در حال ویرایش پیش‌نویس:تفریح

'''<big>تفریح</big>'''؛ تلاش برای رفع خستگی از جسم و جان و نشاط‌یافتن برای ادامۀ فعالیت‌های زندگی. 

تفریح از ضرورت‌های زندگی انسان و عاملی مهم در سلامت و نشاط افراد یک جامعه است. تفریح، خستگی ناشی از حرکت و تکاپو برای زندگی را برطرف کرده، موجب بازیابی قوا می‌شود. از این‌رو در یک زندگی متعادل، به تفریح توجه‌شده و بخشی از اوقات برای آن قرار داده می‌شود. 

==مفهوم‌شناسی==
تفریح به‌معنی خوشی، بازی و شادمانی، <ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ تفریح.</ref> در منابع دینی با واژه‌هایی مانند تنزه، تفرج، لهو و فرح، مورد توجه قرار گرفته است.<ref> «تفریحات و سرگرمی‌ها از دیدگاه اسلام»،  وب‌سایت اسلام‌پدیا.</ref> در اصطلاح، تفریح فعالیتی است که نشاط‌آفرین بوده و خستگی را از تن، فکر و روان انسان خارج کرده<ref>پناهیان، «تفریح‌های خوب»،  وب‌سایت پناهیان.</ref> و فرد را برای کار دوباره آماده و سرحال می‌کند.<ref>کیلدسن، مدیریت اوقات فراغت و تفریحات سالم، 1395ش، ص52.</ref> واژۀ تفریح معمولا در کنار اوقات فراغت ذکر می‌شود، اما یکسان نیستند؛ اوقات فراغت ظرفی است که می‌تواند با تفریح پر شود.<ref>سنایی، اخلاق اوقات فراغت با رویکرد اسلامی، 1398ش، ص28.</ref> تفریح در یک تقسیم‌بندی کلی، به دو دستۀ سالم و غیرسالم تقسیم می‌گردد. تفریح سالم، تفریحی است که از نظر اخلاقی و اجتماعی زیان‌آور نبوده، <ref>رضایی اصفهانی، روابط دختر و پسر، 1391ش، ص192.</ref> در جهت تکامل روح و روان، در چارچوب قوانین شرع و در حد متعادل باشد.<ref>ارباب‌سلیمانی، «تفریحات سالم و حلال: چیستی و چرایی»،  خبرگزاری ایسنا.</ref> از سوی دیگر تفریحی که برانگیزانندۀ شهوت یا محرک به‌سمت گناه باشد و یا از کار واجب بازدارد و به‌طورکلی به بی‌مبالاتی نسبت به وظایف شرعی بکشاند، مذموم است.<ref>خامنه‌ای، غنا و موسیقی، 1399ش، ص444.</ref>

==اهمیت تفریح==
بعضی دانشمندان، جایگاه تفریح در زندگی را فراتر از تجدید قوا و بلکه یکی از نیاز‌های اصلی زندگی انسان دانسته‌اند.<ref>حسینی بهشتی، «تفریح از منظر اسلام یک نیاز اصیل است»،  وب‌سایت اطلاع‌رسانی جوان.</ref> زندگی بدون تفریح، نه‌تنها بسیار سخت خواهد گذشت، <ref>خامنه‌ای، «زندگی بهشتی، زندگی با لبخند»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌ خامنه‌ای.</ref> بلکه باعث شکست در رسیدن به موفقیت می‌شود. از این‌رو انسان‌های بزرگ و دانشمند، همچنانکه به درس، عبادت، کار، امور منزل و سایر فعالیت‌های اجتماعی خود پایبند بودند، به تفریح نیز اهمیت می‌دادند<ref>ستوده و برادری، جلوه‌های معلمی امام خمینی، 1385ش، ص170.</ref> و برخی، بی‌توجهی به تفریح در دوران جوانی خود را از خطاهایی دانسته‌اند که در سنین بالاتر موجب از پا افتادن آنها شده است.<ref>مشکینی، گفتارها و نوشتارها در نشریات و مقدمه کتاب‌ها، 1392ش، ج1، ص392.</ref>

==انواع تفریح==
انواع تفریح به سه دسته تقسیم می‌شود: 

===تفریحات جسمی===
تفریحات جسمی علاوه بر استراحت و خوابیدن<ref>خطیب، مهارت‌های زندگی، ص247.</ref> شامل ورزش‌های گوناگون می‌شود. بعضی روایات، مسافرت را سبب سلامتی جسم دانسته‌اند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج97، ص49.</ref>

