در حال ویرایش پیش‌نویس:حقوق خانوادگی زن مسلمان

<big>'''حقوق خانوادگی زن مسلمان'''</big>؛ مجموعه قوانین و مقررات حمایت‌گر زن در خانواده از منظر اسلام. 

حقوق خانوادگی زن در اسلام شامل مجموعه‌ای از حقوق و مسئولیت‌های برآمده از آموزه‌های دین اسلام است که به‌منظور حمایت از زنان در خانواده طراحی شده‌اند. بهره‌گیری از این حقوق به تحکیم بنیان خانواده یاری می‌رساند. 
==مفهوم‌شناسی==

حقوق خانوادگی زن در اسلام، شامل مجموعه حقوقی است که به‌منظور حفظ کرامت و جایگاه زن در خانواده وضع شده‌اند.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 21.</ref> این حقوق در قرآن<ref>سورة نساء، آیة 34.</ref> و احادیث، <ref>نوری طبرسی، مستدرک الوسایل، 1411ق، ج14، ص249.</ref> به تفصیل بیان شده‌ و شامل حقوق مالی<ref>سورة نساء، آیات7 -20.</ref> و غیر مالی<ref> سورة نساء، آیة 19-34.</ref><ref> سورة بقرة، آیة 233.</ref><ref> سورة آل‌عمران، آیة 195.</ref> است. هدف از وضع چنین حقوقی، حمایت از زنان در خانواده بوده و به آنان امکان می‌دهد تا در زندگی فردی و اجتماعی نقش فعالی داشته باشند.<ref>شیرودی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بی‌تا، ج1، ص113.</ref>
==فلسفۀ حقوق زن==

فلسفۀ حقوق زن بر مبنای اصول بنیادی برابری، آزادی و عدالت استوار است. این فلسفه فراتر از حقوق فردی و شخصی، به ابعاد اجتماعی نیز می‌پردازد و به‌طور خاص به چالش‌ها و موانع ساختاری و فرهنگی حقوق زن، توجه دارد. در این راستا، حق مالکیت، حق تحصیل، حق ازدواج، حق تربیت فرزند، حق حضانت، حق کرامت زن و حق عبادت از جمله مهم‌ترین حقوقی هستند که باید برای زنان تضمین شود. فلسفۀ حقوق زن همچنین به نقد نظام‌های اجتماعی و فرهنگی‌ای می‌پردازد که منجر به نابرابری‌های جنسی و تبعیض علیه زنان می‌شوند و برای رسیدن به برابری واقعی نیازمند تغییرات بنیادین در نهادهای اجتماعی و فرهنگی است.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص18، 159، 223، 448.</ref>
==پیشینۀ حقوق زنان==

حقوق زنان در همة جوامع به مقتضیات زمان و نوع مناسبات اجتماعیِ در هر عصر بستگی دارد.<ref>مصفّا، مشارکت سیاسی زنان در ایران، 1375ش، ج1، ص102.</ref> بحث از حقوق زن از نظر تاریخی با افراط و تفریط‌هایی همراه بوده است. پیش از اسلام، زنان در بسیاری از جوامع، فاقد شخصیت مستقل و حقوق بودند<ref>بارتله، زن در حقوق ساسانی، 1337ش، ص40.</ref> و در فرهنگ‌های مختلف به اشکال متفاوتی مورد سرکوب و بی‌احترامی قرار می‌گرفتند. زن در یونان قابل فروش و هبه، <ref>خامنه‌ای، حقوق زن، 1368ش، ص22.</ref> در روم نماد شیطان، <ref>ربانی خلخانی، زن از دیدگاه اسلام، بی‌تا، ص23.</ref> در چین همانند برده<ref>دورانت، تاریخ تمدن، بی‌تا، ج1، ص855.</ref> و در دورة جاهلیت منشا ذلت و ننگ بود.<ref>سورة نحل، آیة 58.</ref> دین اسلام با نکوهش چنین باورهایی، حقوق زنان را به‌عنوان رکن اصلی و ارزشمند خانواده بر محور اصل عدالت و احترام به‌رسمیت شناخت. <ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص114.</ref> امروزه زنان در خانواده و جامعه<ref>مکارم شیرازی، یکصدوهشتاد پرسش و پاسخ، 1386ش، ص262.</ref> در پرتوی آموزه‌ها و قوانین اسلامی از حقوق متعددی برخوردار گشته‌اند.<ref>قدیمی، زن مشارکت، توسعه، 1380ش، ص33.</ref> پژوهش‌های فقهی و حقوقی در حوزۀ زن و خانواده، حقوق خانوادگی زن را از دو منظر حقوق مالی و غیرمالی بررسی کرده‌اند. 
==حقوق مالی زن در خانواده==

