی، ۱۳۱۶-۱۳۱۷ش، ص۲۲2-223؛ <br>
سلطانی، دایرةالمعارف طب سنتی (گیـاهان دارویی)، ج3، ۱۳۸۷ش، ص155.</ref>  این گیاه، در نقاط مختلف ایران، نام‌های محلی مختلفی دارد. برای مثال، در فارس به محصول اول این گیاه «کخ»، به محصول دوم آن «پس‌کخ» و به محصول سوم آن «پیشپا» می‌گویند.<ref>بهرامی، فرهنگ روستایی، ۱۳۱۶-۱۳۱۷ش، ص۲۲۳.</ref> <br>
 
تعدادی از مناطقی که محل رویش این گیاه بوده‌اند، در ایران و سایر نقاط جهان، به‌نام همین گیاه درآمده‌اند، مانند روستای انگدان در کاشان و روستای انجدان در اراک.<ref>ابریشمی، «انگدان، کما و گونه‌های متناظر»، ۱۳۸۸ش، ص۳۶؛ <br>
دهخدا، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، ذیل واژه انجدان و انگدان.</ref> 
==پیشینه انغوزه== 
برخی از مورخان، قدمت استفاده از این گیاه در ایران را به دوران هخامنشیان و اشکانیان نسبت می‌دهند. در آن روزگار، از انغوزه، نه‌تنها در طبخ انواع خوراک، بلکه به‌منظور صادرات نیز بهره می‌بردند.<ref>ابریشمی، «انگدان، کما و گونه‌های متناظر»، ۱۳۸۸ش، ص۳3.</ref>  
==خواص انغوزه==
برخی از گیاه‌شناسان، از دیرباز، انغوزه را همراه با نوشیدنی‌ها، برای هضم بهتر و راحت‌تر غذا و نیز آرامش معده مفید دانسته‌اند. دفع سم مار، توقف خون‌دماغ و تحریک تعرق بدن را نیز از جمله خواص انغوزه عنوان کرده‌اند. هنوز، در برخی نقاط ایران مانند خور و بیابانک، جندق، بافق و برخی نواحی خراسان، از انغوزه در طبخ انواع آش، بورانی و ترشی و نیز از صمغ و جوشانده‌ی آن برای مصارف دارویی و سم‌زدایی استفاده می‌شود.<ref>ابریشمی، «انگدان، کما و گونه‌های متناظر»، ۱۳۸۸ش، ص۳3؛ <br>
حکمت یغمایی، بر ساحل کویر نمک، ۱۳۷۰ش، ص۳۹۵.</ref> <br>

در منابع طب اسلامی نیز، بارها به ویژگی اشتهاآوری و هضم‌کنندگی غذا توسط انغوزه اشاره شده است. برخی نیز انغوزه را همراه با سرکه می‌خورند.<ref>ابن‌بطلان، تقویم ‌الصحة (ترجمۀ فارسی سدۀ ۶ ق)، ۱۳۶۶ش، ص۴۳.</ref>  همچنین، ویژگی تحریک‌کنندگی همراه با ایجاد تپش قلب و تعریق، منجر به قرار گرفتن گیاه انغوزه، در ردیف گیاهان نشاط‌آور شده است. <br>

طبیبان سنتی، انغوزه را دارای طبعی گرم و خشک دانسته و آن را برای درمان درد دندان کرم‌خورده، نیش عقرب و گاز سگ، ترکیب انغوزه و عسل را برای پیشگیری از آب‌آوری چشم، درمان آماس و ورم بدن مفید می‌دانند.<ref>ابومنصور موفق هروی، الابنیة عن حقائق ‌الادویة، ۱۳۴۶ش، ص115.</ref>  طبیبان معتقدند که هرچه انغوزه بدبوتر باشد، خواص و تأثیرات بیش‌تری دارد. ابن‌سینا، بیان می‌کند که در ابتدا شیره، سپس برگ و بعد از آن ساقه‌ی انغوزه قدرت تأثیرگذاری بیش‌تری دارند.<ref>ابن‌سینا، القانون، ج1، ۱۲۹۴ق، ص316.</ref>  از دیگر خواص این گیاه، می‌توان به خاصیت نرم‌کنندگی مقعد و سودمندی برای بواسیر، ضد تشنج،<ref>زرگری، گیاهان دارویی، ج2، ۱۳۶۷ش، ص595.</ref>  ضد کرم، تقویت بدن، افزایش نیروی بدن، تقویت معده، بادشکن، درمان بی‌خوابی، ضعف قلب و رفع استرس<ref>مهربان، گیاهان دارویی منطقۀ سیستان (گیاهان خودرو)، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.</ref>  اشاره کرد.
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع== 
* ابریشمی، محمدحسن، «انگدان، کما و گونه‌های متناظر»، نشر دانش، تهران، س23، شماره 2، ۱۳۸۸ش. 
* ابومنصور موفق هروی، الابنیة عن حقائق ‌الادویة، به‌تحقیق احمد بهمنیار و حسین محبوبی اردکانی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۶ش.
* ابن‌بطلان، مختار، تقویم ‌الصحة (ترجمۀ فارسی سدۀ ۶ق)، به‌تحقیق غلامحسین یوسفی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۶ش.
* ابن‌سینا، القانون، بولاق، ]بی‌نا[، ۱۲۹۴ق.
* ابن‌میمون، موسى، شرح ‌اسماء العقار، به‌تحقیق م. مایرهف، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، ۱۹۴۰م. 
* بهرامی، تقی، فرهنگ روستایی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۱۶-۱۳۱۷ش.
* حکمت یغمایی، عبدالکریم، بر ساحل کویر نمک، تهران، توس، ۱۳۷۰ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 5 بهمن 1400ش.
* زرگری، علی، گیاهان دارویی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش.
* سلطانی، ابـوالقاسم، دایرةالمعارف طب سنتی (گیـاهان دارویی)، تهران، دانشگاه خدمات درمانی و علوم پزشکی ایران، ۱۳۸۷ش.
* غسانی ترکمانی، یوسف، المعتمد فی الادویة المفردة، به‌تحقیق مصطفى سقا، بیروت، ]بی‌نا[، ۱۹۸۲م.
* مهربان، احمد و مراد قلی، ابوالقاسم، گیاهان دارویی منطقۀ سیستان (گیاهان خودرو)، تهران، تفتان، ۱۳۹۰ش.
* Britannica, micropaedia, 1989.
* Mozaffarian, V., A Dictionary of Iranian Plant Names, Tehran, 2007.
[[رده: ویکی‌زندگی]]