===تفریحات فکری===
طنز از تفریحاتی است که خستگی فکر و ذهن را می‌زداید؛ به‌همین خاطر، گاهی استاد در کلاس درس با جملات طنزآمیز، ذهن شاگرد را نشاط بخشیده و برای ادامۀ درس سرحال نگه می‌دارد.<ref>شرف‌الدین، سرگرمی رسانه‌ای، 1394ش، ص400.</ref> کشکول‌نویسی از سنت‌های دیرینه در جامعۀ ایرانی بوده که برای رفع ملالت و خستگی ذهن نگارش می‌شده است. کتاب «خزائن» از ملا احمد نراقی، «زُهَر الربیع» از سید نعمت‌الله جزایری و «کشکول» شیخ بهایی نمونه‌هایی از کشکول‌نویسی است.<ref>ممیز، کشکول‌مانند، 1393ش، ص11.</ref> همچنین تنوع در مطالعه از دیگر راه‌های نشاط‌بخشی به فکر و رفع خستگی از آن است. خواجه نصیرالدین دربارۀ شیخ طوسی نقل می‌کند که هنگام مطالعه، کتاب‌های گوناگون را کنار خود قرار می‌داد و اگر از مطالعۀ یکی ملول می‌شد کتاب دیگری را مطالعه می‌کرد.<ref>طوسی، انیس‌الطالبین، 1370ش، ص35.</ref>

===تفریحات مربوط به جان و روان===
هر چیزی که سبب شادی انسان شود، روان انسان را نیز تازه کرده و نشاط می‌بخشد.<ref>پسندیده، الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت‌گرا، 1392ش، ص140.</ref> شنیدن یا خواندن لطایف و حکمت‌ها، یکی از راه‌های رفع خستگی روان انسان است.<ref>کلینی، الکافی، 1387ش، ج1، ص117.</ref> دیدار برادران دینی، <ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج71، ص353.</ref> دیدوبازدید فامیلی، <ref>کلینی، الکافی، 1403ق، ، ج3، ص66.</ref> زیارت، و حتی روزه<ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج93، ص249.</ref> و عبادت خدا در دستۀ تفریح و عوامل نشاط‌بخش روحی قرار می‌گیرد.<ref>پناهیان، «چگونه با عبادت تفریح کنیم؟»،  وب‌سایت پناهیان.</ref>

===تفریح در آموزه‌های دینی===
آموزه‌های دینی، زندگی بانشاط را نعمت و رحمت خدا معرفی کرده<ref>حسینی بهشتی، «تفریح از منظر اسلام یک نیاز اصیل است»،  وب‌سایت اطلاع‌رسانی جوان.</ref> و مؤمن را شایستۀ آن دانسته که بخشی از اوقات خود را برای لذت‌های حلال قرار دهد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج73، ص222.</ref> در این چارچوب، مؤمنان علاوه بر انجام فرائض، به تفریح در کارهای مباح نیز سفارش شده‌اند<ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج66، ص360.</ref> تا تعادل و نشاط لازم را در تکاپوی زندگی از دست ندهند.<ref>حائری شیرازی، راه رشد، 1402ش، ج3، ص135.</ref> حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌‌و‌آله‌وسلّم) که سیرۀ او الگوی سبک زندگی مسلمانان است، می‌کوشید که محیط زندگی را سرشار از شادی و نشاط سازد؛ او با یاران خود شوخی می‌کرد و میان آنها مسابقه گذاشته و خود نیز در آن شرکت می‌کرد.<ref>خامنه‌ای، «زندگی بهشتی، زندگی با لبخند»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌ خامنه‌ای.</ref> در آموزه‌های دینی به بعضی مصادیق تفریح اشاره شده که شنا، <ref>محمدی ری‌شهری، حکمت‌نامه جوان، 1389ش، ج1، ص132.</ref> هم‌نشینی با همسر، شوخی با برادران دینی، <ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج84، ص142.</ref> هنرهای دستی مانند ریسندگی برای زنان، <ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج100، ص261.</ref> شنیدن و خواندن لطایف حکمت‌آموز، <ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج1، ص182.</ref> مسابقۀ سوارکاری<ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج100، ص190.</ref> و دیدارهای فامیلی، <ref>فرحزاد، نشاط و شادی، 1392ش، ص173.</ref> بعضی از موارد آن است. 

