در حال ویرایش پیش‌نویس:حق به حق‌دار می‌رسه

<big>'''حق به حق‌دار می‌رسه'''</big>؛ ضرب‌المثلی برای امیدافزایی دربارۀ حق‌خواهی و عدالت‌طلبی در جامعه. <br>

ضرب‌المثل «حق به حق‌دار می‌رسه» از عبارات مشهور در زبان فارسی است و به این انگارۀ شناختی اشاره دارد که سرانجام حق به صاحب واقعی‌اش برمی‌گردد. این ضرب‌المثل به‌عنوان یک باور عمیق فرهنگی و اخلاقی، امید به تحقق عدالت را در دل مردم زنده نگه می‌دارد. کاربرد این مفهوم به صورت‌های گوناگون در فرهنگ‌ها و ادیان مختلف، نشان‌دهندۀ اعتقاد فراگیر به عدالت به‌مثابه یک سنت الهی در جوامع است. 

==مفهوم‌شناسی==

کلمۀ «حق» در فرهنگ لغت به‌معنی سخن درست و حرف راست و در مقابل باطل آمده است.<ref>. دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه حق.</ref> ضرب‌المثل «حق به حق‌دار می‌رسه» بیانگر یک سنت الهی در جوامع است که نشان می‌دهد هرقدر هم که مظلومان تحت ستم قرار گیرند، در نهایت حق به آنها خواهد رسید و مانند کششی که آهن‌ربا به آهن دارد، حق اگر از صاحبش دور شود، در نهایت دوباره به او جذب خواهد شد.<ref>. «معنی عاقبت حق به حق‌دار رسید چیست؟»،  وب‌سایت دانش‌چی.</ref>

رسیدن حق به حق‌دار در این ضرب‌المثل به حق‌خواهی یا عدالت‌طلبی اشاره دارد و مفهوم آن با حق‌جویی به‌معنای تلاش برای شناخت و درک حقیقت، تفاوت دارد.<ref>. «حق و باطل»،  وب‌سایت پرسمان.</ref> حق‌خواهی و چشم‌داشت از عدالت در این عبارت معروف عربی بازنمایی شده است: «العَدلُ اِعطاءُ کُلَّ ذِی‌حقٍّ حقَّهُ» به‌معنی عدالت، دادن حقِ هر صاحب‌حقی به خودش است.<ref>. «مفهوم عدالت از دیدگاه قرآن کریم»،  خبرگزاری صدای افغان: آوا.</ref>

این مفهوم ریشه در باورهای عمیق فرهنگی، دینی و فلسفی دارد که در طول تاریخ میان جوامع مختلف وجود داشته است و بازتاب‌دهندۀ اعتقاد به عدالت ذاتی در جهان است که در آخر، حق به صاحبان اصلی می‌رسد.<ref>. «معنی عاقبت حق به حق‌دار رسید چیست؟»،  وب‌سایت دانش‌چی.</ref>

==کاربرد ضرب‌المثل==

ضرب‌المثل «حق به حق‌دار می‌رسه» معمولاً در مواقعی استفاده می‌شود که فردی یا گروهی در شرایط سخت یا ناعادلانه قرار دارند و دیگران به آنها امیدواری می‌دهند که در نهایت حق‌شان به آنها داده خواهد شد.<ref>. «معنی عاقبت حق به حق‌دار رسید چیست؟»،  وب‌سایت دانش‌چی.</ref>

==بن‌مایه‌های ضرب‌المثل==

ضرب‌المثل «حق به حق‌دار می‌رسه» بر پایه‌های فکری و فلسفی عمیق استوار است که ریشه در باورهای اخلاقی، دینی و اجتماعی انسان‌ها دارد. بن‌مایه‌های اصلی این ضرب‌المثل عبارتند از: 

