در حال ویرایش پیش‌نویس:کنشگری اجتماعی زنان در قرآن

<big>'''کنشگری اجتماعی زنان در قرآن'''</big>؛ دیدگاه قرآن دربارۀ حضور مؤثر و مسئولانه زنان در عرصه‌های مختلف جامعه. <br>

کنشگری اجتماعی زنان به‌معنای مشارکت فعال و مسئولانه زنان در جامعه بر پایه برابری و مسئولیت مشترک با مردان، موضوعی است که در آیات و مفاهیم قرآنی به آن توجه شده است. این کنش‌گری از منظر قرآن، با رعایت ارزش‌های اسلامی، برای اصلاح و پیشرفت فردی و اجتماعی بوده و هم حق و هم وظیفه برای رسیدن به عدالت است. آیات قرآن بر فعالیت اجتماعی زنان تاکید دارد و از آنان به‌عنوان افرادی یاد می‌کند که می‌توانند در پیشبرد جامعه نقش داشته باشند. 
==تعریف کنشگری اجتماعی==

کنش‌گری اجتماعی به‌معنای مشارکت هوشمندانه، پویا و آگاهانه در حوزه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است.<ref> سورة ممتحنة، آیة 12.</ref><ref> سورة نساء، آیة 7.</ref><ref> سورة مجادلة، آیة 11.</ref> آموزه‌ها و الگوهای قرآنی، زنان را علاوه بر ایفای نقش‌های مهم همسری و مادری، به اثرگذاری در مسیر ساخت جامعه‌ای عادلانه، اخلاق‌مدار و پیشرفته، سفارش می‌کند.<ref>نصیری، تحلیل مفاهیم شخصیتی زنان، 1394ش، ص90.</ref>

قرآن کریم با معرفی نمونه‌هایی از زنان اثرگذار در تاریخ، بر ضرورت مسئولیت‌پذیری اجتماعی زنان در راستای تحقق عدالت و برابری و همکاری در ترسیم آینده‌ای مطلوب تاکید می‌ورزد.<ref>[3] سورة آل‌عمران، آیة 35.</ref><ref> سورة قصص، آیة 7.</ref><ref> سورة توبة، آیة 100.</ref>
==اهمیت کنش‌گری اجتماعی زنان==

مشارکت فعال زنان در عرصه‌های اجتماعی، بر اساس آموزه‌های قرآنی، بخشی از مسئولیت فردی و اجتماعی آنان است که در راستای ارتقای جامعه و دستیابی به کمال انسانی انجام می‌شود. این نقش‌آفرینی اهداف متعالی دین را محقق می‌سازد.<ref>فاضلی بیارجمندی، نقش زنان شیعه در عصر امام علی، 1381ش، ص216.</ref>
===تحقق عدالت اجتماعی===

قرآن کریم، مشارکت فعال زنان را عاملی برای مقابله با تبعیض و تقویت مسئولیت اجتماعی می‌داند. این مشارکت به بهبود توازن اجتماعی و ارتقای اخلاق و ارزش‌های جامعه کمک می‌کند.<ref> سورة نساء، آیة 1.</ref><ref> سورة آل‌عمران، آیة 195.</ref><ref> رضایی اصفهانی، پرسش‌ها و پاسخ‌های قرآنی، 1385ش، ج7، ص21.</ref>
===توسعه و پیشرفت جامعه===

زنان با حضور فعال در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به پیشرفت جامعه کمک کرده و نقش مادری و همسری‌شان باعث استحکام خانواده و تربیت نسل آینده می‌شود.<ref>حسینی و ولایتی فاضل، «نقش زن در تحکیم نهاد خانواده از منظر قرآن و حدیث»،  1401ش، ص25.</ref>
===تقویت بنیان‌های اخلاقی و معنوی===

کنش‌های اجتماعی زنان تاثیر قابل‌توجهی در گسترش ارزش‌های اخلاقی و معنوی دارد. مشارکت آن‌ها در فعالیت‌های فرهنگی، موجب اصلاح عادات ناپسند و تقویت اخلاق در جامعه می‌شود.<ref>خامنه‌ای، نقش و رسالت زن، زن مسلمان و عرصه‌های حضور اجتماعی، 1392ش، ص99-100.</ref>
===تامین سلامت روانی و اجتماعی زنان===

فعالیت‌های اجتماعی زنان نه تنها حس مفید بودن آن‌ها را افزایش می‌دهد، بلکه از انزوا و افسردگی می‌کاهد و منجر به رشد شخصیتی و بهبود روابط اجتماعی شده و در نهایت کیفیت زندگی فردی و جمعی را ارتقا می‌بخشد.<ref>خامنه‌ای، نقش و رسالت زن، زن مسلمان و عرصه‌های حضور اجتماعی، 1392ش، ص37.</ref>
==انواع کنش‌گری اجتماعی زنان از دیدگاه قرآن==

