در حال ویرایش پیش‌نویس:یک دست صدا ندارد

<big>'''یک دست صدا ندارد'''</big>؛ مَثلی برای اشاره به اهمیت اتحاد و همکاری میان مردم در راه رسیدن به اهداف بزرگ. <br>

 «یک دست صدا ندارد» از مَثَل‌های رایج در زبان فارسی است که به اهمیت همکاری و مشارکت جمعی اشاره دارد. این ضرب‌المثل یادآوری می‌کند که انسان برای رسیدن به اهداف بزرگ و موفقیت نیاز به همکاری و همیاری دیگران دارد و کارهای مهم با تلاش گروهی و هماهنگی بین افراد به نتیجه می‌رسد. 

==تعریف ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد»== 

دست انسان، نماد نیرو و توانایی است، اما یک دست توانایی محدودی داشته و به تنهایی کاری را پیش نمی‌بَرد و نیاز به همکاری دست دیگر دارد.<ref>. «معنی و داستان ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد»،  وب‌سایت بیتوته.</ref> با توجه به معنای ظاهری این جمله، یک دست به تنهایی نمی‌تواند صدایی ایجاد کند و کسی را تشویق کند، اما با هماهنگی و کوبیدن دو دست به یکدیگر صدا ایجاد می‌شود. این انگاره به خوبی مفهوم همکاری و مشارکت را نشان می‌دهد و بر این اصل استوار است که یک فرد به‌تنهایی نمی‌تواند کاری را به‌خوبی و با کیفیت بالا انجام دهد، ولی وقتی که چند نفر با هم همکاری کنند، نتیجۀ کار بهتر و مؤثرتر خواهد بود.<ref>. «معنی ضرب‌المثل یک دست، صدا ندارد+داستان»،  وب‌سایت دانش‌چی.</ref>

در این ضرب‌المثل کلمۀ «دست» فقط معنای ظاهری خود را نداشته و می‌تواند به‌صورت استعاره<ref>. پورابراهیم، «چندمعنایی واژه ید در متون دینی در پرتو نظریه استعاره شناختی»،  1392ش، ص73.</ref> به‌معنی فکر، کار، تلاش، نیرو و قدرت نیز باشد.<ref>. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1353ش، ج4، ص450.</ref> واژۀ «ید» به‌معنی «دست» در متون دینی واژه‌ای پر کاربرد است. در آیات قرآن مانند؛ «یَدُاللهِ فَوقَ اَیدیهِم»<ref>. سوره فتح، آیه 10.</ref> و «قالت الیهودُ یَدُاللهِ مَغلولة، غُلّت ایدیهِم»<ref>. سوره مائده، آیه 64.</ref> مراد از کلمۀ «ید» قدرت و نصرت خدا است که از تمام قدرت‌ها بالاتر است.<ref>. مدرسی، من هدی القرآن، 1419ق، ج13، ص313.</ref> کلمۀ «صدا» هم معانی مختلفی مانند نتیجه و هدف را تداعی می‌کند.<ref>. عثمانی، «ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد در زبان انگلیسی»،  وب‌سایت مرکز آموزش آنلاین زبان انگلیسی.</ref>

==ریشۀ ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد»== 

ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد» برآمده از تجربه‌های روزمرۀ مردم در زندگی اجتماعی و کارهای جمعی است. مثلا در گذشته‌های دور، کارهایی مانند کشاورزی، ساخت خانه یا حتی دفاع از روستاها نیاز به همکاری گروهی داشت و به همین ترتیب مردم به‌مرور زمان متوجه شدند که انجام این کارها به‌تنهایی ممکن نیست و باید با دیگران همکاری داشته باشند.<ref>. «کاربرد ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد»،  وب‌سایت نم‌نمک.</ref>

داستان‌ها و حکایت‌های زیادی وجود دارد که مفهوم ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد» را به‌صورت مصداقی و ملموس نشان می‌دهند. یکی از این داستان‌های معروف، داستان پسران و تکه‌های چوب است که در بسیاری از فرهنگ‌ها به شکل‌های مختلفی روایت شده است و بر اهمیت اتحاد و مشارکت جمعی اشاره دارد. 
===داستان پسران و تکه‌های چوب===