# تعادل ذاتی جهان؛ جهان بر پایه حق و عدالت استوار شده و در نهایت، هر چیز به جایگاه درست خود بازمی‌گردد؛ این مفهوم در بسیاری از ادیان و فلسفه‌ها دیده می‌شود<ref>. امام خمینی، صحیفه امام، 1377ش، ج11، ص1-2.</ref> و بر اساس آن، جهان به‌دنبال ایجاد تعادل و توازن است؛ اگر ظلمی رخ دهد، نیروهای جهان به‌گونه‌ای عمل می‌کنند که این تعادل را بازگردانند.<ref>. طاهری، «عدالت از نگاه شهید مطهری»،  1388ش.</ref> در فلسفۀ یونان باستان، ارسطو و افلاطون نیز به عدالت طبیعی و نظم جهان معتقد بودند.<ref>. امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، 1377ش، ص147.</ref> در ادیان شرقی مانند بودیسم و هندوئیسم، مفهوم کارما بیانگر این ایده است که هر عمل نتیجه‌ای متناسب با خود را دارد.<ref>. سعیدی، «کارما یا همان عدالت کیهانی»،  وب‌سایت جزیره سفید آرامش.</ref> در فلسفه چینی، مفهوم یین و یانگ (Yin and Yang) بیانگر تعادل و هماهنگی در جهان است.<ref>. «ین یانگ»،  وب‌سایت دانشنامه برنتانیکا.</ref> در اسلام، اعتقاد به عدالت خداوند و روز جزا وجود دارد که در آن هر کس به نتیجه اعمالش می‌رسد.<ref>. سوره نساء، آیه 40.</ref> همچنین در عرفان اسلامی، اعتقاد به توازن عالم وجود دارد که بر اساس آن، هر چیزی جایگاه خود را در نهایت پیدا می‌کند.<ref>. «اعتدال مزاج در انسان کامل از منظر عرفان اسلامی»،  خبرگزاری فارس.</ref>
# 
# امید به پیروزی حق بر باطل؛ ضرب‌المثل «حق به حق‌دار می‌رسه» امیدواری به پیروزی نهایی حق و عدالت را تقویت می‌کند. حتی در شرایطی که ظلم و بی‌عدالتی به اوج می‌رسد، این باور وجود دارد که در بلندمدت، حق پیروز خواهد شد. بسیاری از جنبش‌های عدالت‌خواهانه در طول تاریخ بر همین مبنا شکل گرفته‌اند که سرانجام، حق به پیروزی می‌رسد. دیدگاه شیعیان نیز بر اساس آیات قرآن<ref>. سوره اسراء، آیه 81.</ref> دربارۀ قیام حضرت مهدی و پیروزی بر ستمکاران و جباران بر همین اصل استوار است.<ref>. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1382ش، ج2، ص663.</ref>
# 
# مسئولیت‌پذیری اخلاقی؛ ضرب‌المثل «حق به حق‌دار می‌رسه» به انسان‌ها یادآوری می‌کند که باید به ‌دنبال حق و عدالت باشند و در برابر ظلم سکوت نکنند. این مفهوم بر مسئولیت‌پذیری فردی و اجتماعی تاکید دارد. در فرهنگ ایرانی، این مسئولیت‌پذیری در قالب مفاهیمی مانند «دادگری» و «پیمان‌داری» دیده می‌شود.<ref>. «دادگری پدیده‌ای از هویت ایرانی»،  وب‌سایت بصیرت.</ref>
# 
# در فلسفه اخلاق نیز این ایده وجود دارد که انسان‌ها باید برای تحقق عدالت تلاش کنند، حتی اگر نتیجه فوری نداشته باشد.<ref>. فرشادفر و شجاعی، «مؤلفه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی مبتنی بر منابع اسلامی»،  1402ش، ص13-17.</ref>
# 
# مسلمانان نیز بر این باور هستند که همیشه باید به دنبال پیروی از حق چه در عقیده و چه در عمل، بود و برای آنان فرقی نمی‌کند که اکثریت آن را می‌خواهد یا خیر و تفاوت دیدگاه مسلمانان با دیدگاه مکاتب مادی غرب در این است که آنها به‌دنبال پیروی از تمایلات نفسانی اکثریت بوده و برای‌شان فرقی نمی‌کند که آن تمایلات حق باشد یا حق نباشد.<ref>. طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، 1374ش، ج4، ص159</ref>