==تفاوت تفریح در سبک زندگی دینی و غربی==
بعضی تفاوت‌های تفریح در فرهنگ و آموزه‌های دینی با تفریح در فرهنگ غربی عبارت‌است از: 
# در آموزه‌های دینی، هدف از تفریح، قوت‌یافتن ‌برای امور دنیا و آخرت<ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج75، ص321.</ref> و نشاط‌یافتن برای حرکت و تلاش بیشتر در مسیر کمال است.<ref> «بهترین کار، تفریح است»،  وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه.</ref> درحالی که در تمدن غربی، تفریح و شادی‌کردن هدف اصلی بوده، گرچه آن تفریح بر خلاف تعالی روح و سلامت جسم باشد.<ref> زائری، سبک زندگی.</ref><ref> نگاهی به زندگی دینی مسلمانان ایرانی، 1393ش، ص208.</ref>
# در آموزه‌های دینی به تفریحاتی توصیه می‌شود که علاوه‌بر نشاط، دارای آثار مثبت معنوی است؛ برای مثال گردش در طبیعت و یا رفتن‌ به کنار دریا، هم تفریح بوده و هم یاد خدا و قدرت و حکمت او را در انسان زنده کرده<ref>پناهیان، «طبیعت‌گردی باید از رفتارهای رایج بین مؤمنین باشد»،  وب‌سایت پناهیان.</ref> و مایۀ عبرت انسان است<ref>سوره روم، آیه 42.</ref> که امروزه از آن با عنوان گردشگری معناگرا یاد می‌شود. این در حالی است که تفریح در فرهنگ غربی فقط برای رسیدن به لذت و هیجان است و البته دنیای غرب در دوران معاصر، سرگرمی و تفریح را وسیله‌ای برای تهاجم فرهنگی نیز قرار داده است.<ref>زینلیان، «الگو و برنامه خاصی برای تفریح و گردشگری مردم نداریم»،  خبرگزاری فارس.</ref>
# آموزه‌های دینی از سرگرمی‌هایی که جدیت را از انسان گرفته و دارای اثر و هدف عقلانی نبوده و از یاد خدا بازمی‌دارد برحذر داشته است؛ <ref>شرف‌الدین، سرگرمی رسانه‌ای، 1394ش، ص516-519.</ref> در حالی‌که طراحی سرگرمی‌ها و تفریحات در تمدن غربی به شکلی بوده که جدیت را از انسان‌ها گرفته و به غفلت می‌کشاند و برای آن فلسفۀ «ما یکبار زندگی می‌کنیم» ساخته‌اند.<ref>شرف‌الدین، سیدحسین، الگوی مطلوب فراغت و تفریح از دیدگاه اسلام، 1395ش، ص82.</ref>
# تفریح در فرهنگ دینی، همراه با راستی، حق‌مداری و دوری از گناه است، همچنانکه پیامبر اسلام همیشه با دیگران مزاح می‌کرد، اما به‌جز حق بر زبان او جاری نمی‌شد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج16، ص298.</ref> در حالی‌که تفریح در فرهنگ غربی بر مبنای اصالت لذت بوده و افراد می‌توانند هرگونه که دوست دارند، لذت‌جویی کنند؛ حتی اگر برخلاف فطرت انسان‌ها باشد. از این‌رو در سبک زندگی غربی گناه به یک امر عادی تبدیل شده و سبک زندگی، گناه‌آلود است.<ref>خامنه‌ای، «بیانات در دیدار دانشگاهیان سمنان»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌ خامنه‌ای.</ref>
# مسلمان، تفریح را همراه با مراقبت از آلوده‌نشدن به گناه انجام می‌دهد که علاوه‌بر تاثیرات مثبت دنیوی، دارای پاداش الهی است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج74، ص259.</ref>