در روزگاری دور، پیرمردی بود که چندین پسر داشت. پسرانش همیشه با هم دعوا می‌کردند و نمی‌توانستند با هم کنار بیایند. پیرمرد از این موضوع بسیار ناراحت و نگران آیندۀ خانواده‌اش بود. یک روز، او همۀ پسرانش را جمع کرد و به هر کدام یک تکه‌چوب داد. سپس از آن‌ها خواست که تکه‌چوب‌ها را بشکنند. پسران به‌راحتی تکه‌چوب‌ها را شکستند. سپس پیرمرد چندین تکه‌چوب را با هم بست و یک دستۀ چوب درست کرد. او دستۀ چوب را به پسرانش داد و از آن‌ها خواست که آن را بشکنند. پسران تلاش کردند، اما نتوانستند دستۀ چوب را بشکنند. پیرمرد به آن‌ها فهماند تا وقتی آنها با هم متحد و هماهنگ باشند، مانند این دستۀ چوب هستند که هیچ‌کس نمی‌تواند آنها را بشکند، اما اگر از هم جدا شوند و با هم دعوا کنند، مانند تکه‌های چوب خواهند بود که به‌راحتی شکسته می‌شوند. پسرها از این درس بزرگ پیرمرد عبرت گرفتند و از آن روز به بعد، تصمیم گرفتند با هم متحد بوده و به یکدیگر کمک کنند و در ضمن متوجه شدند که قدرت در اتحاد است.<ref>. «داستان پسران و دسته چوب‌ها»،  وب‌سایت دلی‌ها.</ref>

==کاربرد ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد»== 

ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد» بیشتر در جایی به کار می‌رود که فردی بخواهد کار مهمی را تنهایی انجام دهد و دیگران با گفتن این ضرب‌المثل به او یادآوری می‌کنند که موفقیت‌های بزرگ به‌تنهایی به‌دست نمی‌آیند، بلکه با کمک و همکاری دیگران می‌توان به هدف‌های بزرگ یا تغییرات مثبت و مهم دست یافت. 

این ضرب‌المثل همچنین در شرایطی به کار می‌رود که نیاز به همکاری، مشارکت جمعی یا وحدت برای رسیدن به یک هدف مشترک احساس می‌شود.<ref>. «یک دست صدا ندارد»،  خبرگزاری ایسنا.</ref> مفهوم ساده، اما عمیق این ضرب‌المثل نه‌تنها در زندگی روزمرۀ مردم بلکه در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به‌کار می‌رود. 

در محیط‌های کاری، زندگی خانوادگی، فعالیت‌های اجتماعی و گروهی، روابط دوستی و ارتباطات شخصی، سیاست و مدیریت جامعه، آموزش و پرورش، ورزش و فعالیت‌های تیمی، فعالیت‌های هنری و مبارزات سیاسی و اجتماعی، با اتحاد و مشارکت جمعی می‌توان به اهداف تعیین شده در آنها دست یافت؛ زیرا برای رسیدن به اهداف بزرگ‌تر، نیاز به تلاش گروهی و هماهنگی بین افراد است تا بتوان از توانایی‌ها و استعدادهای دیگران استفاده کرد و به اهداف مشترک رسید.<ref>. عثمانی، «ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد در زبان انگلیسی»،  وب‌سایت مرکز آموزش آنلاین زبان انگلیسی.</ref>

==بن‌مایه‌های ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد»== 

* کارهای بزرگ و مهم را نمی‌توان به‌تنهایی انجام داد. 
* 
* با اتحاد و یکپارچگی می‌توان به اهداف مهم دست یافت. 
* 
* با وجود اختلافات نمی‌توان کارها را پیش برد.<ref>. «انشا در مورد یک دست صدا ندارد»،  وب‌سایت دلگرم.</ref>
* 
* وحدت و اتحاد موجب موفقیت و پیروزی می‌شود. 
* 
* کار انفرادی در برابر کار تیمی موفقیت چندانی ندارد و کارهای گروهی بهتر پیش می‌روند. 
* 
* استفاده از توانایی‌های دیگران و یاری یکدیگر که در نهایت موجب پیشرفت فردی و جمعی خواهد شد.<ref>. عثمانی، «ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد در زبان انگلیسی»،  وب‌سایت مرکز آموزش آنلاین زبان انگلیسی.</ref>