حقوق مالی زنان نقشی اساسی در زندگی آنان دارد و به حفظ کرامت آنها و توازن خانواده کمک می‌کند. 
1. مالکیت زن در اموال و درآمد شخصی

اسلام حق مالکیت و استقلال زنان را در حقوق اقتصادی<ref>سورة نساء، آیة 32.</ref> خود به‌رسمیّت شناخته است.<ref>قائمی، حیات زن در‌اندیشة اسلامی، 1373ش، ص239.</ref> در صورت عدم رعایت این حقوق توسط همسر یا دیگران، زنان می‌توانند آنها را ملزم به ادای این حقوق کنند.<ref>نوری همدانی، جایگاه بانوان در اسلام، 1391ش، ص405.</ref>
2. ارث

زنان در اسلام حق ارث و بهره‌مندی از اموال خانوادگی را دارند.<ref>سورة نساء، آیة 7.</ref> در فقه اسلامی هرچند سهم ارث زنان از مردان کمتر است؛ اما این موضوع برخلاف آنچه در گفتمان غرب مطرح است، به‌عنوان عدالت اجتماعی شناخته می‌شود.<ref>سورة نساء، آیة 11.</ref> مردان نمی‌توانند در سهم ارث زنان دخالت کنند.<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ‌1413ق، ج3، ص168.</ref> این در حالی است که در جوامع باستانی مثل روم، یونان، هند، مصر و چین، زنان به‌طور کلی از ارث محروم بودند.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1374ش، ج3، ص303.</ref> در ایران باستان نیز دختران متاهل از ارث پدری محروم می‌شدند.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1376ش، ص223-222.</ref>
3. مهریه

از منظر اسلام، مهریه هدیه‌ای از سوی شوهر به زن و نشان‌دهندۀ احترام او به زن است.<ref>حبیبی، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، 1386، ج118، ص8.</ref> در فرهنگ اسلامی، به‌دلیل تحمل مشقت‌ها در انجام تکالیف و وظایف واجب و مستحب خانوادگی و اموری از قبیل بارداری، وضع حمل، شیردهی، پرستاری و مراقبت فرزندان که مانع از انجام فعالیت‌های اقتصادی زنانی می‌شود برای وی مهریه مقرر شده است.<ref>مصباح یزدی، پرسش و پاسخ‌ها، 1391ش، ج5، ص302.</ref> در فقه اسلامی بر لزوم پرداخت مهریه تاکید شده<ref> کمالی، قرآن و مقام زن، 1371ش، ص26.</ref><ref> سورة نساء، آیة 4.</ref> و زن، مالک مهریه است.<ref>حلّی، تحریرالاحکام عن مذاهب الامامیه، 1421ق، ج3، ص552.</ref> پس از مرگ زن نیز ورثه می‌توانند این حق را مطالبه کنند.<ref> قانون مدنی، مادة 940.</ref><ref> حسنی، التحبیر لایضاح معانی التیسیر، ١٤٣٣ق، ج6، ص708.</ref>
4. نفقه

نفقه از حقوق مالی زن است که در قرآن<ref>سورة بقرة، آیة 240.</ref> و روایات به آن تاکید شده است.<ref>ابن‌شعبة حرانی، تحف العقول عن آل‌الرسول، 1404ق، ج1، ص33.</ref> تامین نفقه بر عهدۀ مرد<ref> مدرسی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، 1431ق، ج2، ص110.</ref><ref> سورة نساء، آیة 44.</ref>و متناسب با دارایی مرد بوده<ref>صدوق، من لایحضرالفقیه، 1404ق، ج3، ص441.</ref> و شامل نیازهای اساسی زن می‌شود.<ref>حرّ عاملی، وسائل الشیعة، بی تا، ج21، ص511.</ref> دائمی بودن نکاح و تمکین زن از شوهر، دو شرط وجوب نفقه از منظر فقه اسلامی است.<ref>خمینی، تحریر الوسیلة، 1390ش، ج2، ص313.</ref>
==حقوق غیرمالی زنان در خانواده==