==رسیدن به حق در آموزه‌های اسلامی==

در آموزه‌های اسلامی، رسیدن به حق و عدالت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. آیات و روایات زیادی در این زمینه وجود دارد. در روایتی از امام صادق آمده است که خداوند، حق را به اهل آن بازمی‌گرداند.<ref>. شیخ صدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، 1395ق، ج2، ص647.</ref> در قرآن کریم صالحان، سرانجام وارثان زمین معرفی شده‌اند.<ref>. سوره قصص، آیه 5.</ref> در برخی آیات دیگر نیز به این نکته تاکید می‌شود که در نهایت عدالت خداوند تحقق می‌یابد و هر کسی به حق خود می‌رسد.<ref>. سوره نساء، آیه 40.</ref>

==رابطه ضرب‌المثل و حق‌طلبی==

رابطۀ ضرب‌المثل «حق به حق‌دار می‌رسد» با مفهوم حق‌طلبی بسیار عمیق و معنادار است. این ضرب‌المثل نه‌تنها یک باور فرهنگی است، بلکه به‌عنوان یک اصل اخلاقی و اجتماعی، افراد را به حق‌طلبی و پیگیری عدالت تشویق می‌کند. حق‌طلبی به‌معنای تلاش برای رسیدن به حقوق فردی و اجتماعی است. این انگارۀ شناختی، آثار گوناگونی در زندگی انسان‌ها دارد، ازجمله: 

# تشویق به پیگیری حق؛ این ضرب‌المثل به افراد یادآوری می‌کند که باید برای احقاق حقوق خود تلاش کرده و در برابر بی‌عدالتی سکوت نکنند. همچنین این ضرب‌المثل به افراد امید می‌دهد که تلاش‌های آن‌ها در نهایت به نتیجه خواهد رسید. به‌عنوان مثال اگر کسی در محیط کار با تبعیض مواجه شود، این ضرب‌المثل به او انگیزه می‌دهد که برای احقاق حق خود اقدام کند و مطمئن باشد که در نهایت، عدالت برقرار خواهد شد.<ref>. «حق‌طلبی»،  وب‌سایت دانشنامه رشد.</ref>
# 
# تقویت روحیه مقاومت؛ حق‌طلبی نیازمند روحیه مقاومت و پایداری است. این ضرب‌المثل به افراد یادآوری می‌کند که حتی اگر در کوتاه‌مدت با شکست مواجه شوند، نباید ناامید شوند، زیرا در بلندمدت حق پیروز خواهد شد. به‌طور مثال در جنبش‌های اجتماعی و سیاسی، مردم با تکیه بر این باور که «حق به حق‌دار می‌رسد»،  به مبارزۀ خود ادامه می‌دهند و در برابر ظلم و استبداد مقاومت می‌کنند.<ref>. مجنون پیله‌رود، «گفتمان مقاومت و تاثیر آن بر نظم جهانی»،  وب‌سایت مجله ایرانی روابط بین‌الملل.