==اتحاد و همدلی در آموزه‌های اسلامی==

ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد» ارتباط عمیقی با فرهنگ و تمدن اسلامی دارد؛ زیرا مفاهیم اصلی این ضرب‌المثل مانند همکاری، وحدت، مشارکت جمعی و اهمیت کار گروهی به‌شدت در آموزه‌های اسلامی و فرهنگ تمدنی اسلام مورد تاکید قرار گرفته‌اند. بر عکس این مطلب، تفکر غربی اغلب به فردگرایی تاکید دارد که گاهی اوقات به کاهش توجه به نیازهای جمعی و همکاری‌های اجتماعی منجر می‌شود. در این دیدگاه، حقوق فردی و آزادی‌های شخصی بسیار مهم تلقی می‌شوند و ممکن است منافع جمعی تحت تاثیر قرار گیرند.<ref>. خوش‌باور، «نقد و بررسی دو دیدگاه دموکراسی غربی و مردم‌سالاری دینی از نگاه روشنفکران ایرانی»،  1400ش، ص96.</ref> مهم‌ترین مفاهیم این ضرب‌المثل در آموزه‌های اسلامی عبارتند از: 

* '''تاکید بر تعاون، همکاری و جمع‌گرایی در اسلام''': در اسلام، همکاری و تعاون به‌عنوان یک ارزش اخلاقی و اجتماعی مهم تلقی می‌شود و به جامعه‌گرایی و مسئولیت‌پذیری افراد در جامعه بسیار تاکید شده است، به همین منظور مسلمانان به اتحاد و برادری دعوت شده‌اند. در آیات مختلفی از قرآن به اهمیت کار گروهی و همبستگی اشاره شده است.<ref>. سوره مائده، آیه 2.</ref> در نهج‌البلاغه نیز امام علی با جملۀ معروف «یدالله مع الجماعه» به‌معنی «دست خدا همراه جماعت است»،  اهمیت قدرت کار جمعی و اتحاد مسلمانان را نشان می‌دهد و برکت و قدرت را در اتحاد می‌داند.<ref>. «یدالله مع الجماعه»،  وب‌سایت درک حضور.</ref> در سیرۀ پیامبر اکرم نیز نمونه‌های متعددی از همکاری و همیاری وجود دارد. وی همیشه در کارها شرکت می‌کرد و به یاران خود می‌آموخت که هیچ‌یک از آن‌ها نباید خود را از دیگران بالاتر بدانند.<ref>. «ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد با معنی»،  وب‌سایت وطن وی.</ref>
* 
* '''تاکید بر اتحاد و وحدت مسلمانان''': در این ضرب‌المثل مفهوم آیاتی از قرآن وجود دارد که به مسلمانان تاکید می‌کند به ریسمان الهی تمسک جویند و از اختلاف و درگیری پرهیز کنند؛ <ref>. سوره آل‌عمران، آیه 103.</ref> زیرا درگیری‌ها و اختلاف‌ها موجب می‌شوند که توانمندی جای خود را به سستی و ناتوانی بدهد<ref>. سوره انفال، آیه 46.</ref> و در صورت یکدلی و وحدت مسلمانان خداوند آنها را از لغزش‌ها در امان می‌دارد.<ref>. سوره آل‌عمران، آیه 103.</ref> در تاریخ بارها و بارها تکرار شده که اختلاف‌ها و درگیری‌های بی‌مورد موجب هلاکت اقوام و ملت‌ها بوده‌اند.<ref>. نعیم‌الدین خانی، «یک دست صدا ندارد»،  1387ش.</ref>