حقوق غیرمالی زنان در زندگی خانوادگی شامل آزادی‌ها و امتیازاتی است که به حمایت از شخصیت و کرامت زنان می‌پردازد و احساس ارزشمندی و امنیت را برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد و به تقویت بنیان خانواده و ایجاد روابط پایدار خانوادگی کمک می‌کند.<ref>حکمت نیا و کاظمینی، درآمدی بر مسئله‌شناسی حقوقی با تاکید بر حقوق خانواده در اسلام. فقه و حقوق خانواده، 1389ش، ص19-20.</ref>
1. تحصیل علم

در آموزه‌های اسلام به حق زنان برای تحصیل علم سفارش و تاکید شده است. قرآن کسب علم را بر همگان لازم می‌داند<ref>سورة مجادله، آیة 11.</ref> و هیچ تفاوت و محدودیتی برای تحصیل زنان قائل نشده است.<ref>طغرانگار، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، 1383ش، ص192.</ref> از این منظر، تحصیل علم، تقویت‌کنندۀ هویت زن است.<ref>باقری، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاه‌های فرهنگی»،  1388ش، ص271.</ref>
2. انتخاب همسر

آزادی در انتخاب همسر و تعیین شروط عقد نکاح یکی از حقوق اساسی زنان در اسلام است.<ref>طباطبایی، بررسی‌های اسلامی، 1388ش، ج2، ص287.</ref> این حق شامل وضع شروطی مانند تعیین محل سکونت و شرط مطلقه‌ساختن زن در صورت ازدواج مجدد مرد می‌شود، <ref>خمینی، تحریر الوسیلة، 1390ش، ج2، ص273.</ref> که به زنان اجازه می‌دهد تا در انتخاب شریک زندگی و شرایط زندگی مشترک تصمیم‌گیری کنند.<ref>امینی، آشنایی با وظایف و حقوق زن، 1384ش، ص193.</ref> در اسلام، ازدواج اجباری پذیرفته نیست.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه فی معرفة الصحابة، 1415ق، ج5، ص413.</ref>
3. امنیت و آرامش

ایجاد امنیت و آرامش روحی برای زنان در خانواده از حقوق اولیه آن‌ها است<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1392ش، ص59.</ref> که تاثیر قابل توجهی بر تحکیم بنیان خانواده دارد.<ref>امینی، آشنایی با وظایف و حقوق زن، 1384ش، ص191.</ref> زنان امروزه با چالش فقدان احساس امنیت در خانواده مواجه‌اند که نیازمند توجه جدی به حقوق آنان است.<ref>خامنه‌ای، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، 1393ش، ص40.</ref>
4. عبادت

زنان در اسلام حق دارند آزادانه عبادت کنند و برای انجام واجبات نیاز به اذن شوهر ندارند.<ref>طوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، 1387، ج6، ص14.</ref> عبادت روحیه فردی زن را تقویت و به استحکام روابط خانوادگی نیز کمک می‌کند. الگوهایی چون حضرت فاطمه و مریم در تاریخ اسلام به‌عنوان نمونه‌های مؤثر در عبادت شناخته می‌شوند.<ref> مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج43، ص84.</ref><ref> قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج1، ص511.</ref>
5. حسن معاشرت

آیات و روایات بر اهمیت احترام به زنان و رفتار مناسب با آنان تاکید دارند.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1386ش، ص384.</ref> اسلام به‌عنوان حامی حقوق زنان، <ref>قرائتی، تفسیر نور، 1383ش، ج2، ص39.</ref> مردان را موظف به حسن معاشرت با همسران می‌کند<ref>نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج14، ص252-253.</ref> تا تداوم زندگی مشترک، آسان‌تر شود.<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، 1384ش، ج5، ص97.</ref> قرآن، حسن معاشرت را یک اصل در تعامل زوجین معرفی کرده است.<ref>سورة روم، آیة 21.</ref> مرد با درک شرایط روحی و عاطفی زن می‌تواند به ایجاد احساس آرامش و فضای عاطفی<ref>قزوینی، سنن ابن‌ماجة، بی‌تا، ج1، ص593، .</ref> در محیط خانواده کمک کند.<ref> طبرسی، مکارم الاخلاق، بی‌تا، ص216.</ref><ref> سورة نساء، آیة 34.</ref> در روایات اسلامی بر اهمیت حضور مرد در کنار خانواده<ref>ری‌شهری، میزان الحکمه، 1375، ج5، ص101.</ref> و مدارا با همسر<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، بی‌تا، ص218.</ref> و مهربانی با او حتی به‌صورت لقمه‌گذاشتن در دهان زن سفارش شده است.<ref>فیض‌کاشانی، المحجة البیضاء، 1417ق، ج3، ص70.</ref>
6. ‌تربیت فرزند

