در حال ویرایش پیش‌نویس:صنعت ترجمه در ایران

'''<big>صنعت ترجمه در ایران</big>'''، وضعیت ترجمه حرفه‌ای در ایران. 

ترجمه به زبان فارسی از زبان‌های سانسکریت، یونانی، لاتین و سریانی در دوره ساسانی، ترجمه متون عربی به زبان فارسی در سده‌های نخست اسلامی و دوره صفویه و ترجمه از زبان‌های اروپایی در دوره متأخر، نقاط فراز ترجمه در ایران بوده است. ترجمه به شکل کنونی از زمانی اوج گرفت که صنعت چاپ رونق گرفت. 

==تاریخچه ترجمه در ایران==
با تشکیل سلسله ساسانی در ایران (224-652م) و ظهور زبان فارسی میانه معروف به زبان پهلوی، تبادل فرهنگی زبان‌های مختلف به اوج خود رسید. آثار بسیاری از زبان‌های سانسکریت، یونانی، لاتین و سریانی در مراکز علمی آن دوره مانند سلوکیه، تیسفون و جندی‌شاپور به پهلوی ترجمه شد.<ref>[https://eshraghtrans.com/.post/tarikhche-va-siereh-trajomeh-dar-iran «تاریخچه و سیر ترجمه در ایران با قدمت بیش از 1000 سال»، وب‌سایت شبکه مترجمین اشراق.]</ref> 

پدیده ترجمه به شکل نوین در میان ایرانیان در اولین سده¬هاى اسلام با برگرداندن قرآن کریم به زبان فارسى درى در بین مردم رایج شد. در آن زمان هنوز ترجمه شکل نظام¬مندى نداشت، اما ضرورت ایجاب مى¬کرد توده مردم براى آشنایى و شناخت کتاب مقدسى که به آن ایمان آورده بودند، مفاهیمى را دریابند و آن را حس کنند. برخی پژوهشگران نخستین ترجمه فارسى قرآن را به قرن چهارم هجرى در عصر سامانیان ربط مى¬دهند.<ref>اسفراینى، تاج¬التراجم فى تفسیر القرآن للاعاجم¬، 1357ش، ج1، ص8. </ref> 

در دوره صفویه، تشیع به¬عنوان دین رسمى ایران شناخته شد و بسیارى از دانشمندان فارسى¬زبان عربی¬دان بر آن شدند که براى ترویج آثار شیعى، کتب مربوط به علوم قرآنى، حدیث، کلام و فقه را به فارسى برگردانند. عده¬اى دیگر از دانشمندان این دوره به ترجمه مهم‌ترین منابع تاریخ، جغرافیا، علوم فلسفى و پزشکى پرداختند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135419/%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87 بهرامی، «نظریه پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، 1384ش.]</ref> 
 
با تاسیس دارالفنون در سال 1268ق و ورود اساتید خارجى به دارالفنون، ترجمه در ایران شتابى بیشتر یافت. در گزارش رؤساى دارالفنون در 1282ق، توجه دارالفنون به امر آموزش و ترجمه زبان¬هاى خارجى نمایان است.<ref>صفایی، اسناد سیاسی، 1355ش، ص58.</ref>  
==آغاز ساده¬نویسی در ترجمه==
ترجمه در عصر قاجار کمک بسیارى به ساده¬نویسى نثر فارسى کرد و در حقیقت، زبان نیز به سادگى و خلوص گرایید و از پیرایه¬هاى لفظى و هنرنمایى¬هاى شاعرانه که به نام فصاحت و بلاغت به¬کار مى¬رفت، به مقدار زیادى کاسته شد. ترجمه¬هاى رمان از زبان¬هاى فرانسه، انگلیسى، ترکى و عربى در این میان نقش بسزایى داشت.<ref>آریان‌پور، از صبا تا نیما، 1357ش، ج2، ص237.</ref> 