==نقش ضرب‌المثل در زندگی سیاسی‌اجتماعی ایرانیان==

ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد» به‌دلیل معنای عمیق آن همواره در زندگی ایرانیان نقش مهمی داشته است. این ضرب‌المثل نه‌تنها در گفتار روزمرۀ مردم استفاده می‌شود، بلکه به‌عنوان یک اصل فرهنگی و اجتماعی در رفتارها و تعاملات ایرانیان اثرگذار بوده است. برخی از این اثرات در زندگی ایرانیان عبارتند از: 
# 
# تقویت فرهنگ همکاری و مشارکت جمعی؛ این ضرب‌المثل همواره به ایرانیان یادآوری می‌کند که برای رسیدن به اهداف بزرگ‌تر، نیاز به همکاری و مشارکت جمعی است.<ref>. «تفسیر ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد از نظر قرآن»،  وب‌سایت گهر.</ref>
# 
# تاکید بر وحدت و همبستگی؛ در تاریخ ایران، دوره‌های سختی مانند جنگ‌ها، قحطی‌ها و بحران‌های سیاسی وجود داشته است. در این مواقع، این ضرب‌المثل به آنها یادآوری کرده است که تنها با وحدت و همبستگی می‌توان بر مشکلات غلبه کرد. برای مثال، در دوران انقلاب اسلامی<ref>. «اعتماد و همبستگی کلید حل مشکلات است، نقش حیاتی رسانه‌ها در وحدت ملی»،  وب‌سایت وزارت کشور.</ref> و به‌خصوص دوران دفاع مقدس، این مفهوم به‌شدت مورد توجه قرار گرفت و مردم با همکاری و مشارکت جمعی، از کشور و عقاید خود دفاع کردند.<ref>. «وحدت و همدلی از عوامل پیروزی در جنگ تحمیلی بود»،  خبرگزاری مهر.</ref>
# 
# کاربرد در محیط‌های کاری و اقتصادی؛ در محیط‌های کاری و اقتصادی، این ضرب‌المثل به‌عنوان یک اصل مهم برای موفقیت کسب‌وکارها و پروژه‌ها مطرح شده است.<ref>. «اعتماد و همبستگی کلید حل مشکلات است، نقش حیاتی رسانه‌ها در وحدت ملی»،  وب‌سایت وزارت کشور.</ref>
# 
# تاثیر بر روابط خانوادگی و اجتماعی؛ در زندگی خانوادگی و اجتماعی ایرانیان، این ضرب‌المثل به‌عنوان یک اصل اخلاقی و فرهنگی مطرح شده است. خانواده‌های ایرانی همواره به فرزندان خود یاد می‌دهند که برای رسیدن به اهداف، باید با دیگران همکاری کنند و از کمک گرفتن از دیگران خجالت نکشند. این مفهوم در مراسم‌های خانوادگی، مانند عروسی‌ها، عزاداری‌ها و مهمانی‌ها نیز دیده می‌شود، جایی که همه اعضای خانواده و دوستان با هم همکاری می‌کنند تا کارها به بهترین شکل انجام شود.<ref>. «انشا درباره ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد برای کودکان و نوجوانان»،  وب‌سایت مجله اینترنتی کوکا.</ref>
# 
# تاثیر بر ادبیات و فرهنگ عامه؛ این ضرب‌المثل در ادبیات فارسی و فرهنگ عامه ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از شاعران و نویسندگان ایرانی از این مفهوم در آثار خود استفاده کرده‌اند.<ref>. سعدی، گلستان، باب اول در سیرت پادشاهان، حکایت شماره 10، وب‌سایت گنجور.</ref>
# 
# کاربرد در آموزش و پرورش؛ در سیستم آموزشی ایران، این ضرب‌المثل به‌عنوان یک اصل مهم برای تشویق دانش‌آموزان به کار گروهی و مشارکت در فعالیت‌های علمی و فرهنگی استفاده می‌شود. معلمان و مربیان همواره به دانش‌آموزان یادآوری می‌کنند که موفقیت در گرو همکاری و تلاش جمعی است.<ref>. محمدی و رضایی، «تاثیرآموزش و پرورش در تربیت اجتماعی دانش‌آموزان»،  1401ش، ص3.</ref>
# 
# تاثیر بر فعالیت‌های اجتماعی و خیریه؛ ایرانیان همواره در فعالیت‌های اجتماعی و خیریه، مانند کمک به نیازمندان، ساخت مدارس و بیمارستان‌ها، یا کمک به آسیب‌دیدگان بلایای طبیعی، از این ضرب‌المثل الهام گرفته‌اند.<ref>. «بررسی نقش خیرین در مدیریت بحران و افزایش تاب‌آوری جوامع انسانی»،  وب‌سایت خیر ایران.</ref>
# 
# تاثیر بر سیاست و مدیریت جامعه؛ رهبران و سیاستمداران ایرانی همواره از این مفهوم برای تشویق مردم به وحدت و همکاری در برابر چالش‌های ملی استفاده کرده‌اند.<ref>. «اعتماد و همبستگی کلید حل مشکلات است، نقش حیاتی رسانه‌ها در وحدت ملی»،  وب‌سایت وزارت کشور.</ref>

==ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد» در ادبیات فارسی==

 در ادبیات فارسی، اشعار زیادی وجود دارند که مفهوم ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد» را به زیبایی بیان کرده‌اند. این اشعار بر اهمیت همکاری، وحدت و مشارکت جمعی تاکید دارند. از معروف‌ترین اشعاری که با این مفهوم مرتبط است، شعری از سعدی در بوستان است: <ref>. سعدی، گلستان، باب اول در سیرت پادشاهان، حکایت شماره 10، وب‌سایت گنجور.</ref>

بنی‌آدم اعضای یکدیگرند* * * که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار* * * دگر عضوها را نماند قرار

تو کز محنت دیگران بی‌غمی* * * نشاید که نامت نهند آدمی

سعدی در این شعر تاکید می‌کند؛ انسان‌ها مانند اعضای یک بدن هستند و برای رسیدن به آرامش و موفقیت، فارغ از جنس و نژاد باید با هم همکاری و همدلی کنند. اگر یکی از اعضا دچار مشکل شود، دیگران نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند و موفقیت و آرامش جامعه در گرو همکاری و مشارکت جمعی است.<ref>. «متن کامل و معنی شعر بنی آدم اعضای یک پیکرند»،  وب‌سایت ستاره.</ref> معنی و مفهوم این شعر در روایتی از امام صادق نیز نقل شده است که مؤمن را برادر مؤمن می‌داند، مانند یک پیکری که اگر یک عضو آن به درد آید بقیۀ اعضای آن پیکر نیز به درد می‌آید.<ref>. شیخ کلینی، اصول کافی، 1369ش، ج3، ص242.</ref>

در ادبیات ملی ایرانیان و متون کهن فارسی نیز مردم به وحدت و دوری از فردگرایی دعوت شده‌اند با عباراتی نظیر: «گوسفند که از گله جدا شد، نصیب گرگ می‌شود»،  «با اختلاف، کارها پیش نمی‌رود»،  «هر رشته که یک‌لا شود، ضعیف شود»،  «آری! به اتفاق، جهان را توان گرفت»،  «اتحاد، موجب قوت است»،  «چو هم‌پشت باشید با همرهان* * * یکی کوه کندن ز بن می‌توان»، <ref>. فردوسی، شاهنامه، پادشاهی خسرو پرویز، بخش 73، وب‌سایت گنجور.</ref> «دو بلبل بر گلی خوش‌تر سرایند»،  «دو هیزم را به هم بهتر بود سوز» که با ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد» مفهوم یکسانی دارند.<ref>. نعیم‌الدین خانی، «یک دست صدا ندارد»،  1387ش.</ref>

==ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد» در دیگر زبان‌ها==

ضرب‌المثل «یک دست صدا ندارد» نه‌تنها در زبان فارسی بلکه در دیگر فرهنگ‌ها و زبان‌ها نیز معادل‌هایی دارد که بر اهمیت همکاری تاکید می‌کنند. مثلا در زبان انگلیسی جمله‌های Two heads are better than one، <ref>. «معنی ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد به همراه ریشه حکایت و به انگلیسی»،  وب‌سایت مجله اینترنتی ماگرتا.</ref> In unity there is strength و Union is strength مفهوم این ضرب‌المثل را نشان می‌دهند که به‌تنهایی نمی‌توان کارها را پیش برد، بلکه موفقیت در سایۀ همدلی و اتحاد صورت می‌گیرد. مفاهیم وحدت و قدرت در این جملات مکمل هم هستند و وجود یکی بدون دیگری امکان‌پذیر نیست.<ref>. عثمانی، «ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد در زبان انگلیسی»،  وب‌سایت مرکز آموزش آنلاین زبان انگلیسی.</ref> در زبان و فرهنگ عربی نیز عبارات «الید الواحدة لا تصفّق»<ref>. الخالدی، «ید واحدة لا تصفق»،  خبرگزاری الجزیره.</ref> و «الاتحاد قوة» تداعی‌کنندۀ این ضرب‌المثل هستند.<ref>. «کلام عن الاتحاد قوة»،  وب‌سایت موضوع</ref>