حق تربیت از حقوق بنیادین زنان است که در شکل‌گیری رفتار و نگرش فرزندان نقش حیاتی دارد<ref>انصاریان، نظام خانواده در اسلام، 1376ش، ص434.</ref> و تضمین‌کنندة پایندگی آنان است.<ref>جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، 1383ش، ص134.</ref> آموزش‌های مادر به فرزند کمک می‌کند تا فرزندان به شهروندانی مسئول و متعهد تبدیل شوند.<ref>جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، 1391، ص584.</ref>
7. حفظ کرامت

از منظر اسلام، زنان و مردان ارزش و مقام انسانی برابر دارند.<ref> سورة نساء، آیة 1.</ref><ref> سورة آل‌عمران، آیة 195.</ref><ref> رضایی اصفهانی، پرسش‌ها و پاسخ‌های قرآنی، 1385ش، ج7، ص21.</ref> اسلام بدون اینکه برتری خاصی برای یک جنسیت قائل شود به حفظ کرامت انسانی<ref>خمینی، صحیفة امام‌، 1389ش، ص378.</ref> و عدالت در زندگی خانوادگی تاکید می‌کند.<ref>مطهری، اسلام و مقتضیات زمان، 1374ش، ج1، ص305.</ref>
8. حضانت

بر اساس حق حضانت مادر، فرزند در سال‌های اولیه زندگی، به مادر سپرده می‌شود؛ زیرا او رابطة عاطفی قوی‌تری با کودک دارد.<ref>طباطبایی، المیزان، 1374، ج2، ص361.</ref> در صورت جدایی والدین، نیز حضانت نوزاد به مادر داده می‌شود، زیرا او در تامین نیازهای اولیه کودک اولویت دارد.<ref>سورة بقرة، آیة 233.</ref> این موضوع نشان‌دهندۀ اهمیت نقش عاطفی و تربیتی مادر در زندگی فرزندان است.<ref>مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، 1386، ج1، ص233.</ref>
9. حق طلاق

حق طلاق به‌طور طبیعی متعلق به مرد است، اما در شرایطی مثل فقدان شوهر، ایلاء، عدم پرداخت نفقه و عسر و حرج، این حق به زن نیز تعلق می‌گیرد. همچنین، حق طلاق می‌تواند به‌صورت قراردادی و در قالب شروط ضمن عقد به زن داده شود و به‌طور کلی از او سلب نشده است.<ref>محقق داماد، بررسی فقهی حقوق خانواده، 1384ش، ص470-472.</ref>

