در حال ویرایش پیش‌نویس:زیارت

'''<big>زیارت</big>'''؛ 

زيارت از جملۀ مناسك دينى مسلمانان است که در اسلام وخصوصا تشيع، از جايگاه والایی برخوردار است و شامل زيارت خانه خدا، مرقد پيامبر اکرم، امامان، امام‌زادگان و صالحان می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6444/8139/107152/%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%AE%D8%AF%D8%A7 موسوی، «زیارت در سیره اصحاب پیامبر خدا»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.]</ref>

== مفهوم‌شناسی ==
زيارت، به‌معناى ميل به چيزى<ref>ابن‌فارس، معجم مقاییس ‌اللغه، 1411ق، ج2، ص36.</ref>  یا ملاقات كردن و به ديدار كسى رفتن،<ref>راغب اصفهانى، مفردات فی غریب القرآن، بى‌تا، ص221.</ref>   در اصطلاح به‌معنای ميل و حركت حسى، همراه با تمایل قلب، نسبت به زيارت‌شونده است که با اكرام و تعظيم قلبى و انس روحى همراه باشد.<ref>[http://lib.eshia.ir/20008 طريحى، مجمع ‌البحرین، 1408ق، ج1، ص305.]</ref>

در قرآن كريم اين واژه فقط یک بار در معنای ملاقات كردن و روبه‌رو شدن آمده است.<ref>سوره تكاثر، آیه 2؛ مكارم شيرازى، تفسیر نمونه، 1378، ج 27، ص 276.</ref>

== زیارت در ادیان ابراهیمی ==

=== زیارت در اسلام ===
در اسلام، زیارت، عملی مقبول، بین شیعه و سنی است؛ با توجه به برخی از آیات قرآن، زیارت قبور در بین مسلمانان بر اساس سنت پیامبر، رایج بوده است.<ref>سوره توبه، آیه 84.</ref>  همچنین از عایشه، همسر پیامبر، نقل شده است که حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) گاهی در آخر شب، به قبرستان بقیع می‌رفت، با ساکنان قبور، سخن می‌گفت و از خدا برای آنها طلب رحمت می‌‌کرد.<ref>مسلم، صحیح مسلم، ج3، ص63.</ref>  همچنین او و دخترش، فاطمه به زیارت شهدای جنگ اُحُد می‌رفتند.<ref>سبحانی، «آثار سازنده زیارت از دیدگاه قرآن و سنت»، 1387ش، ص155؛ ابوداوود، سنن ابي‌داود، بی‌تا، ج2، ص218، رقم 23043.</ref>  پيامبر خدا در عمرة حديبيه، هنگامی که همراه اصحاب از منطقه ابواء عبور می‌کرد، نزد قبر مادر خود آمنه رفته، آن را ترمیم کرد و به ياد مهربانی‌ او گریست و اصحاب نیز همراه پیامبرگریستند.<ref>طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۱۰۰.</ref>

پیامبر اکرم بارها مسلمانان را به زیارت خود و خاندان خود و مؤمنین دعوت کرده است.<ref>حرّ عاملی، وسائل‌ الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج14، ص332.</ref>  احادیثی که در منابع روایی شیعه و سنی، زیارت قبر پیامبر را امری مستحب دانسته، آن‌قدر زیاد است که در اصطلاح دانش حدیث، در حد «تَواتُر» است.<ref>سبکی، شفاء‌ السقام، ۱۴۱۹ق، ص۴۸؛ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۱۱۲-۱۱۳.</ref>  در بین شیعیان، زیارت قبر پیامبر خدا و اهل‌بیت او، جایگاه ویژه‌ای دارد تا جایی که زیارت، به عنوان یکی از ویژگی‌های فرهنگ شیعه قلمداد شده است.<ref>غیاثی، «ابعاد تمدنی نهاد زیارت در فرهنگ شیعه»، 1397ش، ص147.</ref>  در روایات ائمه بر استحباب زیارت خانه خدا،<ref>کلینی، فروع کافی، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۴۱۷ و ۴۲۳ و ۴۲۸.</ref>  انبیا،<ref>حر عاملی، وسائل ‌الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۴، ص۳۸۴.</ref>  پیامبر اکرم،<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۵۴۸.</ref>  امامان،<ref>حر عاملی، وسائل‌ الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۴۵۲.</ref>  برخی امام‌زادگان،<ref>ابن‌قولویه، کامل ‌الزیارات، بی‌تا، ص۳۲۴.</ref>  صالحان و مومنان<ref>کلینی، الکافی، 1363ش، ج۲، ص۱۷۶.</ref>  تاکید شده است.