==تفریح در سبک زندگی خانواده‌های ایرانی==
تفریح در فرهنگ و سبک زندگی خانواده‌های ایرانی جایگاهی ویژه داشته و آنها بخشی از وقت خود را برای تفریح قرار می‌دهند<ref>ستوده و برادری، جلوه‌های معلمی امام خمینی، 1385، ص170.</ref> که برخی از موارد آن عبارت است از: دورهمی، <ref> «ده سنت فرهنگی مختص ایرانی‌ها»،  وب‌سایت الی گشت.</ref> حضور در جمع دوستان، <ref>صفری و ظاهری عبده‌وند، «بررسی نقش عوامل اخلاقی و سیاسی در شاد زیستن با تکیه بر شعر کهن فارسی»،  1392ش، ص72.</ref> شب‌نشینی‌ و میهمانی‌های شبانه، <ref> «یک شب‌نشینی ایرانی»،  مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.</ref> شاهنامه‌خوانی، <ref>نگهی، «سنت‌های رایج در شب‌نشینی‌های ایرانی»،  وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.</ref> سفر و گردش در طبیعت، <ref>احمدزاده نودیجه، «سرگرمی‌ها و تفریحات دوران کودکی در ایران دوره قاجار»،  وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.</ref> اعیاد و جشن‌های مذهبی مانند عید فطر، عید غدیرخم، عید قربان، عید مبعث<ref> رحیمی، «تفریحات.</ref><ref> آنچه بود و آنچه ماند»،  وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.</ref> و جشن نیمه شعبان، <ref> «جشنی بزرگ به نام برات»،  وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.</ref> جشن‌های ملی مانند جشن شب یلدا، <ref> «یلدا یا شب چله»،  وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.</ref> عید نوروز، <ref>سپهری، «آیین نوروز در عهد صفویه -بخش اول»،  وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.</ref> دهۀ فجر و 22 بهمن، <ref>خامنه‎ای، «ایام الله دهه فجر»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌ خامنه‌ای.</ref> سفرهای زیارتی، <ref>سپهری، «تفریحات عمومی»،  وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.</ref> بازی با کودکان و فرزندان، <ref> «رفتار امام خمینی با بچه‌ها»،  وب‌سایت رویش طلایی کوچولوها.</ref> رفتن به سینما، تئاتر و نمایش‌های خیابانی، <ref>دانایی، برنامه‌ریزی اوقات فراغت، 1394ش، ص82.</ref> مطالعه و کتابخوانی<ref>خامنه‌ای، «چگونه به کتاب‌خوانی عادت کنیم؟»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌ خامنه‌ای.</ref> و کار.<ref> «بهترین کار، تفریح است»،  پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref>

==آسیب‌شناسی تفریح==
===بی‌توجهی به تفریح===
امروزه بی‌توجهی یا کم‌توجهی به تفریح، یکی از آسیب‌ها در حوزۀ تفریح است.<ref> زائری، سبک زندگی.</ref><ref> نگاهی به زندگی دینی مسلمانان ایرانی، 1393ش، ص215.</ref> بعضی علت این بی‌توجهی را قرائت‌های صوفی‌گری از دین در قرن‌های گذشته می‌دانند.<ref>حسینی بهشتی، «تفریح از منظر اسلام یک نیاز اصیل است»،  وب‌سایت اطلاع‌رسانی جوان.</ref> همچنین گاهی افراد به‌دلیل اینکه فضای تفریحی را مناسب با شان خود ندانسته و یا آن فضا را به‌دور از فرهنگ آموخته‌شده می‌دانند از تفریح چشم‌پوشی می‌کنند.<ref>موسوی، «حوزویان و خانواده‌هایشان چقدر اهل سینما هستند؟»،  خبرگزاری حوزه.</ref>

===زیاده‌روی در تفریح===
از آنجا که تفریح هدف و مقصد اصلی نیست، بلکه تنها استراحتگاهی در مسیر اهداف اصلی زندگی است، لازم است به‌اندازه بوده و از زیاده‌روی در آن پرهیز شود.<ref>فرحزاد، نشاط و شادی، 1392ش، ص171.</ref>

===بی‌توجهی به تفریح سالمندان===
تلقی نگرش عمومی این است که تفریح تنها برای سنین کودکی و جوانی ضروری بوده و به تفریح سالمندان اهمیت داده نمی‌شود.<ref>کاظمی، «جایگاه تفریح در سلامت اجتماعی جامعه»،  خبرگزاری ایرنا.</ref> در حالی‌که بخش مهمی از سلامت روانی و جسمی سالمندان به تفریح وابسته است و ضرورت دارد به تفریحات متناسب با سن آنها توجه شود.<ref> «تفریح و سرگرمی در سالمندان»،  وب‌سایت شبکه بهداشت و درمان شهرستان مبارکه.</ref>