</ref>
# 
# ایجاد انگیزه در مسیر حق‌طلبی؛ حق‌طلبی اغلب با چالش‌ها و سختی‌هایی همراه است. این ضرب‌المثل به‌عنوان یک منبع امید‌بخش عمل می‌کند و به افراد یادآوری می‌کند که تلاش‌های آن‌ها بی‌ثمر نخواهد ماند؛ مثلا فعالان حقوق بشر اسلامی یا مدافعان محیط زیست که با موانع زیادی در جهان مدرن روبرو هستند، با تکیه بر این باور که در نهایت حق پیروز خواهد شد، به کار خود ادامه می‌دهند.<ref>. وکیلی، «جامعه‌شناسی طلب حق»،  وب‌سایت سوشیانس.</ref>
# 
# مسئولیت‌پذیری اجتماعی؛ این ضرب‌المثل افراد را به مسئولیت‌پذیری در جامعه تشویق می‌کند. حق‌طلبی تنها محدود به حقوق فردی نیست، بلکه شامل دفاع از حقوق دیگران و تلاش برای برقراری عدالت در جامعه نیز می‌شود. به‌عنوان مثال وقتی فردی در جامعه شاهد ظلم به دیگران است، این ضرب‌المثل به او یادآوری می‌کند که باید برای احقاق حق دیگران نیز تلاش کند، زیرا در نهایت، عدالت برقرار خواهد شد.<ref>. فرشادفر و شجاعی، «مؤلفه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی مبتنی بر منابع اسلامی»،  1402ش، ص13-17.</ref>
# 
# امید به آینده؛ حق‌طلبی نیازمند امیدواری به آینده است. این ضرب‌المثل به افراد امید می‌دهد که حتی اگر در حال حاضر شرایط سخت باشد، در نهایت تلاش‌های آن‌ها به ثمر خواهد رسید. مثلا در جوامعی که با فساد و بی‌عدالتی مواجه هستند، مردم با تکیه بر این باور که «حق به حق‌دار می‌رسد»،  به مبارزه برای تغییر شرایط ادامه می‌دهند.<ref>. امام خمینی، «امید به آینده در مسئله انتظار»،  پرتال امام خمینی.</ref>
# 
# تاثیر بر فرهنگ و هویت جمعی؛ این ضرب‌المثل به‌عنوان بخشی از فرهنگ و هویت جمعی، افراد را به حق‌طلبی و عدالت‌خواهی تشویق می‌کند. در بسیاری از فرهنگ‌ها، از جمله فرهنگ ایرانی، حق‌طلبی به‌عنوان یک ارزش اخلاقی و اجتماعی شناخته می‌شود. در ادبیات فارسی نیز شاعران بزرگی مانند سعدی و حافظ بارها به اهمیت حق‌طلبی و عدالت اشاره کرده و این مفاهیم را در فرهنگ ایرانی نهادینه کرده‌اند.<ref>. امام خمینی، «امید به آینده در مسئله انتظار»،  پرتال امام خمینی.</ref>