==ترجمه تحت¬اللفظی و آزاد==
اندیشمندان ترجمه در ابتدای امر، ترجمه تحت¬اللفظى را براى برگردان کتب مقدس پیشنهاد کردند و ترجمه آزاد را به نقد گذاشتند. به اعتقاد آنان، ترجمه آزاد برای متون عادی و زمینی خوب است و رضایت¬آمیز می¬تواند باشد اما در برگردان کتب مقدس موفق نیست و نمی¬تواند رمز پنهان در واژگان و عبارات را انتقال دهد.<ref>[https://motarjemjournal.ir/2020/07/2669 رابینسون، «تئورى ترجمه در غرب»، 1376ش.]</ref>  در حمایت از این گروه، عده¬اى از مترجمان، وفادارى به ظاهر متن مبدا را هدف ترجمه خواندند و ترجمه تحت¬اللفظى را ترجمه وفادار نامیدند. حامیان ترجمه تحت¬اللفظى، این شیوه ترجمه را بهترین راه بیان مقصود صاحب متن معرفى کردند.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/135419/%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87 بهرامی، «نظریه پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، 1384ش.]</ref>  اما در برابر این گروه، برخی حامی ترجمه آزاد هستند و معتقدند مترجم نمی¬تواند متن مبدا را جزء¬به¬جزء و بدون مخدوش نمودن فصاحت و زیبایى کلام به زبان مقصد برگرداند و ترجمه تحت¬اللفظى، شیوایى و زیبایى متن را از بین می¬برد.<ref>[https://motarjemjournal.ir/2020/07/2669 رابینسون، «تئورى ترجمه در غرب»، 1376ش.]</ref>
 
استمرار روابط میان افراد و فرهنگ¬ها، در محیطی که دائما در حال تغییر است، مستلزم مذاکرۀ «مستمر مرزبندی¬ها و برداشت¬ها از خود و دیگری است». به¬طورکلی، صاحب-نظران معتقدند که جایگاه فرهنگ، جایگاهی «در میان و وسط» است و به تبع آن، هویت¬های فرهنگی نیز هویت¬های درمیان و التقاطی یا هیبریدی هستند. به اعتقاد برخی کارشناسان وقتی تمام نظام¬ها و نمودهای فرهنگی در فضای دوسویۀ¬ بیان (فضای سوم) سازوکار یابند، ادعاهای نژادی و تاریخی درخصوص خلوص یا اصالت ذاتی فرهنگ¬ها غیرقابل دفاع هستند و نمی¬توان برای هویت و صورت¬های فرهنگی تمایزی قائل شد، بلکه باید آنها را فرآیندی با پایان باز و پیوسته در حال بازتعریف و «شدن» دانست. در ترجمه هم به¬نوعی مهاجرت معنا به این فضای سوم شکل می¬گیرد. موضع مترجم نیز اساسا به‌نوعی بینابین و درمیان است. نکتۀ مهم دیگر این است که ترجمه همواره در فضای سوم صورت می¬گیرد.<ref> [https://motarjemjournal.ir/2020/09/4824 فرهمندفر، «ترجمه و فضای سوم»، فصل‌نامه مترجم، 2020م.]</ref>  

==لزوم ترجمه در ایران==
برخی پژوهشگران در ضرروت نظام ترجمه¬ای فراگیر و جامع، به فقر یا ضعف منابع تاریخی و آنتولوژیکی، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی موجود در هر جامعه، جهت ارزیابی علمی متون مختلف در حوزه¬های ادبی، علمی و تخصصی، اشاره کرده‌اند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84632924/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref>  به همین ترتیب، وجود مترجم نیز ضروری است و اگر مترجم نباشد، جامعه در دایره جغرافیایی و زبانی محصور و محبوس خواهد بود و این حصار باعث می‌شود تا دنیا و حتی فراتر از مرز شناخته نشود. مترجمان، مردمان ملل گوناگون را با فرهنگ و ادبیات دیگر نقاط  و کشورها آشنا می‌کنند.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/report/296566/%D8%AF%D8%BA%D8%AF%D8%BA%D9%87-%D9%87%D8%A7-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%DA%A9%D9%BE%DB%8C-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%A2%D8%B4%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%DB%8C-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D8%AF «دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران/ قانون کپی‌رایت، بازار آشفته ترجمه را ساماندهی می‌کند»، خبرگزاری ایبنا.]</ref> 
 