===تفریحات منحرف‌کننده===
تفریح در عین‌حالی که نیاز فرد و جامعه بوده، نیاز به مراقبت نیز دارد. یکی از راه‌های ورود و تسلط استعمارگران بر یک جامعه، از طریق رواج‌دادن تفریحات گمراه‌کننده است<ref>خامنه‌ای، «زندگی بهشتی، زندگی با لبخند»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌ خامنه‌ای.</ref> که بعضی مصادیق آن عبارت است از: شکار به قصد تفریح، <ref>مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج86، ص69.</ref> کبوتربازی و یا بازی با دیگر حیوانات<ref>انصاری قمی، «پیامبر اکرم در مسابقات ورزشی شرکت می‌کردند»،  وب‌سایت اجتهاد.</ref> و یا وادارکردن حیوانات به جنگیدن با یکدیگر، <ref>انصاری قمی، «پیامبر اکرم در مسابقات ورزشی شرکت می‌کردند»،  وب‌سایت اجتهاد.</ref> نگهداری از سگ و گربه در منازل و سپری‌کردن بخشی از اوقات فراغت به تقلید از فرهنگ غرب، <ref>بخشی، «چرا نگهداری از حیوانات خانگی افزایش یافته است؟»،  خبرگزاری ایسنا.</ref> استفاده از مواد مخدر و توهم‌زا، <ref>خامنه‌ای، «زندگی بهشتی، زندگی با لبخند»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌ خامنه‌ای.</ref> برپایی مجالس لهو و لعب، سرگرمی با کتاب‌ها و رسانه‌های گمراه کننده و موسیقی‌های مبتذل.<ref>خامنه‌ای، «بیانات در جلسه پرسش و پاسخ با جوانان در دومین روز از دهه فجر»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌ خامنه‌ای.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
* قرآن کریم 
* احمدزاده نودیجه، حسین، «سرگرمی‌ها و تفریحات دوران کودکی در ایران دوره قاجار»،  وب‌سایت مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 19 دی 1395ش.  
* ارباب‌سلیمانی، حمید‌رضا، «تفریحات سالم و حلال: چیستی و چرایی»،  خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 9 مرداد 1398ش.  
* انصاری قمی، ناصرالدین، «پیامبر اکرم در مسابقات ورزشی شرکت می‌کردند»،  وب‌سایت اجتهاد، تاریخ درج مطلب: 27 مرداد 1397ش.  
* بخشی، حامد، «چرا نگهداری از حیوانات خانگی افزایش یافته است؟»،  خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 14 مرداد 1399ش.  
* «بهترین کار، تفریح است»،  وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 29 آبان 1392ش.  
* پسندیده، عباس، الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان‌شناسی مثبت‌گرا، قم، دارالحدیث، 1392ش.  
* پناهیان، علی‌رضا، «تفریح‌های خوب»،  وب‌سایت پناهیان، تاریخ درج مطلب: 16 شهریور 1396ش.  
* پناهیان، علی‌رضا، «طبیعت‌گردی باید از رفتارهای رایج بین مؤمنین باشد»،  وب‌سایت پناهیان، تاریخ درج مطلب: 28 اسفند 1396ش.  
* پناهیان، علی‌رضا، «چگونه با عبادت تفریح کنیم؟»،  وب‌سایت پناهیان، تاریخ درج مطلب: 25 فروردین 1400ش.  
* «تفریحات و سرگرمی‌ها از دیدگاه اسلام»،  وب‌سایت اسلام‌پدیا، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1403ش.  
* «جشنی بزرگ به نام برات»،  وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1394ش.  
* حائری شیرازی، محی‌الدین، راه رشد، قم، دفتر نشر معارف، 1402ش.  
* حسینی بهشتی، سید محمد، «تفریح از منظر اسلام یک نیاز اصیل است»،  وب‌سایت اطلاع‌رسانی جوان، تاریخ درج مطلب: 10 اردیبهشت 1399ش.  
* خامنه‌ای، سیدعلی، «زندگی بهشتی، زندگی با لبخند»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 13 دی 1395ش.  
* خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در جلسه پرسش‌وپاسخ با جوانان در دومین روز از دهه فجر»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌ خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 13 بهمن 1377ش.  
* خامنه‎ای، سیدعلی، «ایام الله دهه فجر»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌ خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 14 بهمن 1398ش.  