کنش‌گری اجتماعی زنان به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی در ارتقای حقوق انسانی، مورد توجه قرآن است. قرآن بر نقش مؤثر زنان در تحولات اجتماعی و فرهنگی تاکید کرده است. 
===مشارکت سیاسی و اجتماعی===

در قرآن، خرد و بینش زنان در مدیریت ستوده شده و نشان می‌دهد آنان توانایی حضور لازم در سطوح بالای تصمیم‌گیری را دارند.<ref>سورة نمل، آیة 44.</ref> قرآن با اشاره به بیعت زنان با پیامبر، مشارکت سیاسی آنان را به رسمیت شناخته و این بیعت را نمادی از پذیرش نقش فعال و مسئولیت‌پذیری زنان در جامعه معرفی می‌کند.<ref>سورة ممتحنة، آیة 12.</ref> همچنین انجام امور خیر و نهی از منکر به‌عنوان وظیفه‌ای شرعی برای زنان مطرح شده است.<ref>سورة توبة، آیة 77.</ref>
===فعالیت‌های اقتصادی===

خدیجه به‌عنوان یکی از زنان تاثیرگذار مسلمان با مدیریت خود در شرایط دشوار، الگویی الهام‌بخش برای فعالیت‌های اقتصادی زنان محسوب می‌شود.<ref>کرمی فریدنی، جلوه‌هایی از فروغ آسمان حجاز حضرت خدیجه (سلام‌الله‌علیها)،  1384ش، ص63.</ref> حضور فعال زنان در امور اقتصادی نه‌تنها رضایت فردی آنان را افزایش می‌دهد، بلکه بخشی از نیازهای مادی‌شان را نیز برآورده می‌سازد.<ref>علی محمدی، اشتغال یا خانه داری کدام یک؟،  1387، ص65.</ref>
===فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی===

زنان با کسب دانش و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی، سهمی اساسی در بهبود سطح تحصیلات و ارتقای آگاهی عمومی جامعه دارند.<ref>باقری، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاه‌های فرهنگی»،  1388ش، ص271.</ref> افزون بر این، آنان با خلق آثار ادبی و هنری، حفظ سنت‌ها و آداب محلی، و انتقال فرهنگ به نسل‌های آینده، نقشی برجسته در شکل‌دهی هویت فرهنگی جامعه ایفا می‌کنند.<ref>خامنه‌ای، زن و بازیابی هویت حقیقی، 1390ش، ص239.</ref> این اقدامات به تقویت جایگاه اجتماعی زنان کمک می‌کند و موجب پیشرفت دایمی جامعه می‌شود.<ref>نصیری، تحلیل مفاهیم شخصیتی زنان، 1394ش، ص90.</ref>
==ویژگی‌های زنان کنش‌گری اجتماعی در قرآن==

الگوهایی که قرآن کریم برای مشارکت فعال زنان در جامعه ارائه می‌دهد، دارای ویژگی‌های زیر هستند: 
===انگیزه و جرات بیان دیدگاه‌ها===

زنان تاثیرگذار مانند همسر فرعون که در برابر ظلم مقاومت کرد<ref>سورة تحریم، آیة 11.</ref> یا زنانی که پرسش‌های خود را مستقیماً با پیامبر اکرم در میان می‌گذاشتند، از جرات و انگیزۀ لازم برای بیان نظرات و تجربیات خود برخوردار بودند. این ویژگی، زمینه‌ساز مشارکت فعال زنان در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی است.<ref>هیثمی، مجمع‌الزوائد، 1408ق، ج4، ص306.</ref>
===مدیریت چالش‌ها و مقاومت===

زنان مؤمن در برابر مخالفت‌ها و فشارهای اجتماعی استقامت می‌کنند. قرآن بر ضرورت صبر و ایستادگی در برابر دشواری‌ها تاکید دارد. این پیام برای زنان کنشگر اجتماعی، الگویی از تحمل و مدیریت چالش‌ها فراهم می‌کند تا با عزم راسخ در مسیر فعالیت‌های خود باقی بمانند.<ref>طباطبایی، تفسیرالمیزان، 1374، ج19، ص579.</ref>
===پایداری در مسیر هدف===