  ==پانویس== 
 {{پانویس}} 

==منابع==

* قرآن کریم. 
* 
* ابن‌اثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق. 
* 
* ابن‌شعبة حرانی، ابومحمد حسن، تحف العقول عن آل‌الرسول، قم، نشر اسلامی، 1404ق. 
* 
* امینی، ابراهیم، آشنایی با وظایف و حقوق زن، قم، بوستان کتاب، 1384ش. 
* 
* بارتله، کریستیا، زن در حقوق ساسانی، ترجمة ناصرالدین زمانی، تهران، عطایی، 1337ش. 
* 
* باقری، شهلا، «خانواده و راهبردهای کاربردی رهنمودی برای دستگاه‌های فرهنگی»،  بانوان شیعه، شمارة 21، پاییز 1388ش. 
* 
* جمعی از نویسندگان، اخلاق در خانواده، قم، معارف، 1391ش. 
* 
* حبیبی، محمّداسحاق، مهریه و اهمیت حقوقی آن در استحکام ازدواج، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1386ش. 
* 
* حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث، بی‌تا. 
* 
* حسین، انصاریان، نظام خانواده در اسلام، قم، ام‌ابیها، 1376ش. 
* 
* حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌اندیشه اسلامی، چاپ دوم، 1392ش. 
* 
* حکمت‌نیا، محمود و کاظمینی، محمدحسین، «درآمدی بر مسئله‌شناسی حقوقی با تاکید بر حقوق خانواده در اسلام، فقه و حقوق خانواده»،  شماره 53، 1389ش. 
* 
* حلّی، حسن ‌بن یوسف، تحریرالاحکام عن مذاهب الامامیه، مؤسسه امام صادق، 1421ق. 
* 
* خامنه‌ای، سیدعلی، نقش و رسالت زن، جایگاه مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد، تهران، انقلاب اسلامی، 1393ش. 
* 
* خامنه‌ای، سیدمحمد، حقوق زن، تهران، تک، 1368ش. 
* 
* خمینی، روح‌الله، صحیفة امام‌، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1389ش. 
* 
* خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیلة، قم، دارالکتب العلمیة، 1390ش. 
* 
* دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمة مهرداد مهرین، بی‌جا، اقبال، بی‌تا. 
* 
* ربانی خلخالی، علی، زن از دیدگاه اسلام، قم، قرآن، بی‌تا. 
* 
* رضایی اصفهانی، محمدعلی، پرسش‌ها و پاسخ‌های قرآنی، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، 1385ش. 
* 
* زیبایی‌نژاد، محمدرضا و سبحانی، محمدتقی، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، قم، دارالنور، چاپ دوم، 1381ش. 
* 
* شیرودی، مرتضی، نقش سیاسی اجتماعی زنان در تاریخ معاصر ایران، بی‌جا، پژوهشکدة تحقیقات اسلامی گروه سیاسی‌، بی‌تا. 
* 
* صدوق، محمد، من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404 ق. 
* 
* طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمة، سیدباقر موسوی همدانی، قم، 1374ش. 
* 
* طباطبایی، محمدحسین، بررسی‌های اسلامی، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، 1388 ش. 
* 
* طبرسی، رضی‌الدین، مکارم الخلاق، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا. 
* 
* طغرانگار، حسین، حقوق سیاسی- اجتماعی زنان قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1383ش. 
* 
* طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ش. 
* 
* عبدالله، جوادی آملی، زن در آیینة جلال و جمال، قم، اسراء، 1383ش. 
* 
* علی، قائمی، حیات زن در‌اندیشة اسلامی، تهران، امیری، 1373ش. 
* 
* فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی‌، المحجة البیضاء، قم، نشر اسلامی‌، 1417ق. 
* 
* قانون اساسی، جمهوری اسلامی ایران. 
* 
* قانون مدنی، جمهوری اسلامی ایران. 
* 
* قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1383ش. 
* 
* قرطبی، شمس‌الدین، الجامع لاحکام القرآن، القاهرة، دارالکتب المصریة، 1384ش. 
* 
* قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن‌ماجه، بیروت، دارالفکر، بی‌تا. 
* 
* کمالی، سیدعلی، قرآن و مقام زن، تهران، اسوه، 1371ش. 
* 
* مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بی‌جا، دار احیاء التراث، 1403ق. 
* 
* محقق داماد، سیدمصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)،  تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1384ش. 
* 
* محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1375ش. 
* 
* مدرسی، محمدتقی، الفقه الاسلامی الرسالة العملیة، بیروت، مرکز العصر، 1431ق. 
* 
* مرکز فرهنگ و معارف قرآن، زن از زبان قرآن، قم، جمال، 1387ش. 
* 
* مصباح یزدی، محمدتقی، پرسش و پاسخ‌ها، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391ش. 
* 
* مصفّا، نسرین، مشارکت سیاسی زنان در ایران، تهران، وزات امور خارجه، 1375ش. 
* 
* مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، تهران، صدرا، چاپ دهم، 1374ش. 
* 
* مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، 1376ش. 
* 
* مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1386ش. 
* 
* نوری طبرسی، حسین بن ‌محمدتقی، مستدرک الوسایل، قم، مؤسسۀ آل‌البیت لاحیاء التراث، 1411ق. 
* 
* نوری همدانی، حسین، جایگاه بانوان در اسلام، بی‌جا، مهدی موعود، 1391ش.
 
[[رده: ویکی‌زندگی]]