در حال ویرایش پیش‌نویس:ناصر خسرو

[[پرونده:ناصر خسور قبادیانی.jpg|300px|thumb|left|ناصر خسور قبادیانی بلخی]]
<big>'''ناصر خسرو،'''</big> شاعر و جهانگرد بلندآوازۀ ایرانی.

ناصر بن خسرو قبادیانی بلخی (383-467ش) معروف به ناصرخسرو، شاعر، حکیم و جهانگرد مشهوری است که آثار او از گنجینه‌های ادب و فرهنگ فارسی محسوب می‌شود. او قرآن را از بر داشت و با دانش‌های بسیاری در روزگار خود، آشنا بود. 
==کودکی و نوجوانی==
ناصر خسرو، در 12 شهریور 383ش، در روستای قبادیان بلخ، در خانواده‌ای ثروتمند و دیوان‌سالار متولد شد.<ref>قبادیانی، ناصر خسرو، 1393ش، ص5.</ref>  دوران کودکی ناصر خسرو، با حوادث گوناگون، از جمله جنگ‎های طولانی سلطان محمود، خشک‎سالی بی‌سابقه، شیوع بیماری وبا و پیامدهای ناشی از این حوادث همراه بود که در تربیت و رشد او نقشی بسزا داشت.<ref>قبادیانی، ناصر خسرو، 1393ش، ص5.</ref> 
==جوانی==
ناصر خسرو از اول جوانی به ‌تحصیل علوم رایج زمان خود پرداخت، قرآن را از بر کرد و تا پایان زندگی مجرد باقی ماند. او، به‌مدت هفت سال به آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، لیبی، سوریه، فلسطین، جزیرة‌العرب، قیروان، تونس و سودان سفر و چندین سال در پایتخت فاطمیان، در مصر، اقامت کرد. ناصر خسرو، در دوران المستنصر بالله، به مذهب اسماعیلی گروید و از مصر، سه مرتبه به زیارت کعبه رفت.<ref>قبادیانی، ناصر خسرو، 1393ش، ص5-7.</ref>  او در سال 431ش، بعد از دریافت عنوان «حجت خراسان» از طرف المستنصر بالله به زادگاه خود برگشت و مذهب اسماعیلی را تبلیغ کرد؛ اما با واکنش منفی سلاطین سلجوقی مواجه و به شهرهای دیگر تبعید شد. ناصر خسرو پس از مدتی آوارگی، به دعوت یکی از امیران محلی بدخشان که اسماعیلی بود، به بدخشان رفته و باقی عمر خود را در آن‌جا سپری کرد. او تمام آثار خود را در بدخشان نوشت و به تمام روستاهای بدخشان سفر کرد. نام او در بین اهالی بدخشان، دارای احترامی ویژه بوده و به‌نام «حجت»، «سید شاه ناصر ولی»، «پیر شاه ناصر» و «پیر کامل» خوانده می‌شود.<ref>قبادیانی، ناصر خسرو، 1393ش، ص7.</ref> 
==مهارت‌ها==
ناصر خسرو حافظ کل قرآن بود و در بسیاری از علوم عقلی و نقلی زمان خود، مانند فلسفۀ یونانی، ریاضی، پزشکی، موسیقی، نجوم، فلسفه و کلام اسلامی، تبحر داشت.<ref>قبادیانی، ناصر خسرو، 1393ش، ص5.</ref> 
==مسئولیت==
ناصر خسرو، در دربار پادشاهان و امیران از جمله سلطان محمود و سلطان مسعود غزنوی، به کار دبیری مشغول بود و بعد از شکست غزنویان از سلجوقیان،<ref>قبادیانی، ناصر خسرو، 1393ش، ص5.</ref>  به دربار «سلیمان چَغرِی بیک» در مرو رفت و در آن‌جا نیز با عزت و اکرام به حرفۀ دبیری خود ادامه داد.<ref>«در پی ناصر خسرو»، 1393، ص21.</ref> 
==خاستگاه فکری== 
ناصر خسرو به‌شدت تحت تأثیر قرآن بوده و در آثار مختلف خود از مقام و منزلت قرآن و نیز فضایل آن سخن گفته است. او در اشعار خود آیات قرآن، احادیث نبوی و اقوال امامان را به‌صراحت یا به‌تلمیح آورده است.<ref>یرانی، «بررسی مفهوم و منشأ عقل در اندیشۀ ناصر خسرو»، 1396ش، ص35. </ref>  ناصر خسرو، اهل تحقیق بود و همیشه با پیروان ادیان مختلف از جمله مسلمانان، زرتشتیان، مسیحیان، یهودیان و مانویان به بحث پرداخته و از رهبران دینی آنها در مورد حقیقت هستی پرس‌وجو می‌کرد.<ref>[https://fa.wikifeqh.ir/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C «ناصرخسرو قبادیانی»، وب‌سایت ویکی فقه.]