آموزه‌های قرآن، زنان کنشگر اجتماعی را ترغیب می‌کند که همانند حضرت مریم، مادر موسی، خواهر موسی و زن فرعون برای رسیدن به هدف خود شرایط دشوار را تحمل کنند؛ این تلاش‌ها در نهایت به شکوفایی شخصیت موسی و هدایت قومش منجر شد.<ref>جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، 1387ش، ص119.</ref>
==نمونه‌های کنش‌گری اجتماعی زنان در قرآن==

قرآن کریم در آیات گوناگون، الگوها و مصادیقی از کنشگری اجتماعی زنان را نشان می‌دهد. 
===همسر فرعون الگوی مقاومت در برابر ظلم===

یکی از نمونه‌های برجسته در کنشگری اجتماعی زنان، داستان همسر فرعون در قرآن است.<ref>سورة تحریم، آیة 11.</ref> او با وجود جایگاه قدرتمند فرعون و فشارهای اجتماعی سنگین، به خدا ایمان آورد و در برابر ظلم و بی‌عدالتی ایستادگی کرد.<ref>قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج10، ص140.</ref>

همسر فرعون با ایمان راسخ و اظهار عقاید خود، در برابر قدرت استبدادی ایستاد و به الگویی برای مقاومت و پایداری در برابر ستم تبدیل شد.<ref>الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1415ق، ج10، ص64.</ref>
===مریم، نمادی از زهد، تقوا و تربیت دینی===

حضرت مریم با ایمان استوار و تقوای خود، در برابر نابرابری‌ها و قضاوت‌های اجتماعی ایستاد<ref>الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1415ق، ج3، ص232.</ref> و مسئولیت نگهداری از فرزندش را بر عهده گرفت و به الگویی قرآنی برای مقاومت در مقابل هنجارهای نادرست اجتماعی، تبدیل شد.<ref>عیاشی، تفسیر العیاشی، 1380ق، ج1، ص174‌.</ref>
===زنان مدینه، حامی پیامبر اکرم===

زنان مدینه با اثرپذیری از آموزه‌های قرآن، در عرصه‌های مختلف نقش‌آفرینی می‌کردند و پشتیبان اسلام و پیامبر اکرم بودند. فعالیت‌های زنان مؤمن مدینه، نوعی کنشگری اجتماعی گروهی بود که در زمینه‌های متنوعی بروز می‌کرد.<ref>المقریزی، ، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع‌، بی‌تا، ج1، ص162.</ref>
===خدیجه الگوی فعالیت اقتصادی و حمایت از پیامبر===

خدیجه که یک زن موفق در عرصه اقتصادی بود با ثروت سرشار خود به حمایت از اسلام پرداخت. او با تدبیر مالی و مدیریتی خود، نقش مهمی در پیشبرد اهداف اسلام داشت.<ref>حسینی شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر اثنی‌عشری، 1363ش، ج14، ص256.</ref> خدیجه نماد زنی توانمند و آینده‌نگر است که نشان داد زنان می‌توانند هم‌زمان در خانه‌داری و کنشگری اجتماعی تاثیرگذار باشند و به پیشرفت جامعه کمک کنند.<ref> مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج35، ص425.</ref><ref> ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1379ق، ج3، ص320.</ref>
==چالش‌های نظری کنش‌گری اجتماعی زنان==
===محدودیت‌های جنسیتی در کنش‌گری اجتماعی===

برخی چنین می‌پندارند که آیه 34 سوره نساء و آیات مربوط به حجاب، به محدودیت زنان در فعالیت‌های اجتماعی اشاره دارند. در مقابل، صاحب‌نظران دیگری بیان می‌کنند که آیه 34 سورۀ نساء به توزیع مسئولیت‌ها در خانواده اشاره دارد و نشان‌دهنده برتری ذاتی مردان نیست.<ref>حبیبی، شهلا، زن، فرهنگ اسلامی و توسعه، فصلنامة مجلس شورای اسلامی، 1372، ص89.</ref> همچنین، قرآن بر برابری زن و مرد در حقوق بنیادین تاکید دارد. 

از سوی دیگر، حجاب به عنوان ابزاری برای حفظ کرامت زنان در نظر گرفته می‌شود و هدف آن محدود کردن حضور اجتماعی نیست. سیره پیامبر اکرم نیز مشارکت اجتماعی زنان را تایید می‌کند.<ref>آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، 1362، ص324.</ref>
===عدم مشارکت زنان در امور سیاسی و رهبری===

عده‌ای بر این باور هستند که قرآن حضور زنان در سیاست و رهبری را محدود کرده است؛ اما قرآن زنان را به‌طور مستقیم از مشارکت سیاسی منع نکرده و بر شایستگی افراد به‌عنوان معیار اصلی تاکید دارد. نمونه‌های تاریخی فراوانی از نقش‌آفرینی سیاسی زنان در اسلام، نظیر بیعت زنان با پیامبر، وجود دارد.<ref>حلبی، سیره حلبی، بی‌تا، ج3، ص137.</ref>

