در حال ویرایش پیش‌نویس:آخوند

'''<big>آخوند</big>'''؛ لقب و عنوانی برای عالم دینی در زبان فارسی. 

آخوند در فرهنگ مسلمانان فارسی‌زبان به‌ویژه در ایران، افغانستان و عراق، به عالمان دین اسلام گفته می‌شود. آخوند به‌عنوان عالم دینی و مفسر قرآن و احادیث، از جایگاه ارجمندی در فرهنگ و اجتماع مسلمانان فارسی‌زبان برخوردار است. در سبک زندگی ایرانیان و جوامع نزدیک به فرهنگ و تمدن ایرانی، از آخوند انتظار می‌رود که در حل چالش‌های اجتماعی و ارائه راهکارهای مبتنی بر آموزه‌های اسلام، نقش‌آفرین باشد. 

==مفهوم‌شناسی==
واژه فارسی آخوند به‌معنای مُلا، عالم، واعظ و پیشوای مذهبی است.<ref>عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه آخوند.</ref> واژۀ آخوند را مرکب از «آ» و «خوند» دانسته‌اند که «آ» مخفف «آقا» یا «آغا» و «خوند» مخفف «خوندگار» است<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه آخوند.</ref> و به این ترتیب، آخوند به معنای خداوندگار و فردی با مقام و جایگاه والا شناخته می‌شود.<ref>قزوینی، یادداشت‌ها، 1337ش، ج1، ص1.</ref> آخوند را در زبان ترکیِ اویغوری که از فرهنگ فارسی متاثر است، «آخنیم» می‌گویند.<ref>افندی، لغت جغتای و ترکی عثمانی، 1298ق، ص6.</ref>

==پیشینه==
پیشینۀ کاربرد لقب احترام‌آمیز آخوند برای عالمان دین به دوران تیموریان برمی‌گردد. امیر علیشیر نوایی، استاد خود، مولانا فصیح‌الدین نظامی را به دلیل تسلط کم‌نظیر بر علوم مختلف، آخوند می‌خواند.<ref>خواندمیر، حبیب السیر، 1362ش، ج4، ص352-253.</ref> در دوران صفویه، این عنوان به عالمانی اطلاق می‌شد که بر فقه شیعه و اصول دین تسلط داشتند. در دورۀ قاجار، آخوند به لقب عمومی برای روحانیون و مدرسان مکتب‌خانه‌ها تبدیل شد، اما این لقب میان دانشمندان و فقیهان برجسته، همچنان جایگاهی ویژه داشت. در حکومت پهلوی با تغییر سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی، اصطلاح آخوند که همواره نماد دانش و تقوا بود، بار معنایی منفی یافت. امروزه، واژۀ آخوند به‌طور عام برای عالمان مذهب شیعه به‌کار می‌رود.<ref>مولوی، «آخوند»،  وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.</ref>

==جایگاه فرهنگی و اجتماعی==
کسانی که در جامعه از عنوان آخوند، بهره می‌برند وظیفه ترویج آموزه‌های اسلامی و هدایت عمومی به‌سوی سعادت را بر عهده دارند. آنها با بهره‌گیری از روش‌های علمی و تحلیلی، به استنباط احکام شرعی از متون دینی پرداخته و پاسخگوی پرسش‌های دینی مردم هستند. علاوه بر این، آخوندها با پژوهش و تولید دانش دینی جدید، به غنای معارف اسلامی کمک می‌کنند؛ آن‌ها با تفسیر قرآن و احادیث، آموزش مفاهیم دینی در مساجد، حسینیه‌ها و مدارس دینی و تربیت طلاب، به‌عنوان مرجع دینی جامعه عمل می‌کنند.<ref>فولادی، «مفسران دینی در جامعه (روحانیان و روشنفکران)»،  وب‌سایت جامع علوم انسانی.</ref> آخوندها با تبیین معارف اسلامی و تعیین جهت‌گیری دینی جامعه، نقش مهمی در شکل‌دهی به سبک زندگی اسلامی ایفا می‌کنند.<ref>مصباح یزدی، «مباحثی درباره حوزه»،  پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی، ص40.</ref> آخوند در سبک زندگی اسلامی- ایرانی، رهبر معنوی، الگوی اخلاقی و حل‌کننده مشکلات اجتماعی شناخته می‌شود که با تکیه بر آموزه‌های اسلام به تقویت انسجام اجتماعی و کاهش تنش‌ها کمک می‌کند. آخوند با برگزاری مراسم مذهبی، جلسات مشاوره و آموزش‌های دینی، به ارتقای سطح آگاهی و بینش جامعه می‌پردازد. در مواقع بحرانی، آخوندها با میانجی‌گری به ثبات و امنیت و آرام‌سازی فضای جامعه، کمک می‌کنند.<ref>فولادی، «مفسران دینی در جامعه (روحانیان و روشنفکران)»،  وب‌سایت جامع علوم انسانی.</ref> آخوندها به‌عنوان نگهبانان و پاسداران فرهنگ و عقاید اسلامی، وظیفه حفاظت از جامعه در برابر نفوذ افکار انحرافی را بر عهده دارند. آنان همچون مرزبانان فکری، از ورود‌اندیشه‌های باطل به جامعه جلوگیری می‌کنند و با تقویت عقلانیت به مقابله با افکار انحرافی می‌پردازند.<ref>مصباح یزدی، «مباحثی درباره حوزه»،  پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی، ص37.</ref> آخوندها در رویدادهای سیاسی نیز نقش‌های مهمی ایفا کرده‌اند؛ آن‌ها با صدور فتوا، هدایت جنبش‌های اجتماعی و مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مهم، بر جهت‌گیری سیاسی جوامع تاثیرگذار بوده‌اند. برای مثال، فتوای میرزای شیرازی در مخالفت با تنباکو، به اتحاد مردم و شکست قرارداد استعماری انجامید. همچنین، آخوندها در انقلاب مشروطه با حمایت از مشروطه‌خواهان، به پیروزی این جنبش کمک کردند.<ref> «واکاوی حرکت علما در نهضت مشروطه»،  وب‌سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.</ref>