=== زیارت درسایر ادیان ابراهیمی ===
زیارت اماکن مقدس از دیرباز، جزء تجربه‌های دینی و فرهنگی بسیاری از جوامع بوده است؛ اما شكل، اماكن و اشخاص زیارت‌شونده تفاوت دارند.<ref>جلالی، غلام‌رضا، «زیارت در تمدن‌ها و ادیان دیگر»، 1381ش، ص۵</ref>

در یهودیت، زیارت معبد سلیمان (مرکز مذهبی یهودیان در اورشلیم)، در ابتدا واجب بود؛ اما پس از نابودی معبد، زیارت برای یهودیان یک واجب شرعی نیست بلکه تنها یک رسم آئینی است. در حال حاضر دیوار حائل غربی کوه معبد، معروف به دیوار ندبه که به اعتقاد یهودیان، از هیکل سلیمان یا معبد دوم یهودیان در شهر قدیمی اورشلیم باقی مانده، مقدس‌ترین مکان زیارتی برای یهودیان است.<ref>رهبر و مؤمن، «حج در آیین یهود»، 1381ش، ص1.</ref>

زیارت در مسیحیت، برخاسته از عقیده‌ای دینی است که شامل ادای نذورات و قربانی، شرکت در مراسم مذهبی و بازدید از اماکن مذهبی و مقدس می‌شود. مقصد مسیحیان برای زیارت، ابتدا اورشلیم یا مکان‌های مربوط به مصلوب شدن و رستاخیز مسیح بوده است. اسناد نشان می‌دهد زیارت اورشلیم از ابتدای قرن دوم میلادی شکل گرفت و از قرن ۴، رواج پیدا کرد و گسترش یافت. در مسیحیت هدف از زیارت، ملاقات با خدا در مکانی است که خود را آشکار کرده است.<ref>چراغی، «تبیین جایگاه و جغرافیای زیارت در دیانت مسیحیت»، 1399ش، ص131.</ref>

== زیارت در آیین زرتشت ==
در دین  زرتشت، اولین آتشکده‌ها در ایران باستان، جهت نگهداری آتش مقدس برای رفع نیاز روزمره مردم بود، ولی با گذشت زمان، این عنصر نزد مردم احترام یافت تا جایی که از گوشه و کنار به زیارت آن می‌آمدند. هم اکنون نیز در ایران مکان‌هایی به نام «پیر» در چند استان از جمله استان یزد وجود دارد که مقصد زیارتی زرتشتیان است.<ref>نجفی، «زیارت در ادیان توحیدی و نقش معنوی و تمدنی»، سایت سامانه مدیریت نشریات علمی دانشگاه عامه طباطبایی.</ref>

== کارکردهای زیارت ==
در فرهنگ مسلمانان، علاوه بر فضیلت و پاداشی که برای زیارت قبر پیامبر اکرم و ائمه بیان شده، کارکردها و آثار فردی و اجتماعی متعددی برای زیارت شمرده شده است،<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۴ق، ج‌۱۴، ص۳۲۲.</ref>  از جمله:

=== قطع وابستگی‌های مادی ===
انسان‌ها معمولاً با ترس از دست دادن داشته‌های مادی يا حسرت نسبت به نداشته‌ها، دچار ناامیدی می‌شوند و در رنج و افسردگى به‌سر می‌برند؛<ref>احمدى، بررسی ابعاد روانشناختی حج و اثربخشی آن بر سطح دین‌داری و سلامت روانی حجاج، 1388ش، ص 79.</ref>  اما زیارت با تقویت احساس دلبستگى به خدا و معنویت، حب دنیا را از انسان دور می‌کند و با کمرنگ شدن وابستگی مادی، آرامش به زندگی انسان بازمی‌گردد.