ترجمه از برخی دیدگاه¬ها می‌تواند در حوزه علوم انسانی موثر باشد؛ برای مثال در این حوزه نیز مانند دیگر حوزه‌های علوم از جمله ریاضی و طبیعی می‌تواند دستاوردهای نوین تمدن بشری را از زبان‌های دیگر وارد یک حوزه کند.<ref>[https://www.irna.ir/news/84632924/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 جهانی، «آسیب¬شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.] </ref>  

==کاستی‌ها در حوزه ترجمه==
کارشناسان، بازار ترجمه و انتشار کتاب، به¬خصوص در زمینه علوم انسانی را رضایت¬آمیزنمی‌دانند. غالب مترجمان فعال، از نظر زمانی به¬روز نیستند.  این چالش به‌ویژه در حوزه ادبی، فلسفی و نظری، آشکارتر است؛ تبادلات فرهنگی و ادبی در سطح بین‌الملل با تاخیر و ایستایی و گاهی با غفلت تاریخی همراه بوده است.<ref> [https://www.irna.ir/news/84632924/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 جهانی، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران»، خبرگزاری ایرنا.]</ref> 

==چالش‌های مترجم==
یکی از مشکلات مترجم در سطح جهان، انتخاب کتابی است که ترجمه آن بتواند اجازه نشر دریافت کند. چالش مهم‌تر در ایران، سطح آگاهی مترجمان با زبان فارسی است. زبان فارسی در آثار ترجمه‌ شده، ضعف دارد و ‌فارسی‌دانی مشکلی اساسی است که البته ریشه در آموزش دارد.<ref> [https://www.ibna.ir/fa/report/296566/%D8%AF%D8%BA%D8%AF%D8%BA%D9%87-%D9%87%D8%A7-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%DA%A9%D9%BE%DB%8C-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%A2%D8%B4%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%DB%8C-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D8%AF «دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران/ قانون کپی‌رایت، بازار آشفته ترجمه را ساماندهی می‌کند»، خبرگزاری ایبنا.]</ref> 
==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
* آریان‌پور، یحیى، از صبا تا نیما، تهران، فرانکلین، 1357ش. 
* اسفراینى، شهفور بن طاهر، تاج التراجم فى تفسیر القرآن للاعاجم، تهران، میراث مکتوب علمى و فرهنگى، 1375ش.
* بهرامی، محمد، «نظریه‌پردازان ترجمه»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 42 و 43، 1384ش.
* «تاریخچه و سیر ترجمه در ایران با قدمت بیش از 1000 سال»، وب‌سایت شبکه مترجمین اشراق، تاریخ بازدید: 10 اسفند  1401ش.
* جهانی، فرشته، «آسیب‌شناسی ترجمه در ایران، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 2 اسفند 1400ش.
* خرگوشى نیشابوری،¬ ابوسعد عبدالملک، شرف¬النبى،¬ ترجمه نجم¬الدین محمود راوندى¬، تهران، بابک، 1361ش.
* «دغدغه‌ها و چالش‌های مترجمان در ایران»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: 10 مهر 1399ش.
* رابینسون، داگلاس، «تئورى ترجمه در غرب»، ترجمه عبدالله کوثرى و على خزاعى‌فر، فصلنامه مترجم، شماره 25، زمستان 1376ش.
* صفایى، ابراهیم، اسناد سیاسى، تهران، انجمن تاریخ، 1355ش.
* فرهمندفر، مسعود، «ترجمه و فضای سوم»، فصلنامه مترجم، شماره 71، 1399ش.
* کیهان‌فر، جمشید، ترجمه در عهد قاجار از آغاز تا دوره ناصرالدین شاه، تهران، دانش، بی‌تا.
[[رده: ویکی‌زندگی]]
[[رده: زبان فارسی]]