* خامنه‌ای، سیدعلی، «چگونه به کتاب‌خوانی عادت کنیم؟»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌ خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 20 اردیبهشت 1403ش.  
* خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار دانشگاهیان سمنان»،  پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله‌ خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 18 آبان 1385ش.  
* خامنه‌ای، سیدعلی، غنا و موسیقی، تهران، فقه روز، چ5، 1399ش.  
* خطیب، سیدمهدی، مهارت‌های زندگی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، بی‌تا.  
* دانایی، نسرین، برنامه‌ریزی اوقات فراغت، تهران، ساکو، 1394ش.  
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 2 اردیبهشت 1403ش.  
* «ده سنت فرهنگی مختص ایرانی‌ها»،  وب‌سایت الی‌گشت، تاریخ درج مطلب: 6 تیر 1401ش.  
* رضایی اصفهانی، محمدعلی، روابط دختر و پسر، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، 1391ش.  
* زائری، محمدرضا، سبک زندگی؛ نگاهی به زندگی دینی مسلمانان ایرانی، اصفهان، آرما، چ3، 1393ش.  
* زینلیان، حسین، «الگو و برنامه خاصی برای تفریح و گردشگری مردم نداریم»،  خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 4 شهریور 1398ش.  
* «رفتار امام خمینی با بچه‌ها»،  وب‌سایت رویش طلایی کوچولوها، تاریخ بازدید: 17 اردیبهشت 1402ش.  
* رحیمی، پرستو، «تفریحات؛ آنچه بود و آنچه ماند»،  وب‌سایت مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1396ش.  
* سپهری، صبا، «تفریحات عمومی»،  وب‌سایت مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 23خرداد، 1396ش.  
* سپهری، صبا، «آیین نوروز در عهد صفویه -بخش اول»،  وب‌سایت مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1396ش.  
* ستوده، امیررضا و برادری، احمد، جلوه‌های معلمی امام خمینی، تهران، پنجره، چ4، 1385ش.  
* سنایی، نقی، اخلاق اوقات فراغت با رویکرد اسلامی، قم، نشر معارف، 1398ش.  
* شرف‌الدین، سیدحسین، الگوی مطلوب فراغت و تفریح از دیدگاه اسلام، قم، مؤسسه فرهنگی هنری دین و معنویت آل یاسین، 1395ش.  
* شرف‌الدین، سیدحسین، سرگرمی رسانه‌ای، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1394ش.  
* صفری، جهانگیر و ظاهری عبده‌وند، ابراهیم، «بررسی نقش عوامل اخلاقی و سیاسی در شاد زیستن با تکیه بر شعر کهن فارسی» پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، دورۀ 5، شمارۀ 19، 1392ش.  
* فرحزاد، حبیب‌الله، نشاط و شادی، قم، طوبای محبت، چ1، 1392ش.  
* کاظمی، سیمین، «جایگاه تفریح در سلامت اجتماعی جامعه»،  خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 25 اسفند 1395ش.  
* کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، 1387ش.  
* کیلدسن، جرج تور، مدیریت اوقات فراغت و تفریحات سالم، ترجمه علی‌محمد صفانیا و دیگران، تهران، بامداد کتاب، چ3، 1395ش.  
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، لبنان، دارالاحیاء التراث، چ3، 1403ق.  
* محمدی ری‌شهری، محمد، حکمت‌نامه جوان، قم، مؤسسه علمی‌ ـ فرهنگی دارالحدیث، چ8، 1398ش.  
* مشکینی، علی، گفتارها و نوشتارها در نشریات و مقدمه کتاب‌ها، قم، مؤسسه علمی ـ ‌فرهنگی دارالحدیث، 1392ش.  
* ممیز، غدیرعلی، کشکول‌مانند، تهران، رایافرهنگ، چ1، 1393ش.  
* موسوی، سیدمحمدمهدی، «حوزویان و خانواده‌هایشان چقدر اهل سینما هستند؟»،  خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: 29 فروردین 1395ش.  
* نصیرالدین طوسی، محمد، انیس‌الطالبین، قم، حاذق، چ2، 1370ش.  
* نگهی، مهناز، «سنت‌های رایج در شب‌نشینی‌های ایرانی»،  وب‌سایت مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 10 اسفند 1394ش.  
* «یک شب‌نشینی ایرانی»،  وب‌سایت مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 10 اسفند 1394ش.  
* «یلدا یا شب چله»،  وب‌سایت مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 1 دی 1400ش. 

[[رده: ویکی‌زندگی]]