==مصادیق ضرب‌المثل در زندگی سیاسی و اجتماعی ایرانیان==

ضرب‌المثل «حق به حق‌دار می‌رسد» در زندگی اجتماعی و سیاسی ایرانیان مصادیق متعددی دارد. این ضرب‌المثل به‌عنوان یک باور فرهنگی و اخلاقی، در طول تاریخ ایران در موقعیت‌های مختلف اجتماعی و سیاسی بازتاب داشته است. برخی از این مصادیق عبارتند از: 

# مبارزات عدالت‌خواهانه در تاریخ ایران؛ 
'''نهضت مشروطه''': در جنبش مشروطه‌خواهی، مردم ایران برای تحقق عدالت و قانون‌مداری مبارزه کردند. با وجود شکست‌ها و ناکامی‌های موقت، در نهایت نظام مشروطه تاسیس شد و گامی به‌سوی عدالت برداشته شد.<ref>. قاضی مرادی، «انقلاب مشروطه و حق تعیین سرنوشت»،  وب‌سایت روزنامه اعتماد.</ref>
'''انقلاب اسلامی 1357ش''': این انقلاب نیز با شعارهای عدالت‌خواهانه و مبارزه با ظلم و استبداد شکل گرفت. مردم معتقد بودند که در نهایت، حق به حق‌دار می‌رسد و نظام ظالم سقوط خواهد کرد.<ref>. حیدری، «خواست جمعی و اراده مردمی در ایجاد نظام جمهوری اسلامی»،  پرتال امام خمینی.</ref>
# 
# مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم؛ در طول تاریخ ایران، بسیاری از شخصیت‌ها و گروه‌ها در برابر ظلم و استبداد ایستادگی کرده‌اند؛ برای مثال، واقعه عاشورا به‌عنوان نماد مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی در فرهنگ ایرانی-اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد. این واقعه نشان می‌دهد که حتی اگر در کوتاه‌مدت حق شکست بخورد، در بلندمدت حتما پیروز خواهد شد. در همین چارچوب، در دوره‌های مختلف تاریخ ایران، مردم در برابر حکومت‌های ستمگر مقاومت کرده‌اند و در نهایت، این حکومت‌ها سقوط کرده‌اند.<ref>. حیدری، «خواست جمعی و اراده مردمی در ایجاد نظام جمهوری اسلامی»،  پرتال امام خمینی.</ref>
# 
# تحولات سیاسی معاصر؛ 
'''مبارزه با فساد''': در سال‌های اخیر، مبارزه با فساد اقتصادی و فرهنگی در ایران به یکی از دغدغه‌های اصلی مردم تبدیل شده است، زیرا آنها معتقدند که در نهایت، فساد ریشه‌کن خواهد شد و عدالت برقرار می‌شود.<ref>. «شرکت در انتخابات برای احقاق حق»،  خبرگزاری ایسنا.</ref>
'''حمایت از محور مقاومت''': ایران به‌عنوان یک کشور اسلامی و انقلابی در سیاست خارجی خود همواره از حقوق مسلمانان در محور مقاومت به‌خصوص فلسطینی‌ها در برابر استکبار جهانی دفاع کرده و بر مقاومت به عنوان راهکار اصلی تاکید کرده است. این دیدگاه با مفهوم «حق به حق‌دار می‌رسد» همسو است، زیرا ایران معتقد است که در نهایت، عدالت برقرار خواهد شد و مسلمانان به حقوق خود خواهند رسید.<ref>. «علت حمایت ایران از فلسطین؟»،  وب‌سایت پرسمان.</ref>ارتباط ایران با محور مقاومت در چارچوب مفهوم «حق به حق‌دار می‌رسد» از جنبه‌های ایدئولوژیک، سیاسی، فرهنگی و تاریخی قابل بررسی است؛ ایران به‌عنوان یک کشور اسلامی، دفاع از مسلمانان را نه‌تنها یک موضوع سیاسی، بلکه یک مسئله مذهبی و اخلاقی می‌داند. از دیدگاه ایران، اشغال فلسطین توسط رژیم صهیونیستی ظلمی است که باید با آن مقابله شود. ایران در سطح بین‌المللی همواره از حقوق مسلمانان دفاع کرده است. به همین منظور در سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد، جنبش عدم تعهد و سازمان همکاری اسلامی، به عنوان یکی از حامیان اصلی فلسطین حضور داشته است.<ref>. احمدی، «ما ایرانیان و مسئله فلسطین»،  وب‌سایت نورنیوز.