=== اميدبخشی ===
انسان ناامید، انگیزه‌ای برای تلاش و فعالیت ندارد، اما زائر در حریم ائمه و مؤمنان، خود را متصل به خدا می‌بیند و این احساس یا باور در او تقویت می‌شود که خدا به واسطه انسان‌های والا، توبه او را می‌پذیرد. زائر با تکیه بر پشتوانه‌هاى الهى و الگوگيرى از انسان‌هاى كامل، با نشاط و اراده قوى به زندگى هدفمند بازمی‌گردد و می‌کوشد که مشکلات را حل کند.<ref>سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.</ref>

=== تعامل اجتماعی ===
بنابر نظر برخی از پژوهش‌گرانِ حوزه فرهنگ و تمدن، پیوند و ارتباط با دیگران، از نیازهای روانی انسان است.<ref>محسنی، مفاهیم کلیدی جامعه‌شناسی، 1375ش، ص105.</ref>  زيارت، زمینه نزدیکی و الفت بين انسان‌ها و اجتماعى‌شدن آنها را فراهم می‌کند تا افراد، اعتقادات، گرايش‌ها، ارزش‌ها، هنجارها و عادت‌ها را از فرهنگ جامعه فراگرفته و دارای هویت و شخصيت ویژه‌ای ‌شوند.<ref>بابایی، «درآمدی بر شاخصه‌های تمدنی در اربعین»، 1396، ص107.</ref>

=== آرامش روحی ===
انسان، طالب سعادت و كمال است و اگر سعادت حقیقی خويش را نشناسد، گرفتار اضطراب می‌شود.<ref>دادستان، روانشناسی مرضی تحولی 1380ش، ج1، ص60.</ref>  شناخت مبدأ هستی و توكل و اعتماد بر او، اضطراب انسان را برطرف می‌کند.<ref>مصباح، اخلاق در قرآن، 1380، ج2، ص300.</ref>  به همین دلیل ايمان را از مؤثرترين درمان‌های اضطراب دانسته‌اند<ref>جيمز، دین و روان، 1372، ص 168.</ref>  که زیارت، يكى از مصاديق آن است و موجب می‌شود که آدمی بر اضطراب خود غلبه كند.<ref>سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.</ref>

=== الگوپذيرى ===
انسان برای داشتن زندگی همراه با سعادت نیازمند الگوی رفتاری مناسب است.<ref>محدثی، الگوهای تربیتی در زیارت، 1395ش، ص2.</ref>  یکی از کارکردهای زيارت را آشنا کردن انسان با الگوهاى مناسب دانسته‌اند. زائر با حضور در اماكن مقدس، ارتباط با انسان‌هاى كامل را تجربه کرده و تلاش می‌کند ایشان را در رفتار و گفتار، الگوى خود قرار دهد.<ref>سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.</ref>

=== تقویت دین ===
اجتماع در زيارتگاه‌ها و آموختن معارف دينى و عمل به دستورات دينى، سبب تقويت دين زائران مى‌شود. زیارت‌نامه‌ها حاوی مسائل اعتقادی و باورهای دینی است که خواندن آن‌ها، در معرفت‌افزایی و آشنایی زائر با معارف دینی و تعمیق اعتقادات او بسیار مؤثر است. سایر مناسک زیارت مانند تلاوت قرآن، دعا و نماز نیز موجب تقویت دین‌داری می‌شود. زیارت، نشانۀ ولایت‌پذیری، احترام به جایگاه خاندان پیامبر، پیروی از راه آنها و زنده نگهداشتن نام، فرهنگ و آموزه‌های آنان است.<ref>سبحانی، «آثار روانشناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان»، 1393ش، ص13.</ref>

== آداب زیارت ==
به مجموعه‌ای از رفتارها و گفتارها که در احادیث بیان شده تا در هنگام زیارت رعایت شود، آداب زیارت گفته می‌شود؛ از جمله:

# غسل کردن پیش از زیارت؛
# پرهیز از کلام بیهوده در طول مسیر؛
# با وضو و طهارت بودن؛
# پوشیدن جامه‌های پاک و تمیز؛
# حرکت با آرامش و وقار، همراه با خضوع و خشوع و تفکر درباره عظمت زیارت؛
# خوشبو نمودن خود، مگر در زیارت امام حسین؛
# گفتن ذکر تکبیر، تحمید، تسبیح، تهلیل و صلوات در حین راه رفتن؛
# خواندن زیارت‌نامه‌های معتبر؛
# آهسته زیارت خواندن؛
# به جا آوردن نماز زیارت؛
# تلاوت قرآن و خواندن دعا و هدیه آن به روح زیارت‌شونده.<ref>شیخ عباس قمی، مفاتیح ‌الجنان، ص545 -551.</ref>

== زیارت‌های سفارش شده ==
زيارت خانه خدا (کعبه) در مكه مكرمه، زيارت مسجد و قبر رسول اكرم در مدينه، زيارت ائمه، زیارت فاطمه معصومه و زیارت قبور مؤمنین، از جمله زیاراتی است که در روایات بر آنها تاکید شده است.<ref>«زیارت»، ویکی‌شیعه.</ref>