==مشاهیر ملقب به آخوند==
در چند سدۀ گذشته، نام برخی از عالمان دینی با لقب آخوند پیوندی ژرف یافته و آنها با این عنوان شناخته می‌شوند؛ محمدکاظم خراسانی (1218-1290ش)،  فقیه اثرگذار بر پژوهش‌های علوم دینی معاصر، با عنوان آخوند خراسانی شناخته می‌شود.<ref> «گفتگو با آیت‌الله میرزا عبدالرضا کفایی خراسانی»،  پایگاه کنگره بزرگداشت آخوند خراسانی.</ref> در علوم معقول شیعه نیز هرگاه واژه آخوند به‌تنهایی استفاده می‌شود، صدرالدین محمد شیرازی (979-1045ق) که بنیانگذار حکمت متعالیه است، به ذهن عالمان این حوزه، تبادر می‌کند.<ref> «گفتگو با آیت‌الله میرزا عبدالرضا کفایی خراسانی»،  پایگاه کنگره بزرگداشت آخوند خراسانی.</ref> حسینقلی همدانی (1239-1311ق)،  عارف نامدار شیعه نیز معمولاً با لقب آخوند شناخته می‌شود.<ref> حسینی طهرانی، مهر تابان، 1429ق، ص322.</ref><ref> «کنگره بزرگداشت ابعاد تربیتی مکتب آخوند ملاحسینقلی همدانی»،  1373ش، شماره 55.</ref> عباس تربتی (1250-1322ش)،  واعظ و عارف معاصر نیز به حاج‌آخوند معروف بود.<ref>راشد، فضیلت‌های فراموش‌شده: شرح حال حاج آخوند ملاعباس تربتی، 1380ش، ص123.</ref> ملا محمد کاشانی (1249-1333ق) از فقها و محدثین نامدار نیز به آخوند کاشی شهرت داشت.<ref>سعادت‌پرور، پاسداران حریم عشق، 1388ش، ج8، ص273.</ref>


==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
* افندی، سلیمان، لغت جغتای و ترکی عثمانی، استانبول، دنیزچین، 1298ق.  
* حسینی طهرانی، سید محمدحسین، مهر تابان، مشهد، نور ملکوت قرآن، 1429ق.  
* خواندمیر، غیاث‌الدین، حبیب السیر، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام، 1362ش.  
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1403ش.  
* راشد، حسینعلی، فضیلت‌های فراموش‌شده: شرح حال حاج آخوند ملاعباس تربتی، تهران، اطلاعات، 1380ش.  
* سعادت‌پرور، علی، پاسداران حریم عشق، تهران، احیاء کتاب، 1388ش.  
* علم‌الهدی، سید محمدباقر، «بررسی نقش حوزویان در نهادینه‌سازی سبک زندگی اسلامی»،  خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: 22 آذر 1394ش.  
* عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1403ش.  
* فولادی، محمد، «مفسران دینی در جامعه (روحانیان و روشنفکران)»،  وب‌سایت جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید مطلب: 20 شهریور 1403.  
* قزوینی، محمد، یادداشت‌ها، به کوشش ایرج افشار، تهران، دانشگاه تهران، 1337ش.  
* «کنگره بزرگداشت ابعاد تربیتی مکتب آخوند ملاحسینقلی همدانی»،  کیهان‌اندیشه، شماره 55، مرداد و شهریور 1373ش.  
* «گفتگو با آیت‌الله میرزا عبدالرضا کفایی خراسانی»،  پایگاه کنگره بزرگداشت آخوند خراسانی، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1403ش.  
* مصباح یزدی، محمدتقی، مباحثی درباره حوزه، پایگاه اطلاع‌رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1403ش.  
* مولوی، محمدعلی، «آخوند»،  وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی، تاریخ درج مطلب 28 مهر 1398ش.  
* «واکاوی حرکت علما در نهضت مشروطه»،  وب‌سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: چهارشنبه 23 آذر 1401ش. 

[[رده: ویکی‌زندگی]]