</ref> ایران از گروه‌های محور مقاومت حمایت مالی، نظامی و لجستیکی کرده است<ref>. «علت حمایت ایران از فلسطین؟»،  وب‌سایت پرسمان.</ref> و همواره بر مقاومت به‌عنوان تنها راه حل برای آزادی فلسطین که مسئلۀ اول مسلمانان است، تاکید کرده است.<ref>. خامنه‌ای، «بیانات در مراسم سی و پنجمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی»،  وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.</ref> مسئله فلسطین در ایران به‌عنوان نماد مبارزه با ظلم و استکبار شناخته می‌شود. این موضوع در ادبیات، هنر و فرهنگ ایرانی نیز بازتاب یافته است.<ref>. احمدی، «ما ایرانیان و مسئله فلسطین»،  وب‌سایت نورنیوز.</ref>
'''مقاومت در برابر تحریم‌ها و فشارهای خارجی''': در سال‌های اخیر، ایران تحت تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی قرار گرفته است. بسیاری از ایرانیان معتقدند که در نهایت، حق ایران به‌رسمیت شناخته خواهد شد و این فشارها به نتیجه مطلوبی نخواهد رسید.<ref>. «سیاست ایران در مهار فشارهای بین‌المللی»،  وب‌سایت روزنامه عصر ایران.</ref>
# 
# زندگی اجتماعی و روزمره مردم؛ 
'''دادخواهی و پیگیری حقوق فردی''': در زندگی روزمره، بسیاری از افراد برای احقاق حقوق خود مانند حقوق کاری، مالکیت، یا حقوق خانوادگی، تلاش می‌کنند و معتقدند که در نهایت، حق‌شان به آن‌ها بازگردانده خواهد شد.<ref>. میلان، «شرایط اقامه دعوا را به طور کامل یاد بگیرید»،  وب‌سایت روشن لاویر.</ref>
'''امید‌بخشی در برابر مشکلات''': این ضرب‌المثل در مواقعی که افراد با بی‌عدالتی مواجه می‌شوند، به‌عنوان یک منبع تسلی‌بخش عمل می‌کند. برای مثال، وقتی کسی در زندگی شخصی یا کاری با ظلم مواجه می‌شود، دیگران به او یادآوری می‌کنند که «حق به حق‌دار می‌رسد».  <ref>. «معنی عاقبت حق به حق‌دار رسید چیست؟»،  وب‌سایت دانش‌چی.</ref>
# 
# فرهنگ و ادبیات فارسی؛ در ادبیات فارسی، بسیاری از شاعران و نویسندگان در اشعار، داستان‌ها و افسانه‌ها به این مفهوم پرداخته‌اند. این اشعار و متون به مردم یادآوری می‌کنند که در نهایت، عدالت پیروز خواهد شد. همچنین در داستان‌های ایرانی، قهرمان داستان پس از تحمل سختی‌ها و ظلم‌ها در نهایت به حق خود می‌رسد.<ref>. «حق‌خواهی و حق‌طلبی.</ref><ref> ویژگی‌ متمایز شعر شهریار»،  خبرگزاری بین‌المللی قرآن: ایکنا.</ref>در داستان فریدون و ضحاک، ضحاک به عنوان نماد ظلم و ستم، پس از سال‌ها حکومت جابرانه، توسط فریدون که نماد عدالت و حق‌مداری است، شکست می‌خورد. فریدون به عنوان «حق‌دار» به پاداش اعمال نیک خود می‌رسد و ضحاک به عنوان ستمگر، مجازات می‌شود. این داستان به روشنی مفهوم «حق به حق‌دار می‌رسد» را نشان می‌دهد.<ref>. فردوسی، شاهنامه، «ضحاک»،  در وب‌سایت گنجور.</ref>در پایان بسیاری از افسانه‌های عامیانه مانند «ماه‌پیشونی» و «حسن کچل» نیز نیکوکاران پاداش می‌گیرند و بدکاران مجازات می‌شوند. حسن کچل که فردی ساده‌لوح اما خوش‌قلب است، به خاطر مهربانی و صداقتش در نهایت به خوشبختی و موفقیت می‌رسد، در حالی که افراد حیله‌گر و بدطینت در داستان به مجازات می‌رسند. ماه‌پیشانی نیز دختری مهربان و فداکار است که مورد ظلم و ستم نامادری و خواهران ناتنی خود قرار می‌گیرد؛ اما در نهایت به خاطر نیکی‌هایش به پاداش بزرگی می‌رسد و نامادری و خواهرانش به مجازات اعمال زشت خود می‌رسند. <ref>. حیدری، «ریخت‌شناسی تطبیقی قصّه‌های ماه‌پیشانی، یه‌شین و سیندرلا»،  1394ش، ص166-168</ref>