</ref>  ناصر خسرو، از شاعران و اندیشمندان عربی مانند متنبّى، بحترى، ابوتمّام، ابوالحسن تهامى، ابوالفتح بستى، ابوالعتاهيه، ابن‌رومى و ابوالعلاء معرّى نیز تأثیر زیادی پذیرفته و در اشعار خود از آثار آنها تضمین کرده است؛<ref>[https://jap.isca.ac.ir/article_1261.html هنر، «تمثّل به شعر متنبّى»، 1386ش، ص30.]</ref>  اما بیش از همه، متأثر از افكار و آراى اسماعيليان بوده است.<ref>تاج‌بخش، «بازتاب افكار اسماعيليه در آثار ناصر خسرو»، 1369ش، ص12.</ref> 
==سیرۀ عملی و اخلاقی==
ناصر خسرو در دورۀ دوم زندگی خود، آدم متواضع، با مناعت طبع، بردبار، اندیشه‌ورز و تلاشگر بود.<ref>دشتی، تصویری از ناصر خسرو، ۱۳۶۲ش، ص۱۸.</ref> 
==دیدگاه‌ها==
جهان‌بینی، دیدگاه‌های فلسفی و انسان‌شناختی ناصر خسرو، به‌صورت کامل دینی است. به نظر او، خدا علت و غایت همۀ اشیا و امور بوده و بقای انسان نیز در دانستن توحید است. هدف از ارسال پیامبران و فرستادن کتاب، گزارش مبدأ و مقصد انسان است. بنابراین، فلسفه، علم و خرد باید در خدمت دین قرار بگیرند.<ref> نظری، «جهان بینی ناصر خسرو»، 1384، ص200.</ref>  او معتقد بود که جامعۀ پاک و دور از مفاسد اخلاقی و اجتماعی، فقط با سیطرۀ معارف دینی و عقل بر جامعه به وجود می‌آید.<ref>دشتی، تصویری از ناصر خسرو، ۱۳۶۲ش، ص۱۸.</ref>  
==سبک شعر و ادبیات== 
سبک شعر و ادبیات ناصر خسرو، نمونه‌ای از «سبک خراسانی» و شبیه سبک رودکی، فردوسی و عنصری است؛ اما با این تفاوت که شعر برای ناصر‌خسرو وسیله‌ای برای بیان اعتقادات دینی و فلسفی بوده و جنبۀ پند و‌ اندرز دارد.<ref> اسلامی ندوشن، مجموعه مقالات یادنامه ناصر‌خسرو، ۱۳۵۲ش، ص۳۰.</ref>  
یکی از معروف‌ترین قصیده‌های ناصرخسرو با ابیات زیر، آغاز می‌شود:<ref>[https://ganjoor.net/naserkhosro/divann/ghaside-naser/sh6 ناصر خسرو، دیوان اشعار، قصاید، قصیده شماره 6، در وب‌سایت گنجور.] </ref> 
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
 {{ب|نکوهش مکن چرخ نیلوفری را|برون کن ز سر باد و خیره‌سری را}}
 {{ب|بری دان از افعال چرخ برین را|نشاید ز دانا نکوهش بری را}}
 {{ب|همی تا کند پیشه، عادت همی کن|جهان مر جفا را، تو مر صابری را}}
 {{ب|هم امروز از پشت بارت بیفگن|میفگن به فردا مر این داوری را}}
 {{ب|چو تو خود کنی اختر خویش را بد|مدار از فلک چشم نیک اختری را}}
 {{ب|به چهره شدن چون پری کی توانی؟|به افعال ماننده شو مر پری را}}
 {{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}}
==آثار==
# دیوان اشعار فارسی؛ 
#  دیوان اشعار عربی (که متأسفانه در دست نیست)؛ 
# جامع‌الحكمتین، به نثر فارسی در بیان عقاید اسماعیلیان؛ 
# خوان‌الأخوان، دربارۀ اخلاف و حکمت و موعظه؛ 
# زادالمسافرين، در بیان حکمت الهی که به نثر روان نوشته شده است؛ 
#  گشایش و رهایش، رساله‌ای است به نثر روان فارسی، شامل سی پرسش و پاسخ آن‌ها؛ 
# وجه دین، رساله‌ای است به نثر در مسائل کلامی و باطن و عبادات و احکام شریعت؛ 
# سعادت‌نامه، رساله‌ای منظوم شامل رساله‌ای است به نثر در مسائل کلامی و باطن و عبادات و احکام شریعت؛ 
# بستان‌العقول و دليل‌المتحیرين که در حال حاضر موجود نیست؛ 
# سفرنامه، این کتاب، مشتمل بر مشاهدات سفر هفت‎سالۀ او است که از منابع مهم جغرافیای تاریخی محسوب می‌شود؛ 
# سیصد بیت؛ 
# روشنایی‌نامه، این رساله نیز به نظم فارسی است.<ref>قبادیانی، ناصر خسرو، 1393ش، ص9-10.</ref> 
 