زنان در زمان جنگ نیز نقش مهمی ایفا کرده و با پرستاری از مجروحان و حمایت از پیامبر و یارانش، تاثیر بسزایی در گسترش ارزش‌های اسلامی و تقویت امنیت عاطفی جامعه داشتند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، بی‌تا، ج8، ص414.</ref>

آیات 23 تا 44 سورۀ نمل بر صلاحیت و شایستگی ملکه سبا تاکید دارند و نشان می‌دهند که او با هوش و درایت خود بر سرزمینش حکومت می‌کرد.<ref>ابن‌حبیب البغدادی، المحبر، ، بی‌تا، ص367.</ref> قرآن با نقل سخنان او، نقش مثبت زنان در موقعیت‌های سیاسی را تایید می‌کند.<ref>سورة نمل، آیة 44.</ref>
===ترجیح نقش خانه‌داری زنان===

دیدگاهی وجود دارد که با تکیه بر آموزه‌های قرآن، نقش زنان را فقط به خانه‌داری محدود می‌داند؛ اما از منظر دیگر صاحب‌نظران، قرآن بر اهمیت فعالیت‌های اجتماعی زنان تاکید دارد و این دو نقش را در تضاد نمی‌داند. قرآن مسئولیت‌های خانوادگی و اجتماعی را به‌طور متوازن به زن و مرد واگذار کرده است.<ref>خمینی، صحیفه امام‌، 1389ش، ص300.</ref>

==پانویس== 
 {{پانویس}} 

==منابع==

* ابن‌حبیب البغدادی، محمد، المحبر، بیروت، دارالآفاق الجدیدة، بی‌تا.  
*  
* ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، بی‌تا.  
*  
* ابن‌شهرآشوب‏، محمد بن علی، المناقب، قم، علامه، 1379ق‏.  
*  
* آیتی، محمدابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، تهران، دانشگاه تهران، 1362.  
*  
* باقری، شهلا، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاه‌های فرهنگی»،  بانوان شیعه، شمارة 21، پاییز 1388ش.  
*  
* جوادی آملی، عبدالله، زن در آئینة جلال و جمال، قم، اسراء، 1387ش.  
*  
* حبیبی، شهلا، زن، فرهنگ اسلامی و توسعه، فصلنامة مجلس شورای اسلامی، اتهران، شماره اول، سال اول پاییز 1372ش.  
*  
* حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی‌عشری، تهران، میقات، 1363ش.  
*  
* حسینی، سیدباقر و ولایتی فاضل، ابراهیم، «نقش زن در تحکیم نهاد خانواده از منظر قرآن و حدیث»،  نشریة پیشرفت‌های نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش و پرورش، شمارة 46، 1401ش.  
*  
* حلبی، علی بن ابراهیم، سیره حلبی، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.  
*  
* خامنه‌ای، سید علی، زن و بازیابی هویت حقیقی، تهران، انقلاب اسلامی، 1390ش.  
*  
* خامنه‌ای، سید علی، نقش و رسالت زن، زن مسلمان و عرصه‌های حضور اجتماعی، تهران، انقلاب اسلامی، 1392ش.  
*  
* خمینی، روح‌الله، صحیفه امام‌، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1389ش.  
*  
* رضایی اصفهانی، محمدعلی، پرسش‌ها و پاسخ‌های قرآنی، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، 1385ش.  
*  
* طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمة محمدباقر موسوی همـدانی، قـم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش.  
*  
* طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415ق.  
*  
* علی‌محمدی، کاظم، اشتغال یا خانه‌داری کدام‌یک؟،  قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1387ش.  
*  
* عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعة العلمیة، 1380ق.  
*  
* فاضلی بیارجمندی، سیداحمد، نقش زنان شیعه در عصر امام علی، قم، میثم تمار، 1381ش.  
*  
* قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1383ش.  
*  
* کرمی فریدنی، علی، جلوه‌هایی از فروغ آسمان حجاز حضرت خدیجه، قم، دلیل ما، 1384ش.  
*  
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1403ق.  
*  
* المقریزی، ‌ تقی‌الدین، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع‌، بی‌جا، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.  
*  
* نصیری، مریم، تحلیل مفاهیم شخصیتی زنان، قم، نشر‌هاجر، چاپ دوم، 1394ش.  
*  
* هیثمی، نورالدین، مجمع‌الزوائد، بیروت، دارالکتب العلمبه، 11408ق. 

[[رده: ویکی‌زندگی]]