==پانویس== 
 {{پانویس}} 

==منابع==

* قرآن کریم. 
* 
* احمدی، کوروش، «ما ایرانیان و مسئله فلسطین»،  وب‌سایت نورنیوز، تاریخ درج مطلب: 16 آبان 1402ش. 
* 
* «اعتدال مزاج در انسان کامل از منظر عرفان اسلامی»،  خبرگزاری فارس، تاریخ بازدید: 25 دی 1403ش. 
* 
* امام خمینی، سید روح‌الله، «امید به آینده در مسئله انتظار»،  پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1396ش. 
* 
* امام خمینی، سید روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1377ش. 
* 
* امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1377ش. 
* 
* طباطبایی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش. 
* 
* حافظ، غزلیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 25 دی 1403ش. 
* 
* «حق و باطل»،  وب‌سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: 18 اسفند 1398ش. 
* 
* «حق‌خواهی و حق‌طلبی؛ ویژگی‌ متمایز شعر شهریار»،  خبرگزاری بین‌المللی قرآن: ایکنا، تاریخ درج مطلب: 27 شهریور 1401ش. 
* 
* «حق‌طلبی»،  وب‌سایت دانشنامه رشد، تاریخ بازدید: 25 دی 1403ش. 
* 
* حیدری، لیلا، «خواست جمعی و اراده مردمی در ایجاد نظام جمهوری اسلامی»،  پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: 10 بهمن 1397ش. 
* 
* حیدری، مرتضی، «ریخت‌شناسی تطبیقی قصّه‌های ماه‌پیشانی، یه‌شین و سیندرلا»،  نشریه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 36، بهار 1394ش. 
* 
* خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در مراسم سی و پنجمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی»،  وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ سخنرانی: 14 خرداد 1403ش. 
* 
* «دادگری پدیده‌ای از هویت ایرانی»،  وب‌سایت بصیرت، تاریخ درج مطلب: 25 آبان 1392ش. 
* 
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 24 دی 1403ش. 
* 
* سعیدی، متین، «کارما یا همان عدالت کیهانی»،  وب‌سایت جزیره سفید آرامش، تاریخ درج مطلب: 18 مهر 1403ش. 
* 
* «سیاست ایران در مهار فشارهای بین‌المللی»،  وب‌سایت روزنامه عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 9 دی 1403ش. 
* 
* «شرکت در انتخابات برای احقاق حق»،  خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1402ش. 
* 
* شیخ صدوق، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، مصحح علی‌اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، 1395ق. 
* 
* طاهری، سیدمهدی، «عدالت از نگاه شهید مطهری»،  گاهنامه پگاه حوزه، شماره 253، 1388ش. 
* 
* «علت حمایت ایران از فلسطین؟»،  وب‌سایت پرسمان، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1393ش. 
* 
* فردوسی، شاهنامه، «ضحاک»،  در وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 29 دی 1403ش. 
* 
* فرشادفر، احمد و شجاعی، محمدصادق، «مؤلفه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی مبتنی بر منابع اسلامی»،  دو فصلنامه علمی روان‌شناسی فرهنگی، سال هفتم، شماره 1، 1402ش. 
* 
* قاضی مرادی، حسن، «انقلاب مشروطه و حق تعیین سرنوشت»،  وب‌سایت روزنامه اعتماد، تاریخ درج مطلب: 12 مرداد 1394ش. 
* 
* مجنون پیله‌رود، رامین، «گفتمان مقاومت و تاثیر آن بر نظم جهانی»،  وب‌سایت مجله ایرانی روابط بین‌الملل، تاریخ بازدید: 25 دی 1403ش. 
* 
* «معنی عاقبت حق به حق‌دار رسید چیست؟»،  وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: 24 دی 1403ش. 
* 
* «مفهوم عدالت از دیدگاه قرآن کریم»،  خبرگزاری صدای افغان: آوا، تاریخ درج مطلب: 3 مرداد 1398ش. 
* 
* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1382ش. 
* 
* میلان، روشن، «شرایط اقامه دعوا را به طور کامل یاد بگیرید»،  وب‌سایت روشن لاویر، تاریخ بازدید: 25 دی 1403ش. 
* 
* وکیلی، شروین، «جامعه‌شناسی طلب حق»،  وب‌سایت سوشیانس، تاریخ درج مطلب: 31 خرداد 1399ش. 
* 
* «ین یانگ»،  وب‌سایت دانشنامه برنتانیکا، تاریخ بازدید: 25 دی 1403ش. 
*