آثار دیگری نیز به او منتسب شده، اما بسیاری از خاورشناسان در وجود آنها تردید کرده‌اند. برخی از آن‌ها به‌مرورزمان از بین رفته‌ و یا شاید در مناطق کوهستانی بدخشان، در نزد اشخاص و افرادی محفوظ باشد.<ref>قبادیانی، ناصر خسرو، 1393ش، ص10.</ref>

==نوآوری‌ها==
نوآوری ناصرخسرو، مربوط به حوزۀ زبان و تخیل شاعرانه است. او زبان شعر را زبان مدح سلاطین قرار نداده و از نظر قالب شعر و معنا، ساختارشکن بوده است. در استفاده از صور خیال نیز مانند پیشینیان، خود را به تکلف نیانداخته است.<ref>امینی، نواوری‌های ناصرخسرو در حوزه زبان و تخیل، 1390ش، ص4.</ref>  ناصرخسرو در یکی از سروده‌های خود، والایی و نزهت شعر و ادب فارسی را چنین ارج می‌نهد:<ref>[https://ganjoor.net/naserkhosro/divann/ghaside-naser/sh6 ناصر خسرو، دیوان اشعار، قصاید، قصیده شماره 6، در وب‌سایت گنجور.] </ref>
{{آغاز نستعلیق}}
{{شعر|نستعلیق}}
 {{ب|من آنم که در پای خوکان نریزم|مر این قیمتی در لفظ دری را}}
 {{پایان شعر}}
{{پایان نستعلیق}} 
==ناصر خسرو در آثار دیگران==
کتاب‌ها، مقالات، یادنامه‌ها، یاداشت‌ها و مطالب‌زیادی دربارۀ زندگی و آثار ناصر خسرو به زبان فارسی<ref>[http://anjom.ir/%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%AE/ «سخنرانی دکتر محقق در همایش هزاره ناصر خسرو قبادیانی»، وب‌سایت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.]</ref>  و عربی نگاشته شده است.<ref>قربانی، «ناصر خسرو قبادیانی در آثار عربی و جهان عرب»، 1384ش، ص56.</ref> 
==درگذشت==
ناصر خسرو، در سال 467ش درگذشت. مزار او در یمگان بدخشان زیارتگاه مردم است.<ref>قبادیانی، ناصر خسرو، 1393ش، ص7.</ref> 

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
* اسلامی ندوشن، محمدعلی، مجموعه مقالات یادنامۀ ناصر‌خسرو، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۵۲ش.
* امینی، عظیمه، نوآوری‌های ناصرخسرو در حوزۀ زبان و تخیل، یاسوج، دانشگاه یاسوج،1390ش.
* بابایی، اعظم، «ناصرخسرو قبادیانی»، وب‌سایت پژوهه، تاریخ درج مطلب: 24 آبان 1393ش.
* پروین، تاج‌بخش، «بازتاب افكار اسماعيليه در آثار ناصر خسرو»، دوماهنامۀ آینۀ پژوهش، 1369ش.
* پیرانی، منصور، «بررسی مفهوم و منشأ عقل در اندیشۀ ناصر خسرو»، مجلۀ تاریخ ادبیات، شمارۀ 3/80، 1396ش.
* دشتی، علی، تصویری از ناصر خسرو، به کوشش مهدی ماحوزی، تهران، جاویدان، ۱۳۶۲ش.
* «در پی ناصر خسرو»، مجلۀ جهان کتاب، شماره 304 و 305، 1393ش.
* «سخنرانی دکتر محقق در همایش هزاره ناصر خسرو قبادیانی»، وب‌سایت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تاریخ درج مطلب: ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
* قربانی زرین، باقی، «ناصر خسرو قبادیانی در آثار عربی و جهان عرب»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شمارۀ 98 و 99، 1384ش.
* ناصر خسرو، دیوان اشعار، در وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 16 دی 1401ش. 
* «ناصرخسرو قبادیانی»، وب‌سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 5 دی 1401ش.
*  نظری، جلیل، «جهان‌بینی ناصر خسرو»، نشریۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره 44، 1384ش.
* هنر، علی‌محمد، «تمثل به شعر متنبى»، دوماهنامۀ آینۀ پژوهش، شماره 104، خرداد و تیر 1386ش.

[[رده:ویکی‌زندگی]]
[[رده:دانشمندان]]
[[رده:افغانستان]]