==پانویس== 
 {{پانویس}} 

==منابع==

* قرآن کریم.  
*  
* «اعتماد و همبستگی کلید حل مشکلات است، نقش حیاتی رسانه‌ها در وحدت ملی»،  وب‌سایت وزارت کشور، تاریخ درج مطلب: 28 دی 1403ش.  
*  
* «انشا درباره ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد برای کودکان و نوجوانان»،  وب‌سایت مجله اینترنتی کوکا، تاریخ درج مطلب: 23 دی 1397ش.  
*  
* «انشا در مورد یک دست صدا ندارد»،  وب‌سایت دلگرم، تاریخ بازدید: 2 بهمن 1403ش.  
*  
* «بررسی نقش خیرین در مدیریت بحران و افزایش تاب‌آوری جوامع انسانی»،  وب‌سایت خیر ایران، تاریخ بازدید: 2 بهمن 1403ش.  
*  
* پورابراهیم، شیرین، «چندمعنایی واژه ید در متون دینی در پرتو نظریه استعاره شناختی»،  کاوشی نو در معارف قرآنی، سال دوم، شماره 1، پیاپی 3، 1392ش.  
*  
* «تفسیر ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد از نظر قرآن»،  وب‌سایت گهر، تاریخ درج مطلب: 18 ژانویه 2015م.  
*  
* الخالدی، عزام، «ید واحدة لا تصفق»،  خبرگزاری الجزیره، تاریخ درج مطلب: 5 اکتبر 2021م.  
*  
* خوش‌باور، داوود، «نقد و بررسی دو دیدگاه دموکراسی غربی و مردم‌سالاری دینی از نگاه روشنفکران ایرانی»،  فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، دوره 17، شماره 56، 1400ش.  
*  
* «داستان پسران و دسته چوب‌ها»،  وب‌سایت دلی‌ها، تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1401ش.  
*  
* سعدی، گلستان، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 2 بهمن 1403ش.  
*  
* شیخ کلینی، ابی‌جعفر بن محمد، اصول کافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، تهران، اسلامیه، 1369ش.  
*  
* «ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد با معنی»،  وب‌سایت وطن وی، تاریخ درج مطلب: 28 آگوست 2024م.  
*  
* عثمانی، احمد، «ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد در زبان انگلیسی»،  وب‌سایت مرکز آموزش آنلاین زبان انگلیسی، تاریخ بازدید: 30 دی 1403ش.  
*  
* فردوسی، شاهنامه، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 2 بهمن 1403ش.  
*  
* «کاربرد ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد»،  وب‌سایت نم‌نمک، تاریخ بازدید: 30 دی 1403ش.  
*  
* «کلام عن الاتحاد قوة»،  وب‌سایت موضوع، تاریخ به‌روزرسانی: 12 آپریل 2022م.  
*  
* «متن کامل و معنی شعر بنی آدم اعضای یک پیکرند»،  وب‌سایت ستاره، تاریخ به‌روزرسانی: 27 مهر 1401ش.  
*  
* مدرسی، سید محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین، 1419ق.  
*  
* محمدی، حمیدرضا و رضایی، فاطمه، «تاثیرآموزش و پرورش در تربیت اجتماعی دانش‌آموزان»،  1401ش.  
*  
* «معنی ضرب‌المثل یک دست، صدا ندارد+داستان»،  وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: 30 دی 1403ش.  
*  
* «معنی ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد به همراه ریشه حکایت و به انگلیسی»،  وب‌سایت مجله اینترنتی ماگرتا، تاریخ بازدید: 30 دی 1403ش.  
*  
* «معنی و داستان ضرب‌المثل یک دست صدا ندارد»،  وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 30 دی 1403ش.  
*  
* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1353ش.  
*  
* نعیم‌الدین خانی، علی، «یک دست صدا ندارد»،  مجله بشارت، شماره 68، آذر و دی 1387ش.  
*  
* «وحدت و همدلی از عوامل پیروزی در جنگ تحمیلی بود»،  خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 1 مهر 1403ش.  
*  
* «یدالله مع الجماعه»،  وب‌سایت درک حضور، تاریخ بازدید: 30 دی 1403ش.  
*  
* «یک دست صدا ندارد»،  خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 15 آذر 1395ش. 

[[رده: ویکی‌زندگی]]